Πέμπτη 31 Ιουλίου 2014

Δι' άλλης οδού

Στέλιος Παπαντωνίου
Δι’ άλλης οδού
Ήταν δυνατό να ‘χουν ανάγκη τον άγγελο του Κυρίου
Να οραματιστούν επιστροφή δι’ άλλης οδού;
Τι μάγοι αυτοί
Να εκκινήσουν από χώραν μακράν
Να συντροφεύουν μερόνυχτα τ’ αστέρι
Να χαμηλώσουν στο σπήλαιο
Να προσπέσουν και να προσφέρουν
Και ν’ ακούν τι τους λέει ένας Ηρώδης;
Είναι δυνατόν να ‘χαν ανάγκη ενυπνίου;
Στις κοιλάδες των ύπνων τους
Με συντροφιά τ’ αστέρι
Να το ρωτούν και ν’ απαντά
Ξένες γλώσσες μιλούσαν πολλές
Των αστεριών, των βατράχων,  των σαλιγκαριών ,
Στις γκαμήλες κι αυτές νογούσαν                                        
Στις χουρμαδιές
Όπως τις προσλαμβάνει κάθε ζωγράφος των σπηλαίων
Κομίσατε χουρμά
Κι εκείνες υπάκουες
Έβαζαν φερετζέ, μαύρα σκαρπίνια του παππού
Σκαρπάρη στην οδό Ξενοφώντος της πόλεως Λευκωσίας
Καταστραμμένη τώρα από τα τουρκικά σπαθιά
Σαν τη μισή πατρίδα
Κι αυτοί, μάγοι, πολιτικοί, τα ξέρουν όλα,
Δεν καταλάβαιναν πως είναι καιρός να επιστρέψουν δι’ άλλης οδού;
Μήπως πρώτοι εμείς πρέπει να παίξουμε το ρόλο του αγγέλου,

Να υποδείξουμε στο δικό μας ύπνο την άλλη οδό;

Τετάρτη 30 Ιουλίου 2014

Συνομιλιών περιδιάβαση

Συνομιλιών περιδιάβαση
Του Στέλιου Παπαντωνίου

Μια περιδιάβαση στις απ’ ευθείας συνομιλίες- είχαμε κάποτε θυμάστε και τις εκ του σύνεγγυς - χωρίς να έχει  αξιώσεις επιστημονικότητας ή δημοσιογραφικής τάξης, δεν αφήνει παρά μια γεύση στιφή, πως κάποιοι μας κοροϊδεύουν για χρόνια, χάνουμε άδικα χρόνο και χρήμα και χρήσιμο στην κυβέρνηση επιλεγμένο και προσοντούχο προσωπικό, προπάντων όμως ο εχθρός συμπληρώνει τις ανομίες τους εις βάρος της ίδιας της ύπαρξής μας.

Αν ρίξει κανείς μια ματιά στον κατάλογο και στα ανακοινωθέντα των τελευταίων έξι εφτά χρόνων, του μένουν κάτι φωτογραφίες πρώτα, με τους …δύο ηγέτες- άλλη κατάντια- να χαμογελούν το χαμόγελο των κούρων, κάποτε, τω καιρώ εκείνω επί Χριστόφια, έβλεπες το δικό μας  μουτρωμένο με το φίλο του Ταλάτ, του τα έψαλλε κατ’ ιδίαν ή τον έκαμνε τέττε, κι όταν ήρθε στο προσκήνιο ο Έρογλου, η φάτσα ως το έδαφος κεκλιμένη του δικού μας – έχασε η Βενετιά βελόνι, οπότε αργότερα, ανήλθε το σκληρό χαμόγελο Αναστασιάδη να σώσει την κατάσταση, που ήξερε και ξέρει πως κανένας δεν τη σώζει, αφού όλοι παραδέχονται πως ο κλειδούχος είναι η σταθερή στις επιδιώξεις της Άγκυρα και πως τα εδώ τουρκόπουλα δεν είναι παρά αμελητέα τσιράκια της. Τι λύση να βρεθεί, αν δεν θέλει η αυτής σουλτανότης;

Έρχονταν γιορτές, αντάλλασσαν δώρα, μανικετόκουμπα και γραβάτες, καλάθια με οπωρικά, περνούσαν οι γιορτές, ξανάρχιζαν, αν έβρισκαν δυσκολίες, άλλαζαν θέμα, θα συνεχίσουν οι συνομιλητές, έμπαινε και στη μέση καμιά φορά ο Μπαν κι ο Μουν (εν διά δυοίν) έβγαζε κάτι ανακοινώσεις κόκκινου χαλιού και επισκέψεων στο ψευδο- με όλα τα παρεπόμενα, «χρειάζεται δουλειά αλλά προσβλέπουμε στο μέλλον με αισιοδοξία», ήταν κι ο άλλος εκείνος ο αυστραλοάνθρωπος, μας έκανε το βίο αβίωτο αλλά εμείς από ευγένεια ή αγαθότητα – τι τράβηξε κι αυτή η λέξη!- τον αφήναμε να αλωνίζει ανενόχλητος. Ο κύριος μας είπε πως «το κυπριακό δεν λύνεται εύκολα γιατί είναι πολύπλοκο». Πολύπλοκο ένα θέμα εισβολής ξένης δύναμης σε άλλη χώρα, κατοχής, στρατιωτικής παρουσίας σαράντα χρόνων, εποικισμού, καταστροφής πολιτισμού, εθνοκάθαρσης! Αλλά σ’ αυτό κι η δική μας ευθύνη τεράστια, γιατί δεν τολμούμε να θέσουμε το θέμα στις σωστές του διαστάσεις και επιμένουμε στη διχοτόμηση με άλλες λέξεις, ως «διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία». Χταπόδια σφιχτήκαμε στην καταστροφή μας.

Κι οι συνομιλίες συνεχίζονται, με  ποικίλους ρυθμούς, βαλς, ταγκό, πεντοζάλη προπάντων.
Ακολουθούν πάντα, κοινά ανακοινωθέντα: Συζητήθηκαν τα θέματα αβγ, θα επανέλθουν στη συζήτηση. Πηγαίνουν και δεν πηγαίνουν, επανέρχονται θέματα παλιά, εισηγήσεις για μέτρα εμπιστοσύνης, για επιτροπές κι υπεπιτροπές.


Ανέρχεται στην εξουσία ο Αναστασιάδης, έρχεται ο Φλεβάρης 2014 και βρίσκουμε δήθεν κοινό έδαφος για ένα κοινό ανακοινωθέν, αμφιλεγόμενο ή πολυλεγόμενο και πολυερμηνευόμενο, αρχίζουν συνομιλίες, η Αμερική τώρα κι επισήμως από κοντά, και φτάνουμε σχεδόν στο τέλος της παρούσας φάσης, για να ανακαλύψει ο κύριος Πρόεδρος πως ο Έρογλου είναι αρνητικός κατά πάντα και διά πάντα. Ο αχυράνθρωπός τους δε μιλά αγγλικά, και πώς να βρουν κοινή γλώσσα να συνεννοηθούν, απορρίπτει εισηγήσεις, απορρίπτει εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, απορρίπτει ευρωπαϊκό κεκτημένο, ξέρει μόνο το μπαϊράμι του, τις διακοπές του, κι εμείς τον παίρνουμε στα σοβαρά. Τα δικά του όμως συμφέροντα τα ξέρει, τη δική του τακτική την έχει διδαχτεί σε σεμινάρια στην Άγκυρα από το μέγα γκουρού Νταβούτογλου, ο εποικισμός συνεχίζεται, το ξεπούλημα των περιουσιών μας από τους δικούς μας στην Τουρκία είναι θέμα νομοθεσίας, λέει ο Πρόεδρος της Βουλής –δεύτε ακούσατε- κι εμείς διά της βίας ζούμε και σκεφτόμαστε σ’ έναν τόπο που αρμενίζει τόσα χρόνια στραβά, πάνε σαράντα. Και δεν βροντοφωνάζουμε παγκοσμίως, Κύριοι, η Τουρκία εισέβαλε στο νησί μας, διατηρεί στρατό, εποικίζει τα κατεχόμενα, καταστρέφει τον τόπο μας, δημιουργεί παράνομο κρατίδιο. Όσο δεν το διακηρύσσουμε, το κυπριακό γίνεται πολυπλοκότερο. 

Τρίτη 29 Ιουλίου 2014

Τόκος σκηνώματος

Στέλιος Παπαντωνίου

Τόκος σκηνώματος

Νάνι νάνι το παιδί μου νάνι
στην κουλουριασμένη θαλπωρή
μέλι με ρυάκια χρυσάνθεμα
δρόσου πνοή ανεμώνας

κι εξαίφνης
βρουχιέται -σκοτάδι σεισμός - βράχια βουνά   
σκότος απερινόητο πυκνοϋφαντο
βροντούν σύγκορμα ροκανισμένα κυπαρίσσια
ονόματα χαραγμένα σε πνιγηρές φωνές.
«Ουά ουά ουέ»

Το τέκος
Ωσεί νυκτικόραξ εν οικοπέδω
κατήλθε στα ερείπια μ’ ένα σκοινί αγχόνη
στον ανέστιο σπασμένο καθρέφτη
κι οι χειρουργοί επιδαψιλεύουν το ξεσκισμένο φρύδι.  

Το καταγράφουν

στο σκοτάδι ανάμεσα στο φως.

Πέμπτη 24 Ιουλίου 2014

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

Του Στέλιου Παπαντωνίου

Η τόλμη για τους μικρούς κι ανόητους -καμιά φορά, μα εμείς παραβάλλουμε  έναν Κυριάκο Χαραλαμπίδη με τον Καβάφη,  όχι ανίερο, γιατί ο δεύτερος- απρόσιτος, έστησε πρώτος το βάθρο του τόσο παγκόσμια ψηλά που δεν τον φτάνει ούτε χέρι ούτε αγέρι ούτε audacia.

Ο Κυριάκος, ο δικός μας, ο παραγνωρισμένος από μας τους αδιάβαστους,  πήρε απ’ το χεράκι τεχνικά την ποίηση πιο ψηλά, χωρίς ν’ αγκομαχεί,  στρατί το μονοπάτι, ποίηση καλλιτέχνημα, έναν κόσμον ολόκληρο στις πιο στιγμιαίες ιστορικές ομορφιές του, στις πιο ιστορικά παρούσες κακοδαιμονίες του, κι ακόμα και τα αντιποιητικά, με το ύφος  του, μετέβαλεν, μετεποίησεν, εποίησεν στο βάθος φιλοσοφικά μειδιών, ειρωνικά παιχνιδίζων, αληθεύων εκ του κόκκου αιωνίας αληθείας ως σοφός γέροντας παραμυθάς, ως Αριστοτέλης είπεν περί ιστορίας και περί ποιήσεως. Κι όχι μόνο. Παλατίνη βιβλιοθήκη ή Αλεξανδρείας και Ουασιγκτώνος.

Πάρε για παράδειγμα την Άννα την Κομνηνή την Καβαφική και τη Θαϊδα την Εταίρα. Κι οι δυο στο τέλος επιμύθιο, οι μεγάλες αλήθειες. Μικρό ποίημα η Κομνηνή, τριπλάσιο η Θαϊδα, αλλά το πνεύμα, στεγνό του Καβάφη, πλούσιο ζουμερό του Χαραλαμπίδη. Πάμπλουτος ο άνθρωπός μας, σε γνώσεις, ευρηματικότητα, γλώσσα αιωνίας ελληνικής απόσταξης, ήθος, ευγένεια. Το σωκρατικά ειρωνικό μειδίαμα, το του σοφού γέροντα, του ευγενικού αποδέκτη του κόσμου ως έχει ποιητικά, στη βαθύτερη υπόστασή του.

Πώς οδηγήθηκα στα μονοπάτια; Γιατί η Κομνηνή δεν κλαίει για τη χηρεία της αλλά γιατί δεν αξιώθηκε τη βασιλεία, λέει ο μέγας και πρώτος, κι η Λαϊς η εταίρα, που έκαψε το παλάτι των Περσών, όχι γιατί οι γυναίκες σπουδαιοποιούν  στους πολέμους, αλλά γιατί δεν ήθελε να μείνει ο Αλέξανδρος σε ξένη γη, μαζί της να γυρίσει στην Ελλάδα, λέει ο Κυριάκος. Στροφή αντιστροφή και επωδός, των μεγάλων ποιητών οι κοινοί δρόμοι και ημών των αναγνωστών δόξα των μεγάλων.

Και ποιο είναι το θέμα το ποιητικό; Απαξάπαντα, υποστηρίζει με το έργο του ο Κυριάκος, γιατί γράφει και για τη χρυσή αυγή και για τα χρηματιστήρια και για την κατραπακιά των τραπεζών και για το γείτονα και για την τουρκού, και για τι δεν γράφει! Δίδαγμα; Γράφε για το κάθε τι, γιατί δεν είναι το τι ποιητικό ή αντιποιητικό αλλά το πώς το βλέπει και το εκφράζει ένας ποιητής και πώς τούτο παραμένει – όσες καμπάνες κι αν παίξουν- για τους άλλους απαρατήρητο! Κι ο Κυριάκος δεν είναι ποιητής, είναι ποιητάρα! Ο τεράστιος πλούτος ρυθμών και μεθόδων, στίχων και συνειρμών, η μυθολογία, ιστορία, θρησκεία, φιλοσοφία, η ζωή ζώσα και φλογιζομένη και φλογίζουσα αιωνίως διά του έργου του.


Έχασα πολύν καιρό ασχολούμενος με άλλα, και παραμέλησα αυτό που λέω πως είναι η μεγάλη αλήθεια μου, πως μπροστά σου έχεις το μεγάλο και μην ψάχνεις αλλού. Τον Κυριάκο Χαραλαμπίδη τον βλέπω τακτικά, στο μπακάλικο, στο δρόμο, στο αυτοκίνητο, στο νηπιαγωγείο  να παίρνει το εγγόνι και δεν είπε κλικ η μεγάλη μου αλήθεια. Να’ ναι καλά ο κοινός φίλος Γιάννης Ρουσιάς. Θέλω να διαβάσω Χαραλαμπίδη, του είπα, και μου’ φερε ολόκληρο το έργο. Τώρα το’ χω μαζί μου τεχνολογικά  όπου πάω. Οι άλλοι ας διαβάζουν όποιον Εμονίδην θέλουν. Εγώ διαβάζω και θαυμάζω Κυριάκο Χαραλαμπίδη.

Δευτέρα 21 Ιουλίου 2014

Στέλιου Παπαντωνίου, Σαράντα χρόνια συνεχούς εισβολής

ΣΑΡΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΥΝΕΧΟΥΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ                                                                                         Του Στέλιου Παπαντωνίου                                                                           
                                         
Η εισβολή δεν έγινε το 1974 και τέλειωσε. Δεν ήταν ένα στιγμιαίο γεγονός, με καθορισμένες τις δυο ημερομηνίες που έμειναν στην Ιστορία ως μέρες εισβολής,  αλλά ένα έγκλημα διαρκείας σαράντα χρόνων. Καθημερινά επί σαράντα χρόνια η Τουρκία εισβάλλει στην Κύπρο με πολλούς και διάφορους τρόπους, πρόσωπα και φριχτά προσωπεία.  Εισέβαλε βάρβαρα στρατιωτικά με το ψευδές επιχείρημα πως δικαιούται να επαναφέρει τη διασαλευθείσα με το πραξικόπημα τάξη, αλλά συνεχώς ανανεώνει το στράτευμα και τα όπλα και πολεμοφόδια.

Εισβάλλει  σχεδόν καθημερινά, με τα αεροπλάνα που παραβιάζουν τον εναέριο χώρο μας, με τα πλοία της που επεμβαίνουν στα χωρικά μας ύδατα και εποφθαλμιούν την ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, που την θέλει νεκρή.

Εισβάλλει με τους εποίκους, το μεγαλύτερο διεθνές έγκλημα πολέμου, με το οποίο επιτυγχάνει την αλλοίωση του δημογραφικού χαρακτήρα της Κύπρου, με αποτέλεσμα σε λίγα χρόνια να είμαστε σίγουρα η μειονότητα, κατάντια για την οποία όχι μόνο δεν λαμβάνουμε καμιά πρόνοια, αλλά συμβάλαμε κι εμείς με την ανοχή μας σε κυβερνήσεις που στόχευαν στο να μας μετατρέψουν σε πολυπολιτισμική κοινωνία, για την οποία και μάλιστα καυχούνταν και καυχούνται, εν γνώσει τους πως οδηγούν στο θάνατο την ελληνική πλειονότητα του νησιού και παραχαράσσουν τον ιστορικό χαρακτήρα του.

Εισβάλλουν καθημερινά Τούρκοι επίσημοι, πρόεδροι, πρωθυπουργοί, υπουργοί, στρατηγοί, μεταβάλλοντας  το κατεχόμενο από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής μέρος της Κύπρου σε καθαρά τουρκικό, πράγμα που θέλουν να αναγνωρίσουμε με τη λεγόμενη δικοινοτική διζωνική ομοσπονδία και να παραγνωρίσουμε κάθε ευρωπαϊκό κεκτημένο- δικαιώματα ελεύθερης διακίνησης, εγκατάστασης-  με αποτέλεσμα να καταστούμε αιώνιοι σκλάβοι και  πολίτες  δεύτερης κατηγορίας .

Εισβάλλουν καθημερινά με το νερό που κατορθώνουν σταδιακά  να μεταφέρουν και τα τρόφιμα και άλλα βιομηχανικά αγαθά που εισάγουν και διοχετεύουν εντέχνως στην ελληνοκυπριακή αγορά, προβάλλουν μάλιστα ως δόλωμα το ότι αν λυθεί το κυπριακό θα έχουμε την ευκαιρία να εξάγουμε στη μεγάλη τουρκική αγορά και να αυξήσουμε τις εμπορικές συναλλαγές μας με αυτήν- μας μυρίστηκαν πως είμαστε φοίνικες οι άνθρωποι και μας πατούν στον κάλο της χρηματικής εκμετάλλευσης της υποδούλωσής μας.
            
           Και σ’ όλα αυτά εμείς πώς απαντούμε; Πρώτα πρώτα με μια κυβερνητική απάθεια συνεχή και αδικαιολόγητη για πολλά χρόνια. Με νυχτοξημερώματα στα κατεχόμενα ξενοδοχεία περιουσία ελληνοκυπρίων, με περισσό χρήμα στα καζίνα και με πλαστικό χρήμα αεροπορικά εισιτήρια για την Τουρκία, με αγορές πιο φτηνών εκεί προϊόντων, με την επίδειξη διαβατηρίων και ταυτοτήτων στον εισβολέα και στα εδώ παρακλάδια του, με ξεπούλημα των περιουσιών των ελληνοκυπρίων στην Τουρκία την ίδια. «Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους» έλεγε ο Κολοκοτρώνης, που το μόνο που φοβήθηκε ήταν το προσκύνημα των Ελλήνων στον κατακτητή, τον καιρό που η ίδια η ελληνική επανάσταση κινδύνευε να καταβαραθρωθεί κι οι θυσίες των Ελλήνων για ελευθερία να μηδενιστούν.
           
    Κάτι τέτοιο δυστυχώς ζούμε κι εμείς σήμερα, με την Τουρκία καθημερινά να εισβάλλει και μερίδα των ελληνοκυπρίων να προσκυνά, βρίσκοντας χίλιες δικαιολογίες. Η  πραγματικότητα όμως παραμένει, όσο κι αν συγχύζουμε τη σημασία των λέξεων. Ο εχθρός πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εχθρός, η εισβολή ως εισβολή καθημερινή κι ο ελληνισμός πρέπει να δει κατάματα τα χάλια του και να αρχίσει να θρηνεί επί των ερειπίων στο σώριασμα των οποίων και ο ίδιος συμβάλλει με τη σύγχυση στην οποία ζει και βουλεύεται.


                Σαράντα χρόνια καθημερινής εισβολής αντί να μας ξυπνήσουν μας οδηγούν χειροπόδαρα και με μάτια κλειστά στην αγκαλιά του εχθρού, αφήνοντας τον καθένα να χαράσσει πολιτική ενώ οι κυβερνήσεις παρακολουθούν  απαθώς ή συμπαίζοντας. Σε παρόμοιες καταστάσεις θα γεννήθηκε το τραγούδι «Ξύπνα καημένε μου ραγιά»!

Παρασκευή 18 Ιουλίου 2014

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ, ΧΡΩΜΟΦΩΣ

ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ, ΧΡΩΜΟΦΩΣ,  Άνοιγμα                                                                            Εθνική Εταιρεία Λογοτεχνών Κύπρου,  Λευκωσία 2009

Η ποιητική αυτή συλλογή, αφιερωμένη «Στους ήρωες του έπους της Κύπρου πεφιλημένους, τον Φώτη Πίττα και το λοιπούς ανδρείους της μάχης του Λιοπετριού  Χρίστο Σαμάρα, Ανδρέα Κάρυο και Ηλία Παπακυριακού και τον Παναγιώτη Τουμάζο ευκλεώς πεσόντα στη μάχη της Κακοπετριάς με τα πενήντα ένα χρόνια από τη θυσία τους», αποτελείται από τις μεγάλες ενότητες α. Απομαρμάρωση (Εν αμφιβόλω, Πνοές, Αναβάσεις, Πορεύεται ώρα, Στη σκέψη των γενεών, Κωπηλάτες, Υψωμοί κι αλώσεις, Αύρα στον καιρό) β. Νεουργόν (Δικαιομαχούντες, Σ’ άφθορες σχεδίες, Του χρέους, Πληρούμενος καιρός) γ. Κοιμώμενος άγγελος στην Αμμόχωστο (Στροφή, Αντιστροφή, Φωνούντες) και  Ετέρα γραφή αποτελούμενη από τα αυτοτελή ποιήματα Επιμελώς άγερτοι, Εύφρανση επιφαινόμενη, Αδικαίωτοι α, β, Ασπιδώματα ψυχών, Αυτοκολασμός, Κινούμενοι  πρόσω, Δρόμος Σταυρού, Εντίμως μειδιώντες, Γουάιλντ Μπιούτι,  Νιούπορτ,  Ίρβιγκ Άβενιου,  Μονοτρόπως, Ζύμη, Ανένδοτοι α, β, Αναφαινόμενο, Εν πνεύματι, Άθλημα ερωτικόν, Διττόν, Ώσεις καιρών, ΑΒΓ, Γενναίων θέλξη, Αενάως καιρός φερόμενος, Αναρχούμενη ελπίδα, Α Κατάστιχο, Β Ένθετο και τέλος, Επί αναχωμάτων υψώσεις. Τέλος, Σημειώσεις αρκετά διαφωτιστικές.

Μια μεγάλη διαφορά από τις συλλογές με το γενικό τίτλο Αρμοί. Εν πρώτοις οι Σημειώσεις στο τέλος είναι πολύ βοηθητικές στη σύλληψη των νοημάτων, γιατί γενικά οι γνώσεις δεν είναι τόσο κοινές στον ποιητή  και στους αναγνώστες του. Διαφορά όμως παρατηρείται και στην ανάπτυξη σε μεγάλα ποιήματα των ιστορικών στιγμών, καταστάσεων, τραγικότητας, ποιητικών αισθημάτων και συναισθημάτων. Πιο ομιλητικός ο ποιητής απλώνεται, ανοίγεται, δεν είναι πια ο εσφιγμένος, πιο εύκολα διαβάζεται, πιο άνετα, χαρίζει άλλη χάρη, της πιο ανθρώπινης διάστασης, της επικοινωνιακότητας.  

Τα ποιήματα δεν διαβάζονται σαν αινίγματα και χρησμοί, παρόλο που υπάρχουν οι δυσκολίες, η επανειλημμένη όμως ανάγνωση προσθέτει άλλες διαστάσεις αισθητικής ηδονής. Ενώ προηγουμένως ο νους μόνο προσπαθούσε να συλλάβει νοήματα, τώρα ο λόγος ακούγεται πιο αρμονικός, μακρύς, θελκτικός, υψιπέτης.

Αν θα συνεχίσει ο Κυριάκος Χατζηλουκάς να γράφει, προτιμότερη θα ήταν η γραφή του Χρωμόφωτος, αφού πληρώσαμε -ποιητής και αναγνώστες- το φόρο στη θαυμαστή ευρηματικότητα της Πυθίας. Τουλάχιστον έτσι επιτυγχάνεται μια άλλη λειτουργία της ποίησης, η αναγκαία επικοινωνία του ποιητή με τον αναγνώστη του.

Η ενότητα  Απομαρμάρωση είναι αφιερωμένη στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, πρόμαχο της Ρωμιοσύνης στην εποχή του και ως σήμερα σύμβολο διαχρονικό των αγώνων προστασίας του γένους. Ο ποιητής συναρμόζει το ιστορικό παρελθόν με το παρόν, συλλαμβάνοντας και εκφράζοντας  προβληματισμούς για την κατάσταση του Βυζαντίου και την Ιστορία του και για τα εν Κύπρω.
Στο πρώτο ποίημα της ενότητας, «Εν αμφιβόλω», ο ποιητής συλλαμβάνει τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο να αγωνίζεται για τη σωτηρία μιας πόλης που ήδη έχει χάσει το μέγιστο της δύναμής της, είναι όμως ηθικά υποχρεωμένος να μείνει πιστός στην Ιστορία πληρώνοντας τις ατασθαλίες προηγουμένων, φίλων και εχθρών, ομοδόξων και ετεροδόξων.

Με άκρως επιλεγμένο λεκτικό και υψηλό ύφος ο ποιητής ανυψώνεται και ανυψώνει.
Στο ποίημα «Πνοές» με δευτεροπρόσωπη αναφορά στον ήρωά του, σχεδόν όμως ταύτιση ποιητή και ήρωα, κινηματογραφικά παρατίθενται   μνήμες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου από την όλη βυζαντινή ιστορία.

Εδώ μπορούμε να διακρίνουμε τη διαφορά ανάμεσα στο πρώτο τρίστιχο, στο οποίο ο λόγος αναπτύσσεται συνεχής, σε αντίθεση με τα μονόστιχα νοήματα, κάθε στίχος και τελεία, που επαναφέρουν μια αγχώδη πνοή στο ποίημα.

Τα πρώτο τρίστιχο πιο ήρεμο και ανθρώπινο «Έρχονται φώτα που ξέχασες/ αρώματα χαμένα στους ανέμους/ σπιθίσματα από ταφόπετρες.» Σε αντίθεση με τη δεύτερη στροφή, κάθε στίχος και τελεία. «Στρέφεσαι στο πηδάλιο. Από παλιά πρέσβεις σ’ ακτές. Κοινωνείς νέου αίματος. Ζητάς να ιχνεύσεις το κοίλο τ’ ουρανού.» Η συνέχεια σπάζει, σαν να συμβαίνουν όλα σε διαφορετικές εποχές, σπασμωδικά.

Στις «Αναβάσεις» σε δεύτερο πρόσωπο, αναφορά στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Αλλά εδώ είναι πιο εμφανής η ισχύς των νοημάτων και στο παρελθόν και στο παρόν της Κύπρου. «Δια-κινούμενοι μυζούντες μεσσίες φιλολάως ενδυόμενοι» για τους σύγχρονους πολιτικούς και τον τρόπο ενεργείας τους. «Αφήσαμε το μεγάλο ρέμα. Φρόντισαν να δροσιστούμε σε ψευδολίμνες. Ομοιάζουμε φραγμένες πόλεις μ’ άλλες. » για την αποτυχία του στόχου της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα και την παρούσα κατάσταση πολιορκίας. «Πάθαμε πολλά από ναρκίσσους.» Το πρώτο πληθυντικό και η γενίκευσή του που μας αγγίζει. «Με πονούσαν μικρυνόμενες αποστάσεις. Άστατα βήματα» για την φθίνουσα βυζαντινή αυτοκρατορία και για την σμίκρυνση του νησιού μας και την ακολουθούμενη ασταθή πολιτική.

«Πορεύεται ώρα»: Το ελληνικό και χριστιανικό Βυζάντιο πέρασε στη χιλιόχρονη Ιστορία του πολλά, «συλλογιέσαι φορτούνες αιώνων» (fortuna η τύχη). Ο τιμημένος τελευταίος αυτοκράτορας, σύμβολο των αιώνιων αγωνιστών, συναντάται με την Κύπρο στους τελευταίους στίχους «Προσπάθησα να ορθώσω αναστραμμένους δρόμους, να σκέπω το βορρά μας που ολοένα τον κόβουν.» Και η συνάντηση  του Παλαιολόγου με τον ποιητή και τον αναγνώστη: «Κουράστηκα να κουβαλώ άδεια ονόματα» αναφορά στις αναρίθμητες ελληνικές πόλεις, βορά των εχθρών. Επιτυχημένη η διπλή χρονική αναφορά, τότε κα τώρα,  γιατί αλλιώς θα είχαμε ένα απλό ιστορικό ποίημα.

Σταματώ στο δίστιχο «Πτερώσεις μετά την κοπή της άλωσης που την είπαν πρώτη» Με τη φράση «κοπή της άλωσης», όπως ο ίδιος ο ποιητής δηλώνει στις Σημειώσεις, εννοεί την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης μετά την πρώτη της άλωση από τους σταυροφόρους. Αυτό το αναπάντεχο στη χρήση και σύζευξη των λέξεων είναι το χαρακτηριστικό του Κυριάκου Χατζηλουκά και ο σταυρός του αναγνώστη. Το ύφος συνεχίζει να είναι υψηλό, στις επικίνδυνες όμως παρυφές του.

«Στη σκέψη των γενεών» η χρήση του πρώτου πληθυντικού περιλαμβάνει πλέον ολοκληρωτικά και την κυπριακή τραγωδία. «Πέφταμε σ’ αθώρητους γκρεμούς. Θραύση των μεγαλονείρων.» Η κατάσταση αντανακλά και την τουρκική εισβολή και το εσωτερικό μέτωπο «Φίλαυτοι πηδαλιούχοι… η δια-νομή ονομάτων και αργυρίων.»

Για πρώτη φορά εισάγεται εδώ ο πεζός λόγος στο ποίημα, που δένει ευχάριστα, γιατί είναι γραμμένος στο ίδιο ύφος. «Ήταν αυτόφωτοι οι δάσκαλοί μου. Μ’ έφεραν σ’ αυθεντικές πηγές. Εκεί πανάρχαιες αρετές` ελευθερία, δικαιοσύνη, φιλοτιμία, ευθύνη. Ορίστηκα να επιμείνω ιδία στην τελευταία»  όπου ήρωας και ποιητής συνεκφράζονται. Η δευτεροπρόσωπη αναφορά ερμηνεύεται όχι μόνο ως αποστροφή προς τον ήρωα αλλά και εις εαυτόν, στον ίδιο δηλαδή τον ποιητή. «Λευκαινόμενος έβλεπες αλλιώς τ΄ άγρια νέφη.»

Το ποίημα τελειώνει με το γενικό «Εκείνοι που έφυγαν οι πιο πολλοί. Όσοι απόμειναν η ζωή π΄ ανθίσταται.» ομολογία του ποιητή για τη στάση του στα παρόντα και την ευθύνη του.  
Στο ίδιο μήκος κύματος με μηνύματα αιώνιας αντίστασης και αγωνιστικότητας συνεχίζεται το «Κωπηλάτες», λέξη με μεταφορικό νόημα. «Θα’ ρθουν δάσκαλοι κι αρματολοί, άγιοι κι απόστολοι να συνδράμουν στη ρήξη του σκότους. Πρόθυμος για θυσία ακάματος λαός.» Η ρήξη του σκότους το επιθυμητό ελπιδοφόρο αποτέλεσμα των αγώνων, ιστορικό γεγονός από τη μια και ελπίδα για τον μέλλον της Κύπρου από την άλλη.

Ακολουθούν τα «Υψωμοί κι αλώσεις» και «Αύρα στον καιρό» με τις τελευταίες ώρες του Βυζαντίου και τον απόηχό του στην αιωνιότητα. «Θα μείνεις στη μνήμη των γενεών… Το κορμί μου που θα πουν μαρμάρινο  αύρα στον καιρό. Με ποτίζουν οι φλέβες του κόσμου. Θα’ μαι σ’ άλλα τείχη να τηρώ τις αντιστάσεις των ελεύθερων.» Η ενότητα τελειώνει με τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο ως τον αιώνιο αγωνιστή της ελευθερίας.

Η ενότητα Νεουργόν αποτελείται από τα ποιήματα Δικαιομαχούντες, Σ’ άφθορες σχεδίες, Του χρέους, Πληρούμενος καιρός και αναφέρεται στους ήρωες της μάχης του Λιοπετριού Χρίστο Σαμάρα, Φώτη Πίττα, Αντρέα Κάρυο και Ηλία Παπακυριακού.

Στην ενότητα συζεύγνυται πάλι ο ποιητικός με τον πεζό λόγο, το ύφος το ίδιο υψηλό, στιγμές Κάλβου, όπως στο «Διακαιομαχούντες βαίνουν σ’ υπερώο ουρανό. Έγειραν σε μέγα φως. Κύματα δόξας.»

Το κύριο νόημα του «Σ’ άφθορες σχεδίες» αποδίδεται στον πεζό λόγο:  «Λατρεία προς την κυπριώτικη γη, που’ κλεινε στοργικά μνήμες προγόνων και ψηλαφούσε την υπόσχεση.»
«Του χρέους»: Ένα υμνολόγημα του υψηλού ήθους των πεσόντων και του χρέους μας προς αυτούς . Έστω κι αν υπέστη τη φθορά του χρόνου ο τόπος, μένουν αξεθώριαστες οι εικόνες του αγώνα.
«Πληρούμενος καιρός»: Το τέλος των ηρώων και ιδιαίτερη αναφορά στον καθένα απ’ αυτούς. Συμπυκνωμένη συγκίνηση και το πνεύμα της εποχής με συγκεκριμένες αναφορές προσώπων και λόγων τους ζωοποιείται η εικόνα συγκλονιστική, όπου  ο πεζός λόγος αποδεικνύεται ποιητικότερος. Λέει η Φλουρέντζα, μητέρα του Αντρέα Κάρυου: « -Δύναμιν, γιε μου . Δύναμιν. Να πεθάνεις λεβέντης!» Και σχολιάζει ο ποιητής: «Ο λόγος της “πεζός” είναι ποίημα΄  λάλημα ωραίου ανθρώπου.» Η συγκινητικότερη και πιο συγκλονιστική φράση στο έργο του Κυριάκου Χατζηλουκά.
Το σχόλιο θέτει τα πράγματα εν πολλοίς στη θέση τους, γιατί καθορίζουν και την Ποιητική του ποιητή μας. Δεν είναι ο στίχος που κάνει το ποίημα, δεν είναι οι σειρές στο κείμενο που φαίνεται πεζό. Ποίημα είναι το λάλημα ωραίου ανθρώπου.

Η ενότητα Κοιμώμενος άγγελος στην Αμμόχωστο αποτελείται από τα ποιήματα Στροφή, Αντιστροφή, Φωνούντες και αναφέρεται στον ήρωα της ΕΟΚΑ Παναγιώτη Τουμάζο και αρχικά στη σχέση του με τον Πετράκη Γιάλλουρο. Η φωτογραφία της προτομής του Παναγιώτη Τουμάζου στην Επισκοπή Λεμεσού, ο ήρωας βγαλμένος μέσα από την πέτρα, μπορεί να μας βοηθήσει σε μια παρομοίωση του ποιητικού έργου του Κυριάκου Χατζηλουκά με δημιούργημα βγαλμένο μέσα από την κακοτράχαλη γεωγραφία και ιστορία μας, μέσα από μια γλώσσα υψηλή και τραχιά, δύσβατη, όμως το έργο υπάρχει και φέρει μαζί του το πνεύμα του ιδεολόγου ποιητή, που εμμένει στην Ιστορία και παράδοση του λαού μας, όπως αγνά την έζησε την περίοδο του 1955-59.

Μια άλλη παρομοίωση, της τελευταίας ενότητας του έργου, Κοιμώμενος άγγελος στην Αμμόχωστο, με μεταφέρει στους εσπερινούς με τις προφητείες και τα απόστιχα. Στην «Στροφή» προβληματίζει ποιο μέρος είναι το επιτυχέστερο, το ποιητικό  ή το πεζό, γιατί όντως το πεζό πληρούται πνευματικής δύναμης και ενθουσιασμού και μιλά ενθουσιωδώς στον αναγνώστη. Το ποιητικό επαναλαμβάνει το πνεύμα των άλλων μεγάλων ενοτήτων που είδαμε ως τώρα. Η «Αντιστροφή» μόνο ποιητικό μέρος, με βαθιά γνώση της γεωγραφίας και της Ιστορίας της περιοχής της Αμμοχώστου, ενώ το τελευταίο ποίημα Φωνούντες τελειώνει με μια πανοραμική ιστορική θέα των αγώνων των Ελλήνων για ελευθερία και την κατακλείδα- αυτοδικαίωση του ποιητή, συνειδητού κήρυκα των ιδεών του.

«Επι-μένοντες στο έθος ποιητές.
Εύβουλες αναπέμψεις.
Φωνές θροούσες ανέσπερες.
Σοφία λαλούσα.»

Στην Ετέρα γραφή περιλαμβάνονται τα ποιήματα Επιμελώς άγερτοι, Εύφρανση επιφαινόμενη, Αδικαίωτοι α β, Ασπιδώματα ψυχών, Αυτοκολασμός, Κινούμενα πρόσω, Δρόμος Σταυρού, Εντίμως μειδιώντες, Γουάιλντ Μπιούτι, Νιούπορτ, Ίρβιγκ Άβενιου, Μονοτρόπως, Ζύμη, Ανένδοτοι α β, Αναφαινόμενο, Εν πνεύματι, Άθλημα ερωτικόν, Διττόν, Ώσεις καιρών ΑΒΓ, Γενναίων θέλξη, Αενάως καιρός φερόμενος, Αναρχούμενη ελπίδα Α Κατάστιχο  Β Ένθετο, Επί αναχωμάτων υψώσεις.

Απ’ ό, τι φαίνεται και από τους τίτλους, εκτός από τρία συν ένα ποιήματα που αναφέρονται σε ξένους τόπους που επισκέφτηκε ο ποιητής και ένα στο στενό γενέθλιο χώρο, βρίσκουμε να κινείται στα περισσότερα στο σύνηθες κλίμα του αγώνα της ΕΟΚΑ και των ιδανικών του, της διάψευσης, της εκμετάλλευσης του αγώνα, των ψευδών ειδώλων, την επιφάνειας, πραγματικότητες που έζησε μετά το 1960 και το 1974. Πάντα όμως παρατηρείται η δεδηλωμένη προσπάθεια του ποιητή να εμβαθύνει στην ιστορική και φιλοσοφική αλήθεια, να δώσει ένα γενικό περίγραμμα των πεποιθήσεών του, εξομολογούμενος και φανερώνοντας και τη δική του στο τέλος αντίληψη για την ποίηση, την ποιητική του,  και το έργο του  ποιητή στον κόσμο.


Η Ετέρα Γραφή μπορεί να θεωρηθεί μια γενική θεώρηση και από τον ίδιο τον ποιητή του έργου του, που συμβάλλει με τον εξομολογητικό τόνο στην επιβεβαίωση πολλών που ανακαλύψαμε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας στην ποίηση του Κυριάκου Χατζηλουκά.

Τρίτη 15 Ιουλίου 2014

Στέλιου Παπαντωνίου, Ποίηση Κλείτου Ιωαννίδη

Στέλιου Παπαντωνίου
Ποίηση Κλείτου Ιωαννίδη

Ο Κλείτος Ιωαννίδης συγκέντρωσε το 2007 όλο του το ποιητικό έργο και  το έδωσε στη δημοσιότητα σε τρεις γλώσσες, ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά στις εκδόσεις Αρμίδα. Τούτο περιλαμβάνει τις συλλογές Γενεά έκτη 1967, Ασπιδούχοι Κούρητες Παρίσι Απρίλης 1970-Μάης 1971, Θαργήλια 1975, Τα πένθιμα 1981, Ιώτα έν 1987. Πρόκειται για ένα πλούσιο ποιητικό έργο με πολύ θεωρητικό οπλισμό, μυθολογικό, θρησκευτικό, φιλοσοφικό, με αγάπη στο γενέθλιο χώρο και επικέντρωση στα θλιβερά γεγονότα του 1974, με πολύ έρωτα και έκφραση προ πάντων λακωνική, χρησμική.

Θ’ αρχίσω με αυτή την έκφραση, που καθορίζεται από το πανάρχαιο εκείνο, ο άναξ, ου το μαντείον εστί το εν Δελφοίς, ούτε λέγει ούτε κρύπτει αλλά σημαίνει. Όπως γράφει ο ίδιος στο ποίημά του 13.4.1970 «Ψάχνω το μαντικό ύφος. Η Πυθία απουσιάζει.» Προηγουμένως, στο ποίημα «Ακαδήμεια» «Αξίζει πιο πολύ η μουσική των ιερογλυφικών. Καλύτερα να ερμηνεύσουμε τις επιγραφές που στέκονται απέναντι στην ορχήστρα.»  Για να πλησιάσει ένας την ποίηση του Κλείτου Ιωαννίδη πρέπει να υπερβεί τα μαντικά εμπόδια, να ερμηνεύσει πράγματι τα λεγόμενα ύστερα από καταβύθιση σε πηγές γνώσης.  

Ο γενέθλιος χώρος, όσο κι αν ταξίδεψε ο ποιητής σε ξένες χώρες, δεν εγκαταλείπεται. Πρώτη αναφορά βρίσκουμε στο ποίημα «Κιονόκρανο». Τα νυχτοπούλια αντικατέστησαν την όραση. Πάνω απ’ τις ανθισμένες κερασιές ο χειμώνας προφήτεψε το μέλλον…» Μετά την εισβολή, «Ερωτόπολη» Αθήνα 1.1.1975 «Νοσταλγία κατακλύζει καρποφόρων. Ψάχνουμε για μήλα αχλαδιές.» Ένα ωραιότατο μικρό ποίημα είναι το 14.10.1980 «Στο χωριό μου γυμνά βουνά και δέντρα αγγίζουν τον ουρανό και θυμίζουν την αποστολή τους.» Περιεκτικότατο σε πνευματική έξαρση και οδηγό ζωής που ακολούθησε ο ποιητής.

Η σύγχρονη κυπριακή ιστορία παρούσα στο έργο του ποιητή μας, ιδιαίτερα με την τουρκική εισβολή. «Θηρίο είπες την εισβολή του χάους.» στο ποίημα Παρίσι 20.11.1974. Με αναφορά στο Μακάριο και στη δεύτερη εξορία του μετά το πραξικόπημα στο ποίημα «Η άρνηση του Πέτρου. Παρίσι 26.10.1974 οι στίχοι «Όμως εδώ πρόκειται για τη σφαγμένη Κύπρο και τους πρόσφυγες του ιερού της κήπου στα δυτικά ακρογιάλια της πατρίδος μου. Ουχ ήλιος υπερβήσηται μέτρα φωνάζει ο Εφέσιος. Όσο για σένα, ιεράρχη, με το φωτεινό πρ΄σωπο που κλαίς σαν ιερεμίας τη διασπορά της φυλής σου… εκτός αν έμαθες στην εξορία τη δεύτερη για πειρατές του ήλιου…» Στο ποίημα «Αποθανείν θέλω» εκφράζει όλο τον πόνο του για την ιστορική περιπέτεια της Κύπρου «Πρόκειται για όνειρο κακό ξύπνημα της 20ής Ιουλίου τότε που άρχισαν να μας θυμίζουν Βασίλη Μιχαηλίδη κα το «άλλον το κόφκω τζιεφαλήν τζι ‘ άλλον το κρεμμάζω.» σύζευξη γεγονότων των τουρκοκρατιών. Είναι ένα ποίημα με πολλή ελληνική ιστορία αλλά και με τον πόνο που μόνο η ποίηση μπορεί να εκφράσει «κι η ποίηση είν’ άγρυπνη, μας τρώει τα σωθικά.» Μέγα μέρος της συλλογής Θαργήλια και της ακόλουθης Τα πένθιμα 1981 αναφέρεται στην ιστορική εμπειρία της Κύπρου και στα πάθη της. Όπως στο ποίημα «Λευκωσία» Κι ας πενθώ τις νύχτες τ΄όνομά σου τους τίτλους ιδιοκτησίας σου την Ασία που σου χάλασε το πρόσωπο…  Κύπρος και Κύπριδα και λαβωμένη Αφροδίτη στον Τρωικό της πόλης μας που κλαίμε.» Τελειώνω την αναφορά στην πατρίδα με τους στίχους από το ποίημα Πτήση αρ.3-33 «Στη λαιμητόμο της κυπριακής τουρκοκρατίας αναμένουμε φωνή αρχαγγέλου «ανάστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντος αιώνος» τον κατ’ έρωτα κτισθένα άνθρωπο. Στίχοι που συμπυκνώνουν όλη τη φιλοσοφία του Κλείτου Ιωαννίδη, την ανάσταση μετά το αναγκαίο πάθος, την ομοίωσιν Θεώ στην αθανασία της αιωνιότητας.

 Το μεγαλύτερο βάρος στην εργασία αυτή δίνω στο ερωτικό στοιχείο  το οποίο ανιχνεύω σε όλα σχεδόν τα ποιήματα.

Το ερωτικό στοιχείο στην ποίηση του Κλείτου Ιωαννίδη

Ύστερα από πολλή μελέτη των ποιητικών συλλογών του Κλείτου Ιωαννίδη Γενεά έκτη 1967, Ασπιδούχοι Κούρητες Παρίσι Απρίλης 1970-Μάης 1971, Θαργήλια 1975, Τα πένθιμα 1981, Ιώτα έν 1987 συμπεραίνω πως μέγα μέρος των ποιημάτων του είναι ερωτικά, συνδεδεμένα πάντα με τη φιλοσοφία, τη μυθολογία, τη θρησκεία.

Το νήμα αρχίζει από την «Αναδιήγηση» στην ιστορία των πρωτοπλάστων με το ερώτημα «επρόκειτο να απατηθούμε από τον όφιν;» στίχο που συμπυκνώνει άντρα, γυναίκα, το Θεό και την απάτη του όφεως, τη γνώση και τη έξωση από την παραδείσια κατάσταση, την πτώση. «Το κορμί εκείνης της γυναίκας». Η Εύα, από τα βάθη της μυθολογίας με τη σχέση του Θεού και του ανθρώπου που προσπαθεί να γίνει Θεός. Ο έρως, η αγάπη στη Γραφή, βρίσκεται βαθιά στην αχλύ του μύθου «καλέω την ουκ ηγαπημένην ηγαπημένην» του Ωσηέ. Η πορεία του έρωτα διαγράφεται από την πρώτη ως την τελευταία συλλογή ως μια πορεία εξ ύψους εις την γην, από την ιδέα στη ρεαλιστική πραγματικότητα, τη χειροπιαστή ζωή και όμως ποιητικά δοσμένη, από το μύθο στην πραγματικότητα των σχέσεων και επιστροφή όμως στην αρχέγονη προβληματική του έρωτα.

Η πρώτη συνάντηση με τη γυναίκα στο ποίημα «Αναδιήγηση» γίνεται μ’ ένα φιλί. «Δώσαμε απ’ την αρχή ένα φιλί στα χείλη.»

Ο κόσμος είναι ακόμα διασπασμένος, ο ποιητής ενδόμυχα πιστεύει στην ενότητα, προς το παρόν όμως ζει τη διάσπαση και τη διαλεκτική των όντων και φαινομένων. «Το τραγούδι θρήνος, η χαρά βάρος, οι γυναίκες πόρνες ή στείρες…» Οι έρωτες κι ο πόνος μοιράζουν τα μάτια. Ένας όμως είναι ο κόσμος.
Συναισθηματικός δεσμός με την αγαπημένη είναι ήδη υπαρκτός. Η αγαπημένη κλαίει, η αγαπημένη συσκέπτεται διπλά. Ο ποιητής παρακολουθεί και αντιδρά.

Στο «Μυστικό κώδικα» ήδη ο ποιητής μας εισάγει στη διαπάλη, στο σπαραγμό και στις ευρηματικές μεθόδους ανανέωσης των ανθρώπων και των συναισθημάτων τους.                   «Ο θόρυβος των μηχανών πολύς, πολύς κι ο έρωτάς μας. Σκίστηκαν τα σπλάχνα μας σε τούτο το κακό.» Ο μηχανικός τρόπος ζωής, η προσπάθεια ανανέωσης του κατακρεουργημένου. «Στείλε τη γυναίκα σου στον τάφο κι ανάστησε την Άλκηστη.» Οι μεθοδεύσεις προαιώνιες. Οι αντιφάσεις στον έρωτα συνήθεις. Το παιχνίδι των πρωτοπλάστων παίζεται και πάλι. Το θρησκευτικό στοιχείο άρρηκτα συνδεδεμένο με το ερωτικό. Εντός και εκτός παραδείσου. Κάποτε η αγαπημένη είναι ο κόσμος όλος.

Στο ποίημα «Και σήμερα» Μάθαμε ευγένεια παίζοντας φωτιά τα κορμιά μας… Κι όμως τα κύματα της γνώσης γεμίζουν αμφιβολία την αγάπη» μια παραλλαγή του όφεωςκαι του μήλου της γνώσεως. Η διάσπαση τερματίζεται. «Περιμέναμε τη συνάντηση δευτερόλεπτα ενότητας σαν το κλάμα του παραδείσου..» Ο ανήρ και η γυνή διασπασμένοι με τον αιώνιο πόθο της ενότητας και της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου….» ..ο έρωτάς μας γράφτηκε με διαθήκη το θάνατο του Θεού υπογραμμένος με την ανθρωπιά μας».

Ο έρως είναι η γέφυρα του παρόντος κόσμου, του θνητού, με τον αθάνατο, αιώνιο. «Αφού έγινες η καρδιά μου, έχω δικαίωμα να σε στείλω πίσω; Αφού έγινες ο παλμός μου έχω δικαίωμα να σε σταματήσω;» Κοινοί θνητοί θα δεχθούμε την κρίση των αθανάτων.

Ένα ποίημα που μπορεί να διαβαστεί καθαρά ερωτικά είναι το «Έσσεται ήμαρ» «Η άκρη των μαλλιών προοιωνίζει. Τα κορμιά μας δεν μετριούνται. Ο ήλιος αγωνίζεται να τα γεμίσει.»
Για να μεταβούμε και πάλι στην Παλαιά Διαθήκη στο Άσμα Ασμάτων, από τους πρώτους στίχους, απ’ έξω χτυπά την πόρτα ο λεγόμενος αδελφός, κι από μέσα η αδελφή του δικαιολογείται, αλλά ύστερα ανοίγει. Τίτλος του ποιήματος «Φυσικότητα»  Εξεδυσάμην τον χιτώνα μου  πώς ενδύσομαι αυτόν; Ενιψάμην τους πόδας, πώς μολυνώ αυτούς;» ‘Όταν έρθει η ώρα, ο πόθος νικά , οι δικαιολογίες είναι μάταιες.

Κάποτε υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα πρόσωπα, όπως στο «Lapis lazuli». Δεν υπάρχει τίποτε κοινό ανάμεσα στην Αλίκη και στον ποιητή. Η Αλίκη, ένα όνομα ίσως. Αλλά οι συνομιλίες είναι επιπέδου, για την αιωνιότητα, για την τέχνη, για την οποία θυσιάζονται άνθρωποι. «Ούτε και η αλήθεια δε μας ήτανε κοινό γνώρισμα.»

Ένα ερωτικό πράγματι, ηφαιστειώδες ποίημα είναι η «Γυμνή Μάγια». Από τους πρώτους στίχους συλλαμβάνουμε την πυρακτωμένη ατμόσφαιρα. «Πυρπόλησε τη γλώσσα να καεί η Ιστορία.  Έχω ανάγκη να σε τραγουδήσω. Η συνάντηση είναι των άκρων. «Λευκοντυμένη, φανέρωσε την πανοπλία, και δέξου το φιλί του θανάτου.» «Πάρε ανάσα την πνοή μου και γίνου το πράσινο πείσμα.» Η προσπάθεια ανάστασης του έργου τέχνης από τον ποιητή οδηγεί στη συμφιλίωση «Πάρε τώρα δώρο το χέρι μου».

Σε μερικά ποιήματα αναφορές σε γυναικεία πρόσωπα μεταφέρουν σε συμβολισμούς μάλλον και σε παραβολές, όπως στο ποίημα «Της κίτρινης φυλής» οι στίχοι «Ο Χριστός αποκηρύσσει την επί του Όρους Ομιλία. Κι εγώ παντρεύτηκα τη Σαμαρείτιδα.» Υπενθυμίζουμε πως η Σαμαρείτιδα είχε πέντε άντρες και τώρα συζεί με έκτον που δεν είναι άντρας της. Στο τέλος όμως η Σαμαρείτιδα πίστεψε στον Χριστό και άγιασε.

Στο ποίημα που ακολουθεί «Ακαδήμεια» ο ποιητής παρουσιάζεται οικογενειάρχης, με κόρη, μητέρα της κόρης κι ένα απόκομμα παλιάς ποιητικής συλλογής «Πέρασε η εποχή των θεών ζούμε τον έρωτα.»
Το τελευταίο ποίημα της πρώτης συλλογής Materia Lucida (φιλοσοφική λίθος) «την ώρα που βγαίναμε με τη γυναίκα μου… και τέλος «Ερωτευόμασταν αναιτιολόγητα, χαμογελώντας.»
Στην πρώτη λοιπόν ποιητική συλλογή του Κλείτου Ιωαννίδη ο έρως παρουσιάζεται να αποτελεί επανάληψη των σχέσεων των πρωτοπλάστων, εμβαπτισμένος στην Παλαιά και Καινή Διαθήκη, με φιλοσοφικές εκροές , με τις αντιφάσεις, την πίκρα , τον πόνο, με την έξωση από τον παράδεισο αλλά και ως γέφυρα του ανθρώπου προς τον Θεό, με παραστάτες έργα τέχνης, κάποτε όμως με τη φυσικότητα και απλότητα, τη χαρά της ζωής και της συνένωσης των ανθρώπων. Τον ποιητή δεν εγκαταλείπει η φιλοσοφική διάθεση και ο θεολογικός φιλοσοφικός  οπλισμός του. Η Σφίγγα  των ποιημάτων του κάποτε αναπαύεται στην απλότητα  και στον έρωτα.

Δεύτερη ποιητική συλλογή του Κλείτου Ιωαννίδη είναι οι Ασπιδούχοι Κούρητες (Παρίσι Απρίλιος 1970-Μάιος 1971) Ο τίτλος παραπέμπει στον κρυμμένο θεό και στο μαντικό ύφος το οποίο ο ποιητής επιζητεί. Με το β΄ ποίημα εισερχόμαστε  στο ακαριαίο. Πονάει η γνώση. Ο έρωτας πονάει (13.4.1970) Στις 15.5.1970 επανέρχεται η Αλίκη, η αποκατάσταση. Ο ποιητής επικαλείται τη Διοτίμα. Κατά Πλάτωνα έρως είναι ο τόκος εν τω καλώ,  η γέννηση μέσα στο ωραίο, άρα στον τομέα του πνεύματος, η δημιουργία έργου τέχνης. Ιερός γάμος του ανθρώπου με την Ιδέα, με το θεό, θαυμασμός στη ομορφιά («Λησμονείς το λυρισμό των ζωγράφων μπροστά στο ουράνιο τόξο».) Ο ποιητής επιζητεί από της καθόδου την ανάβαση, να ανέλθει μέσω του έρωτα στα υψηλά των Θεών κατοικητήρια.  Στις 21.5.1970 στο ίδιο μοτίβο του Θεού έρωτα, πληγωμένος ο ποιητής, με πληγωμένο τον αθάνατο στοιχείο του θεού έρωτα , σ’ ένα μικρό ποίημα επιγραμματικά αφήνει τον πόνο του «Δεν μπορώ να σηκώσω τον αθάνατο πληγωμένο μέσα μου. Η Αφροδίτη πληγώθηκε στην Τροία. Τι ωφελεί ο ύμνος της πίκρας της;»

Παρόλο που το μυθικό στοιχείο εξακολουθεί, η συνέχεια όμως καθαρά ελληνικά φιλοσοφική με την ανάβαση στον Πλάτων και τον ιδανικό δημιουργικό έρωτα. Στις 27.5.1970 η μοναξιά του ποιητή κι η εγκατάλειψη αποξηραίνουν τους χυμούς της ζωής.

Όπως ο κόσμος χωρίς πουλιά και λουλούδια έτσι κι η ζωή χωρίς τον έρωτα. Τεχνητή αναπνοή, όχι  πνοή ζωής , ειδωλολατρία, όχι λατρεία του ζώντος.

Μια ωραία εικόνα, από τα βάθη της μυθολογίας, για τη μεγάλη νύχτα του έρωτα, συναντούμε στο 1.7.1970. Ο έξω χρόνου άνθρωπος, που ζει την αιωνιότητα, ποιεί: Ναι, ήταν η τελευταία λέξη της συνουσίας. Ύστερα φίλησε το κορμί της και θυμήθηκε. Όλα έγιναν σε μια στιγμή που κράτησε. Ο ήλιος κι η νύχτα απουσίαζαν. Η στιγμή κρατά, ο άνθρωπος εκτός χρόνου, ζει τον αιώνιο έρωτα ή την αιωνιότητα της στιγμής.

Το ερωτικό στοιχείο, και πάλι στα βάθη της Μυθολογίας, στο ποίημα «Στην Ίσιδα του διασπαραγμού μου» 11.7.1970. Η Ίσις, είτε ως θηλυκό της σάρκας είτε ως γνώση, όπως ερμηνεύει τη λέξη ο Πλούταρχος, σχετίζεται άμεσα με την αντίληψη του ποιητή για τον έρωτα,  που συνοδεύεται από τη φιλοσοφική μυθολογική και θρησκευτική προαιώνια πανοπλία του, από το διασπαραγμό ως την αναγέννηση και την ανάσταση. Συνδεδεμένος ο ποιητής με τα αιώνια ερωτηματικά της δημιουργίας, της φύσης, πλην της κρυπτείας (του φόνου των ειλώτων) και το φονικό των Ατρειδών , πλην των μυθικών ιστορικών αναφορών συνδέει τον έρωτα με τη διάσπαση της ενότητας των όντων, του προσώπου, και την ενοποιητική του δύναμη.  Το ποίημα τελειώνει με το λακωνικό «Κόψε με στη μέση κι αναστήσου στο περιβόλι του χωριού μου.» Ο σπαραγμός και η αναγέννηση. Στίχοι που θυμίζουν από το «Μυστικό κώδικα» της πρώτης ποιητικής συλλογής το δίστιχο «Στείλε τη γυναίκα σου στον τάφο κι ανάστησε την Άλκηστη».

Λακωνικό, με πλήρες λεξιλόγιο, ή πλήρη τη σημασία των λέξεων που βαραίνουν, ως ελάχιστες, η καθεμιά με την ολόγεμη σημασία τους. 31.10.1979  Το ένα σου φιλί, αυτό ζήτησα.
Το επόμενο ποίημα, επίσης λακωνικό, ερωτικό 11.11.1970 «Έρωτα εχθρέ της αυτονομίας πώς μας ήθελες  ελεύθερους;»  Οι αντιφάσεις του έρωτα στο μεγαλείο τους. Αφ’ ενός ο έρως αναζητητής του ετέρου ημίσεος, για την επιτυχία της ενότητας. Μέσα όμως σ’ αυτή την ενότητα η σύγκριση των δύο κόσμων-προσώπων, η αλληλοϋποχώρηση και αλληλοπεριχώρηση, που να απορρέει όμως από την ελεύθερη βούληση και όχι από καταναγκασμό.

Η ποίηση της περιόδου ίσως να είναι η πιο ερωτική. Στις 17.11.1970 ο διάλογος με τον εαυτό του, ο προβληματισμός , η σύγκρουση συναισθήματος και λογικής, ο πόνος και η αποδοχή του, αλλά προπάντων η απόφαση να συνεχίσει το δεσμό του, δίνουν μικρά ποιήματα ερωτικά, φιλοσοφικά, εις εαυτόν προτρεπτικά: Καρδιά, μην υπολογίσεις το αίμα σου. Αυτή η συγκρουσιακή κατάσταση, η τραγική, η απάτη, ο δόλος, η διάψευση, η περιπέτεια ως μετατροπή των πραττομένων εις το εναντίον αποκρυπτογραφείται στο 4.12.1970.

Η ημερολογιακή καταγραφή σημαίνει το ανεπανάληπτο, το μοναδικό της κάθε αναγραφομένης εμπειρίας στο χρόνο και την κατάφαση της μοναδικότητας των βιωμένων.
4.12.1970 «Απατάσαι, αν μιλάς για τίμημα, του λάθους. Αφού τις γέφυρες τις ονόμασαν ναυάγια και τις νεκραναστάσεις Κίρκη» Η Κίρκη παραπέμπει στη θεά της Οδύσσειας που μετέτρεπε του άντρες σε χοίρους, με όλα τα σημαινόμενα. Η αποτυχία και η διάψευση. Ο έρως συνεχίζει ακάθεκτος χριστουγεννιάτικα. 25.12.1970  

Ο ποιητής ανήκει στη χωρία των ερωτευμένων με τον έρωτα σ’ όλο το βάθος της ουσίας του, γι’ αυτό και εισηγείται «Για όσους ερωτεύτηκαν τον Έρωτα θα πρέπει κάποτε να επεμβαίνει ο Θεός.» Περίοδος ερώτων, προβληματισμού, παθών, ανατάσεων και διαψεύσεων, χωρίς ποτέ να χάνει ο ποιητής την ταυτότητα και τη συνέπειά του.

Θαργήλια 1975

Το νήμα του έρωτα συνεχίζεται ενδυναμωμένο στη νέα συλλογή, αν κρίνουμε από την προμετωπίδα Σχιστούς λειμώνας Αφροδίτης (Εμπεδοκλής απ.66)

Ο έρως, εν όλη του τη γυμνότητι, στο κέντρο της φιλοσοφίας, της ζωής, του σώματος, της φύσης.
Θαργήλια (ιερά) εορτή του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος τελουμένη κατά τον μήνα Θαργηλιώνα με πομπές και αγώνες. Θαργηλιών, ο 11ος μήνας του αττικού έτους. Θάργηλος (άρτος) ο και θαλύσιος, των απαρχών. Ο άρτος της ζωής, η ένωση των αδελφών –θεών, η προσφορά από τον άνθρωπο των απαρχών της παραγωγής των.

Ο ποιητικός λόγος των αρχαίων φιλοσόφων εδώ, συγκλονιστικός.
«Τ’ όνειρό σου με πονά στα στήθη, συνέχισε και πάλι η γυναίκα μου» Μαρμάρινα χέρια που προσπαθούν να εκπορθήσουν το τείχος, η εικόνα του ονείρου. Ο ποιητής εκπορθητής.

Και πάλι η αρχαιότητα συνδεδεμένη άμεσα με το παρόν. Ο τίτλος του ποιήματος «Ιεροκηπία» Η κατ’ άνθη δίαιτα του θεού. Συμπόσιο.  Ο Στράβων, ο Πλάτων με το Συμπόσιο και τα πάντα περί έρωτος, οι Ιερόκηποι της Αφροδίτης στην Κύπρο, η κατ’ άνθη δίαιτα του Θεού, ο θεός μέσα στα λουλούδια διαιτάται, ζει , θρέφεται όπως ο θνητός με τον έρωτα αναπτύσσει δυνάμεις.

Η θάλασσα που γέννησε την Αφροδίτη κι ο ποιητής με την αγαπημένη γυμνοί στη θάλασσα, ο έρως οδηγός, η Αφροδίτη,  «ο θηλυκός παλμός του κήπου σου κατάκλυζε παντού», ο έρως παντού, κυβερνήτης, οδηγός, έξοχος Θεών απάντων.

Το κατ’ εξοχήν γνώρισμα του Κλείτου, η πολυφωνία των στίχων του, με την Ιστορία, τη μυθολογία, τη θρησκεία, τη φιλοσοφία. Γι’ αυτό και μας παρασύρει με την ποίησή του σε βάθη και ύψη, απλώνει ορίζοντες , συνάπτει το παρελθόν με το παρόν, το αιώνιο με το εν χρόνω.  Χωρίς όμως το ερωτικό στοιχείο να εκμηδενίζεται. Αντίθετα υπερυψούται  και εξαπλούται.

Ακολουθεί 6.4.74  «Φαίδρα» Ο δε φρην μίασμα έχει (αναφορά στην αρχαία τραγωδία)
Χείρες μεν αγναί, φρην δ’ έχει μίασμά τι. Υπενθυμίζουμε πως η Φαίδρα νιώθει σφοδρό έρωτα για τον προγονό της Ιππόλυτο. Η Φαίδρα νιώθε πως κουβαλεί μέσα της ένα μίασμα από το οποίο θέλει να ελευθερωθεί. Ο συμβολισμός των στίχων Είπες: πάρε το κύπελλό μου και γέννησε το Θεό, εξωτερικεύει τον πόθο του ποιητή –θεογόνου. Οι κρίσεις μας μπορούν να διαβαθμίζονται από την υπερβολή και ύβρη του ανθρώπου ως τη φυσιολογική έπαρση ενός τριαντάχρονου πλήρους ζέσεως και πνευματικής εγρήγορσης. Τέλος, χριστιανική αλήθεια πως ο κάθε άνθρωπος είναι δυνάμει θεός ως κατ‘ εικόνα και ομοίωσιν πλασθείς. Ο κοσμογονικός έρως, ως σμίξιμο σωμάτων και ψυχών «ας κυλήσει βροχή στο αίμα μου το μύρο της ψυχής σου» Ο Γαβριήλ ως άγγελος προς την Παρθένο Μαρία και η Φαίδρα.

Μωυσής… Ιησούς, Αινείας, Μαγδαληνή, Σπαρτιάτες, Θεσπιείς, η Ραχήλ κλαίουσα. Η σύμμιξη τόσων στοιχείων σ’ ένα ερωτικό ποίημα και όμως ο ερωτισμός του δεν αίρεται δεν αναιρείται.

Ο Φρόυδ και το έργο του για τον Μωυσή ίσως να δίνουν αναλυτικότερα  στοιχεία του πυκνού τούτου ποιήματος που μπορεί να θεωρηθεί ως απολογισμός μιας ερωτικής σχέσης που κρύπτεται αλλά σημαίνει.

Η επιβίωση του Μωυσή από τον αφανισμό των εβραίων αρρένων κατά διαταγήν του φαραώ και η επιβίωση του Χριστού από τη διαταγή του Ηρώδη να σφαγούν τα νήπια. Ο Μωυσής ως σωθείς από το νερό και ως σωτήρας του λαού του με τη διάβαση της ερυθράς θαλάσσης και ο Χριστός ως διασωθείς και διασώσας τον άνθρωπο συζεύγνυνται στο ποίημα με τον έρωτα της Φαίδρας για τον Ιππόλυτο, την προσπάθεια της Φαίδρας να διαφυλάξει το καλό της όνομα Με τον στίχο «Λιθοβολούν, βλέπετε, όταν πέσει το σούρουπο, οι εβραίοι. Η σύμμιξη απαγορεύεται.»

Θα βιαστώ να μεταβώ στο επόμενο ποίημα της συλλογής, γιατί δίνει μοναδικά κλειδιά κατανόησης πολλών του Κλείτου Ιωαννίδη. Είναι ένα εκ βαθέων ποίημα αποκαλυπτικό. Το μεταφέρω ολόκληρο.
Παρίσι 18.4.1974

Φυγάς θεόθεν/ιερογαμία/και τω αγνώστω θεώ/ είναι τα τρία/μέρη/της τριλογίας/που γραφεται μέσα μου/εδώ κι επτά χρόνια,./Χωρίς ως τώρα να μπορέσω/να γεννήσω/τούτο το φως./Κι ας φάνηκε/στ’ όνειρό μου/αμυδρή/ η άκρη του Παρθενώνα./Μικρή/φαίνεται είν’ η ζωή/κι οι στιγμές μεγάλες.
Επανέρχομαι στο προηγούμενο ποίημα. Μας βοήθησε η συνεχής αναφορά στο Θεό και στην προσπάθεια γέννησης πνευματικών τέκνων, ο τόκος εν τω καλώ, πλατωνικός έρως. Ο αγώνας είναι σκληρός, ακατάπαυστος, πολύχρονος, αιματηρός. Τα παραγόμενα δεν είναι πάντοτε γνήσια, απορρίπτονται τα μη γνήσια, η αναφορά σε δημιουργήματα- έργα τέχνης

Ίσως στα Θαργήλια να βρισκόμαστε στο πέρασμα από τη μυθολογία στη θρησκεία και στη φιλοσοφία με έμφαση στη θρησκεία.

Το ερώτημα «ποιος είμαι;» στο «Παρίσι 27/4/1974 Ο δόλος του φωτός και του σκότους»
Το έξω οράν δεν είναι βοηθητικό της αυτογνωσίας, δεν οδηγεί στο σκοτεινό λαβύρινθο της ψυχής.
Στο μεταξύ γίνεται η εισβολή στην Κύπρο και το ερωτικό νήμα παίρνει συμβολικό χαρακτήρα «Θηρίο είπες την εισβολή του χάους. Και μόνο τα μέταλλα του έρωτα είχαμε ν’ αντιτάξουμε.»  Ο έρωτας όμως πια εδώ δεν είναι σαρκικός και του πνεύματος. Παίρνει τις διαστάσεις της μυθολογίας, της Αφροδίτης, του νησιού της Αφροδίτης, του συμβόλου του έρωτα της γης μας.

Φαίνεται πως η Γαλλία τελειώνει το 1975. Ήδη η ερωτική του ζωή στη χώρα βρίσκει μάλλον το τέλος. «Ποιος θα’ λεγε για νίκη των κορμιών, για πάθη του χειμώνα; Ή όλα χάθηκαν μαζί με τη Γαλλία;
Το ακόλουθο ποίημα Ερωτόπολη Αθήνα, 1.1.1975 ως τίτλος μιλά αφ’ εαυτού. Βρισκόμενος στην Αθήνα νοσταλγεί την πατρίδα, όπως ο Ελύτης αναζητεί τις παληές του αγάπες «Πού  ‘σαι Ροδιά, Ελένη, Αντιγόνη;» κάθε όνομα και μια σημαδεμένη στη ζωή του ιστορία, ίσως μνήμη Ελύτη, Ομήρου, τραγικών. Ο έρωτας έτσι παίρνει την πνευματικότητα με την οποία είναι φορτισμένη η Αθήνα ως πόλη του πνεύματος και της ιστορίας.

Ο άνθρωπος ως ψυχοσωματική οντότητα αλλά και ως φορέας του θεϊκού στοιχείου απαντάται στο ποίημα Αθήνα 1,1.1975 όπου αλληλοδιαδέχονται τη γεύση των κορμιών οι εναλλαγές των ψυχών, η ωραία διπλή φύση, πόσους θεούς μας γέννησες, με την πίστη πως το έργο πρέπει να συνεχιστεί «Περιμένουν κόσμοι να κατοικηθούν λαοί να μεγαλώσουν.»
Ο ποιητής πιστεύει στην αποστολή του.

Τα πένθιμα 1981 είναι η επόμενη ποιητική συλλογή με μοτίβο «Μακάριοι οι πενθούντες ότι αυτοί παρακληθήσονται» (Ματθαίος, ε΄ 4)

Στο πρώτο ποίημα «Απουσία» η απουσία γυναικών, της Ήρας, της Μαρίνας, μέσα στο χειμώνα διαρκείας της πατρίδας, ύστερα  από την εισβολή. Άνοιξη  χωρίς ανάσταση η απουσία των γυναικών από τα «καθημερινά παγκύπρια της Κύπριδας»

Όπως ο προφήτης Ησαϊας βλέπει τον άγγελο που τον αποκαθαίρει από τις αμαρτίες με το κάρβουνο 
από το θυσιαστήριο που του επιθέτει στα χείλη, έτσι κι ο ποιητής επιζητεί την ισορροπία ύστερα από την απουσία του θηλυκού, σκέψεις που μεταθέτουν στα αιώνια αρχέτυπα, στο άρρεν και θήλυ της απαιτούμενης θεϊκής ισορροπίας.

Η απουσία του έρωτα σχετιζόμενη με τη θλίψη από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 συνεχίζεται και στο ποίημα «Και στον αιώνα μας μαραίνονται τα τριαντάφυλλα». Η Κύπρος χωρίς Κύπριδα. Οι εραστές του νησιού και του πολιτισμού του, μύθων, θρύλων, παραδόσεων, «η Κύπριδα ασθμαίνει χωρίς Κύπρο» ανύψωση στο επίπεδο των συμβόλων, πενθοφορία του έρωτα. Η τουρκική εισβολή δεν καταστρέφει μόνο υλικά, αλλά διαβρώνει και μια πνευματική σφαίρα γεννημένη από αρχαιοτάτων χρόνων και εμπλουτισμένη με τους αιώνες ελληνικής ζωής. Η Αφροδίτη, στενά συνυφασμένη με την Κύπρο και τον έρωτα τιτρώσκεται όπως και ο ποιητής και ο πολιτισμός του.
Στο επόμενο ποίημα «Λευκωσία» η πόλη ως «σκοτεινή γυναίκα, σιβυλλική ειρωνεία» με τις σύγχρονες γυναίκες, την Έλλη, την Ελένη, τη Μαρία και τους σύγχρονους γλωσσικούς όρους της καταστροφής ως «πράσινη γραμμή» κι ο κάτοικός σου «Οιδίπους χωρίς Θήβα» αλλά ο Οιδίπους μας μεταφέρει στην τραγωδία, και σε μια σχέση με τη μάνα (πατρίδα) ανίερη, ύστερα από το πραξικόπημα του 1974. «Κύπρος και Κύπριδα και λαβωμένη Αφροδίτη στον τρωικό της πόλης μας που κλαίμε.»
Ότι ο έρως είναι έννοια με το μέγιστο πλάτος της στην ποίηση του Κλείτου Ιωαννίδη φαίνεται στους στίχους από το ποίημα «Οι αποτυχίες του Ιάμβλιχου» «..τετρωμένοι αγάπης πορευόμασταν στους παράλληλους του τυχερού Αγχίση… Ακατάβλητοι ευαγγελιστές του έρωτα σταυροφορούσαμε κατά του θανάτου…» Ο έρως ως αντίδοτο κατά του θανάτου αλλά υπάρχει κι ο άλλος έρως στις διαστάσεις της πραγματικότητας «είδα παλιά μου γράμματα φιλιά ατέλειωτα κρυφά κρεβάτια..»

Το ερωτικό στοιχείο εισχωρεί ακόμα και σε ποιήματα που μπορούσαν να θεωρηθούν καθαρά θρησκευτικά, όπως το «Απόκρυφο» με τις τελευταίες στιγμές του Χριστού στο σταυρό «τότε η άγιο φυλή των γυναικών αναμάρτητα δάκρυσε… Και για μας κάποια Ιθάκη παραμονεύει ερωτική παγίδα ή άλλη πλάνη του νου σωμάτων ευλογημένων μνήμες και πικρά κατάλοιπα κάλλους αμετάθετου.»

Η ερωτική παγίδα ως δόλος ή πλάνη και η συνύφανση του σώματος του Θεού με τις μνήμες των ευλογημένων σωμάτων ανεβάζουν το σώμα στο πεδίο της θεϊκότητας, παρά τους ανθρώπινους φόβους.

Ιώτα εν 1987  

Ακολουθεί  η συλλογή Ιώτα έν 1987.

Το ποίημα «Μεταχριστιανική μοιχεία» προετοιμάζουν από το  προηγούμενο ποίημα «Μικρές προσθήκες στον εβραϊκό μήνα Νισάν» οι στίχοι «παράνομοι Αφροδίτη και Άρης στο δίχτυ της αισχύνης αναμένουμε το λυτρωτή.» Το ποίημα «Μεταχριστιανική μοιχεία» και το ακολουθούν «Πεζό αντίδοτο στο πένθος της Ρωξάνης» αποτελούν την εκρηκτική ατμόσφαιρα του όλου έργου του Κλείτου Ιωαννίδη και ιδιαίτερα την ερωτική έκρηξη στις πραγματικές της διαστάσεις, σχετικές ή άσχετες με πραγματικά γεγονότα.

Στη «Μεταχριστιανική μοιχεία» υπάρχει  ήδη ένα παιδί καρπός του έρωτα, υπάρχει όμως και η διάψευση από το γάμο με έμφαση στη σωματική ένωση μέσω της Εκκλησίας «Κι έλεγα πως στο  “σάρκα μία” βρισκόταν η λύση το αναπάντεχο του Παραδείσου»  Ρωτά για το «πλήρωμα της θεότητος σωματικώς». Κι ο Παύλος δίπλα ομιλεί: «Το μυστήριον τούτο μέγα εστίν, εγώ δε λέγω εις Χριστόν και εις την Εκκλησίαν» μνήμες από την παιδική του ηλικία και τη θητεία του στο ναό.
Μια συγκεκριμένη ημερομηνία, 10 Οκτωβρίου 1987 «τα σώματα διάτρητα από σφαίρες δολοφονικές ανίκανα για τη θεραπεία των Πλειάδων πεθαίνουν άδοξα». Ο θάνατος του γάμου και του σώματος των εις σάρκα μία ελθόντων συνάπτεται με τη θεραπεία των Πλειάδων, που παραπέμπει στη δύναμη του εξαγνισμού, την αυτοβελτίωση με την εργασία του Φωτός από τις Πλειάδες, άρα και πάλι βρισκόμαστε στο εδώ, στο τώρα, αλλά και στις άλλες διαστάσεις της πραγματικότητας στις οποίες ο ποιητής κινείται. Το όλο ποίημα μηνύει πως η ένωση των σωμάτων των ανθρώπων διά του μυστηρίου του γάμου ανεβάζει σε σφαίρες ανώτερες και τελειοποιεί τον άνθρωπο, εκτός αν από δόλο τα σώματα περιπέσουν στην ανικανότητα του εράν.

Ας έρθουμε στη Ρωξάνη. Ρωξάνη, αστέρι σημαίνει η λέξη, σύζυγος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, γέννησε γιο τον Αλέξανδρο Δ΄ μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα το 323 π. Χ. Μάνα και γιος θύματα δολοφονίας μετά από διαταγή του Κάσσανδρου.

Το ποίημα ή πεζό, όπως δηλώνει ο ποιητής «Πεζό αντίδοτο στο πένθος της Ρωξάνης» μιλά για ένα δεσμό- μάχη τεσσάρων χρόνων. Αιτία του νέου τρωικού πολέμου η εκπομπή σε διαφορετικά μήκη κύματος. Γεννιέται ένα παιδί. Η μάνα παίρνει δεύτερο άντρα για πατριό κι ένα μογγολοειδές παιδί για ετεροθαλή αδελφό, μια μητέρα μοιχή, ο δεύτερος άντρας πεθαίνει, το παιδί λιώνει, ο πατέρας απαρηγόρητος, αυτή η μια παραλλαγή, ενώ η δεύτερη, για να μη μείνει ορφανό το παιδί που σταυρωνόταν από μητρικά χέρια απεφάσισε να αντικαταστήσει το παιδί, ο υιός εγκαταλείπει τον πατέρα, ο πατέρας νεκρός, αναμένει τον από μηχανής θεό.

«Νεολιθική εποχή» ένα άκρως ερωτικό ποίημα, που παραπέμπει στο Άσμα ασμάτων. Ο θάνατος αντικαθίσταται με τον έρωτα, αλαλαγμοί ερωτικοί. Ως κοινωνός θείας φύσεως βρίσκει στον έρωτα τη ζωοδόχο πηγή. Γιατί όμως το ποίημα τιτλοφορείται «Νεολιθική εποχή»; Ξεπέρασε ο ποιητής την παλαιολιθική εποχή, όταν είχε βιώσει όσα είδαμε προηγουμένως και τώρα επανέρχεται εις εαυτόν, ξαναβρίσκει στον έρωτα την πηγή της ζωής;  Ή μήπως και πάλι η γυναίκα επανέρχεται ως το σώμα όλος ο κόσμος της; «Τα όρια του σώματός μου τα όρια της γλώσσας μου» κατά το του Wittgenstein τα όρια της γλώσσας μου τα όρια του κόσμου μου, ή η γλώσσα μου είναι ο κόσμος μού ή τα όρια της γλώσσας μου ορίζουν τα όρια του κόσμου μου;

«Διά Χριστόν σαλότης» Διάπυρος προς έρωτα ευχέτης  με σώμα εύφλεκτο και ναρκοθετημένο. Ύστερα από το χωρισμό και τα όσα ο ποιητής έζησε γίνεται για το παιδί του μάνα και  άγγελος.
«Νυκτερινά» Η ερωτική σου φαντασία μνήμη αισθησιακή έγινε ουρανός και με ανάστησε. Το λακωνικό του ποιήματος, πλήρους ερωτισμού, συμπυκνώνει τη δύναμη του έρωτα, είτε φανταστικού είτε ως μνήμης ερώτων και δίνει ζωή στον τεθνεώτα.

Αυτά τα μικρά ποιήματα, γεμάτα χάρη κάποτε, όπως το «Σώματα γυναικών Α΄» «η μικρή Μαρία διεκδικεί παράφορα τη γύρη του ανεκπλήρωτου έρωτά της» σαν μέλισσα επιζητεί, ποθεί, διεκδικεί. Η απελπισία δίνει δύναμη για ελπίδα.

Μέρος του ποιήματος «Γήινα κτίσματα» μπορεί να αναγνωσθεί ερωτικά. «Τότε η Ανδρομάχη σήκωσε ψηλά τα πόδια. Η θέα προς τα κάτω άνοιγε στην ομορφιά του Άδη. ‘Ετσι άρχισε η άνετη διαδικασία της απαλλαγής από τον ουρανό. Στη Δημοκρατία του έρωτα μακριά από ονειρισμούς ο πραγματικός Παράδεισος εξέρχεται από την Άβυσσο, είπε πεζά η Νεφέλη. Δύσκολη σχεδόν ακατόρθωτη η αποβολή των θεϊκών εκκρίσεων…

Η συλλογή τελειώνει με το ποίημα Sub specie aeternitatis στο οποίο οι στίχοι «Αρχαϊκέ και πρώτε εαυτέ, το πρόβλημά σου είναι αμετάκλητα ερωτικό» επισφραγίζουν και το όλο ποιητικό έργο του Κλείτου Ιωαννίδη και το παρόν μέρος της εργασίας με θέμα το ερωτικό στοιχείο στην ποίηση του Κλείτου Ιωαννίδη.


Επιλογικά θεωρώ ευτυχία την ενασχόλησή μου με την ποίηση του Κλείτου Ιωαννίδη, γιατί αναγκάστηκα να υπερβώ δυσκολίες γνωστικές, φιλοσοφικές, ιστορικές, μυθολογικές, Παλαιάς και Καινής διαθήκης  και διαφόρων φιλοσοφικών ρευμάτων, κατόρθωσα να συλλάβω νοήματα -κατά δύναμιν- κρυμμένα κάτω από την μαντική γραφή, οπότε όντως ο πλούτος από την επαφή με το έργο του ποιητή είναι το μέγα κέρδος του μελετητή του.

Δευτέρα 14 Ιουλίου 2014

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ, ΑΡΜΟΙ ΣΤΑΛΑΓΜΙΤΕΣ

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ
ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ, ΑΡΜΟΙ ΣΤΑΛΑΓΜΙΤΕΣ, ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2004

Προχωρούμε στην τελευταία ποιητική συλλογή του Κυριάκου Χατζηλουκά στη σειρά Αρμοί, Αρμοί Σταλαγμίτες, αφιερωμένη από τον ποιητή στους εγγονούς του.

Γενικά παρατηρούμε στη συλλογή αυτή πως το λεξιλόγιο και η σύνταξη των λέξεων συντελεί στην με λιγότερη δυσκολία κατανόηση των στίχων, οδηγούμαστε δηλαδή σταδιακά σε μια πιο ανοιχτή επικοινωνία του ποιητή με τους αναγνώστες του, χωρίς να απολείπουν και τα δύσβατα.
Μέρη της συλλογής, Αγωγή, Κινήματα, Στάσεις, Μεταθέσεις, Εσοχές, Στροφές, Άνοδος.,

Αγωγή: Ένας άλλος τρόπος να πλησιάσουμε το περιεχόμενο  είναι και η εξέταση του λεξιλογίου μόνο, που φανερώνει  με την αλφαβητική του τοποθέτηση τις επαναλήψεις των λέξεων, άρα την έμφαση που δίνεται νοηματικά σε ορισμένα θέματα. Μας σταματά η μεγάλη χρήση λέξεων με το στερητικό –α, ασταθή, άστατη, η μνήμη και μνημόνευση, για τους νεκρούς και τα χαμένα εδάφη και χρόνια μας, οι μύθοι και ο μύθος, με την έννοια των ιδανικών και της παραποίησής των, οι γραφές, μέριμνα και μεριμνούσαμε, γιατί αλλού στρέψαμε την προσοχή αφού χάσαμε τον κύριο σκοπό μας, ξεχασμένα, ξεχασμένες, ξεχνούσαμε, αφού το «δεν ξεχνώ» έμεινε κενός λόγος, στάχτη, στάχτη, στάχτη, καιόμενο, πληγή, πληγηρή, χαλασμός, χαλάσματα, σκέλεθρα, τάφοι, που μας μεταφέρουν στην καταστροφή παντός είδους, συγγενείς οι φλόγα, φλόγες,  και τέλος η τετράκις αναφερόμενη λέξη χώμα, χώμα, χώματος, χωμάτου, και γη, ο δεσμός του ποιητή με το χώμα του, εξ ου προήλθαμε και εις ό απελευσόμεθα, ο ουσιωδέστερος δεσμός του ανθρώπου με την πατρίδα του.

Παρατίθεται αλφαβητικά το λεξιλόγιο της πρώτης ενότητας Αγωγή, του οποίου μπορεί να γίνει ποικίλη μελέτη.

Αβέβαιες, άβλαφτοι, άγριο, αγωνία, αδελφών, αδύναμες, αετοί, αετωμάτων
αζήτητοι, αθροίσεις, αίμα, ακίνητοι, ακριβά, αμαρτωλές, αμέθυστο, αμφορείς
ανακοπές, αναλήψεις, ανάστροφες, ανέγγιχτα, ανερεύνητες, ανεστραμμένοι
άνθη, απαλείψεις, άπαυστες, απείραχτοι, άπληστες, απόμεινε, απόντες
αρμούς, αρμύρα, αρχαίοι, ασπίδες, ασταθή, άστατοι, άστεγες, αστύλωτους
ασύνορες, άτερμη, αυδές, αυλαίες, αυλών, αφημένα, αφήναμε,
Βήματα, βλάβες, βλέπαμε, βλητοί, βρόχους, βρύσες,
Γενιά, γη, γη, γιαλούσες, γούβες, γραφές, γραφές, γυμνά, γύροι,
Δέντρα, δέσεις, διχτύων, δονήσεις, δουλωθήκαμε
Εγέρσεις, εκείνοι, ελαύνουσες, έξοδοι, επειγόμενοι, επιθέματα
Ζητάς
Θημωνιές, θηράματα, θλίβοντα, θυμάσαι
Καθιζήσεις, καιόμενο, καιροί, καλπάζουσα, καραβιών, κατωφερείς, κηλιδωμένη
κινούσαν, κίτρινα, κλουβιά, κοίμιζαν, κόκκινες, κοπές, κορμιά, κρίματα
κρυβής, κύκλους, κύλησαν, κωπηλατούν
Λειάνσεις, λευκώματα, λίγα, λιγνές, λιθώματα
Μαζεύαμε, μανδύες, μαντεύσεις, μαρμάρου, μάρτυρες, μαχών, μεγάλων
μεγαλώσαμε, μείναμε, μέριμνα, μεριμνούσαμε, μέσα μας, μεταοιδών
μίκρανε, μνήμη, μνημόνευση, μοχλεύουν, μύθοι, μύθος, μυστικές
Νερά, νοείς, νωρίς
ξενιζόμενοι, ξεχασμένα, ξεχασμένες, ξεχνούσαμε, ξύλο
Ονομάτων, ορίων, οροθέσια
Παθών, παιδευόμαστε, παλιά, πατήσαμε, πελεκήματα, πέταλα, πετούσαν
πέτρες, πληγές, πληγηρή, πληρώναμε, ποιητές, πολεμιστές, πρωινών, πυλώνες
Ραφές, ροή
Σάπιο, σερνόταν, σήμαντρα, σίδερα, σκελέθρων, σκεπάσεις, σκεύη, σταματήσουν
σταυρούς, στάχτη, στάχτη, στάχτη, στένευαν, στροφή,
Τάφους, τείχη, τροχοφόρα, τρυπούσε
Υγρό, ύπνους
Φανερώνει, φαρμάκι, φλέβες, φλόγα, φλόγες, φύλακες, φωνές
Χαλασμούς, χαλάστηκε, χάναμε, χλωμά, χόρτο, χρόνο, χρόνος
χώμα, χώμα, χώματος, χωμάτου

Κινήματα. Στην ενότητα αυτή θα παραθέσουμε σύνολα λέξεων, επίθετο και ουσιαστικό, ενέργεια που επίσης συντελεί στην κατανόηση του ποιητικού λόγου.

Προκωδώνια άσματα, το νυστέρι καιγόμενο, αλλαγμένες κοίτες, πάντα για την αλλαγή πορείας στο εθνικό θέμα. Ανήσυχα νερά, τραβηγμένους ώμους, εύκολοι ύπνοις. Ανάστροφος δρόμος, πλεγμένη λαλιά, ενύπνιο γρύλισμα, αστήριχτα υψώματα , πάντα για τα ιδανικά  που εγκαταλείψαμε. Ερωτικοί ποταμοί, βοηροί άνεμοι. Σπαρτοί στίχοι, γνωστικές στροφές, συνήθως με τη σημασία της ρεαλιστικής αποδοχής των τετελεσμένων. ‘Αδειοι σάκκοι, όπως άδειοι άνθρωποι, κενοί περιεχομένου. Σωρευμένοι ζόφοι, πολύ σκοτάδι, γδαρμένες σάρκες, κινούμενο εθιμοτυπικό, ασταθές. Προλειτουργίες παθών, ανύμνητα οστά, ήδη είχε αρχίσει η ανεύρεση οστών αγνοουμένων. Αφημένες ασπίδες, εγκατάλειψη του αγώνα για τη διαφύλαξη του τόπου, πεσμένοι αετοί, για τους περήφανους αγωνιστές και την πτώση τους, ταραγμένες δέλτοι, ηγήτορες αθέατοι, επαρμένες φλόγες, άξενες καταφυγές, θολές κοιμήσεις, βωβοί ποιητές, πολλάκις γραμμένο με διαφορετικό τρόπο. Χαλασμένες κλειδώσεις, αλλότρια λαλήματα. Τρέχοντα άλογα, μοναχικοί οδοιπόροι, μαύρες οβίδες, ξεχασμένα κουπιά, αδύναμες λήψεις. Οστρακοφόρες σαύρες, αρπαγοπούλια, από μόνες τους λέξεις αποκρουστικές. Ολισθαίνοντες ολκοί. Άπειροι χειρουργοί, λιθωμένες άκατοι, αδήμονες κραυγές, λιτανευόμενος λόγος, για τα επαναλαμβανόμενα κομματικά συνθήματα.

Μια προσπάθεια που αποδίδει έστω και λίγο, βοηθώντας τον αναγνώστη να βρει τρόπους προσπέλασης του κειμένου.


Η εργασία αυτή έγινε στην προσπάθειά μας να συλλάβουμε τον  κόσμο του ποιητή Κυριάκου Χατζηλουκά. Όπως τελειώνει η συλλογή του Αρμοί Σταλαγμίτες «Αφανέρωτη η τελευταία λέξη. Μελετάς τους ίσκιους να μάθεις το φως.» Έτσι  κι εμείς, πιστεύοντας πως την τελευταία λέξη τη λέει ο ποιητής, μελετήσαμε κατά δύναμη τις ποιητικές του συλλογές για να μάθουμε το φως που κρύβουν κάτω από τις σκιές των λέξεων, φράσεων, στίχων, στροφών, ενοτήτων.

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ, ΑΡΜΟΙ ΑΙΧΜΗΤΕΣ


ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ
ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ, ΑΡΜΟΙ ΑΙΧΜΗΤΕΣ, ΑΚΤΗ 1998

Η ποιητική αυτή συλλογή αφιερωμένη στη μνήμη του αδελφού του ποιητή Λουκή χωρίζεται σε τέσσερα μέρη, Κέλευθα, Ενθέσεις, Αιώρα, Δυσμή. Βρισκόμαστε στο ίδιο ποιητικό κλίμα με τα ίδια βασικά θέματα με τις προηγούμενες συλλογές με γενικό τίτλο Αρμοί, ο βαθμός μάλιστα δυσκολίας κατανόησης ίσως να επιτείνεται και τούτο οφείλεται σε μια γενική παρατήρηση που ισχύει και για τις άλλες των Αρμών και σχετίζεται άμεσα με τη χρήση των λέξεων, τη δομή των στίχων ή των μικρών ενοτήτων στίχων.

Κάθε λέξη έχει ένα περιεχόμενο όχι απεριόριστο. Με τη μεταφορική της χρήση η σημασία της λέξης εκτείνεται ακόμα περισσότερο. Κανονικά η σύνταξη των λέξεων βοηθά στην ειδίκευση του νοήματος. Αντί τούτου, επειδή το περιεχόμενο και της επόμενης λέξης είναι το ίδιο αόριστο, ο βαθμός αοριστίας των φράσεων ή προτάσεων ή στίχων ή ακόμα περισσότερο της ενότητας των στίχων αυξάνεται εις την δευτέραν και τρίτην, με αποτέλεσμα όχι τη διάνοιξη σε νοήματα αλλά το κλείσιμο της πόρτας σε όποιον προσπαθήσει να κατανοήσει τα γραφόμενα. Χρησιμοποιώ τον όρο κλείσιμο, γιατί ο ποιητής στην τελευταία του συλλογή Χρωμόφως χρησιμοποιεί τον όρο Άνοιγμα, γιατί με τις σημειώσεις και την αναπτυγμένη παρουσίαση των θεμάτων του ανοίχτηκε στον αναγνώστη που νιώθει πια οικείος και επικοινωνεί ανετότερα με τον ποιητή κι ο ποιητής με τον αναγνώστη του.

Όπως έγινε και με τις προηγούμενες συλλογές, ως αναγνώστης προσπαθώ να κατανοήσω και να παραθέσω τα νοήματα που συλλαμβάνω στην επαφή μου με την ποίηση του Κυριάκου Χατζηλουκά, πιστεύοντας πως συμβάλλω στο να γνωρίσουν περισσότεροι αναγνώστες το έργο.

Κέλευθα: Το πρώτο ποίημα αναφέρεται στην ψυχική  φθορά που επιφέρει ο χρόνος στον άνθρωπο στη σχέση του με τα Κατεχόμενα εδάφη μας, τη σημασία που αποδίδουμε στην τηλεόραση και στη νεφελώδη μας πορεία στο εθνικό θέμα μαζί με την επικέντρωσή μας στον υλικό ευδαιμονισμό. «Καπνός τα σίδερα, Έφυγε η νοσταλγία, αναλύουμε την οθόνη. Φορείς, αμφορείς, νεφοδρόμια. Η σκευή άρμεγε το μύθο.» «Άτακτες μάζες έχασαν τη φωνή τους… Τα παιδιά σέρνονται να μετατοπίσουν οράματα… Δωρείται πολύ αργύριο για αχυρένιους προμαχώνες.»

Ως γνωστόν η λέξη κέλευθα σημαίνει τους δρόμους, γι’ αυτό, αν ο ποιητής αναφέρεται σε ταξίδι του στην Ιταλία, μπορούν ευκολότερα να ερμηνευτούν αναφορές του στο Αρχιπέλαγο, στην Πομπηία, τη Βενετία και τους δόγηδες, τη Ρώμη και το Κολοσσαίο, στους Μεδίκους, παρόλη τη σύζευξη της Βενετίας με την Κύπρο και την πιθανή χρήση της ως συμβόλου μιας βυθιζόμενης πολιτείας, αντίστοιχης με την κατάσταση στην Κύπρο από εισβολής και εξής. Ο στίχος «Για σπασμένο μάρμαρο το ταξίδι» επιτείνει την αναφορά σε ταξίδι σε  αρχαιολογικούς χώρους. Όπου κι αν πάει όμως ο ποιητής τον ακολουθεί ο πόνος για την καταστροφή του τόπου του. «Οι πόλεις μας φλογισμένες και φρόνιμες δρόμοι ανεξήγητοι. Αζύγωτη η Παναγιά. Τόσος μόχθος βορά.» «Εμβατήρια μνημονεύουν χαλάσματα.» Όμως καιρός επιστροφής στην πατρίδα. «Νόστος για αυλές.» «Μετοικεσία σε κλουβιά.» «Γυρνάμε τους κύκλους των κλουβιών μας.» Επάνοδος στο κλουβί, στον τόπο, στο διαμέρισμα, στη σκλαβιά μας.

Η έννοια των κελεύθων, των δρόμων, μεταφέρεται και στο ιστορικό ταξίδι του νησιού, κατά τη διάρκεια των χρόνων, με χαρακτηριστικό το νεφελώδες των πολιτικών χειρισμών. Η πράξη μακράν της θεωρίας. «Η πατρίδα μου των Δωρίδων και Ακάνθων. Λίγοι δείχτηκαν καπεταναίοι. Δεν προμέτρησαν άγκυρες. Καράβια στην ομίχλη. Άπρακτες λύρες.»

Γενικότερα είναι όμως και το ταξίδι της ζωής, που οδηγεί αναπότρεπτα στο θάνατο. «Κοιμηθήκαμε σε κήπους μνήμης. Το τραγούδι των κύκνων στροφή. Ανύποπτη φεύγει η ζωή.»

Ο ποιητής παρακολουθεί τη σύγχρονή του πραγματικότητα και τις εξελίξεις, θλιβερές και πάλι. «Σώματα που έχασαν τις φωνές τους κρύβουν κεριά. …Σε στέρνες το θανατικό. Απορία σε χαράδρες.» Η αντιστοιχία με την εύρεση λειψάνων αγνοουμένων σε πηγάδια και χαράδρες μπορεί να ερμηνεύει τους στίχους.

Ενθέσεις: Προσωπικά βιώματα, γενικότερα ισχύοντα, κρύβουν οι στίχοι «Κάμπτεις το δόλο με ρίγος και στέρηση. Σκεπάζεται η φωνή σου… Δεν είν’ εύκολο ν’ αγγίξεις τη μνήμη. Νόστοι μακραίνουν. Μέγα το ερώτημα της σιωπής. Εκείνοι που έχασες σταθμεύουν μαζί σου. Φιλιώνεις με τον καιρό. » Ο χρόνος ήδη παίζει αρνητικό ρόλο στην υπόθεση της επανόδου στις πατρογονικές εστίες. Η αγωνιστικότητα εκλείπει, οι αλλαγές πληθαίνουν: «Αγνοήσαμε τα στενά. Αλλάζουμε χιτώνες. ..Επαναγράφουμε σχεδίες.» Η εισαγωγή τούρκικων έργων στην τηλεόραση και η πνευματική σύγχυση είναι φανερή στους στίχους «Αμισός Ποντία (ελληνική πόλη του Πόντου) κοιμήθηκε αργά. Ο χρόνος φθείρει το μεγάλο δίχτυ. Βίωσε Σουλεϋμάν ο Έλλην.» Η αναφορά σε καταποντισμένες πολιτείες, «Έτοιμο το ναυάγιο της Φαναγόριας» προδιαγράφει δυσμενώς και την τύχη του τόπου.

Μια γενικότερη φιλοσοφική θέση για τη ζωή ο στίχος «Ναύτες είμαστε και λύνουμε δεσμά» ένας στίχος που μπορεί να αναλυθεί πλούσια με την παρομοίωση των ανθρώπων με ναύτες που ταξιδεύουν το ταξίδι της ζωής, διαπλέουν το πέλαγος του βίου, και καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να προσπαθούν να αποκτήσουν την ελευθερία τους.

Το γενικότερο περιεχόμενο πολλών ποιημάτων βρίσκουμε στην κατακλείδα της ενότητας «Κοιλάδες του αίματος, μυρσίνη και σιωπή. Διωγμένες οι χίμαιρες.» Πολλοί χάθηκαν, πολύ αίμα χύθηκε, δόξα στους τιμημένους νεκρούς αλλά και σιωπή, γιατί ο πόλεμος του 1974 ήταν ένα έγκλημα εναντίον της πατρίδας. Τα όνειρα για ένωση των Πανελλήνων των γενεών των Ελλήνων της Κύπρου εξανεμίστηκαν.

Αιώρα. Η αιώρα ως κούνια υποδεικνύει την αστάθεια στις ιδέες μας και στην πορεία μας στο εθνικό θέμα αλλά και σε άλλες πτυχές της ζωής. Άλλα περιμέναμε κι άλλα μας ήρθαν λεν οι στίχοι «Αλλιώς νοήσαμε τη νέμεση. Ανέγγιχτοι οι ανομήσαντες. Μόνη μ’ αμφίβολα όνειρα. Τα βάθρα ανάερα. Πορευόμαστε ανεξήγητα. Ο καθένας στους γύρους του. Οι γύροι αινιγματικοί. Πλανώμενοι σε ερήμους.» Στίχοι παρμένοι από την ενότητα, από διάφορα συμπλέγματα, που φανερώνουν όμως τη συνέπεια στο θέμα και στην ερμηνεία του.
Και πάλι όμως η τύχη της πατρίδας «Ο χώρος  κόβεται. Λίγος για πνοή.»  

Δυσμή: Η δύση και του ήλιου, εσπέρας, και του βίου, το γήρας. Ήδη το πρώτο τετράστιχο μας διαγράφει το κλίμα. «Φεύγει σκυμμένη πομπή. Συντάξεις σκεπάζουν φωνές.Η γενεά άπασα μαζεύει τις πληγές» που παραπέμπει στο του επιταφίου αι γενεαί πάσαι. Και παρακάτω «Θρηνείς το χαμό του καιρού. Μας κουβαλά μια δέσμη οστά. Καταλείπουν σάρκες. Αποκολλήσεις βιοτών. Μετέωροι στη στερνή διάβαση. Ταξίδια από αιώνες λήθαργοι από ληκύθους.» Ώσπου φτάνουμε στο τέλος της ενότητας και της συλλογής στο θάνατο. «Φτάνουν λευκές σινδόνες. Νιώσαμε πολύ πριν τη θανάτια πάλη. Μοίραζαν σάβανα σε αφημένες πύλες. Κρυφή η κυρά της κυπαρίσσου.» Ο θάνατος του αδελφού, στον οποίο είναι αφιερωμένη η συλλογή, είναι βέβαιο πως σφράγισε την ενότητα.


Κλείνοντας τη θεώρηση της συλλογής του Κυριάκου Χατζηλουκά Αρμοί Αιχμητές υπενθυμίζουμε πως αναφερθήκαμε σε όσα νομίζουμε πως έχουμε συλλάβει νοήματα και τα οποία μπορεί να είναι βοηθητικά στην ανάγνωση και από άλλους του ποιητικού έργου. Είναι βέβαιο όμως πως πολλά μένουν ανερμήνευτα, στα οποία άλλοι μελετητές μπορούν να συμβάλουν.

Κυριακή 13 Ιουλίου 2014

Στέλιου Παπαντωνίου. Κυριάκου Χατζηλουκά Αρμοί Πλέοντες

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ, ΑΡΜΟΙ ΠΛΕΟΝΤΕΣ, ΑΚΤΗ 1995

Η παρούσα ποιητική συλλογή αφιερωμένη από τον ποιητή στα παιδιά του χωρίζεται στις ενότητες Αμφιθαλή, Ρήματα, Ενώτια, Αντόλια. 

Αμφιθαλή είναι τα αδέλφια που προέρχονται από τον ίδιο πατέρα και την ίδια μητέρα. Η λέξη σημαίνει κατ’ ακρίβειαν τα παιδιά  των οποίων και οι δύο γονείς θάλλουν, δείγμα τύχης αγαθής. Το περιεχόμενο που δίνεται από τον ποιητή σχετίζεται με τους Έλληνες της Κύπρου και της κυρίως Ελλάδας ή του παγκοσμίου, που είναι αμφιθαλή αδέλφια.

Αμφιθαλή: Στη σημασία του τίτλου της ενότητας συμβάλλει το δεύτερο τρίστιχο, Διαλέξαμε τις μονές αυλές αδιάγραφτο το τάμα η Ελευθερία η Ενώτρια, που παραπέμπει στον αγώνα των Ελλήνων της Κύπρου για ένωση με την Ελλάδα. Είναι όμως τώρα και η τουρκική εισβολή με τους πρόσφυγες. Δεν κλάψαμε το σπίτι που χάσαμε το φυτέψαμε μέσα μας. Και η προσπάθεια διχοτόμησης της πατρίδας από τους μεγάλους της γης. Οροθέσια παίγνια μεγάρων. Όλη η διάψευση στο στίχο Φαρμακωμένη ελιά σκέπασε τη γενιά μου.

Η Ιστορία παρούσα στην ενότητα, αρχαία μεσαιωνική νεώτερη, με τη λαμπρότητα του Μαχαιρά και την προδοσία των χουντικών. Οι στίχοι δεν είναι μονοσήμαντοι, τα νοήματα συμφύρονται,  απροσδόκητες αρμόσεις λέξεων εκπλήττουν και καλούν σε εμβάθυνση ή και στο πλάτος των νοημάτων.

Ρήματα: Και πάλι το χαμένο όραμα, η σκυτάλη για την οποία ξαναμιλήσαμε, οι φίλοι που έφυγαν, αδικαίωτοι, με μνημόσυνα για όλους, τα κλουβιά μέσα στα οποία ζούμε, η επιφάνεια, ψιλώ ονόματι, μακριά από την πραγματικότητα και την ουσία των πραγμάτων, το Πάσχα δεν έρχεται χωρίς αίμα, χωρίς θυσίες ανάσταση και απελευθέρωση δεν υπάρχει, η μνήμη του αχυρώνα του Λιοπετρίου και η δύναμή της. Δείγμα του πύθιου λόγου είναι το πιο κάτω: «Θήτευσα σε ευρετήρια/ αγνάντεψα ενθυμήματα/ Άργη πελασγικά ελλαδικά σύγχρονα / παρήλθα παλιές νέες γραφές/ μάδησα.» Αφήνοντας τελευταίο το ρήμα που ανήκει στην τελευταία φράση και μεταθέτοντας τη θέση του, ο λόγος δεν έχει πια τη φυσική του λογική διάταξη αλλά θυμίζει το της Πυθίας «ήξεις αφίξεις ουκ εν πολέμω θνήξεις», οπότε η ερμηνεία είναι δίσημη, θα επιστρέψει ή δεν θα επιστρέψει, θα πεθάνει στον πόλεμο ή δεν θα πεθάνει. Οι προτάσεις είναι: θήτευσα σε ευρετήρια, αγνάντεψα ενθυμήματα, παρήλθα Άργη πελασγικά ελλαδικά σύγχρονα, μάδησα παλιές νέες γραφές. Θητεύω, εκπληρώ τη θητεία μου ως στρατιώτης, εργάζομαι σε ευρετήρια, βιβλία, ψάχνω, ερευνώ, ίσως για το άγνωστο ή για κάτι χαμένο, αγναντεύω ενθυμήματα αντί επισκέπτομαι αρχαιολογικούς ιστορικούς χώρους ή μουσεία, παρέρχομαι, περνώ πλάι,  από τη μια το Άργος ως αρχαιολογικός χώρος με τα πελασγικά τείχη από την άλλη πελασγικά ελλαδικά σύγχρονα, άρα –μάλλον- την πολιτική ή στρατιωτική ηγεσία της Ελλάδας, μάδησα παλιές νέες επιγραφές, διάβασα, μελέτησα, παλιά κείμενα με σύγχρονη αξία και σημασία ή με διαχρονικές αξίες. Το ολιγόλογο δεν παύει να μεταφέρει σε μόχθο του ερευνητή, σε πόνο, αλλά ο αγώνας για να βρει την αλήθεια είναι βέβαιος, όπως και η ιστορική γνώση και η έξωση από τον παράδεισο της άγνοιας.

Η συνένωση ιστορικής, μυθολογικής γνώσης, άρα η εις βάθος χρόνου θεώρηση των πραγμάτων βρίσκεται και στο στίχο «Το τραγούδι της φυλής μου γλυκό σε ταξίδια και νόστους.» Ο νόστος παραπέμπει στην Οδύσσεια, στον Οδυσσέα και στους αγώνες του, στο ταξίδι για επιστροφή, σε ιστορικές περιπέτειες, με ελπίδα στο τέρμα, άρα βαρύνεται ο στίχος με χρόνια, εμπειρίες, συναισθήματα, ανοίγει σε βάθος και πλάτος τεράστιο. Τούτο όμως δεν σημαίνει πως βρίσκουμε σ’ όλους τους στίχους εύκολα τα κρυμμένα νοήματα. Το κέλυφος μερικών είναι σκληρότατο κι αδιαπέραστο.

Ενώτια : Αρχίζει με μια απλή αλήθεια: Η καρδιά μετράει με δικούς της νόμους. Στίχοι για την αγρύπνια και το Μορφέα. Για τη διχοτόμηση του νησιού χωρικά και χρονικά, Δοσμένος χώρος ο χρόνος κόβει το κορμί σου. Χανόσουν μες στους άσπρους αφρούς, Αφροδίτη. Προσωπικές θέσεις και στάσεις, φεύγω από προβολείς, γράφω στίχους. Το ασταθές της κατάστασης, Τα παίγνια των καιρών ασταθή. Η έλλειψη ιδανικών, μας έλειπαν τα φτερά, δεν κοιτάζαμε εστίες, μισερά τα αλακάτια της μνήμης. Όπως εγράφη και προηγουμένως, κοινό σημείο των στίχων της ενότητας είναι η δευτεροπρόσωπη αναφορά στην πατρίδα μάλλον, που χάνεται με βασικά ρήματα τα διαβαίνεις, έφυγες, δεν κρατάς, σιγάς, σταθμεύεις, φεύγεις, ένιωσες, αφήνεις, αναζητάς, αφανίζεσαι, πορεύεσαι, χάνεσαι, μένεις, έσχιζες, χανόσουν, στέργεις, απλώνεις, διώχνεις, μονάζεις, ήρθες, φάνηκες, αφανίζεις, σχίζεις, ήρθες, δεν είναι να κοιτάς, να χάνεσαι, ήξερες,  ξυπνάς, πέφτεις, μίλησες, αρμέγεις, μια σειρά από ρήματα που φανερώνουν αναχώρηση κι επιστροφή, κάτι που χάνεται κι επανέρχεται, κατανοητό στην ποίηση ως Ορφέας και Ευρυδίκη, ως όραμα και πραγματικότητα, αλλά γιατί Ενώτια.

Η προσπάθειά μου να εξηγήσω το γενικό τίτλο Ενώτια αποτυγχάνει. Τούτο ίσως σημαίνει πως αν με ελκύει το όλο, θα επανέλθω, αν όχι, πολλά και πάλι θα μείνουν ανερμήνευτα, γιατί μόνο η βεβαιότητα πως υπάρχει νόημα στους στίχους αξίζει την προσπάθεια. Κι αυτό είναι που βασικά χαρακτηρίζει την σχέση αναγνώστη και κρυπτικής ποίησης του Κυριάκου Χατζηλουκά, η προσπάθεια του αναγνώστη να εισέλθει στο νόημα και ο κύβος που ρίχνει ο ποιητής, να κερδίσει ή να χάσει αναγνώστες με την εμμονή στο κεκλεισμένο και κρυπτό. Όπως θα δούμε παρακάτω, η τελευταία συλλογή, Χρωμόφως, με υπότιτλο Άνοιγμα, στιγματίζει την απόφαση του ποιητή να ανοιχτεί στον αναγνώστη και να επικοινωνήσει ανετότερα μαζί του.  


Αντόλια. Η τελευταία ενότητα της συλλογής τελειώνει με το στίχο Δίνεσαι σε ονόματα πανάρχαια. Πράγματι, ένα ταξίδι στην ελληνική Ιστορία, ιδιαίτερα την Μακεδονική και Αλεξανδρινή, χωρίς να εγκαταλείπεται η Κύπρος, αποτελεί και το κύριο χαρακτηριστικό των στίχων. Αλέξανδρος Φιλίππου, ο ήλιος της Πιερίας χάνεται στην Ανατολή, μια δέσμη οστά ο Φίλιππος, γεύεσαι ύστερα Αλεξάνδρειες και περγαμηνές, ο Πόντος ανέρχεται, Βασιλείων Μακεδόνων τέφρα χρυσόφυλλα, η Γοργόνα κι ο Νείλος, Αντώνιος, Φιλιππούπολη, Σκόπια, Μακεδονία, Σαλονίκη, Πράξανδρος, Χαλκίδα, Αριστοτέλης. Ενώτρια Χαλκίδα. Και πάλι η διχοτομημένη και ανερμάτιστη Κύπρος, Το νέο παιδί θα κοιμηθεί σε σειόμενα παλάτια χωρίς το μύθο του Αιγαίου, αναφορά και στα σύγχρονα κτίσματα και σ’ ένα μέλλον χωρίς τον απαραίτητο και αναγκαίο μύθο για νόημα στη ζωή. Περιεκτικότατο το εξάστιχο                « Έλληνες με τη θλίψη του Βαρδάρη  τη σιωπή του αγίου Δημητρίου Μακεδόνες Αθηναίοι Λακεδαιμόνιοι Λοιποί Λεωνίδας Περίοικος Γόνος Κλεομένους Επίλοιποι με το νόστο της Ανατολής το δράμα της Ανατολής» (χωρίς στίξη).

Σάββατο 12 Ιουλίου 2014

Αδρομερής παρουσίαση των ποιητικών συλλογών του Κυριάκου Χατζηλουκά με τον τίτλο Αρμοί

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ
ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ
ΑΡΜΟΙ, ΑΡΜΟΙ ΠΛΕΟΝΤΕΣ, ΑΡΜΟΙ ΑΙΧΜΗΤΕΣ, ΑΡΜΟΙ ΣΤΑΛΑΓΜΙΤΕΣ

Πριν προχωρήσω σε αναλυτικότερη παρουσίαση των ποιητικών συλλογών με το γενικό τίτλο Αρμοί, απαραίτητη μια γενική παρατήρηση, πως δηλαδή ο ποιητής διατηρεί την ίδια σχεδόν μέθοδο γραφής των ποιημάτων του, με βασικά νοηματικά μοτίβα, όπως τα είδαμε ως τώρα, προπάντων δηλαδή ο πόθος των Ελλήνων της Κύπρου για ένωση με την Ελλάδα και ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας που έγινε γι’ αυτό το σκοπό, η αποτυχία στο σκοπό και η αλλαγή πλεύσης, με όλα τα επακόλουθα, η πίκρα του ποιητή και ύστερα το πραξικόπημα και η εισβολή, οι νεκροί, αγνοούμενοι, πρόσφυγες, οι εγκαταλειμμένες μας πόλεις. Δεν μένει όμως ο ποιητής προσκολλημένος μόνο στο μικρόκοσμο της Κύπρου αλλά διευρύνει τους ορίζοντές του εντάσσοντας την Κύπρο στον ενιαίο ελληνικό χώρο και στην ελληνική ιστορία, μυθολογία, ήθος, φιλοσοφία.

Κατά την πορεία, παρακολουθώντας την εξέλιξη των γεγονότων, εμπλουτίζει τη θεματική με σύγχρονα θέματα, όπως η ανεύρεση νεκρών αγνοουμένων, η διέλευση μέσω των οδοφραγμάτων, προσπάθειες για λύση του κυπριακού, διαμελιστικές μάλλον.

Από άποψη τέχνης, ο ποιητής στη συλλογή Αρμοί Πλέοντες παρουσιάζεται πιο πυκνός από όλες τις άλλες, χαρακτηριστικό μάλιστα γνώρισμα είναι πως  τα μισά από τα κατατεθειμένα είναι μονόστιχα ή δίστιχα, ενώ ακολούθως για παράδειγμα στη συλλογή Αρμοί Σταλαγμίτες αφήνεται σε πιο αναπτυγμένα σύνολα, για να οδηγηθεί στην τελευταία συλλογή, στο Χρωμόφως σε μεγάλες ενότητες, απελευθερωμένες από το πυκνό και εσφιγμένο. Θαυμαστό ένα πλούσιο και σπάνιο λεξιλόγιο με συνδυασμούς λέξεων πρωτότυπους και μη επαναλαμβανόμενους.    

Παρόλο που κάθε συλλογή χωρίζεται από τον ποιητή σε ενότητες, προσπαθώντας να βρούμε τα διακριτικά τους γνωρίσματα αποτυγχάνουμε, γιατί τα θεμελιώδη παραμένουν τα ίδια, σκέψεις, συναισθήματα, αποφάνσεις.

Θα προσπαθήσουμε πιο κάτω να παραθέσουμε μια γενική θεώρηση των τεσσάρων συλλογών που φέρουν τον κοινό τίτλο Αρμοί.

ΑΡΜΟΙ, ΑΚΤΗ, 1993
Δρομαία: Ο ελληνισμός με τα κυριότερα στοιχεία της Ιστορίας του, ενωτικά των Πανελλήνων, οι ξένοι, παρελθόν, παρόν και μέλλον.
Ενώπια: Η αρχαία ελληνική Ιστορία σε σύγκριση με το σήμερα. Πόθος επιστροφής.
Οικόσημα: Η καταστροφή του πολιτισμού μας. Νέμεση, ελπίδα.
Επόμενο: Οι νεκροί. Παραποίηση της Ιστορίας.
Αντίδωρο: Η προδοσία. Πένθος.

ΑΡΜΟΙ ΠΛΕΟΝΤΕΣ, ΑΚΤΗ 1995
Αμφιθαλή: Ο πόθος της ένωσης, της επιστροφής των προσφύγων, η διάψευση, η ήττα παρά το ηρωικό παρελθόν. Οι ξένοι, η προδοσία.
Ρήματα: Η ενότητα του ελληνισμού, ο ρόλος του αγώνα του 1955-59, η προδοσία και ο ερχομός των βαρβάρων.
Ενώτια: Δευτεροπρόσωπη αναφορά εις εαυτόν και εις την πατρίδα. Χαρακτηριστικά ρήματα, διαβαίνεις, έφυγες, κρατάς, πορεύεσαι, χάνεσαι, σιγάς, αναζητάς, αφανίζεις, πέφτεις.
Αντόλια: Από τη Μακεδονία ως την Αλεξάνδρεια, Χαλκίδα, Θεσσαλονίκη, Ιστορία, μύθοι, θρύλοι, παραδόσεις. Οι ξένοι, η καταστροφή.

ΑΡΜΟΙ ΑΙΧΜΗΤΕΣ, ΑΚΤΗ 1998
Κέλευθα: Η σύγχυση, η προσφυγιά. Κόρινθος, Ρώμη, Βενετία, Σμύρνη.
Ενθέσεις: Η συνήθεια, συμφιλίωση με το κακό, ο χρόνος φθείρει.
Αιώρα: Οι ατιμώρητοι. Περιπλανήσεις, άστατοι και ανέστιοι στο ημίφως.
Δυσμή: Το κακό, ο θάνατος, το πένθος.

ΑΡΜΟΙ ΣΤΑΛΑΓΜΙΤΕΣ, ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2004
Αγωγή: Η μνήμη του χώματος, τάφοι. Χαρακτηριστικό λεξιλόγιο, παιδευόμαστε, μεγαλώσαμε, ζητάς να σκεπάσεις, μεριμνούσαμε, δουλωθήκαμε σ’ ύπνους, η στροφή ήταν μέσα μας.
Κινήματα: Χαρακτηριστικά, σε ναρκώνουν, κεντούν, θλίβονται οι λίγοι κι εγκλεισμένοι, δύσκολο ν’ ακολουθήσεις γνωστικές στροφές, τηρούνται άδειοι ασκοί, φεύγεις.
Στάσεις: Κηδείες, κάρες, θρηνόδειπνος, στάσιμη σκέψη, αγκυροβολείς, σταματάς, λήκυθοι, φονικά, μυρσίνη σε στεγνό αίμα.
Μεταθέσεις: Νιότη και οδύνη, θητεύσαμε σε κλαυθμώνες, μας πλανούσαν, μας κοίμιζαν, μας πλάνεσαν, κυλάς με δουλωμένα αγάλματα.
Εσοχές: Βυθιζόμενες πόλεις σε σκυρόδεμα, σε κλεισούρες η λίγη μυρσίνη.
Στροφές: Ζεις με τ’ όνειρο των εστιών, άκοντες γι’ άλλες εστίες, ετοιμάζουν άλλες πλεύσεις.
Άνοδος: Η γλώσσα μας με τη μνήμη και τ’ όνειρο. Ανάκληση τεθνεώτων μύθων.


Πιστεύω πως η αδρομερής παρουσίαση των τεσσάρων ποιητικών συλλογών του Κυριάκου Χατζηλουκά με το γενικό τίτλο Αρμοί βοηθούν τον αναγνώστη να εμβαθύνει περισσότερο στα νοήματα και στην ποίηση των Αρμών. 

Πέμπτη 10 Ιουλίου 2014

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ: ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ, ΑΡΜΟΙ

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ
ΑΡΜΟΙ

ΑΚΤΗ 1993

Η σύνδεση, ενότητα, ένωση των Πανελλήνων, η αρμογή και συναρμογή του ελληνισμού ήταν και στην προηγούμενη ποιητική συλλογή του Κυριάκου Χατζηλουκά ένα βασικό στοιχείο των νοημάτων των ποιημάτων του. Αρμοί ή ενώσεις παραπέμπουν στην ένωση, για την οποία και ο αγώνας του 1955-59, το καύχημα των Ελλήνων της Κύπρου. Συνδετική πνοή των συλλογών που ακολουθούν είναι το πνεύμα του αγώνα και η ένωση των Ελλήνων, οπουδήποτε κι αν βρίσκονται, σε οποιαδήποτε ιστορική συγκυρία κι αν έζησαν.

Αφιερωμένη η συλλογή στη μνήμη των γονιών του ποιητή, χωρίζεται σε πέντε μέρη Δρομαία Α Β Γ Δ Ε Στ Ζ Η Θ, Ενώπια Α Β Γ, Οικόσημα Α Β Γ Δ Ε Στ Επόμενο Α Β Γ Δ Ε Στ Ζ Αντίδωρο Α Β Γ.

Δρομαία
Α   Τόποι, χρόνοι, πολιτισμός, μαρτυρούν την κοινή μοίρα Ελλάδας Κύπρου. Ανάμεσα ανατολής και δύσης η Κύπρος συμφύρει πολιτισμούς. Αιώνες πνευματικού μόχθου, γένη, γιοι, Γένος διαπλάθουν τον πολιτισμό μας.
Β   Η συνέχεια του παρελθόντος στο παρόν. Οι ρίζες ελληνικές, παρόλα τα πάθη. Μεταβολές στις έννοιες, όμως αιώνια τα αιτήματα για ψωμί και σκοπούς στη ζωή.
Γ Η πόλη της Αμμοχώστου, μάλλον, πνιγμένη, χρόνια στην ερημιά, συζητήσεις για την αποκατάστασή της, ο ποιητής σκέφτεται το άπιαστο.
Δ Λόγοι και λόγια πολλά, νέα συνθήματα από τους απάτριδες. Η ελληνική μας ιστορία απαραχάρακτη, χωρίς όμως προσανατολισμό, χωρίς φύλαξη μιλάμε μόνο χωρίς έργα.
Ε Μια ιστορία επαναλαμβανόμενη η αρχαία ελληνική, η βυζαντινή, με τους λίγους να αγωνίζονται να διασώσουν, ενώ οι Άγγλοι συμβάλλουν στην καταστροφή μας και οι  Τούρκοι σφαγιάζουν.
Στ Ζούμε σε θολές καταστάσεις. Μια συνάντηση με φίλους ζωντανεύει τα παλιά. Η τραγικότητα υπαρκτή, άλλες δυνάμεις ανώτερες οδηγούν τη ζωή, η δικαιοσύνη ταλανίζεται στους τύπους, οι νεκροί άταφοι.
Ζ Στην Ακανθού, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, τέτοια νύχτα ανοίγουν οι ουρανοί, θύμησες πικρές της εισβολής. Ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός ακούει σκέψεις για μη επανάσταση, άβουλα λόγια. Η ιστορία μας γεμάτη από φαρμάκι αγγλικό και λατινικό. Ρίζες βαθιές οι ελληνικές συνταιριασμένες με τον κατατρεγμό.
Η Οι ξένοι εκμεταλλευτές του τόπου και του πλούτου του, παραχαράκτες των επαγγελιών τους, κι οι ηγέτες μας άπραγοι, αδυνατούν να τα βάλουν με τους μεγάλους.

Πρώτη προσπάθειά μου να συλλάβω όσο δυνατόν νοήματα, χωρίς να είναι αναγκαίο η ποίηση να μεταφέρει νοήματα, αλλά εδώ είναι βέβαιο πως ο ποιητής έχει λόγο, μηνύματα να δώσει, εκφράζει σκέψεις, γνώσεις, προβάλλει αξίες, τάσεις, επισημαίνει αντιθέσεις, συναρμόζει το παρελθόν με το παρόν, παραβάλλει τα ιδανικά με την πραγματικότητα.

Δεύτερη και δυσκολότερη προσπάθεια να διακριβωθεί ο τρόπος έκφρασης που χαρακτηρίζει τον ποιητή και χαράζει καθοριστικά  τη θέση του στην ποίηση. Λόγος ελλειπτικός, πυκνός, μικρές προτάσεις κύριες ή ελλειπτικές, σκοτεινός, πολυσήμαντος, άρα η ερμηνεία μας μπορεί να είναι μονομερής ή λανθασμένη, αφού εξαρτάται από γνώσεις που μπορεί να μην έχουμε ή συλλήψεις του ποιητή ή μνήμες από τις οποίες απέχουμε και όμως θα ήταν απαραίτητες για την κατανόηση. Σ’ αυτές τις σκέψεις οδηγούμαστε ύστερα από την ανάγνωση της τελευταίας ποιητικής του συλλογής, Χρωμόφως, στην οποία οι Σημειώσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαλεύκανση νοημάτων, και πάλι κατά το δυνατόν. Είναι όμως μια άλλη αλήθεια ότι οι πολλές σημειώσεις κάποτε καταστρέφουν τη μαγεία του αγνώστου και την έλξη που ασκούν οι σκληροί κι αδιαπέραστοι στην επιφάνειά τους στίχοι. Μια μέση οδός είναι η λύση, για να μη χάνεται η μαγεία του αγνώστου και να μη μένει το ποίημα σειρά λέξεων αδιαπέραστη.

Μια άλλη αναγκαία δήλωσή μου είναι πως, αφού χαράξω τις κύριες γραμμές στην ερμηνεία μερικών ποιημάτων  και θεωρώ πως το νήμα που δόθηκε είναι ικανοποιητικό  για να συνεχίσει μόνος ο αναγνώστης των ποιημάτων, τότε η εργασία μου επετέλεσε το σκοπό της, βοήθησε τον αναγνώστη, ο οποίος θα συνεχίσει πλέον μόνος με τις δικές του δυνάμεις την ανάγνωση και ερμηνεία.

Ενώπια
Α Ο Πενταδάχτυλος με τους νεκρούς και την ήττα μας, η Κερύνεια σκλαβωμένη, η έλλειψη βοήθειας από την Ελλάδα, στο Μαραθώνα οι Έλληνες απέκρουσαν τη βαρβαρότητα, οι Έλληνες της Κύπρου δεν το κατορθώσαμε. Το ελληνικό όμως πνεύμα συνεχίζει να υπάρχει, φτάνει να αποφασιστεί μια οδός σωτηρίας.
Β Η κατάληψη της Αμμοχώστου κι ο πόνος του ποιητή που προσπαθεί να αναπλάσει την πόλη και τη ζωή της.
Γ Το αρχαιόπρεπο «Αιεί Ελληνίς Σαλαμινία Αμμόχωστος γνωρίζεις από νεφέλες» μιλά από μόνο του και μεταδίνει το μήνυμα της ελληνικότητας, της ιστορικής πραγματικότητας και της ελπίδας μέσα από τις ιστορικές περιπέτειες.

Οικόσημα
Α Οι επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων της Κύπρου και τα όνειρά τους.
Β. Οι καταστροφές από την εισβολή και οι αγνοούμενοι μαζί με τους συλημένους τάφους, Κωνσταντινούπολη και Αμμόχωστος, αρμοί πόλεων, καταστροφή.
Γ Εμείς τα προσωπεία και τα όνειρά μας, ενώ οι βάρβαροι εντός, οι Κύκλωπες παίρνουν  το μερίδιο από τον τόπο μας.
Δ Πίστη και ελπίδα, πείσμα από αρχαιοτάτων χρόνων, παρά τις θυσίες.
Ε Αν βυθιστούμε στις ρίζες μας θα βρούμε τη δύναμη.
Στ Ελπιδοφόρα μηνύματα ηρεμίας, χάρης, δροσιάς, ζεστασιάς.

Στο τέλος της ενότητας αυτής παρατηρούνται ευρύτερες νοηματικές  ενότητες που απλώνονται σε περισσότερους του ενός στίχους, απαλύνουν το λόγο και τον καθιστούν φυσικότερο, σαν συνομιλία ή  πιο ελεύθερη αναπνοή, σε αντίθεση με το αγχώδες των μικρών στίχων με ολοκληρωμένα νοήματα. Η εναλλαγή κρίνεται θετικά, ως ανάπαυλα στο πυροβολητό των μονολεκτικών στίχων ή των απλών ελλειπτικών προτάσεων

Για να μη συνεχίσουμε με τον ίδιο αναλυτικό τρόπο τα νοήματα, κι αφού δόθηκε το στίγμα αυτής της συλλογής, κατά δύναμη, και ικανοποιητικά, κατά την άποψή μας,  για να συνεχίσει ο αναγνώστης μόνος την προσπάθεια, θα προσπαθήσουμε να πάρουμε μονάδες στίχων για να δούμε τον τρόπο σύνθεσής τους και την τέχνη που κρύβεται πίσω από τον εσφιγμένο, αρμοσμένο και περιεκτικό λακωνικό λόγο του ποιητή.

Για παράδειγμα ο στίχος: «Κρατάς σκυτάλη ακρωτηριασμένη». Δεύτερο ενικό, ο ποιητής απευθύνεται στον εαυτό του ή στον αναγνώστη ή στον καθένα μας. Ο στίχος μεταφέρει σε σκυταλοδρομίες, σε αγώνες, σε διαδοχή, με αθλητές. Αν μεταφέρουμε στην Ιστορία, αφού μεταφορική η φράση, οι Έλληνες της Κύπρου από το 1974 έχουμε μεν παραλάβει τη σκυτάλη της ελληνικότητας, συνεχίζουμε να ανήκουμε στο ελληνικό έθνος, όμως η σκυτάλη μας είναι ακρωτηριασμένη, γιατί η Κύπρος ακρωτηριάστηκε από τα τουρκικά στρατεύματα. Αυτά όμως που ως νοήματα αναπτύσσονται διά μακρών στον πεζό λόγο και ακόμα περισσότερο, ανάλογα με την ικανότητα του αναλυτή- ομιλητή, στον ποιητικό λόγο συμπυκνώνονται σε ελάχιστες λέξεις, δοσμένες σε σφιχτή αγκαλιά. Οι φράσεις μεταφέρουν νοήματα, συναισθήματα, με αυτές συνομιλούν ποιητής και αναγνώστης, ο μεν ποιητής με τον κρυπτικό του λόγο, ο δε αναγνώστης με την προσπάθειά του να διεισδύσει στα νοήματα και στη σύλληψη της τέχνης, κατά το δυνατόν πάντοτε. 

Ή, άλλο παράδειγμα, ο στίχος « Άκουσες το “Τότε εσύ….”  και μάτωσες.» Ο στίχος μπορεί να μην έχει τη γενικότητα του προηγουμένου, για τους Έλληνες της Κύπρου, μπορεί να είναι στενότερος σε αριθμό ατόμων που ίσως κατηγορήθηκαν για κάποια στάση τους σε ιστορικές στιγμές και να πόνεσαν, όμως κατορθώνει ο ποιητής να δώσει σε δυο παρελθοντικούς χρόνους τα γεγονότα, άκουσες, ένα, τότε εσύ, απώτερο παρελθόν, όπως ένας άλλος τα συνέλαβε, που είχαν όμως επιπτώσεις συναισθηματικές στον ποιητή ή και σε όποιο αναγνώστη έζησε παρόμοιες καταστάσεις, γιατί τα μηνύματα δεν είναι απόλυτα προσωπικά του ποιητή.


Γενικά, η ποιητική συλλογή Αρμοί, του Κυριάκου Χατζηλουκά, αποτελεί την έναρξη μιας σειράς συλλογών με τον τίτλο Αρμοί, μια ενότητα νοηματικά κεντρική με περιφερειακό πλάτος ή γραμμική συνέχεια που θα αναπτυχθεί στις αμέσως   επόμενες συλλογές Αρμοί Πλέοντες, Αρμοί Αιχμητές, Αρμοί Σταλαγμίτες.