Πανσέληνος, Μόνα Σαββίδου Θεοδούλου

 

Μόνα Σαββίδου Θεοδούλου, Πανσέληνος, Ποίηση, Αρμίδα                             

(με χαρακτικά του Γιώργου Α. Κωνσταντίνου)

 

Η Μόνα Σαββίδου Θεοδούλου στην ποιητική της σύνθεση Πανσέληνος μας εισάγει στο πανάρχαιο δράμα, στην τραγωδία με τον μύθο, την Ιστορία, τη σύγχρονη κυπριακή τραγωδία του πολέμου του ΄74, με τα πάθη και τα λάθη μας, στα ίχνη του Αισχύλου που συνδυάζει άμεσα τη μάθηση με τα παθήματα, ο παθός μαθός,

με φόντο το ιστορικό βάθος του τόπου μας από τη γέννησή του,

με τη θρησκευτική ποίηση, τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τον ελληνικό χριστιανικό πολιτισμό μας,

έχοντας παραστάτη με την τέχνη του  τον μαθητή της γιώργο Κωνσταντίνου

που με τα χαρακτικά του συνέζευξε τα έργα του με την ποίηση της δασκάλας του.

 

Με προμετωπίδα «Το βουνό είναι ο τρίτος σου πνεύμονας» εισαγόμαστε στην ποίηση του Πενταδαχτύλου και του βάρους του στην ψυχολογία μας,

με όλο εκείνο τον γεωλογικό, μυθολογικό, ιστορικό, θρησκευτικό πλούτο.

Τα νεκρά παιδιά μας στον Πενταδάχτυλο, οι αγνοούμενοι, τα πάθη και η δοκιμασία,

άραγε θα την αντέξουμε, θα συνεχίσουμε τη ζωή ύστερα από το μεγάλο κακό;

 

Τι σημαίνει το βουνό είναι ο τρίτος σου πνεύμονας;

Σωματικοί πνεύμονες, οι ικανοί να μας δίνουν το απαραίτητο οξυγόνο, πνευματικός τρίτος πνεύμονας,  ο Πενταδάκτυλος,

κατακαλυμμένος από την Τουρκική λαίλαπα, ασφυξία πνευματική.

Είναι τόσα τα θησαυροφυλάκιά του,

η παρουσία των προγόνων μέσω των έργων τους,

η ευλογία και ομορφιά της φύσης, η φανέρωση  του ιερού,

στις χαράδρες του οι θυσιασμένοι, για τη διαφύλαξη του χαρακτήρα του.

 

Η συνομιλία της ποιήτριας με το φεγγάρι, η Σαπφώ και η σελάνα,

το φεγγάρι ως ο θείος οφθαλμός ος τα πάνθ’ ορά,

είδε στις διάφορες φάσεις του τον Πενταδάχτυλο

και τον ξέρει καλύτερα από τον καθένα.

 

 

Η σελήνη καλείται από την ποιήτρια να συντηρήσει στα πετρώματά του

την ιστορία και το δράμα μας, τον αρχαιότατο πολιτισμό μας,  

που δέχτηκε την βάρβαρη επίθεση

και με το μισοφέγγαρο αναιρεί και παραποιεί το θεϊκό φεγγάρι.

 

Το μισοφέγγαρο ως ψευδές και παραχαραγμένο μας πληγώνει

όπως το ίδιο το αίμα των παλικαριών μας στις χαράδρες του.

 

Δοκιμασία και δοκιμή της δύναμής μας αποτελεί  το κακό

με το οποίο πρέπει να παλαίψουμε.

 

Φεγγάρι, φύλαξε τα λόγια μου. Η σκιά, η σκουριά, η σήψη, τα λάθη, το πάθος,

δοκιμάζουν την αντοχή μας δοκιμάζουν τα φτερά μας.

 

Οξειδωμένο και πανώλεθρο το βουνό σκοτεινά σ’ αντενίζει, ξενητεμένο χωρίς ξενητειά.

 

Σπαράγματα βλέπεις του χρόνου να εκτοξεύονται μηνύματα σημαίας αλλότρια.

Αθέατες οι φωλιές των αετών. Έχεις μόνο τον Άγιο Ιλαρίωνα να σου γνέφει

και τους μάρτυρες της Καντάρας να κάνουν σινιάλο. Από το ύψος της ταπεινοφροσύνης.

 

Φύλαξε τη σιωπή που κυοφορεί τον επερχόμενο Λόγο.

 

Ο Λόγος αρχαιότατος, εν αρχή ην,

και θα συνεχίσει να υπάρχει και να εκφράζει την αλήθεια και το δίκαιο και την ομορφιά.

Κι ο λόγος απαιτεί να μην ξεχνούμε και να μη αποδεχόμαστε την αδικία.

 

Ο Πενταδάχτυλος είναι το ίδιο το σώμα του πόνου μας.

Και της μνήμης μας.

Γιατί είναι η ιστορία μας, τα τραγούδια μας, το φυσικό μας περιβάλλον.

 

Να σ’ ενδιαφέρει βαθύτερα το ανθρώπινο σώμα, αλλά και τα κόκκαλα,  τα όστρακα,  τα ορυκτά.

Της προϊστορικής εποχής απομεινάρια μιας θάλασσας που υποχώρησε μπρος στη ανάδυση

της ακριτικής οροσειράς.

 

Πρώτα πρώτα το βουνό είναι ο τόπος, η φύση, ο χρόνος

αλλά και το γιγάντειο προσωπείο του πόνου.

Η ταύτισή μας με το βουνό θα μας οδηγήσει στην αυτογνωσία

αλλά και στην αναγκαία πίστη

για τη συνέχιση της Ιστορίας και της ταυτότητάς μας.

 

Φύλαξε την αξία των συμβόλων.

Θυγατέρες της Σοφίας η Πίστη, η Αγάπη κι η Ελπίδα.

Φύλαξε τη Σοφία, την υπομονή.

Τις κόρες και τους γιους του νησιού.   Να προσμένεις.

 

 

 

Αποκομμένες οι Παναγίες του Πενταδάχτυλου από αυτές του Τροόδους

δεν παύουν να είναι οι εικόνες των μεγάλων ζωγράφων μας

που φανερώνουν την ενότητα του ελληνισμού και του χριστιανικού κόσμου.

 

Ο κυρ Μανουήλ Πανσέληνος από το Άγιον Όρος,

ο Φώτης Κόντογλου από το Αϊβαλί,

ο Θεοφάνης ο Κρής, ο Μιχαήλ Αστραπάς απ’ τη Θεσσαλονίκη και την Οχρίδα

δείχνουν με το πινέλο

αγιογράφοι- αγάλματα δείχνουν με τη γραφίδα τους

το Μοναστήρι του Χρυσοστόμου στο Βουφαβέντο

και της Κανακαριάς την εκκλησιά.

 

Τούτο εξάλλου φανερώνουν τα ονόματα αγίων,

τη συνέχεια του αρχαίου με τον Βυζαντινό πολιτισμό.

 

Η αγία Σίβυλλα, ο άγιος Πλάτων, ο άγιος Θουκυδίδης, ο άγιος Σόλων,

ο άγιος Διογένης δίπλα στη ρίζα Ίεσσαί, στο Μήλον το Εύοσμον

και το Ρόδον το Αμάραντον, σε κατά μέτωπον στάση περιμένουν τη σάλπιγγα,

βουβοί στα τοξοθόλιά τους.

 

Ο άγιος Χρυσόστομος με το μοναστήρι και το απολυτίκιό του δίνει εικόνες και λέξεις στο ποίημα χαρακτηριστικές.

 

Το στόμα σου πυρσός. Σύμφωνα με το απολυτίκιο του αγίου.

 

Προπάντων όμως το βουνό

 

Κρατεί στα σπλάχνα του Νάρκες, όλμους, οβίδες από το θράσος των πολεμίων

και του διχασμού.

 

Είναι ο μαύρος κρατήρας των αδήλωτων νεκρών κι ο χρυσός των αγνοουμένων.

 

Το βουνό είναι η αποκάλυψη των ορίων μας.

Μεγάλος ο πόνος, μεγάλο όμως και το αίτημα της δικαιοσύνης,

 για το άλμα που αναμένει η ψυχή, για το όνειρο που πρέπει να πραγματοποιηθεί.

 

Κι αν έχουμε χάσει πολλοί τον Πενταδάχτυλο από τα μάτια μας, η ποιήτρια καλεί το

 

Φεγγάρι μου , διαπέρασε το θάμπος, ελευθέρωσε εσύ, θεράπων ιατρός, τα αιχμάλωτα μάτια μας

να βλέπουν το βουνό.

 

Κατά το αρχαίον, Νους ορά και νους ακούει.

 

Και σ ’ένα κρεσέντο δραματικής κραυγής όπως στους Πέρσες του Αισχύλου ο χορός,

 

Και τέλος-  τέλος έστω, φόρεσε προσωπίδα να ιερουργήσεις.

Να διευκολύνεις την κατανόηση του δράματος.

 

Φόρεσε στρίγγλα στο πρόσωπό σου

όχι για να μεταμφιεστείς, αλλά για ν’ αποκτήσεις δύναμη αρχέγονης προσευχής,

όπως σε παράσταση μυστηρίων και παθών.

Προσωπείο από πέτρα. Λίθινο προσωπείο.

 

 

Εξορκιστής γίνε του Μινώταυρου.

Να φέρεις, Προσωπιδοφόρε, με τη νυχτερινή σου τελετή

τη λειτουργία της ειρήνευσης το χαίρε των μυροφόρων

 

 

 

 

 

Ύστερα από κάθε σταύρωση περιμένουμε πάντα την ανάσταση,

ύστερα από κάθε χειμώνα την άνοιξη,

ύστερα από κάθε σκλαβιά την ελευθερία.

Μόνο όμως η αθωότητα και η καθαρή ψυχή μπορούν να συλλάβουν τα μηνύματα αυτά και να τα βιώσουν,

στήριγμα του αγώνα για αποκατάσταση του δικαίου και λύτρωση.

 

Η σύνθεση τελειώνει με την αποστροφή στο φεγγάρι

και επιστροφή στην παιδική λευκότητα

κατά το φεγγαράκι μου λαμπρό:

 

«Προστάτευε το βουνό

και φέγγε μου

να ξαναπερπατήσω στο βουνό.»

 

Η δομή του έργου παραπέμπει σε αρχαία τραγωδία ή στη θεία λειτουργία,                  με ιδιαίτερη έμφαση στην είσοδο και την έξοδο του χορού, στον κομμό, συνδυασμένα με τις επικλήσεις και δεήσεις με αναφορές σε αγίους και μάρτυρες, ιδιαίτερα στον άγιο Χρυσόστομο και στο απολυτίκιό του,                   αφού η μονή του δεσπόζει της νότιας περιοχής του βουνού.

Να έρθουμε όμως και στον στολισμό της σύνθεσης.

Θαυμαστό και μέγιστο ρόλο παίζουν στην όλη έκδοση τα χαρακτικά του Γιώργου Α. Κωνσταντίνου με τη βυζαντινή και κυπριακή τους σφραγίδα,                              και όχι μόνο τη θεματική τους σύνδεση με τον ποιητικό λόγο.

Ο γιώργος Κωνσταντίνου είναι ένας ταλαντούχος νέος, με ποιητική και καλλιτεχνική φλέβα, με έργα χαρακτικής που φέρουν ήδη χαρακτήρα ελληνικότητας και βυζαντινής χροιάς, άνθρωπος που συλλαμβάνει με την ευαισθησία του και αποδίδει εντέχνως τα νοήματα, χαραγμένα με τα λεπίδια της τέχνης του.

Μαθητής της Μόνας στο Σχολείο στη Λεμεσό, με τα χαρακτικά του έδεσε κάλλιστα με το όλο έργο μεταφέροντας όχι μόνο τόπο και χρόνο αλλά και ιδέες και συναισθήματα, ένα πραγματικά εκρηκτικό μείγμα. Ευτυχής συγκυρία.

Η ποιητική συλλογή της Μόνας Σαββίδου Θεοδούλου με τα χαρακτικά του γιώργου Κωνσταντίνου

έχει ήδη πάρει τη θέση της στην κυπριακή λογοτεχνία,

ως μάρτυρας ενός ογκώδους και βαρύτατου πολιτισμού, πυκνού πόνου, αυτογνωσίας, σκλαβιάς και πόθου ελευθερίας.

 

Στέλιος Παπαντωνίου

 

 

λίγα λόγια

 

Λίγα λόγια ξέφτερνα

Καλοκαιρινά

Κάτω από το σεληνόφως

Ν’ ακούν τη θάλασσα

Να μιλά με τη γοργόνα

Καιροί παλιοί

Κοντά στο εκκλησάκι

Κοντά στο τζαμί

Μια αγκαλιά τόπος

Με τη μαυροφορούσα

Τον ρασοφόρο παππού

Να λιτανεύει την εικόνα

Την είδαν στο μουσείο

Στο Βερολίνο.

ελένη σακκά άφθαρτη ετικέτα

 

ΕΛΕΝΗΣ Α. ΣΑΚΚΑ, ΑΦΘΑΡΤΗ ΕΤΙΚΕΤΑ, εκδόσεις Το Σκαθάρι, Αθήνα 2021

 

Η ποιητική συλλογή της Ελένης Α. Σακκά  «Άφθαρτη ετικέτα», εκδόσεις Το Σκαθάρι, Αθήνα, Απρίλιος 2021 παραπέμπει σε ομότιτλο ποίημα της συλλογής, στο οποίο γίνεται σύγκριση της παλαιάς μαθητικής ζωής και της παλαιάς παιδαγωγικής εκκινώντας από το εξώφυλλο του τετραδίου και συγκρίνοντας με τα νυν έχοντα, τα οποία θεωρεί καλύτερα, ως πλέον  ελεύθερα και ανθρωπινότερα. Άρα ένας κόσμος παιδείας και ελευθερίας είναι το ζητούμενο, με το οποίο και προβληματίζεται ποιητικά  διαφοροτρόπως.

Το εισαγωγικό ποίημα, έστω το φιλοσοφικό ποιητικό ζητούμενο, η παρθενική σημασία των λέξεων στην ποίηση. Η φθορά δεν είναι μόνο των λέξεων αλλά και των θεσμών, για τους οποίους πασχίζει η ποιήτρια να αποκαλύψει το γνήσιο και αληθές τους πρόσωπο.

Οι αισθήσεις της όσφρησης, της ακοής, της όρασης, της γεύσης, μαρτυρούν τη ζωντάνια της δημιουργού, που με την μνήμη ή τη θεατρική παράσταση σκηνών ζωής, φιλοσοφεί, μεταφέρει στο παρελθόν, συγκρίνει, θέτει ερωτήματα ή καλύτερα καταθέτει τις θέσεις της σε καυτά θέματα και της επικαιρότητας. Πίσω από κάθε αναζήτηση του αληθούς και γνήσιου κρύβεται ο ασυμβίβαστος, ο αγωνιστής του καλύτερου κόσμου. Ίσως γιατί τον γνώρισε στο παρελθόν και με αυτό τον απολεσθέντα παράδεισο αναζητεί τη δημιουργία του νέου κόσμου της αλήθειας και της ηθικής ακεραιότητας. « Aυλαία ανοιχτή.  Υπήρξε κάποτε μια εποχή παράσταση  εν αρχή· όλοι οι άνθρωποι ξύπναγαν ταυτόχρονα μαζί, χωρίς ξυπνητήρι, σκηνή, αυλαία ανοιχτή. Πρώτο κουδούνι: το λάλημα του πετεινού. Δεύτερο κουδούνι: το κελάηδισμα των πουλιών και ο ήχος χαρμόσυνης καμπάνας. Τρίτο κουδούνι: ο χτύπος των ξύλινων παλιών  παραθυρόφυλλων. Σπίτια ανοιχτά,  καρδιές ανοιχτές, νοικοκυρές που θέλουν να στεγνώσει ο ήλιος τα δάκρυα της προηγούμενης μέρας, να σκουπίσουν τις χθεσινές έγνοιες, να τινάξουν τα περασμένα λάθη, και ας μην καθαρίζουν καλά όλοι οι λεκέδες….Δεν είναι που αναπολώ τα παιδικά μου χρόνια στο χωριό, είναι που φοβάμαι μην ξεχάσω πως ήμουν κάποτε παιδί…»

Το πιο πάνω απόσπασμα συμβάλλει και στην αναγνώριση της ταυτότητας της ποιητικής γραφής, που βρίσκεται στο μεταίχμιο ανάμεσα στον πεζό και στον ποιητικό λόγο, γιατί η ποιήτρια εργάζεται περισσότερο με τη λογική, την ηθική και κοινωνική διάσταση των πραγμάτων, χωρίς να παραλείπει τη συναισθηματική, που είναι πολύ δυνατή σε άλλα ποιήματα, ιδιαίτερα όσα έχουν σχέση με τον θάνατο και τα αγαπημένα της πρόσωπα.

Τα θεατρικά στοιχεία ή αναφορές σε θεατρικά έργα ωθούν στην έντονη παρουσίαση σκηνών ζωής, έστω αποστασιοποιημένα, αναγεννούν όμως τη σκηνή, το ύφος και ήθος των ανθρώπων, μέσα στην κατάλληλη ατμόσφαιρα.

Σύγχρονα προβλήματα και καταστάσεις που ζήσαμε στο παγκόσμιο με τους ιούς και τις πανδημίες, αποτελούν αφορμές και ευκαιρίες για σκέψη και ηθική θέση, δηλώσεις αρχών, με τον αναγκαίο προβληματισμό « Δεν μπορώ να διακρίνω τον εχθρό γιατί είναι αόρατος. Όμως, τον αισθάνομαι να στοχεύει στο μυαλό μου.»

Θρησκευτικότητα γνήσια, ειλικρινής και συνεχής αναζήτηση για το καλό της κοινωνίας είναι χαρακτηριστικά της παιδαγωγούσας ποίησης, η οποία δεν υπακούει παρά στη θεία πρόνοια και ακολουθεί το δύσκολο δρόμο της αντίστασης αρνούμενη να αποδεχτεί το κακό, αφού το όραμα για έναν καλύτερο κόσμο συνοδεύει την Ελένη Α. Σακκά, εντός και εκτός της.

 

Στέλιος Παπαντωνίου

η ηχώ της μνήμης Κλεοπάτρα Μακρίδου

 

Κλεοπάτρα Μακρίδου, η ηχώ της μνήμης, ποίηση, Μανδραγόρας εκδόσεις

Η Κλεοπάτρα Μακρίδου συνεχίζει την ποιητική πορεία της με μια νέα συλλογή ποιημάτων, με τίτλο «Η ηχώ της μνήμης». Ο χρόνος ως παρελθόν, παρόν και μέλλον, πληρούται με τις έννοιες της μνήμης, της αυτογνωσίας, της αγάπης, της πατρίδας, του ονείρου και της ποίησης. Με βάση αυτές τις έξι θεμελιώδεις έννοιες στην παρούσα συλλογή και ποικίλες συμπλέξεις τους, υφαίνεται το ποιητικό υφαντό, σε ποικιλμένο λόγο, με συμπλέγματα λέξεων και φράσεων που επιτρέπουν τη διείσδυση στα νοήματα και συναισθήματα της ποιήτριας, κατά το δυνατόν, αφού η εκφραστική δεινότης παρουσιάζει θαυμαστά κάποτε αποτελέσματα, κάποτε όμως ίσως δυσνόητα. Σημασία έχει η δύναμη και η αποφασιστικότητα στον εκφραστικό πειραματισμό που εμπλουτίζει το ποιητικό της οπλοστάσιο.

ΜΝΗΜΗ Ήδη ο τίτλος «η ηχώ της μνήμης» μαρτυρεί την εξέχουσα  σημασία της μνήμης στην ποιητική συλλογή. Όντας μακριά από την πατρίδα, η ποιήτρια έχει την μνήμη σύντροφο, που την συντρέχει με αναδρομές στο αιματηρό παρελθόν στη βιωματική παρακολούθηση των γιγνομένων στον τόπο  και αγαπητική σχέση με το παρόν. Για παράδειγμα, στο ποίημα Αναδρομή, «Μεγάλωσε σε γειτονιές πόνου..» η μνήμη συμβάλλει στην αυτογνωσία.  

ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ Κάθε γραφή συμβάλλει στην αυτογνωσία, στη συλλογή όμως αυτή η αυτοπαρουσίαση και η ένδον διείσδυση είναι εμφανείς. Ένας άνθρωπος μέσα στο χρόνο, με πολλά στοιχεία Οδυσσέα και Ομηρικού κόσμου και εσωτερικά και εκφραστικά, μέσα από ένα παρελθόν ερειπίων, ένα παρόν δύσβατο κινδύνων και συγκρούσεων και ένα αόρατο μέλλον, κριτής αυστηρός του εαυτού της, εμμένει στη σημασία της ευθύνης «μια κατηγορούσες τη σταγόνα, και μια τη θάλασσα, μια τη στιγμή, και μια την αιωνιότητα, για όλα τα κακά σου.»

ΑΓΑΠΗ Με τον τίτλο Αγάπη και παραλλαγές του έχουμε τέσσαρα ποιήματα, Αγάπη, Φυσάει  η αγάπη, Αγάπη, Ξέρω μια αγάπη. Περιεκτικότατο το ποίημα Αγάπη στη σ. 46 «Όποιος σε πίστεψε, έκλαψε μέσα στα στενόχωρα σοκάκια, της σιωπής, ταξίδεψε μέχρι την αθέατη πλευρά των άστρων, ναυάγησε σε θάλασσες φουρτουνιασμένες, και τον ξέρασαν τα κύματα, στης Κίρκης τ’ ακρογιάλια… Σε είδε να σηκώνεσαι νεκρή, και να ξαναπέφτεις, ο χάρος να σε μεταφέρει στ’ αμάξι του, ο θνητός να του δίνει τον οβολό του, αλλά εσύ να επιμένεις.» Ο κόσμος άνω και κάτω, πάθη και χαρές, θάνατος,  ανάσταση και αιωνιότητα, τα χαρακτηριστικά της αγάπης.

ΠΑΤΡΙΔΑ Ο ξενιτεμένος Οδυσσέας στο νου του έχει πάντα την Ιθάκη του, κι η Κλεοπάτρα όχι μόνο επισκέπτεται την πατρίδα αλλά και διαρκώς παρακολουθεί και μετέχει στα δρώμενα, παίρνει θέση και εκφράζει πολιτικές απόψεις από γνήσιο ενδιαφέρον και αγάπη για τον τόπο, κρίνει, κατακρίνει, νουθετεί, απογοητεύεται, αλλά η πίστη στο δίκαιο και στην απελευθέρωση του τόπου δεν την εγκαταλείπουν, «μέσα μου πατρίδα θα σε κλείσω.» Πατρίδα και ποιήτρια ταυτισμένες: «Όταν η Πατρίδα λικνίζεται από στροβίλους, εγώ τυλίγομαι τη δίνη της, και στην ηχώ του φλεγομένου σώματός μου, βροντούν οι αλυσίδες της.»

ΟΝΕΙΡΟ Μερικοί χαρακτηριστικοί στίχοι, «Κάθε τέλος της μέρας, μαζεύει τα κομμάτια της, να περισώσει το όνειρο που δεν έζησε.» «Μην ενοχλείτε τα όνειρα μες στο σκοτάδι, όταν ψαχουλεύουν τις ψυχές.» Στον αντίποδα του ονείρου η ανυπόφορη πραγματικότητα, όπως τη βιώνουμε με την πανδημία, θέματα σύγχρονα, καταστροφής του περιβάλλοντος και γενικότερης υποβάθμισης της ζωής σε ένα ευρύτερο κύκλο προβληματισμού της ποιήτριας και κατάθεσης των δικών της θέσεων ευθύνης.

ΠΟΙΗΣΗ Όσοι παρακολουθούν την πορεία της Κλεοπάτρας Μακρίδου ομολογούν πως καθημερινή είναι η επαφή της με την ποίηση, αυτή είναι το καταφύγιό της, το εξομολογητήριο, η συντροφιά, ο άλλος εαυτός της, ή καλύτερα ο πραγματικός εαυτός της. «Οι ποιητές είναι δέντρα είπες, με τις ρίζες τους στο ον, τα κλαδιά τους αξεδιάλυτα πλεγμένα, στου ανέμου τη μοίρα, έτοιμα ν’ αγκαλιάσουν το αύριο, και της απεραντοσύνης το ακατάληπτο.» Μ’ αυτή την εικόνα της ποίησης και τη δύναμή της πορεύεται στη ζωή η Κλεοπάτρα Μακρίδου, κι αυτό ομολογεί και φανερώνει η νέα ποιητική της συλλογή «η ηχώ της μνήμης» θραύσματα της οποίας παρουσιάσαμε.

Στέλιος Παπαντωνίου    

κώστας λυμπουρής, αθαλάσσα

 

ΚΩΣΤΑΣ ΛΥΜΠΟΥΡΗΣ, ΑΘΑΛΆΣΣΑ

Μυθιστόρημα, ΤΟ ΡΟΔΑΚΙΟ

Ο Κώστας Λυμπουρής έχει ήδη επιτυχίες στην πεζογραφία, διήγημα και μυθιστόρημα. Μας παραδίνει τώρα το μυθιστόρημά του Αθαλάσσα. Ως γνωστόν, στην Αθαλάσσα ήταν το Ψυχιατρείο, που δέχτηκε τουρκική αεροπορική επίθεση το 1974 αφήνοντας πίσω της τρόφιμους νεκρούς, θαμμένους σε κοινό τάφο και με δυσκολία αναγνωρίσιμους μετά από χρόνια, όταν αποφασίστηκε να γίνει ταυτοποίηση.

Τόπος: ψυχιατρείο, χρόνος: 1963-74, με τα γνωστά στην Κύπρο γεγονότα της δεκαετίας, ανταρσία Τουρκοκυπρίων, επιθέσεις Τουρκίας, γεγονότα Τηλλυρίας, Κοφίνου, Μακάριος, κάθοδος Γρίβα, ΕΟΚΑ Β, αλλά και χούντα στην Ελλάδα, Πολυτεχνείο, τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Ως επικεφαλίδες εδώ τα γεγονότα, με μεγάλη δύναμη δοσμένα στο μυθιστόρημα, έτσι που να τίθεται το ερώτημα, αν η Ιστορία είναι θεραπαινίδα της λογοτεχνίας ή το αντίθετο. Πάντως, στην «Αθαλάσσα» οι πιο δυνατές σελίδες είναι οι ιστορικές, του Πολυτεχνείου, του πραξικοπήματος εναντίον του Μακαρίου.

Υπόθεση: ένας δάσκαλος, γιος παπά, ύστερα από εγκλεισμό της αγαπημένης του, μιας σεμνής και θρησκευόμενης, στο Ψυχιατρείο, λόγω του ότι εμφανίζεται ξαφνικά να φορεί κίτρινα παπούτσια, αποφασίζει να παρουσιάζεται και αυτός ως πάσχων ψυχικά, απαγγέλλοντας ενώπιον των μικρών μαθητών του ποιήματα για τον θάνατο, για να εγκλειστεί κι αυτός στο άσυλο, ώστε να βρίσκεται κοντά στην αγαπημένη του.

Ήταν καιρός που μια ελάχιστη επανάσταση εναντίον των κοινωνικά αποδεκτών μπορούσε να οδηγήσει στο ψυχιατρείο, με την σφραγίδα του ψυχικά πάσχοντος, ενώ επρόκειτο απλά για μια παρέκκλιση. Εκεί στην Αθαλάσσα παρουσιάζονται από τον συγγραφέα οι με ανθρωπιά και υπευθυνότητα εργαζόμενοι νοσηλευτές, αλλά και οι σε διάφορες διαβαθμίσεις ασθένειας χαρακτήρες, ενώ φωτίζονται περισσότερο αυτοί που μπορούν να επικοινωνούν, να συνεργάζονται ομαδικά, να συζητούν, κάποτε με αποδείξεις και λογική τεκμηρίωση ανώτερης κλάσης.

Η στάση της οικογένειας του νέου, η στάση  του παπά, της παπαδιάς και της αδελφής του, των οικογενειών των τροφίμων, που ως επί το πλείστον αποφεύγουν να έρχονται σε επαφή μαζί τους, προτιμώντας τη διαγραφή τους από τον οικογενειακό κατάλογο, ο κοινωνικός περίγυρος, βασικές αρχές και αξίες ανθρωπιάς, που υπερασπίζεται ο συγγραφέας και σε άλλα του έργα, φιλοσοφικοί και ηθικοί προβληματισμοί δίνουν στο μυθιστόρημα την κοινωνική, ηθική και  φιλοσοφική του διάσταση.

Ήρεμος ο ρυθμός του λόγου εν πολλοίς, γίνεται δραματικός σε συγκρουσιακές καταστάσεις και πολύ δυνατός,  ζωντανό αντίγραφο των κύριων ιστορικών στιγμών που έζησε ο ελληνισμός με το πολυτεχνείο και το πραξικόπημα στην Κύπρο.

Η υπόθεση οδηγείται σε αίσιο τέλος για το ζεύγος των νέων. Προηγούνται όμως συγκρούσεις, επεμβάσεις απάνθρωπων τύπων και άδικες συμπεριφορές, ανάρμοστες σε δημοκρατικές πολιτείες, γνωστές όμως στον τόπο μας. Τα τραγικά γεγονότα του 1974 και ο βομβαρδισμός από τουρκικά αεροπλάνα της Αθαλάσσας με τα αθώα θύματα και τον μαζικό ενταφιασμό τους αφήνουν στο τέλος την πικρή εκείνη γνωστή γεύση, της αδικίας και μετά θάνατον, μνημόσυνο των μοναχικών αδικοχαμένων.

Το μυθιστόρημα απαιτεί έρευνα, μελέτη, γνώση, συνθετική ικανότητα, γλωσσική άνεση και ποικιλία, ψυχική μετοχή του ίδιου του συγγραφέα στα δρώμενα και στους χαρακτήρες του έργου, στοιχεία που βρίσκουμε στο έργο «Αθαλάσσα» του Κώστα Λυμπουρή.

Στέλιος Παπαντωνίου