Σαλαμίνα τε

Κλεοπάτρα Μακρίδου, Σαλαμίνα τε, Λευκωσία 1996

Προμετωπίδα: Σαλαμίνα τε τας νυν ματρόπολις τώνδ’ αιτία στεναγμών (Πέρσαι)

Ω Ιωάννα, δίχως μνήμα, εσύ που ήξερες πώς ο τάφος των ηρώων είναι  η καρδιά των ζωντανών, κοίταξε αυτή την πιστή πόλη… (Andre Malraux)

Και μνήμα χτίσε μου κοντά στ’ αφροντυμένο κύμα για να θυμούνται κι οι στερνοί το δόλιο παλικάρι κι αυτά όταν κάμεις στήσε μου κι ένα κουπί στον τάφο αυτό που ζώντας έλαμνα κι εγώ με τους συντρόφους… (Οδύσσεια λ.75-78 μετάφραση Σιδέρη)

Αφιέρωση: Στο Νίκο και σ΄όσους που με τον λόγο αγωνίζονται ενάντια στη λήθη.

«Σαλαμίνα τε»

I

 Το υψηλό ήθος της ποιήτριας ομολογείται από την τρωθείσα αξιοπρέπεια. Είκοσι περίπου χρόνια μετά την τουρκική εισβολή και η κατρακύλα βιώνεται τραυματική. Η ταπείνωση από τους ύπουλους εχθρούς που περιφρονούσαμε. Εξόριστοι, σε ένα διαρκές μεταξύ, ανάμεσα στο παρελθόν και παρόν, την πληγή και το μαχαίρι, με μια αιματωμένη ιστορία. Η άγνοια της ζωής στην Κατεχόμενη γη μας, τα αναπάντητα ερωτηματικά  για τους ανθρώπους και τους τόπους, με μια ακαταμάχητη αυτομεμψία συνοδοιπορούν με την ποιήτρια όπου κι αν ταξιδεύει, γιατί η μνήμη είναι ζωντανή. Οι μυθικοί ήρωες ξαναζούν τα πάθη τους. Από αρχαιοτάτων χρόνων μύθοι για τη γέννηση αυτού του τόπου και τη μοίρα του επαληθεύονται με τις ιστορικές στιγμές της κατακρεούργησής του. Και σήμερα η μοίρα των πλασθέντων από τον τόπο παιδιών γίνεται ένα με τη μοίρα του τόπου. Η προσπάθεια να κρατηθεί στη ζωή αυτός ο λαός συνταράζει. Πάντα όμως στο βάθος η ελπίδα,  η πίστη.. «Ο πατέρας δεν άντεξε και πήρε το δρόμο των πεθαμένων δεν άντεξε την προσβολή. ‘Η Κερύνεια είναι δική μας’ είπε και ξεψύχησε.» Η ανάβαση στα ύψη του μύθου αίρει από το παρόν και διαιωνίζει τα πάθη της Κύπρου στον πνευματικό κόσμο της Τέχνης.  

ΙΙ

Η τραγικότερη γενιά των Πανελλήνων καταντήσαμε γενιά προδομένων κι απάτριδων. Η θέληση όμως του λαού μπορεί να φέρει την ανάσταση. Μπροστάρης η ποιήτρια, που με τα πνευματικά της όπλα θα υπερασπιστεί τον τόπο και την τιμή του.

Πίσω από τις γραμμές διαβάζει κανείς τη θέληση για αγώνα και υπεράσπιση των αξιών του ελληνισμού, για τις οποίες ο κάθε Έλληνας είναι περήφανος. Θέληση συνταιριασμένη με τον πόνο για την κατάπτωση, αλλά και την υπομονή και τον ασίγαστο πόθο για ελευθερία, την ελπίδα για το καλύτερο αύριο.

ΙΙΙ

Τρεις χιλιάδες χρόνων γενιές ελληνικές με τους μύθους, τους θρύλους, τους ήρωες, τις ανόδους και καθόδους της Ιστορίας, έχουν απόληξη μια καταστροφή και το χάσιμο των οριζόντων, του πραγματικού προσανατολισμού. Η σύλληψη της έννοιας της μοίρας και της τραγικότητας του τόπου και των ανθρώπων της σημαίνει την προσπάθεια του ανθρώπου να εξηγήσει τα ανεξήγητα, την αδικία, τις ανατροπές. Έτσι ανέρχεται σε φιλοσοφικές συλλήψεις της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, τη μοίρα και το δυσβάστακτο βάρος της.

IV

Ποιήματα που οδηγούν όλο και σε περισσότερο βαθύ προβληματισμό για τη μοίρα των ανθρώπων, των λαών, των πολιτισμών, στην Παγκόσμια αλλά προπάντων στην ελληνική Ιστορία, μια ενδοσκόπηση που ολοένα περικυκλώνει το θέμα με όσα ο λόγος παρέχει όπλα, ένας θαυμαστός πλούτος γνώσεων και αληθειών, οδηγεί την ποιήτρια σε συλλήψεις με παναθρώπινο χαρακτήρα. Από τα γενικότερα στα επί μέρους και αντίθετα, το ένδον σκάπτειν συνεχίζεται σε όλη την ποιητική συλλογή, με μια έμπνευση αδρή, σταθερή, πυκνή, βαθιά. Όλος όμως αυτός ο πνευματικός αγώνας δεν οδηγεί σε απτά αποτελέσματα, αφού η αδικία συνεχίζεται και ο κόσμος της Κύπρου είναι καταρρακωμένος. Η ποίηση όμως κατορθώνει να τον αποκαταστήσει στο επίπεδο του πνεύματος, στην ιδέα, στο άφθορο.

V

Ο έρωτας της πατρίδας, μπολιασμένος με τις μνήμες του καταστροφικού πολέμου, δεν εγκαταλείπει την ποιήτρια, που αναζητά σε άλλους τόπους τη λύτρωση, μα δεν τη βρίσκει παρά μόνο στην κολυμβήθρα της πατρίδας. «Και ρίχτηκα, δεμένη με τις αχτίδες της θύμησής σου ξαναγεννημένη σ΄ ένα χαμόγελο Μαντόνας έτοιμη πλέον να καώ απ’ τη φωτιά σου για να ξαναγεννηθώ από τη στάχτη και να βαφτιστώ ξανά στην κολυμβήθρα της αιωνίας Ποίησης στα νερά της ατελεύτητης Ιστορίας σου και της δικής μου Δίψας.»

VI

Ρεαλιστικές εικόνες καταστροφής, ως νατουραλιστικές, ασυνήθιστες στην ποίηση, εκφράζουν τις καταστροφικές συνέπειες των εχθρικών επιδρομών ενάντια στην πατρίδα και στον πληθυσμό της. Η κατάσταση απεικονίζεται με βιβλικές εικόνες των παθών, η μόνη διέξοδος όμως είναι η στροφή στους ποιητές, που μπορούν να συλλάβουν, να εκφράσουν, να καθοδηγήσουν.

VII

Μέσα από την κάθε καταστροφή της Ιστορίας μας ξαναγεννιέται η Τροία, κι η ενοχή των ζώντων να μνημονεύουν τους πεθαμένους συντρόφους και να αναζητούν την εκδίκηση, ταυτισμένοι, χώμα πατρίδας και ψυχή τους.

Επιλογικά, τα εφτά μέρη από τα οποία αποτελείται βασικά η συλλογή «Σαλαμίνα τε» αποτελούν ένα κλαυθμό και οδυρμό των παθόντων της τουρκικής εισβολής, των προσφύγων στην πατρίδα και προπάντων στην ξένη, των αναζητούντων τη χαμένη πατρίδα και όμως ενταύθα παλινοστούντων. Η ταύτιση της ποιήτριας με την πατρίδα, επιτυγχάνει τη σύζευξη του λυρικού με το επικό, του υποκειμενικού με το αντικειμενικό. Οι στίχοι σε υψηλό βηματισμό, έκφραση και περιεχόμενο, μαρτυρούν μια ανωτέρου επιπέδου ποιητική γραφή.  Και αυτά, είκοσι χρόνια πριν.

Στέλιος Παπαντωνίου