Λάζαρος Μαύρος. ΚΡΥΦΟΙ ΑΝΕΜΟΙ

Τετάρτη 23η Ιουνίου 2021

Παλιά Αρχιεπισκοπή - Καθεδρικός Ναός Αγίου Ιωάννη

Για το βιβλίο «Κρυφοί ανέμοι» του Στέλιου Παπαντωνίου.

ΟΜΙΛΙΑ: Λάζαρος Α. Μαύρος 

ΔΙΑΒΑΣΑ με την προσοχή που αρμόζει, το κείμενο που έγραψε σε αυτό το βιβλίο ο Στέλιος Παπαντωνίου. Μαζί με όσα άλλα σπουδαία και συνάδοντα, ο ίδιος επέλεξε εδώ να ανθολογήσει από παλαιοτέρων τα κείμενα. Και όσα άλλα, μαστορικά συνταίριασε, από τους ύμνους και τις προσευχές που ως «Θυμίαμα Ενώπιόν Σου» ο ίδιος ψάλλει κάθε Κυριακή, γιορτές κι εσπερινούς, απ’ το δεξί ψαλτήρι τα’ Αγίου Κασσιανού του. Εδώ πιο κάτω, στ’ ακραίο φυλάκιο του 1ου λόχου του 213 Τάγματος της Εθνικής μας Φρουράς απέναντι απ’ τα πολυβολεία του Αττίλα.

ΠΡΟΣΗΛΩΘΗΚΑ με την ίδια προσοχή στις φωτογραφίες, στους συγκλονιστικούς ζωγραφικούς πίνακες και στα σκίτσα, με τα οποία ο Πέτρος Παπαπέτρου (ο καλός μας ΠΙΝ) επινόησε για να εκπονήσει τούτο το λεύκωμα των 90 σελίδων.

Και:

ΕΧΟΝΤΑΣ μεταλάβει ξανά, στις 17 τελευταίες σελίδες του, για πολλοστή φορά, ολόκληρο το αριστούργημα της διαιωνιζόμενης μας υπόστασης, το οποίο στιχούργησε στην «Εννάτη Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσία Κύπρου», ο εθνικός μας ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης, με τους Κρυφούς Ανέμους του στον πρώτο κιόλας στίχο του, που έγινε τίτλος του βιβλίου,

ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΙ την ευχέρεια της

δικής σας ανοχής και οικειότητας,

απόψε, φίλες και φίλοι, ώστε να δραπετεύσω από τα στενά καθήκοντα της συνήθους βιβλιοπαρουσίασης.

Για να απλωθώ νακκουρίν σε τούτον εδώ τον συγκεκριμένο χώρο, όπου βρισκόμαστε απόψε. Μέσα στης Χώρας τα στενά, στης Χώρας τα καντούνια. 

Σε περισσότερες όμως εποχές.

Με κέντρο αυτόν τον χώρο.

Μέσα αλλά και έξω από τα κείμενα του βιβλίου.

Εξαιτίας αυτού του χώρου.

Κι εξαιτίας των 200 χρόνων από τότε.

Κι εξαιτίας του "πάλαι τζιαιρόν Δευτερογιούνην".

ΜΕ ΥΠΟΚΙΝΗΣΕ γι’ αυτή μου την επιλογή πρώτη, η 1η παράγραφος των «Προλογικών» του βιβλίου που έγραψε ο Στέλιος Παπαντωνίου. Σας διαβάζω τα λόγια του:

«Διερωτάται κανείς ποια είναι τα πραγματικά γεγονότα: αυτά που φέρνουν στην επιφάνεια οι ιστορικοί, ύστερα από έρευνες και μελέτες, που έχουν όμως την προσωπική ή κομματική – το χειρότερο – σφραγίδα στον τρόπο παρουσίασης, ή αυτά που βρίσκονται στον άλλο καμβά, στην ψυχή μας, στην οποία είναι ήδη καταγραμμένα με ανεξίτηλα χρώματα και λεπίδια, όπως τα έχουμε στην φαντασία, όπως κυλούν στο αίμα, με το πρώτο άκουσμα ποιημάτων ή σημαδιακών κειμένων, που διαφυλάσσονται μια για πάντα στο νου στην καρδιά, όπως κι αν ονομάσει κανείς τον εσωτερικό μας κόσμο»... έγραψε ο Παπαντωνίου.

ΣΤΟΝ δικό μου λοιπόν τον καμβά: Στην ψυχή, στον νου, στην καρδιά και στη μνήμη, με ανεξίτηλα τα χρώματα και, ιδίως, με τα φρικτά λεπίδια, θα σας μιλήσω.

Γι’ αυτόν τον χώρο.

Γι’ αυτήν την αυλή.

Την γειτονιά και την ενορία τ’ Αγιαννιού.

Για όλα τούτα εδώ τα κτήρια όπου

συναχτήκαμε απόψε, η δική μου αναφορά.

Τήδε.

Ενταύθα.

Δαμαί, με άλφα ιώτα.

Στο κέντρο των νεότερων αιώνων της ύπαρξης και της υπόστασής μας:

Της Ρωμιοσύνης πο ‘ν’ φυλή συνότζιαιρη του κόσμου.

Της Ρωμιοσύνης η οποία δεν έπαψε ποτέ να προσεύχεται:

«Θεέ μου, τζιαί ξησκλάβωσε την άχαρην φυλήν μας,

Θεέ μου, τζιαί στερέωννε τους λας που πολεμούσιν»...

ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ στην αυλή του καθεδρικού ναού του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Στην αυλή εδώ της παλαιάς Αρχιεπισκοπής που υπήρχε από πριν το 1821.

Δίπλα μας και η καινούργια που κτίστηκε το 1959.

Βρισκόμαστε απέναντι από την Ελληνική Σχολή (νυν Παγκύπριο Γυμνάσιο) την οποία ίδρυσε το 1812, εννιά χρόνια πριν τον κρεμάσουν οι Τούρκοι, ο τότε Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός. Και στην υπόγεια της Κρύπτη, έκρυβε από τους Τούρκους Κατακτητές ο Κυπριανός, τους φιλοξενούμενους του: Τους μυστικούς απεσταλμένους της Φιλικής Εταιρείας. Για την προετοιμασία της συνδρομής της Κύπρου στην Επανάστασή μας του Εικοσιένα.

ΕΔΩ που καθόμαστε απόψε, φίλες και φίλοι, από αυτά εδώ τα σκαλοπάτια της παλιάς Αρχιεπισκοπής κατέβηκε εκείνο το πρωί του Σαββάτου 9η Ιουλίου 1821 ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός, όταν τον συνέλαβαν οι Τούρκοι ασκερλήδες (στρατιώτες) του Μουσελλίμ-αγά. Και τον πήρανε, εδώ πιο κάτω, στο Σαράγιο του κέντρου της παλιάς Λευκωσίας.

Εκεί τον απαγχόνισαν.

Το βράδυ της ίδιας μέρας,

από τον κλώνον μιας Συκαμιάς.

Δίπλα στον πλάτανο, κάτω από τον οποίο αποκεφάλισαν την ίδια ώρα, τους μητροπολίτες Κυρηνείας Λαυρέντιο, Κιτίου Μελέτιο και Πάφου Χρύσανθο. Μαζί και τον βοσκό Δημήτριο από τον Άγιο Ιωάννη Μαλούντας, που τον έγραψαν οι ιστορικοί και τα στιχούργησε ο Βασίλης Μιχαηλίδης.

ΕΔΩ, σ’ αυτήν την αρχαιότερη εκκλησιά τ’ Αγιαννιού μπήκε εκείνο το πρωί, "π’ άρτζιεψεν πκιόν το Σάββατον να πικροξημερώννει", Εννιά του μηνός, τζιαιρόν  Δευτερογιούνην, πριν τον συλλάβουν οι Ασκερλήδες του Οθωμανού διοικητή της υπόδουλης Κύπρου, Κουτσιούκ Μεχμέτ, ο Τζιυπριανός.

«Τζι επήεν τζι εγονάτισεν ομπρός της Παναΐας

τζιαί κάτι εψουψούρισεν τζι ευτύς εκλαμουρίστην»...

****

ΠΡΕΠΕΙ να σας πω, αγαπητές φίλες και φίλοι, ότι και του λόγου μου είμαι εκ γενετής Αγιαννιώτης. Ανακρίβεια. Όχι μόνο εκ γενετής μου. Αλλά και εκ γενετής της μακαρίτισσας της μάνας μου. Και της μάνας της μάνας μου. Και δεν ξέρω πόσο ακόμη πιο πίσω. Δυο στενά πιο κάτω γεννήθηκε το 1931 η μάνα μου κι εφημέριος τ’ Αγιαννιού ήταν τότε ο θείος της ο παπά Μιχαήλ Φοινικαρίδης. Που είχε πρώτα υπηρετήσει το 1921 εφημέριος στον καθεδρικό ναό της Κερύνειας μας τον Αρχάγγελο. Από εκεί και ένας εκ μητρός προ-παππούς μου.

Εδώ επίσης, σ’ αυτήν την εκκλησιά, ήταν επίτροπος τ’ Αγιαννιού, από το 1959 ως τον θάνατό του το 2014, ο πατέρας μου, απ’ τον Αγρό. Τον είχε παντρέψει το 1952 με τη μάνα μου ο εφημέριος Παπάντωνης Ερωτοκρίτου.

Ο ιερέας που μόνος και φρουρούμενος από τους ένοπλους Εγγλέζους δημίους, τέλεσε στα Φυλακισμένα Μνήματα, από τον Μάιο του 1956 ως τον Νοέμβριο του 1958 τις οκτώ νεκρώσιμες ακολουθίες των 13 ηρώων της ΕΟΚΑ, τέσσερις κηδείες εννέα Απαγχονισθέντων και τέσσερις των τεσσάρων πεσόντων σε μάχες. Και απέναντι το Γυμνάσιό μας.

***

ΑΠΟ τα σκαλιά αυτά πάλι εδώ, 

της παλιάς Αρχιεπισκοπής (δεν υπήρχε ακόμα η νέα) κατέβηκε εκείνη την Παρασκευή 9η Μαρτίου 1956 της ΕΟΚΑ ο ηγέτης του αγώνα Εθνάρχης Μακάριος που τον συνέλαβαν οι Εγγλέζοι του Χάρντινγκ και τον έστειλαν εξορία στις Σεϋχέλλες με τον Κυρηνείας Κυπριανό, τον Παπάσταυρο της Φανερωμένης και τον Πολύκαρπο Ιωαννίδη.

Υπάρχει και μία τότε φωτογραφία που κατέβαινε τα σκαλοπάτια και μαζί του, ανάμεσα σε άλλους, και οι υπάλληλοι της Αρχιεπισκοπής, οι μακαρίτες Πέτρος Χατζηπέτρου και Χριστάκης Αγαπίου της γειτονιάς μας ενορίτες.

****

ΕΔΩ σε αυτήν την εκκλησιά - είχε τότε ακόμη και ένα παλιό κτήριο με κεραμίδια στην είσοδο της αυλής της - υποδέχθηκε ο λαός τους αντάρτες, για την πρώτη δοξολογία με τη λήξη του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ.

****

ΕΔΩ δίπλα, στην καινούργια Αρχιεπισκοπή, επέστρεψε από την εξορία, μετά τις Συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου την Κυριακή1η Μαρτίου 1959 ο Μακάριος.

Μυριάδες ενθουσιώδους λαού, απ’ όλη της Κύπρο, μαζεμένοι σε όλους τους πέριξ δρόμους και πλατείες, τον άκουγαν να αναφωνεί από εκεί ψηλά στην δυτική βεράντα της, το θριαμβικό «νενικήκαμεν αδελφοί».

****

ΕΔΩ, 11 χρόνια αργότερα, από την απέναντι ταράτσα της Σεβερείου Βιβλιοθήκης του Παγκυπρίου Γυμνασίου πολυβόλησαν την Κυριακή 8 Μαρτίου 1970 το ελικόπτερο του Προέδρου Μακαρίου οι επίδοξοι δολοφόνοι του. Κυριακή που θα πήγαινε στον Μαχαιρά για το 13ο ετήσιο Μνημόσυνο του Αυξεντίου.

Και τον έσωσε, με εκπληκτική αιφνίδια προσγείωση εκεί δίπλα, στο οικόπεδο απέναντι από το αρχοντικό του δραγομάνου Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου, πυροβολημένος στην κοιλιά, ο Ελλαδίτης πιλότος του ελικοπτέρου ταγματάρχης Πυροβολικού Ζαχαρίας Παπαδογιάννης.

****

ΕΔΩ σε αυτούς τους χώρους

έγινε την αποφράδα Δευτέρα 15η Ιουλίου 1974

του προδοτικού πραξικοπήματος,

η αποτρόπαια αδελφοκτόνα, εμφύλια Μάχη της Αρχιεπισκοπής. Ξανά Τζιαιρόν Δευτερογιούνην.

- Όπως τους αλληλοσφαγέντες στην Εφτάπυλη αρχαία Θήβα, Πολυνείκη και Ετεοκλή. Αδελφούς της Αντιγόνης και της Ισμήνης, γιούς του Οιδίποδα και της μάνας του της Ιοκάστης, που ανήξερη κι εκείνη έγινε ομόκλινη και σύνευνη του γιού της, των τραγωδιών του αρχαίου μας  Σο0φοκλή. Αλληλοσφαγέντες οι αδελφοί Πολυνείκης και Ετεοκλής για την εξουσία. Ποιος απ’ τους δυό θα έπαιρνε τον θρόνο των Θηβών…

- Δικοί μας φίλοι προσωπικοί, συμμαθητές και τότε συστρατιώτες μας, αλληλοπυροβολούμενοι την αποφράδα 15η μηνός Δευτερογιούνη του ολέθριου 1974. 

ΤΩΡΑ που θα φεύγετε, σταθείτε λίγο στην μαρμαρένια προτομή του Εθνομάρτυρα Κυπριανού δίπλα στην έξοδο της αυλής.

Βρισκόταν, η προτομή, την αποφράδα εκείνη Δευτέρα του ‘74, στη γωνιά της Αρχιεπισκοπής. Στη συμβολή της οδού Αγίου Ιωάννου, με την Κοραή και την Ζήνωνος Κιτιέως. Απέναντι από το τότε και νυν σαντουιτσίδικο του Πέτρου Πέτσα. Θα δείτε πυροβολημένο ένα μέρος του μαρμάρου του Εθνομάρτυρα Τζιυπριανού. Από αδελφοκτόνο βόλι του πραξικοπήματος.

Ανηφορίστε την οδό Κοραή ως το Μνημείο της Κυπριακής Επανάστασης του 1955 επί του τείχους της Λευκωσίας.

- Δεν είχαν γίνει ακόμη τότε τα αποκαλυπτήριά του. Περίμενε τυλιγμένο με τα λευκά σεντόνια.

- Την αποφράδα 15η Ιουλίου 1974, όμως, οι αδελφοκτόνες σφαίρες των πολυβόλων τρύπησαν ακριβώς στο αριστερό στήθος, κατευθείαν στην καρδιά της, το μπρούντζινο άγαλμα της Ελευθερίας.

- Στο κούτελο και αλλού πυροβολημένα, με ανεξίτηλες έκτοτε τρύπες από τις σφαίρες της 15ης Ιουλίου 1974, τα άλλα αγάλματα κληρικών και λαϊκών του Μνημείου.

- Πηγαίνετε να τα δείτε από κοντά προσεχτικά.

- Θα εντοπίσετε τις τρύπες των πυροβολισμών της αποφράδας.

- Είναι εκεί, φρικιαστικά ανεξίτηλα λεπίδια: 47 ήδη οι Δευτερογιούνηδες. Εκεί:

Απέναντι από το σπίτι όπου, σε ενοικιαζόμενο δωμάτιο διέμενε από τα μαθητικά του χρόνια ως τη σύλληψή του από τους Εγγλέζους ο ήρωας της ΕΟΚΑ Μάρκος Δράκος. Ο οποίος, αφού δραπέτευσε με τους συναγωνιστές του από τις αγγλικές φυλακές του Κάστρου της Κερύνειας μας, έγινε αρχηγός της Ανταρτικής Ομάδας Ουρανός της ΕΟΚΑ στον Κύκκο και 24χρονος θυσιάστηκε μαχόμενος 18η Ιανουαρίου 1957 στην Ευρύχου.

****

ΑΥΤΑ και πλήθος άλλα παραπλήσια, στα βιώματά μας:

Στις μνήμες, στον καμβά, στην ψυχή, στον νου και στην καρδιά, με ανεξίτηλα τα χρώματα και ιδίως τα φρικτά λεπίδια, των ενοριτών τ’ Αγιαννιού...

ΣΤΑ πλουσιότατα ράφια της Σεβερείου Βιβλιοθήκης του απέναντι Παγκυπρίου Γυμνασίου, ήταν κι ένα μικρό βιβλίο.

Ο κατά Λεωκράτους λόγος του αρχαίου Λυκούργου.

Δεν ήταν όμως στη διδακτέα μας ύλη. Δυστυχώς.

Είχε στις σελίδες του και τον όρκο των αρχαίων Αθηναίων εφήβων.

Τον όρκο που έδιναν ότι γίνονταν πλέον πολίτες - οπλίτες της πρωτογέννητης αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας.

Και έλεγε τα εξής:

«Οὐ καταισχυνῶ τὰ ὅπλα τὰ ἱερὰ,

οὐδ' ἐγκαταλείψω τὸν παραστάτην ὅτῳ ἂν στοιχήσω·

ἀμυνῶ δὲ καὶ ὑπὲρ ἱερῶν καὶ ὁσίων

καὶ μόνος καὶ μετὰ πολλῶν.

καὶ τὴν πατρίδα οὐκ ἐλάσσω παραδώσω,

πλείω δὲ καὶ ἀρείω ὅσης ἂν παραδέξωμαι.

καὶ εὐηκοήσω τῶν ἀεὶ κραινόντων ἐμφρόνως

καὶ τοῖς θεσμοῖς τοῖς ἰδρυμένοις πείσομαι

καὶ οὕστινας ἂν ἄλλους τὸ πλῆθος ὁμοφρόνως  ἰδρύσηται

καὶ ἂν τις ἀναιρῇ τοὺς θεσμοὺς ἢ μὴ πείθηται οὐκ ἐπιτρέψω,

ἀμυνῶ δὲ καὶ μόνος καὶ μετὰ πολλῶν.

καὶ ἱερὰ τὰ πάτρια τιμήσω.

ἵστορες τούτων Ἄγλαυρος, Ἐνυάλιος,

Ἄρης, Ζεύς, Θαλλώ, Αὐξώ, Ἡγεμόνη».

ΔΕΝ μας τον δίδασκε όμως η Παιδεία μας.

ΔΕΝ μόρφωνε τις νέες γενιές για το άθλημα της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας.

Ώστε έγκαιρα κι εμείς, και οι πριν από εμάς, να αντιληφθούμε, να κατανοήσουμε, ν’ αφομοιώσουμε, ως τρόπο του  συλλογικού μας βίου ίδίως το δεύτερο μέρος του όρκου που έλεγε: 

«καὶ εὐηκοήσω τῶν ἀεὶ κραινόντων ἐμφρόνως

καὶ τοῖς θεσμοῖς τοῖς ἰδρυμένοις πείσομαι

καὶ οὕστινας ἂν ἄλλους τὸ πλῆθος ὁμοφρόνως ἰδρύσηται

καὶ ἂν τις ἀναιρῇ τοὺς θεσμο

ὺς ἢ μὴ πείθηται οὐκ ἐπιτρέψω,

ἀμυνῶ δὲ καὶ μόνος καὶ μετὰ πολλῶν»...

ΚΑΙ, ούτε κοπίαζε η Παιδεία να μεταλαμπαδεύσει στις νέες γενιές, σαν προστατευτικό κράνος και σαν αλεξίσφαιρο γιλέκο, ως ζώνη ασφαλείας και αυτοπροστασίας, την ελληνική σοφία για την αρχέγονη και αρχέκακη της φυλής, φρικτότερη μας εμφύλια πανούκλα.

- Παρ’ ότι την είχε φωτίσει πληρέστατα, πριν δυόμιση χιλιάδες χρόνια, με το Γ-82 της Ξυγγραφής του ο Θουκυδίδης, γράφοντας για τους εμφυλίους πόλεμους από τα Κερκυραϊκά του 427 προ Χριστού.

- Όπως και στα Απομνημονεύματα του  ο Μακρυγιάννης, για τα παρόμοια του 1821 μετά Χριστόν.

- Ώστε κάθε ελληνική γενιά να εννοήσουμε και πρωτίστως να αποτρέπουμε τα περί εμφυλίων πολέμων και εμφυλίων παθών, φρικτότερα λεπίδια.

- Παρόντα στη μνήμη, στον καμβά, στον νου και την καρδιά και των ενοριτών τ’ Αγιαννιού.

Δεμένα στη συνέχεια της ιστορίας αυτής της γειτονιάς, αυτής της αυλής, για την οποία μαζευτήκαμε απόψε.

Από τους Κρυφούς Ανέμους του Εθνομάρτυρα Αρχιεπισκόπου Κυπριανού, ως την εθνική μας καταστροφή του 1974.

Και όσα έκτοτε υποφέρουμε.

ΜΑΣ ΤΑ ΕΙΠΕ, στ’ όρομάν του, δαμαί πιο κάτω, με τον Εθνομμάρτυρα Κυπριανό, «στη συκαμμιάν τζιαμαί πόν το Σαράγιο», προτού μας φύγει, φέτος το Μεγάλο Σάββατο πριν 55 μέρες ο αγαπημένος μας Μιχάλης Πασιαρδής.

Πριν να βάλουν την συρτοθηλιάν

εις τον λαιμόν του Τζιυπριανού του:

«Έθελα τζιείν’ την σταλαμήν κοντά του να βουρήσω

τζι’ όσα γινήκαν ύστερα να του τα μολοήσω.

Να πω γι’ όσα γινήκασιν στους γρόνους τους δικούς μας

π’ ο τόπος άψεν τζι’ έκρουσεν τζι’ ‘έν το χωρεί ο νους μας.

Τζ’ άκο, ‘νταλις ετσιάττισεν – μές στον Δευτερογιούνι

μήναν που μαρτυρήσετε, τότες άλλοι τζι’ εσούνι.

Σάν τόν εθώρουν, είε μμε, τζι’ ένεψεμ μου να φύω

τζι’ έπκιασαν που το νέψιμον, πως έμαθεν πριν λλίο.

Τότες εγιώνι στράφηκα τζι’ έκαμα τζιεί πως φέβκω

μα σκέφτηκα τον πόνον του τζι’ άρτζιεψα να του νέβκω

σαν να του λάλουν πως δαμαί, τζι’ όσα ‘κόμα τζι’ αδ δούμε

μα τζι’ αλοάρκαστα κακά, πάλ’ έν να κρατηθούμε»...

Το δαμαί με άλφα ιώτα.

Αιωνία η μνήμη σου Πασιαρδή μας.

ΔΕΝ ΣΑΣ ΕΙΠΑ λεπτομέρειες για το περιεχόμενο αυτού του σπουδαίου βιβλίου - λευκώματος. Θα το μελετήσετε, μόνος του ο καθένας κι η καθεμιά σας.

Για την έκδοσή του, πάντως, ευγνωμονούμε τον πρωταίτιο Στέλιο Γεωργαλλίδη.

Και την, ξανά και πάλιν, παραγωγικότατη δυάδα

Στέλιος Παπαντωνίου και Πέτρος Παπαπέτρου. 

Με τους πίνακες και του αείμνηστου μας φίλου Γιώργου Μαυρογένη.

Εσείς θα το μελετήσετε. Και ο καθένας θα κρίνει το περιεχόμενό του.

Εγώ παρασύρθηκα από τον άλλο καμβά στην ψυχή μας.

Από τα λεπίδια στην καρδιά και στον εσωτερικό μας κόσμο.

Όπου αισθάνθηκα να με προσκαλεί από τα προλογικά του της 5ης σελίδας ο Στέλιος Παπαντωνίου, που τα έγραψε δίπλα στην φωτογραφία που έβγαλε ο Αντρέας μας ο Μανώλης και την επέλεξε ο Πέτρος Παπαπέτρου, με την πυροβολημένη προτομή του Εθνομάρτυρα Αρχιεπισκόπου Κυπριανού, το καμπαναριό τ’ Άη Γιάννη και τις δύο Αρχιεπισκοπές μας, παλιά και νέα.

Εγώ σας είπα τα δικά μου. Προσωπικά και Αγιαννιώτικα. Αρχαιότατα, αρχαία και νεότερα.

ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΑ σ’ εκείνα που έγραψε στη σελίδα 45 αυτού του βιβλίου πάλι ο Στέλιος ο Παπαντωνίου. Και ήταν η δεύτερη υποκίνηση για τα δικά μου λεπίδια.

Σας διαβάζω ξανά Παπαντωνίου:

«Η μοίρα της Κύπρου, ελληνική στην ιστορία, από τον καιρό του τρωικού πολέμου και πριν ακόμα, και κοντά στην Τουρκία γεωγραφικά, που ετοιμάζει επιθέσεις εναντίον της από τον καιρό που συνειδητοποίησε τη γεωγραφική θέση του νησιού και τη σημασία που έχει γι’ αυτήν. Παρ’ όλα αυτά, οι Έλληνες της Κύπρου, συνειδητοί ακόλουθοι της θεμελιακής προτροπής του Θουκυδίδη μην αποφεύγετε τους πολεμικούς κινδύνους, αφού «το εύδαιμον το ελεύθερον» (ευτυχισμένος είναι μόνο ο ελεύθερος) παλεύουν για την ελευθερία τους κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες και τη μοιραία γειτνίαση με την Τουρκία»…

Εσείς τώρα, φίλες και φίλοι,

αφού διαβάσετε το βιβλίο,

θα αποφανθείτε,

η κάθε μια κι ο κάθε ένας τα δικά σας.

Έτσι δεν είναι, άλλωστε, το κάθε μας βιβλίο;

Σας ευχαριστώ.

να πανηγυρίσουμε

 

ΝΑ ΠΑΝΗΓΥΡΙΣΟΥΜΕ

Να πανηγυρίσουμε, όταν φεύγει ο τελευταίος τούρκος στρατιώτης

Να πανηγυρίσουμε, όταν φεύγει ο τελευταίος έποικος

Να πανηγυρίσουμε, όταν επιστρέψουμε στα σπίτια και στις πόλεις μας

Στα χωριά και στα χωράφια μας, στις θάλασσες και στα βουνά μας

Στις εκκλησιές και στα κοιμητήρια, να πανηγυρίσουμε.

 

Όχι όταν διαλαλούμε την ΔΔΟ ως λύση, διάλυση και κατάλυση

Πάσης αρχής και εξουσίας.

 

Θέλετε να πείτε «Πάλι με χρόνια με καιρούς», πείτε το

Κάποιοι από την οικογένεια θα επιζήσουν, κάποιων τα παιδιά και τα εγγόνια θα πανηγυρίσουν

μ’ αυτή την ελπίδα ζω.

 

Εσύ αν δεν θέλεις, μπορείς  να ζεις με άλλη, της προτίμησής σου.

 

παρουσίαση του λευκώματος κρυφοί ανέμοι

 

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΣ ΚΡΥΦΟΙ ΑΝΕΜΟΙ

Έντιμε κύριε Υπουργέ, κύριοι Βουλευτές, κύριε Δήμαρχε, κυρίες και κύριοι,

Ο τόπος είναι ιερός.

Κάπου στον αέρα και στο χώμα ιδρώτας και θρόμβοι αίματος του αρχιεπισκόπου Κυπριανού.

Εδώ έζησε, στην Ιερά Αρχιεπισκοπή, στην καρδιά της Λευκωσίας, στον άγιο τούτο ναό του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου τέλεσε την τελευταία λειτουργία και κοινώνησε των αχράντων μυστηρίων,

οι υπόγειοι διάδρομοι και η κάμαρα κάτω από το Σκολειό που ίδρυσε αναβλύζουν το μύρο της θυσίας του.

 

Όσο υπάρχουμε ‘Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί, αυτός ο τόπος θα μας θυμίζει τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, τη θυσία των αρχιερέων και προκρίτων κατά την 9 Ιουλίου του 1821.

 

Πιστοί στην πατρίδα και στη χριστιανική θρησκεία, μαρτυρούν με το  αίμα τους την ελληνικότητα και τον χριστιανισμό τους και παραδίνουν σε μας μαθήματα αυταπάρνησης και αυτοθυσίας.

Τους αξίζει ο δίκαιος στέφανος των αγίων μαρτύρων.

Γιορτάζουμε φέτος τα διακόσια χρόνια από την ελληνική επανάσταση, την άκαυτη βάτο του ελληνισμού και της Ιστορίας μας, τη γενέθλια  χρονιά της νέας Ελλάδας, όταν  ξεσηκώθηκαν οι Έλληνες στο Μοριά και στη Ρούμελη, να ελευθερωθούν από τον τουρκικό ζυγό ύστερα από τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς.

 

Μέλος πολυτίμητο του μητρικού κορμού και η Κύπρος. Με τις δυνάμεις και ανάλογα με τις δυνατότητές της  θέλησε να μετάσχει στον αγώνα, προεξάρχοντος του αρχιεπισκόπου της,

παρόλο που και η Τουρκία γειτνίαζε επικίνδυνα και ο ππασιάς της εποχής Κουτσιούκ Μεχμέτ

είχε ορκιστεί να εξαλείψει το ελληνικό στοιχείο από το αρχαιότατα ελληνικό νησί μας.

 

Ο κ. Στέλιος Γεωργαλλίδης, και η Ασφαλιστική Εταιρεία η Κεντρική πάντα βρίσκουν ευκαιρίες να εξάρουν γεγονότα της Ιστορίας μας ή να προβάλουν μοναδικές στιγμές της θρησκευτικής και καλλιτεχνικής ζωής του τόπου. Υπενθυμίζω πως η συνεργασία μας άρχισε με το λεύκωμα «Επιταφίων επτά θυμιάματα», συνεχίστηκε με το λεύκωμα «Αυτόπτης μάρτυρας» του Αντρέα Μανώλη του οποίου είχα γράψει τα κείμενα, και τώρα εισήγηση ήταν να εκδοθεί ένα λεύκωμα φωτογραφιών με βασικό τόπο την αρχιεπισκοπή, το Παγκύπριο Γυμνάσιο, με την επίσκεψη φιλικών στην Κύπρο και τη φιλοξενία τους στην  κρύπτη του Παγκυπρίου Γυμνασίου, η οποία επικοινωνούσε υπογείως με το παλαιό αρχιεπισκοπικό μέγαρο.

Κέντρο ιστορικού βάρους, τα όσα διαδραματίστηκαν εδώ την 9^η Ιουλίου του 1821, ημέρα Σάββατο.

Αρχιεπισκοπή και Παγκύπριο Γυμνάσιο.

Είχα την τύχη να διατελέσω και μαθητής και διευθυντής του Παγκυπρίου Γυμνασίου,

οπότε το Φυτώριο αυτό του ελληνισμού ήταν για μένα ένα ιερό καθημερινό προσκύνημα για πολύν καιρό.

Ως μαθητής έζησα εδώ τον αγώνα της ΕΟΚΑ του 1955-59,   τα δακρυγόνα καίνε ακόμα και προκαλούν δάκρυα, οι φωνές και οι διαδηλώσεις ζωντανές στη μνήμη, όλα γεννήματα της ελληνικότητας που δίδαξε το Παγκύπριο και της αγωνιστικότητας που παραλάβαμε ως ‘Ελληνες της Κύπρου από το 1821.

Αγώνας για ελευθερία και ένωση με την Ελλάδα, ο πόθος των αλυτρώτων.

Παρόλο το πολύ προσωπικό, σας εξομολογούμαι πως, μπαίνοντας στο Παγκύπριο ως διευθυντής ένιωθα το ίδιο δέος που ένιωθα ως μαθητής.

Η ιερά κιβωτός της κρύπτης, που φιλοξένησε τους φιλικούς, είναι για το Παγκύπριο το ιερό θυσιαστήριο. Η ιερότητα και το θείο σφραγίζει,  περιβάλλει και περιέχεται στο Παγκύπριο, υπομιμνήσκοντας στο διευθυντή του πως, περισσότερο από κάθε άλλον, είναι υπεύθυνος να το διατηρήσει ελληνικό και χριστιανικό.

 

Η προτομή του εθνομάρτυρα Κυπριανού μπροστά στον άγιο Ιωάννη κέντριζε συνεχώς την μνήμη για τη θυσία του, μαζί με τους Πάφου Χρύσανθο, Κιτίου Μελέτιο, Κυρηνείας Λαυρέντιο και αμέτρητους άλλους.  Υπενθύμιζε και υποδεικνύει τον εχθρό που καραδοκεί και τους διαιώνιους κινδύνους του ελληνισμού από τον αχαλίνωτο και αρπακτικό γείτονα.  

 

Τα γεγονότα της 9^ης Ιουλίου 1821 κανένας δεν εξέφρασε καλύτερα από τον ποιητή μας Βασίλη Μιχαηλίδη, του οποίου θέσαμε ως βάση των εργασιών μας το ποίημα «Η εννάτη Ιουλίου 1821 εν Λευκωσία της Κύπρου».

Πρόκειται όπως όλοι ξέρετε για ποιητική απόδοση των τελευταίων σημαντικών χρονικών στιγμών της ζωής του αρχιεπισκόπου Κυπριανού και των άλλων αρχιερέων και προυχόντων.

Είναι ένα εξαίρετο δημιούργημα, άγαλμα λόγου και κάλλος της διαλέκτου μας,  με δραματικότητα και τέχνη, που αποτυπώνει τον χρόνο και τον τόπο και προκαλεί ρίγη συγκίνησης.

Προπάντων όμως αναπτερώνει την πίστη στον τόπο και στο γένος.

 

Μπορεί ο ποιητής να στηρίχτηκε σε ιστορικές πηγές της εποχής, για παράδειγμα τον Γεώργιο Κηπιάδη,

ενεφύσησε όμως πνοή στους ανθρώπους, αιμοδότησε την ιστορική περίοδο, συναισθηματικά και πατριωτικά φορτισμένος.

 

Κρυφοί ανέμοι.

Άρχισαν να φυσούν και πριν από το 1821 στην Κύπρο, και διαπερνούν το σώμα της Ιστορίας και των ευαίσθητων ανθρώπων ως σήμερα, απόδειξη η συμμετοχή των Ελλήνων της Κύπρου σε όλους τους αγώνες του ελληνισμού. Φυσούν έντονα στον αγώνα της ΕΟΚΑ και στα δίστρατα όπου στάθηκε ο λαός μας να αποφασίσει για το μέλλον του.

Μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε πως, αν συνεχίζουμε να υπάρχουμε ως Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί σ’ αυτό τον τόπο το χρωστούμε στους κρυφούς ανέμους.

Αυτοί βρίσκονται στα κύτταρά μας, στον τρόπο σκέψεως και στις πράξεις μας, έστω υποσυνείδητα.

 

 Ένας άλλος μεγάλος καλλιτέχνης, ο Γιώργος Μαυρογένης είχε ήδη ζωγραφίσει σκηνές από την Εννάτη Ιουλίου του Βασίλη Μιχαηλίδη. Οι πίνακές του αυτοί βρίσκονται στην Ιερά Αρχιεπισκοπή και στο Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄.  Άρα είχαμε ήδη δύο κεφαλάρια για το παρόν λεύκωμα.

 

Έπρεπε όμως να γραφτεί εισαγωγή, να συντεθούν στίχοι της προϊστορίας της 9^ης Ιουλίου, να σχολιαστεί το ποίημα με άλλα κείμενα, πεζά, ιστορικά, ποιητικά, από τη δημοτική ή τη λόγια παράδοσή μας,

γι’ αυτό και η εισαγωγή περιέλαβε τα γεγονότα της φραγκοκρατίας και βενετοκρατίας

και  σχολιάσαμε το έργο του Βασίλη Μιχαηλίδη με σχετικά  αποσπάσματα από ιστορικούς της εποχής, όπως τον Γεώργιο Κηπιάδη και τον Φίλιο Ζαννέτο, αλλά και περιηγητές που βρίσκονταν στην Κύπρο την εποχή εκείνη, των οποίων το έργο διασώζεται στη σειρά του Άντρου Παυλίδη «Η Κύπρος ανά τους αιώνες μέσα από τα κείμενα ξένων επισκεπτών της».

Σε τελευταία ανάλυση στο λεύκωμα παρουσιάζεται ολοκληρωμένη σε αδρές γραμμές η Ιστορία μας από το 1191 ως σήμερα με έμφαση στα γεγονότα της 9^ης Ιουλίου 1821, με εικόνες, φωτογραφικό υλικό και σχέδια του Πέτρου Παπαπέτρου, καλλιτεχνικού επιμελητή του έργου.

 

Στο τέλος του λευκώματος δημοσιεύουμε ολόκληρο το έργο «Η εννάτη Ιουλίου 1821 εν Λευκωσία της Κύπρου» σύμφωνα με την γραφή του Κώστα Βασιλείου, εκδόσεις Αιγαίον.

Προσπαθήσαμε εν ολίγοις,  στο παρόν λεύκωμα,  να συζεύξουμε ποίηση και Ιστορία, φωτογραφία και σκίτσο, το ένα να φωτίζει ή να συμπληρώνει το άλλο.

 

Τέλος, Όσα κι αν πω για τη συνεργασία μου με τον Πέτρο Παπαπέτρου πάντα θα προσκρούω στην ταπεινοφροσύνη του, αρκεί να αναφέρω πως, όπως πάντα, επιβεβαιώνω και πάλι πως πρόκειται για πραγματικό επαγγελματία,  εμπνευσμένο καλλιτέχνη, προπάντων Άνθρωπο, γι’ αυτό και οι ευχαριστίες και στον Πέτρο και βέβαια στην Αυγή.

 

Και πάλι, ευχαριστίες, πρώτα στον κ Στέλιο Γεωργαλλίδη, στην Ασφαλιστική Εταιρεία η Κεντρική Λτδ, στις κκ. Κυπρούλα Παπέττα και Χρυσούλα Αργυρίδη για τη γραμματειακή υποστήριξη, τον φωτογράφο μας Αντρέα Μανώλη, το Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, την Ιερά Μονή Μαχαιρά και το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών για την άδεια χρήσης φωτογραφικού υλικού, την RPM Lithograpica Ltd για την άρτια εκτύπωση, σ’ όλους τους συντελεστές της σημερινής τελετής και προπάντων ευχαριστίες σ’ εσάς που τιμήσατε την παρουσίαση του λευκώματος « Κρυφοί Ανέμοι, από την Εννάτη Ιουλίου του Βασίλη Μιχαηλίδη».

Ευχαριστώ

 

ΧΑΡΗ ΣΠΑΝΟΥ 23 Μαΐου στις 12:12 μ.μ.  · 

Κρυφοί ανέμοι.

Ο Στέλιος Παπαντωνίου στον πρόλογό του λιτού αφιερωματικού τόμου «κρυφοί ανέμοι», ο οποίος φέρει τον επίτιτλο: από την εννάτη Ιουλίου του Βασίλη Μιχαηλίδη, γράφει εκθέτοντας με σαφήνεια το σκεπτικό δια του οποίου συνέλαβε και οργάνωσε την ύλη του βιβλίου:

τα πραγματικά γεγονότα, αυτά που βρίσκονται στον άλλο καμβά, στην ψυχή μας, στην οποία ήδη είναι καταγραμμένα με ανεξίτηλα χρώματα και λεπίδια, όπως τα ζούμε στη φαντασία, όπως κυλούν στο αίμα, με το πρώτο άκουσμα ποιημάτων ή σημαδιακών κειμένων, που διαφυλάσσονται μια για πάντα στο νου, στην καρδιά, όπως κι αν ονομάζει κανείς τον εσωτερικοί μας κόσμο.

Ο Σ.Π. κινείται σε ένα κόσμο στον οποίο η συλλογική μνήμη των ανθρώπων εξακολουθεί να τους συνδέει αναμεσό τους, διαμέσου του ζωντανού φορτίου της Ιστορίας. Είμαστε παλιοί, μοιάζει να σιγοψιθυρίζει, φέρουμε την Ιστορία στη ράχη και τη ζωή μας, έχουμε ποιήματα, τραγούδια, κοντάκια, αμανέδες και χορούς τα οποία αποκαλύπτουν την συνοχή και την προέλευσή μας. Ίσως να ψιθυρίζει ως Δάσκαλος στους όχι και τόσο νεοφανείς ανθέλληνες: ακούστε την λαλιά και το βηματισμό του Τόπου…

Σκηνοθετεί ένα έργο στο οποίο η Γένεση της νεότερης ιστορίας μιλά με συναξάρι:

Έλα Χριστέ, βοήθα μου με τους αγίους μαρτύρους / τραγούδι για τον τόπο μας μεγάλο ν΄αρχινήσω/ τα κάστια της Κύπρου μας τα βάσανα μεγάλα/ στους χρόνους της αναβροχιάς και της αναμπουμπούλας.

Εστία του έργου είναι Η εννάτη Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσία [Κύπρου] – ένα έργο το οποίο είχε την λαμπρή τύχη να περάσει στο στόμα των προγόνων μας σαν τα δημοτικό τραγούδι.

Θυμούμαι την γιαγιά Αφροδίτη και την ξαδέρφη της Ελένη τις Κερυνειώτισσες να απαγγέλλουν με τον τρόπο των παλιών αοιδών:

«Αντάν αρτζιέψαν οι κρυφοί ανέμοι τζι εφυσούσαν

τζι αρκίνησεν εις την Τουρτζιάν να κρυφοσυνεφκιάζη

τζιαι που τες τέσσερεις μερκές τα νέφη εκουβαλούσαν,

ώστι να κάμουν τον τζιαιρόν ν’ αρτζιεύκη να στοιβάζη,

είσιεν σγιαν είχαν ούλοι τους τζι η Τζιύπρου το κρυφόν της

μεσ’ στους ανέμους τους κρυφούς είσιεν το μερτικόν της.

τζι αντάν εφάνην η στραπή εις του Μοριά τα μέρη

τζι εξάπλωσεν τζι ακούστηκεν παντού η πουμπουρκά της,

τζι ούλλα ξηλαμπρατζιήσασιν τζιαι θάλασσα τζιαι ξέρη

είσιεν σγιαν είχαν ούλοι τους τζι η Τζιύπρου τα κακά της.»

Μαθαίνω εσχάτως ότι υπάρχει κλάδος της Ιστορικής επιστήμης ο οποίος ασχολείται με τις Επαναστάσεις. Καλό είναι να έχουν υπόψην τους την πρόσληψη του Βασίλη Μιχαηλίδη για τους κρυφούς ανέμους της προετοιμασίας του Αγώνα. Άλλωστε δεν έμειναν και πολλά πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας τα οποία να μην δύνανται να χειραγωγηθούν μέσω της μελέτης τους – ίσα ίσα, οι Επαναστάσεις και η Αυτοκτονία, γλίτωσαν.

Η σύνθεση συγκροτείται μέσω σύνθετης ζύμωσης – σύναξης με πρόσωπα του παρελθόντος – πολλοί μετέχουν της συνέλευσης: Βασίλης Μιχαηλίδης, Συναξαριστής, Γιώργος Σεφέρης και μέσω αυτού Νεόφυτος ο Έγκλειστος, Άγνωστος με το θρήνο της Αλώσεως, Γεώργιος Κηπιάδης με το έργο του: Απομνημονεύματα των κατά το 1821 εν τη νήσω Κύπρω τραγικών σκηνών (1888), Αλέξανδρος Υψηλάντης επιστολή στον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό (1820), Πλάτων μέσω της αναφοράς στον διάλογο Κρίτων αλλά και ο ίδιος ο Όμηρος.

Ναι, ό Όμηρος ∙ εισέρχεται αβίαστα η αναφορά στον Βασίλη Μιχαηλίδη / Κκίορογγλους ως αντιστοιχία του αρχετύπου Ποιητή του έπους: Όμηρος / Έκτορας.

Φωτογραφίες, τα ευφάνταστα σκίτσα του Πέτρου Παπαπέτρου (Πίν) τα οποία παραπέμπουν στον Αλμπέρ Ουντερζό (εικονογράφο του Αστερίξ), έργα, πίνακες, κειμήλια – κτήρια, πλαισιώνουν το κείμενο – την έκδοση επιμελήθηκε άρτια ο Πέτρος Παπαπέτρου.

Τον Στέλιο Παπαντωνίου τον συνάντησα δια ζώσης, βία καμιά δεκαριά φορές τα τελευταία 45 χρόνια, τον Πέτρο Παπαπέτρου, νεοπαλιό γείτονα στην οδό Κλήμεντος άλλες δέκα. Κι όμως οι υπόγειες διαδρομές, τα νήματα της Ιστορίας μας συνδέουν.

Όσο για τον χορηγό του τόμου Στέλιο Γεωργαλλίδη της Κεντρικής Ασφαλιστικής – μέρες που είναι και πλησιάζει η μέρα του Αγίου Πνεύματος, τον θυμούμαι με το στραβό υπομειδίαμα - λες και ήταν χθες - να τρέχει φορτωμένος δοχεία με νερό ενώ «πολεμούσαμε» η κάτω με την πάνω γειτονιά της οδού Κλήμεντος το 1973.

Άξιο έργο, το βιβλίο – εξαιρετική υπόμνηση των δεσμών μας σε αυτό το ακραίο όριο του Ελληνισμού – εκπληκτικό για να μυήσει εφήβους και νέους στον πανηγύρι της Πατρίδας – το 2021. Το βιβλίο έχει την χάρη να χορεύει σαν μπαλαρίνα – όταν ζεις ως θεατής τον χορό δεν αναγνωρίζεις τον κόπο και τον ιδρώτα που προϋποτίθεται.

Η Κύπρος – θα το δούμε μέχρι το τέλος του 2021, μετέχει σοβαρά και με μεστό τρόπο στα 200 χρόνια – όπως λέμε στα γλέντια, να πεθάνει ο Χάρος (και οι εχθροί της ζωής και της Ελευθερίας).

Μπράβο

.

Χάρη Ν. Σπανού. 23 Μαΐου 2021.

ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΕΒΕΝΤΗ ΟΙ ΚΡΥΦΟΙ ΑΝΕΜΟΙ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

 

ΟΙ ΚΡΥΦΟΙ ΑΝΕΜΟΙ ΤΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

Για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση η Κεντρική Ασφαλιστική Εταιρεία εξέδωσε φέτος ένα εκτυπωτικά άρτιο δεμένο βιβλίο, 92 σελίδων, ύψους 30 εκατοστών, με τίτλο «Κρυφοί Ανέμοι: Από την Εννάτη Ιουλίου του Βασίλη Μιχαηλίδη». Βασίστηκε σε μια ιδέα του διευθυντή της Εταιρείας Στέλιου Γεωργαλλίδη, την οποία υλοποίησε ο Στέλιος Παπαντωνίου, με καλλιτεχνική επιμέλεια του Πέτρου Παπαπέτρου.

Στο βιβλίο περιέχονται μια ιστορική διαδρομή της περιόδου 1191-2021, πολλές έγχρωμες φωτογραφίες ιστορικών χώρων και κειμηλίων, και ολόκληρο το ποίημα του Βασίλη Μιχαηλίδη, κατά την έκδοση του Κώστα Βασιλείου.

Στο πρώτο μέρος της ιστορικής διαδρομής που φτάνει μέχρι την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, ο Στέλιος Παπαντωνίου αποδίδει ποιητικά τα βάσανα της Κύπρου σε ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους, όπως βέβαια και ο Βασίλης Μιχαηλίδης, χωρίς να προσπαθεί να τον ανταγωνιστεί. Είναι όμως στιγμές που θαρρείς πως διαβάζεις Βασίλη Μιχαηλίδη.

Αρχινά, όπως αρχινούσαν ο Όμηρος και οι ποιητάρηδές μας:

Έλα, Χριστέ, βοήθα μου, με τους αγίους μαρτύρους

τραγούδι για τον τόπο μας μεγάλο ν’ αρχινήσω

τα κάστια της Κύπρου μας τα βάσανα μεγάλα

στους χρόνους της αναβροχιάς και της αναμπουμπούλας.

 

Στο δεύτερο μέρος καταγράφει τα γεγονότα σε πεζό λόγο.

Στη διαδρομή εντάσσει επιλεγμένα και κατάλληλα για την κάθε περίσταση αποσπάσματα ή ολόκληρα ποιητικά ή πεζά έργα, με πρώτο το ποίημα του Σεφέρη για τον Νεόφυτο τον  Έγκλειστο. Ακολουθεί  δημοτική και ποιητάρικη ποίηση,  και ιστοριογραφία. Ιδιαίτερη αναφορά στον Ιωάννη Καρατζά, σύντροφο του Ρήγα. Όταν φτάσει στην Ελληνική Επανάσταση, εντάσσει τον όρκο των Φιλικών και αποσπάσματα από την Εννάτη Ιουλίου του Βασίλη Μιχαηλίδη. Παραβάλλει την άρνηση του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού να τον φυγαδεύσει ο Κκιόρογλους με την άρνηση του Σωκράτη να υπακούσει στον Κρίτωνα. Με αναφορές στην προσφορά της Κύπρου σε χρήματα και είδη  με διάφορους τρόπους και ειδικά στον αφιχθέντα στην Κύπρο  Κωνσταντίνο Κανάρη, αλλά και με αναφορές σε  Κύπριους εθελοντές αγωνιστές που πολέμησαν στην Ελλάδα, ο συγγραφέας αναδεικνύει την κοινή μοίρα της ελληνικής Κύπρου και της κυρίως Ελλάδας. Με την Κύπρο να είναι μακριά και να  θεωρείται επικίνδυνη η εξέγερσή της, γιατί θα πλήρωνε βαρύ τίμημα. Που δεν το γλίτωσε τελικά.

Καταγράφοντας με λίγα λόγια τα γεγονότα μετά την τουρκοκρατία μέχρι σήμερα, ο συγγραφέας τονίζει ότι εξακολουθούμε να ζούμε έχοντας πίστη στις ρίζες και στην παράδοσή μας και αναμένοντας πάντα τους κρυφούς ανέμους.

Ο Παπαντωνίου πετυχαίνει να διαβάζεις το βιβλίο του ζώντας συναισθηματικά τα βασανιστικά γεγονότα της πατρίδας σε μια περίοδο οκτακόσιων και πλέον ετών.  Στην πραγματικότητα να τα ξαναζείς μέσα από ποιήματα και κείμενα που τα έχεις ακούσει ή μελετήσει επανειλημμένα και που είναι, κατά τον ίδιο, φυλαγμένα στον νου και στην καρδιά μας.

Δημήτρης Λεβέντης

9 Μαΐου 2021

ΘΕΟΦΑΝΩ ΚΥΠΡΗ, Η ΚΕΡΥΝΕΙΑ ΣΤΙς ΜΝΗΜΕΣ

 

ΘΕΟΦΑΝΩ ΚΥΠΡΗ, Η ΚΕΡΥΝΕΙΑ ΣΤΙΣ ΜΝΗΜΕΣ ΤΩΝ ΕΚΤΟΠΙΣΜΈΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ

Λαογραφικός Όμιλος Κερύνειας, Λευκωσία, 2021

Εκεί που μας πλακώνει η απελπισία με όσα ακατανόητα βλέπουμε κι ακούμε για τη συμπεριφορά Ελλήνων της Κύπρου ή ελληνοφώνων σε σχέση με το διαμάντι μας, την Κερύνεια, με τη διαγραφή της από πολλούς από το χάρτη της Κυπριακής Δημοκρατίας και με αποσιώπηση της νόμιμης  σφραγίδας της ως μιας από τις πόλεις της Κύπρου, πρωτεύουσας της επαρχίας Κερύνειας, έδρας πολιτικών πολιτειακών και θρησκευτικών αρχόντων, του μητροπολίτη Κυρηνείας, εκεί που προβάλλονται φωτογραφίες των μιναρέδων και της παραποίησης της πόλης από τους κατακτητές, εκεί που τα καζίνα κι η νυχτερινή ζωή ελκύουν το δυσώδες των χαρτοπαιχτών, και τους παντός είδους τουρκολάγχνους,  η Θεοφανώ Κυπρή κυκλοφορεί κάτω από τη σκέπη του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας το ογκώδες, συγκινητικό, ολοζώντανο σε αφηγήσεις και ζωή βιβλίο «Η Κερύνεια στις Μνήμες των Εκτοπισμένων Ελλήνων Κατοίκων της».   

Ο τίτλος περιεκτικός, δεν έχει ανάγκη περαιτέρω ανάλυσης. Το περιεχόμενο του βιβλίου είναι ακριβώς το του τίτλου: μέσα από αφηγήσεις  ξαναζούν γνωστοί και άγνωστοι κάτοικοι της Κερύνειας, διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων, με εμπειρίες ζωής, μνήμες που ωθούν σε ανάπλαση της ελληνικής μας Κερύνειας, όπως ήταν ακριβώς προ της εισβολής, με τις γιορτές και τις πανηγύρεις, την καθημερινή ζωή, τις ασχολίες των κατοίκων, τα ήθη και έθιμα, τα κτίσματα, ιερά και όσια, σχολεία και δασκάλους, να ταξιδεύουμε και πάλι στα γνώριμα λημέρια, γιορτάρες μέρες, καθημερινές ή σκόλες, μέσα στο ωραιότερο περιβάλλον που γνωρίσαμε σ’ αυτό το νησί, χειμώνα καλοκαίρι, διαβαίνοντας την ιστορία μας, από αρχαιοτάτων χρόνων ως σήμερα με τα κατάλοιπά της, που μαρτυρούν τον χριστιανισμό και την ελληνικότητα του τόπου.

Για την έκδοση του βιβλίου, απόδειξη της ζωντάνιας των Κερυνειωτών, της πίστης στην πόλη τους, στην ιστορία και παράδοσή της, ένδειξη της αξίας των πνευματικών ανθρώπων της, μόνο τα συγχαρητήριά μας ευγνωμόνως εκφράζουμε, γιατί το κατόρθωμα της αναζωπύρωσης μιας ζωής αποτελεί και την ύψιστη προσφορά στον τόπο, στην πατρίδα, στην Κυπριακή Δημοκρατία, της οποίας η Κερύνεια είναι νόμιμο μέλος. Μέσα από την έκδοση αυτή η Κερύνεια ζη και ξαναζή.

 Στέλιος Παπαντωνίου

ΠΕΠΟΙΘΗΣΗ

 

ΠΕΠΟΙΘΗΣΗ

Πώς πολιτεύεται η Τουρκία; Ό τι δεν την συμφέρει δεν υπάρχει γι’ αυτήν κι έτσι δεν συζητά προβλήματα στα οποία οι άλλοι έχουν απαιτήσεις. Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν αναγνωρίζεται, άρα δεν υπάρχει γι’ αυτήν, άρα δεν συζητά η Τουρκία τίποτε σχετικό με το κυπριακό. Η ΕΕ δεν πρέπει να αναμιγνύεται σε θέματα ελληνοκυπριακοτουρκικού ενδιαφέροντος, γιατί είναι υποχρεωμένη να μας υπερασπίζεται, αφού είμαστε μέλη της, η Τουρκία όμως επιζητεί τον παραμερισμό της Ευρώπης, για να αλωνίζει η δυνατή στα αλώνια των αδύνατων ημών. Το μόνο που υπάρχει για την Τουρκία είναι το παράνομο κατασκεύασμά της στα κατεχόμενα εδάφη μας, το οποίο προβάλλει οιονεί κράτος. Και το οιονεί κράτος όχι μόνο εξαρτάται αλλά και είναι ήδη στρατιωτική γέφυρα της Τουρκίας στην περιοχή, έτοιμη να την εξυπηρετήσει στις βλέψεις της εναντίον των γειτόνων της.

Οι τουρκικές και τουρκοκυπριακές εφημερίδες δεν γνωρίζω πόσες φωτογραφίες έχουν των Ελλήνων ή Ελλήνων Κυπρίων ηγετών. Οι δικές μας πάντως, όπως και τα ΜΜΕ, προβάλλουν συνεχώς τους Τούρκους είτε με τις φωνές τους είτε με τις εικόνες τους. Προβληματικό, νευροσπαστικό.

Οι συγγενείς αγνοουμένων στέλλουν επιστολή στον Τατάρ και ζητούν τη διακρίβωση της τύχης των αγαπημένων τους. Αντί να βλέπουμε φωτογραφία των αγνοουμένων και των συγγενών τους, παρουσιάζεται η φωτογραφία του Τατάρ. Ανεξήγητο, άδικο, προκλητικό.

Δήμαρχος κατεχόμενης πόλης επισκέπτεται την πόλη του και μας ξεναγεί, τι και πόσα έκτισαν οι κατακτητές στην πόλη. Να θαυμάσουμε τα νέα κτίσματα;

Από διάφορα κατεχόμενα χωριά επισκέπτονται το κατεχόμενο χωριό τους και μας προβάλλουν πώς είναι σήμερα το χωριό. Γιατί; Για να το χωνέψουμε πως άλλοι σήμερα κατοικούν σ’ αυτό; Αυτή την εικόνα έχουν του χωριού τους;

Συνεργοί στην τουρκική προπαγάνδα, συνεργοί στην προσπάθεια λήθης των εικόνων που έχουμε για τα χωριά και τις πόλεις μας.

Οι εικόνες των χωριών και των πόλεών μας είναι αυτές προ του 1974. Οι μετά το ΄74, με τις τουρκικές σημαίες και τους μιναρέδες είναι η παραποίηση της Ιστορίας μας, παρενόχληση της μνήμης μας, πραγματικός βιασμός της.

Δεν ξεχνώ τις σκλαβωμένες πόλεις και τα χωριά μας δεν σημαίνει προβάλλω τις σημερινές τους εικόνες. Αυτές συμβάλλουν στο να επικαλύψουν τις εικόνες της μνήμης μας και στο να λησμονήσουμε τα σκλαβωμένα χωριά και τις πόλεις μας, όπως ήταν. Δεν θέλουμε να τα βλέπουμε όπως είναι σήμερα, κακοποιημένα, παράνομα παραποιημένα. Εκτός αν συμβάλλουν στην ενδυνάμωση της αγωνιστικότητάς μας, που αμφιβάλλω.

το δείπνο του σώματος αντρέα τιμοθέου

 ΑΝΤΡΕΑΣ ΤΙΜΟΘΕΟΥ, ΤΟ ΔΕΙΠΝΟ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ, ΠΟΙΗΣΗ, Εκδόσεις Μανδραγόρας

Ο τίτλος της ποιητικής συλλογής του Αντρέα Τιμοθέου «Το Δείπνο του Σώματος» παραπέμπει σε ένα από τα ποιήματά της, με μυθολογικούς ήρωες, τον Οδυσσέα, την Πηνελόπη, τους μνηστήρες, όπου εναλλάσσεται το φως και το σκότος, η ζωή και ο θάνατος, η λαμπρότητα, η λάμψη, ο ζόφος, με αλληλένδετα στενά τα δύο φύλα των πρωταγωνιστών. Το ταξίδι και η αναζήτηση, ο πόθος ελευθερίας είναι καθοριστικές συνιστώσες της συλλογής, όπως και το πλάσιμο μιας νέας προσωπικότητας, η εμφάνιση που σταδιακά ο ποιητής χτίζει.

Ο τίτλος όμως αφήνει διεξόδους και στο Μυστικό Δείπνο, με τον Θεάνθρωπο να δωρίζει απέραντα το αιώνια κλώμενο σώμα του, όπως ο ποιητής τα ποιήματά του και τις αναζητήσεις εκτός Εδέμ, επιβεβαιωμένα με το τελευταίο ποίημα «Η Νίκη των Ονείρων»: «Αν μεταλάβω το αίμα/ θα σε αρκέσει το σώμα μου;/ Σαν όνειρο πρωτόπλαστων/στο άγιο δισκοπότηρο της Αγάπης/ επιτέλους/συναντηθήκαμε.»

Η αναζήτηση με τέρμα την Αγάπη και τη συνάντηση του αγαπώμενου, η μουσική υπόκρουση της αξιέραστης Μαρίας Κάλας, το ταξίδι ανάμεσα στις δημιουργικές λέξεις και τις σκέψεις, η συνοδεύουσα την ευαισθησία του ποιητή ομορφιά, η πίστη στο όνειρο, την ελπίδα, την Ανάσταση, μέσα από συγκεκριμένους τόπους, πρόσωπα και γεγονότα, δεν εγκαταλείπει τη σφραγίδα της ζωής του, τη γιαγιά και τον παππού: «Εσύ πόθεν επλάστηκες/τζιαι εννα βασανιέσαι;/ Εν έσιει ασήμιν να σε βαρέσει.» Τρεις στίχοι μοναδικοί, στην καρδιά της συλλογής, που συμπυκνώνουν την ουσία και ιδιαιτερότητα της ζωής και της προσωπικότητα του Ανθρώπου.

Η συζυγία των φύλων, η συνύπαρξη και διάζευξη, η ένωση των πάντων εις εν ως σκοπός των όντων, με τον συμπυκνωμένο μας πολιτισμό: «Θα κάτσουνε στο ίδιο τραπέζι/Αβραάμ και Αγαμέμνονας,/Φραγκογιαννού και Μήδεια/ να βάλουν κάτω τα θανατικά τους» αγκαλιάζει χρόνους και τόπους, αξίες και πρόσωπα.

Η συλλογή δεν είναι μόνο μια ερωτική ποιητική συλλογή αλλά και εκρηκτική εαυτού, που διαμοιράζεται και συνενούται.

Στέλιος Παπαντωνίου

ΧΑΤΖΗΚΩΣΤΗ ΕΠΩΝΥΜΑ

 

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΧΑΤΖΗΚΩΣΤΗ

Τα Επώνυμα των Ελλήνων της Κύπρου

Μια δοκιμή αναζήτησης της προέλευσης, του σχηματισμού και της σημασίας τους,  Λευκωσία 2018

Κυρίες και κύριοι,

Τοις πάσι γνωστός διά το χαλκέντερον, εργατικότατος και παραγωγικότατος, ο Γιώργος Χατζηκωστής με το νέο του βιβλίο             μας ταξιδεύει μέσω των επωνύμων μας στο χώρο και στο χρόνο,                       στον πολιτισμό μας με όλα του τα γεννήματα, υλικά και πνευματικά, αφού τα επώνυμα ως γλωσσικά σημαίνοντα                                                           και καταδεικνύουν και περιλαμβάνονται στον πολιτισμό μας.

Στο έργο που παρουσιάζουμε θησαυρίζεται μέρος του λεξιλογικού μας πλούτου, τι είχαμε και τι χάσαμε ή χάνουμε αλλά και τι διατηρούμε.          Μ’ αυτό μας δίνεται η ευκαιρία να εμβαθύνουμε στις ιστορικές γλωσσικές πηγές μας. Aρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις.

Όλη η ιστορία μας ανάγλυφη στη γλώσσα μας, αφού λέξεις ελληνικές, αλλά και από τα φράγκικα και βενετσιάνικα, τα τούρκικα και εγγλέζικα φανερώνουν τους ιστορικούς μας σταθμούς.                                     Εκατοντάδες άλλα επώνυμα αποκαλύπτουν την περασμένη  γεωργοκτηνοτροφική μας κοινωνία,                                                                        έναν απολεσθέντα παράδεισο στα αυλάκια της μνήμης.

Στις μικρές κοινωνίες είχε την ευκαιρία ο καθένας να σχολιάσει τον άλλο.                                                                                                                            

Δεν είναι τα σημερινά ωκεάνια σύνολα: η εμφάνιση, η προσωπικότητα, το επάγγελμα,  έδινε αφορμή για την παραγωγή επωνύμου,               λειτουργία που σήμερα χάνεται.

Μόλις συγκρατούμε τα υπάρχοντα, κάποτε με περηφάνια                        κάποτε όμως σιωπηλά διαγράφουμε.

Ο τίτλος και ο υπότιτλος του βιβλίου δηλώνουν πολλά.                             Μιλάμε μόνο για επώνυμα, μόνο των Ελλήνων της Κύπρου,                       περί δοκιμής πρόκειται, γι’ αυτό                                                                         όπως παρακάτω δηλώνει ο ερευνητής συγγραφέας,                                           οι παρατηρήσεις ευπρόσδεκτες.                                                                       Το θέμα είναι τόσο πολυεδρικό, πόθεν προήλθαν τα επώνυμα,                     από ποια λέξη, πώς σχηματίστηκαν, τι σημαίνουν.                                             Η γνώση, η έρευνα και η πολυμάθεια θαυμαστές.

/////////////////

Ο Γιώργος Χατζηκωστής μας περιγράφει στην αρχή                                          την μέθοδο συλλογής των πληροφοριών του,                                                       τα χιλιάδες τηλεφωνήματα,                                                                                        τις μελέτες του στους τηλεφωνικούς καταλόγους,                                                 κι ύστερα ο αγώνας για ταξινόμηση, η υπέρβαση των δυσκολιών,                 γιατί η διάλεκτος μεταποιούσε την αρχική λέξη.

/////////////

Για να εκδοθεί ένα τέτοιο βιβλίο συλλογής,                                                 ταξινόμησης και ερμηνείας των επωνύμων των Ελλήνων Κυπρίων προαπαιτείται γνώση τεράστια, κατανόηση της λέξης                                και της βαθύτερης πηγής της,                                                                      εφαρμογή των γνώσεων στα δεδομένα, ανάλυση των λέξεων,                σύνθεση του όλου και αξιολόγηση του καθενός επωνύμου,                             για να ταξινομηθεί αναλόγως.

 Η γλώσσα είναι το θαύμα με το οποίο προικίστηκε ο άνθρωπος,                     γι’ αυτό, όταν ασχολείται με αυτήν γίνεται πλούσιος πνευματικά,               γιατί είναι το πρώτο και τελευταίο του εργαλείο                                                 να διανοίξει ορίζοντες σε γνωστά και άγνωστα τοπία και καιρούς.

Ο Χατζηκωστής ευτύχησε ωραίο ταξίδι.

///////////////////

Και τώρα στο βιβλίο.

Στο προλογικό σημείωμα αρχίζει από την ανυπαρξία επωνύμων,             ως αχρείαστων μια φορά κι έναν καιρό,                                                       προχωρεί στο ομηρικά πατρωνυμικά, έστω Πηλείδης,                                              ή στα   εκ του τόπου καταγωγής, έστω Αθηναίος.                                                Οι Ρωμαίοι με τα δικά τους τρία: επώνυμο γένους –

επώνυμο- κύριο όνομα.

//////////////////

Η εργασία στηρίχτηκε στους τηλεφωνικούς και εκλογικούς καταλόγους, άρα περιλαμβάνει μόνο όσα επώνυμα χρησιμοποιούνται στις μέρες μας.

Όπως γράφει ο μελετητής:

«Έχω, ως εκ τούτου, πλήρη συναίσθηση της ατέλειας της εργασίας αυτής, η οποία αγγίζει μόνο τις παρυφές της έκτασης του θέματος.                  Ο μεγάλος όγκος των επωνύμων των Ελλήνων της Κύπρου                    βρίσκεται στα ληξιαρχικά βιβλία- αφ’ ότου υπάρχουν-                              τα οποία απόκεινται στα Αρχεία του Κράτους.                                                                                                     

Η μελέτη τους απαιτεί πολύμοχθη και πολύχρονη έρευνα-                     ίσως μιας ολόκληρης δεκαετίας και πλέον.                                                           Για τούτο δεν επεχείρησα το έργο αυτό,                                                                  αφού δεν πιστεύω ότι μου παρέχεται τόσος χρόνος.»

Υγίαινε και μακροημέρευε, φίλτατε Γεώργιε.

==============

Οι κατηγορίες κατάταξης των επωνύμων,                                                          όπως με αλφαβητική σειρά τις αναφέρει,                                                      μετατρέπουν λίθους και πλίνθους και ξύλα και κεράμους                          ατάκτως ερριμμένα εις λογικό μελετημένο οικοδόμημα.

Μερικά επώνυμα μπορούν να ανήκουν ταυτόχρονα                                           σε περισσότερες από μια κατηγορίες.                                                          Υπάρχουν και τα για διάφορους λόγους απροσδιόριστης προέλευσης.  Κι επειδή η κατάταξη είναι προσωπική, γίνονται δεκτές                     παρατηρήσεις και σχόλια.                                                                       Ενδιαφέρουσα η παρατήρηση πως η κυπριακή κοινωνία                        προσέδιδε παρώνυμα, παρατσούκλια σε μέλη της,                                            με αποτέλεσμα να καθίστανται τα επίσημα επώνυμά τους.////////////

Οι προμελετητές του θέματος, Σίμος Μενάρδος, Ανδρέας Κολίτσης, Γεώργιος Αθανασιάδης.

Στην παρούσα εργασία, όπως αναφέρεται, περιλαμβάνονται                       8000 περίπου επώνυμα.

Σε εβδομήντα περίπου σελίδες που ακολουθούν τη λογική κατάταξη, έχουν καταγραφεί  αλφαβητικά όλα τα επώνυμα,                                              με τη σελίδα στην οποία μπορεί να ανατρέξει ο ενδιαφερόμενος. /////////////////

Ιστορικά, η χρήση επωνύμων αρχίζει από Ομήρου                                              και συνεχίζεται ως σήμερα.

Σε πολλούς αρχαίους έλληνες και βυζαντινούς συγγραφείς, εξηγείται η προέλευση του επωνύμου, όπως στον Όμηρο:                                                    την επωνόμασαν Αλκυόνη, λέει, γιατί έκλαιε η μάνα της έχουσα την τύχη της Αλκυόνας που πνίγηκε ακολουθώντας την τύχη του αντρός της.

Στην εργασία αυτή δεν εξηγείται γιατί να δοθεί το συγκεκριμένο επώνυμο στον καθένα,                                                                                               που είναι μια ειδική για κάθε περίπτωση ιστορία,                                    λαογραφικής μάλλον φύσης.                                                                                   Από άλλες πηγές έχουμε όμως εξήγηση της διαδοχής,                                πώς τα χριστιανικά ονόματα διαδέχτηκαν τα αρχαία ελληνικά                       από Τριών Ιεραρχών και εξής.

Ο ιερός Χρυσόστομος συνιστούσε:

 «Μὴ τοίνυν μηδὲν ἡμεῖς τὰς τυχούσας προσηγορίας                              ἐπιτίθωμεν τοῖς παισίν, μηδὲ τῶν πάππων, καὶ τῶν ἐπιπάππων,                καὶ τῶν πρὸς γένος διαφερόντων τὰς ὀνομασίας αὐτοῖς χαριζώμεθα, ἀλλὰ τῶν ἁγίων ἀνδρῶν τῶν ἀρετῇ διαλαμψάντων,                                  τῶν πολλήν παρρησίαν πρὸς τὸν Θεὸν ἐσχηκότων».

Έτσι σιγά σιγά τα χριστιανικά ονόματα αντικατέστησαν τα αρχαία ελληνικά, αλλά αργότερα,                                                                                    κατά την  περίοδο του διαφωτισμού και της ελληνικής επανάστασης επανήλθε ο συρμός  των ελληνικών ονομάτων,                                                 κάτι που γνωρίσαμε και στην Κύπρο με τους δασκάλους                             που ωθούσαν στην ελληνική ονοματοδοσία.                                                                              Αρχαία ελληνικά, χριστιανικά και πάλιν αρχαία.

 

Θυμηθείτε τον Βιζυηνό. «Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα.»

«Όταν έφερον εις το χωρίον μας νέον διδάσκαλον ήλπισα ενδομύχως ότι θα εμάνθανον πλέον τι πράγμα είναι η μηλιά, διότι πριν φτάσει ο φραγκοφορεμένος εκείνος κύριος εις το χωρίον μας διεδόθη μεταξύ των παιδίων ότι ήτο πολύ καλύτερος από τον παλαιόν και τα ήξευρε όλα περιγραμμάτου. Η φήμη δεν διεψεύσθη. Διότι, μόλις ελθών ο καχεκτικός εκείνος νεανίσκος, ανέγνωσε τα ονόματά μας εκ του καταλόγου και αμέσως εύρεν ότι ήσαν όλα εσφαλμένα και ότι ο πρώην ημών διδάσκαλος ήτο χαϊβάνι. Και επήρε λοιπόν το κονδύλι και ήρχισε να μας διορθώνει τα ονόματά μας.

― Πως σε λέγουν εσένα;

― Θεόδωρο Μπεράτογλου.

― Όχι, βρε χαϊβάνι! Θουκυδίδη σε λέγουν. Θουκυδίδη Μπεράτογλου. Εσένα, πως σε λέν;

― Δημήτρη Ντεμιρτζόγλου.

― Όχι, βρε χαϊβάνι! Δημοσθένη Ντεμιρτζόγλου.

Και ούτω καθ’ εξής ….»

 

Στην Κύπρο η αλλαγή στο ονομαστικό συμπίπτει, κατά τον Μενάρδο,           με την Ελληνική Επανάσταση                                                                                  και μπορεί να θεωρηθεί και ως εκδήλωση θαυμασμού προς τον Αγώνα, ο οποίος λογιζόταν ως αγώνας                                                                               «τῶν γιγάντων ἐκείνων Ἑλλήνων τῆς παραδόσεως».                                                    Η πολεμική καταγωγή του φαινομένου καθόρισε και τη μορφή του, καθώς πλέον προτιμώμενα ονόματα υπήρξαν εκείνα                                        των μεγάλων στρατηγών και των μυθικών βασιλέων,                                        του Μιλτιάδη, του Λεωνίδα, του Θεμιστοκλή,                                                      του Αλέξανδρου και του Μενέλαου καθώς και του ρήτορα Δημοσθένη.                                                                                                 

Ενδιαφέρουσα είναι και η παρατήρησή του, που αποδίδει την απουσία των ονομάτων των βυζαντινών στρατηλατών                                                    στην αποστροφή των Ευρωπαίων για το Βυζάντιο,                                               σε αντίθεση με το θαυμασμό για την Αρχαία Ελλάδα.                                                                                                          Τέλος δεν μπορούμε να μην ερμηνεύσουμε την στροφή των Κυπρίων και ως άλλη μια ένδειξη ελληνικής εθνικής συνείδησης και προσήλωσης στο κυοφορούμενο εθνικό κράτος,                                                                   γεγονός που επιβεβαιώνεται με την εισαγωγή και διάδοση στα επόμενα χρόνια των ονομάτων Όθων, Αμαλία, Όλγα, Θεσσαλία και Κρήτη.» (ΣΩΤΗΡΙΑ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Διαφωτισμός και ονοματοδοσία στον ελληνικό κόσμο)

Αυτά για την επέμβαση διαφόρων παραγόντων στα κύρια ονόματα            που μερικά καταλήγουν επώνυμα.

//////////////////////

Επιστροφή στο παρουσιαζόμενο βιβλίο.

 

 

Στην αρχή κάθε διαίρεσης δίνεται το περιεχόμενο σε γενικές γραμμές και ακολουθεί η αναλυτική με αλφαβητική σειρά κατάταξη                           των επωνύμων, από διάφορες γλωσσικές περιόδους                                          της ιστορίας της γλώσσας ή διαλέκτου μας.

Μια γενική πρώτα παρουσίαση,

Πρώτη ενότητα Από το αλφάβητο,

Δεύτερη από αντικείμενα σε φυσική κατάσταση Κόννος, και Δημιουργήματα του ανθρώπου, εργαλεία Ξιναρής, ποικίλη σκευή Βαρέλλας, ενέργειες δράσεις καταστάσεις Άππιος, άλλα, Αζίνας.

 

Τρίτη ενότητα, Από αξιώματα- τίτλους.  Αγάς, Αρμοστής, αλλά και  Επίτροπος, Σχολάριος, τα αρχίζοντα από Παπα- και Χατζη- . Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες η ομοιότητα είναι καταφανής, οπότε το ένα παραπέμπει στο άλλο, Κούσουλος, Κουσουλίδης, Κόνσολος.

 

Τέταρτη ενότητα από τους αριθμούς Δεκατρείς

 

Πέμπτη ενότητα από την εμφάνιση, ένδυση, υπόδηση ή τον ποικίλο στολισμό, όπως: Βρακάς, Ζαοσκούφης (στραβοσκούφης), Κουρέλιας, Σακκάτος (με σακκάκι), Τίτσιρος (γυμνός), Φέσιας.

 

Με ιδιαίτερη προσοχή η ρίζα των λέξεων.                                                                   Από ξένες γλώσσες πολλές φορές, με πάθη συμφώνων και φωνηέντων της κυπριακής, ή με κατ’ ευφημισμόν επώνυμο, Τσαλακός, ατσαλάκωτος, με καλοσιδερωμένα ρούχα).

 

‘Εκτη ενότητα, από το επάγγελμα. Καταλήξεις συνήθεις -άρης- ας – τζης- ξής.  Θησαυρός ονομάτων παλαιών επαγγελμάτων,                                                                          ένας ολόκληρος κόσμος αναβιώνει                                                                                                       με δυσκολίες που πρέπει να υπερπηδήσει ο συγγραφέας ερευνητής,                                      για παράδειγμα λέμε Φάντης και ο νους στα παιγνιόχαρτα, αλλά φάντης προέρχεται από το υφάντης ή υφαντής.                                                                                                 Προηγουμένως κατατάχτηκε και στα αξιώματα και τίτλους, Φάντης                                από το ιταλικό fante, στρατιώτης του πεζικού.

 

Έβδομη ενότητα Από το ζωικό βασίλειο, Αλουπός, Δελφίνης, Γέρακας, Ακρίδας.

 

Όγδοη ενότητα, από την ηλικία, Γέροντας, Μιτσής, Εικοσάρης

 

Ένατη ενότητα από το ημερολόγιο, Γεννάρης, Μεσημέρης

 

Δέκατη ενότητα, από τις ανθρώπινες ιδιότητες, με υποδιαιρέσεις, από την κοινωνική θέση, Άρκοντας, από τον τρόπο συμπεριφοράς, Βούρκαρος,                                                 από τον τρόπο ζωής Άνιφτος, από τις διαθέσεις- τάσεις, Αντάρτης,                                             από τις ικανότητες ή τα πλεονεκτήματα, Καλοφωνάρης,                                                         από τις αδυναμίες ή τα μειονεκτήματα, Τρεμούρης,                                                                        από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, Ευλογημένος,                                                           από άλλες ιδιότητες, Κρύφτης.

 

Στην Κύπρο, όσο άκμαζαν οι μικρές κοινωνίες,                                                                                  τα παραγκώμια ήταν ζωντανή λειτουργία                                                                                    και δεν εξαρτιόταν από τον αντικείμενο                                                                                           η αποδοχή ή όχι του προσωνυμίου.                                                                                               Έτσι όμως ο άνθρωπος- φορέας γίνεται με το επώνυμό του                                                           και φορέας χαρακτηριστικών                                                                                                        που καμιά σύγχρονη με βιομετρικά στοιχεία ταυτότητα δεν μπορεί να καταγράψει.

Ενδέκατη ενότητα, από λέξεις ή φράσεις, Δηλαδής, Καλησπέρας, Μανιμάνης

Δωδέκατη μεγεθυντικά, Αντώναρος, Κούσπαρος

Δέκατη τρίτη , από ιστορικά και άλλα πρόσωπα.

Δέκατη τέταρτη ενότητα από ξένα επώνυμα,

Δέκατη πέμπτη ενότητα, από τις κοινωνικές σχέσεις, Άγγονας, Μονογιός, Ορφανίδης

Δέκατη έκτη ενότητα από το όνομα ή το επάγγελμα της μητέρας (μητρώνυμα)                 Ο Κωστής της Αρκυρής αλλά και ο Μαμμούς, ο Χηράτης.

Δέκατη έβδομη ενότητα, Από σύντμηση, αλλοίωση ή παραφθορά βαπτιστικών ονομάτων για παράδειγμα Άκουφος (Ιάκωβος) Φυττής (Νεόφυτος)

Δέκατη όγδοη ενότητα από τα σωματικά χαρακτηριστικά, με διαιρέσεις και υποδιαιρέσεις,

Δέκατη ένατη ενότητα από τον τόπο καταγωγής,                                                                     από 327 χωριά και πόλεις της Κύπρου από τα 500 συνολικά ελληνικά χωριά,                  επώνυμα από ευρύτερες περιοχές,                                                                                                         και επώνυμα από τον ευρύτερο ελληνικό χώρο                                                                           ή ξένες χώρες στις οποίες διέμεναν μερικοί επί μακρόν.

Εικοστή ενότητα, υποκοριστικά,

Εικοστή πρώτη από φαγητά ή ποτά, με υποδιαιρέσεις,

Εικοστή δεύτερη, από φυσικά στοιχεία και φαινόμενα,                                                            Άμμος, Βορκάς, Βουνός, Πελαγίας                                                                                                   που ορθώς προηγουμένως                                                                                                                    είχε καταταχτεί και στα προερχόμενα από το όνομα της μητέρας, (μητρώνυμα).

Εικοστή τρίτη από το φυτικό βασίλειο,

Εικοστή τετάρτη από τον χαρακτήρα,

Εικοστή πέμπτη, επώνυμα για την προέλευση ή σημασία των οποίων οι φορείς τους δήλωσαν πλήρη άγνοια

Εικοστή έκτη, επώνυμα με τους φορείς των οποίων δεν κατέστη δυνατή η επικοινωνία

----------------------μέγα το έργο ως αντιλαμβανόμαστε

Ακολουθούν στατιστικά των επωνύμων και ευρετήριο

/////////////////////////

Είναι βέβαιο ότι πολλών επωνύμων η προέλευση μπορεί να καταταχτεί διαφοροτρόπως. Για παράδειγμα το Λιβέρας,                                                                βρίσκεται ως προερχόμενο από αντικείμενο σε φυσική κατάσταση,                                         από το ιταλικό riviera, παραλία,                                                                                                      αλλά πριν πάει ο νους μας στο χωριό Λιβερά και στο λιβέρι,                                                                                                                          καταφεύγοντας στην αλφαβητική κατάταξη βρίσκουμε  το Λιβέρας                                   και στα δημιουργήματα του ανθρώπου ως προερχόμενο από το γαλλικό levier, μοχλός, λοστός, το λιβέρι,                                                                                                                                και στα προερχόμενα από πόλεις και χωριά της Κύπρου, εν προκειμένω τα Λιβερά.

Εκ τούτου συμπεραίνουμε και επιβεβαιώνουμε το πολύγλωσσο του ασχολουμένου με τα επώνυμα, το πολύπλευρο των ερμηνειών,                                                                               το σφαιρικό της γνώσης της γλώσσας και άλλων γλωσσών,                                                  γενικότατα το δύσκολο του εγχειρήματος                                                                                          και την επιτυχία του μελετητή.

Από την ίδια λέξη παρατηρούμε και την παραγωγή επωνύμων                                               με διαφορετικές καταλήξεις, που να σημαίνουν κάτι                                                                  ή παραλλαγές λόγω του εύπλαστου της γλώσσας.

Έτσι έχουμε Αλούπας, Αλουπής, Αλουπός, όπως και                                                              Αντώναρος, Άντωνας, στα μεγεθυντικά και  Αντωνέλλος, από ξένα επώνυμα (Antonello).

Αφορμή για ερωτήματα εκτός των παραμέτρων του βιβλίου δίνει η κατάταξη κατά θεματική ενότητα, και ένα  ερώτημα ήταν                                                                                      έστω ότι από το ίδιο σημαινόμενο προέρχονται δύο επώνυμα.                                            Σχετίζονται οι λόγοι για τους οποίους επωνομάστηκε κάποιος έτσι;                                          Για παράδειγμα Αττεσλής προέρχεται από το περσικό ates= φωτιά,                                        αλλά και το επώνυμο Φόκος, προέρχεται από το ιταλικό fuoco= φωτιά ή Φλόγας.

Έχουν καμιά σχέση οι επωνομαζόμενοι, οι αιτίες ή αφορμές για τις οποίες επωνομάστηκαν έτσι;

Μια απάντηση στο ερώτημα δίνει η στατιστική κατάταξη,                                                   που φανερώνει πως τα περισσότερα επώνυμα                                                                      προέρχονται από τις ασχολίες του ανθρώπου,                                                                                     από την εμφάνιση και τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά. 

Οι ελάχιστες όμως παρατηρήσεις ή τα ερωτηματικά επιβεβαιώνουν  πως                               ο Γεώργιος Χατζηκωστής προυνόησε, είδε και μελέτησε                                                                     τις δυσκολίες και τις ποικίλες ερμηνείες και ριζικές λέξεις                                                                     κι έτσι μας έδωσε ένα θησαυρό των επωνύμων,                                                                              στον οποίο μπορούμε με εμπιστοσύνη να καταφεύγουμε.                                                             Ο θησαυρός πολύς, γεύσασθε πάντες.

Ευχαριστώ