ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΚΥΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣ

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ

ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΚΥΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣ

ΠΟΙΗΜΑΤΑ

ΑΚΤΗ 1992

Η παρούσα ποιητική συλλογή, αφιερωμένη στη γυναίκα του ποιητή, χωρίζεται σε 18 μέρη, αλφαβητικά δοσμένα.

Α

Ήδη η καταστροφή από την τουρκική εισβολή έχει συντελεστεί εν πολλοίς. Η ελπίδα για επιστροφή των προσφύγων στις πατρογονικές εστίες υπάρχει, βασανίζει  αλλά δεν επιτυγχάνεται. Μια ιστορία προαιώνια από Κινύρα δέχεται επιθέσεις, γίνεται προσπάθεια να στρεβλωθεί. Από τη μια οι νεκροί του πολέμου κι από την άλλη η  ύβρη, ο εγωισμός με όλα τα αρνητικά επακόλουθα. Αυτοεγκατάλειψη και αυτομεμψία. Οι αθώοι νέοι νεκροί του πολέμου, πλήρωσαν με τη ζωή χωρίς να φταίνε. Απροσανατόλιστοι, διαψευσμένα τα όνειρα, οι νεκροί του αγώνα του 1955-59 αδικοχαμένοι αλλά ήρωες, το ύψιστο της Ιστορίας μας, οι ξένοι συνεχίζουν τα άνομα παιχνίδια τους εις βάρος της Κύπρου. Μόνο με θυσίες και αγώνα για ελευθερία και δικαιοσύνη των Πανελλήνων μπορεί να επιτευχθεί το ποθούμενο.

Σε γενικές γραμμές αυτό συλλαμβάνεται ως το περιεχόμενο του ποιήματος. Ιστορική και ψυχική κατάθεση αξιών και ανάγκης για αγώνα ύστερα από την καταστροφή της Κύπρου του 1974, ενώ προηγήθηκε ο αγώνας της ΕΟΚΑ για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Το ποίημα αποτελείται από καμιά εικοσαριά μονολεκτικούς στίχους σημαδιακούς, όπως γιαλός, Μαχαιράς, Πενταδάχτυλος, το Δίκωμο, ο Αχυρώνας, ο ιερέας, ελευθερία, δικαιοσύνη κτλ. Λέξεις με μεγάλη αξία για τον ποιητή και το ποίημα. Οι υπόλοιποι στίχοι, απλές προτάσεις, ελλειπτικές  ή επαυξημένες, π.χ. οι νόστοι δέρνουν , η ομορφιά αόρατη, άδηλες πορείες σταματάνε σε βάθρα άμμου. Χωρίς στίξη, ο ένας στίχος διαδέχεται τον άλλο, διαπλέκεται, συμπλέκεται ή αντιτίθεται.

Μέσα στο ολιγόλογο επιτυγχάνει τη συμπύκνωση των νοημάτων. «Γιαλός. Οι νόστοι δέρνουν.» Νόστος, αρχαία ελληνική λέξη, δέρνουν, μεταφορά. Το σύνολο η ποιητική έκφραση. Κάτω από μια περιγραφική πρόταση κρύβεται το συναίσθημα. «Ο αυλός του Κινύρα θραύεται στα υπόγεια.» Ιστορία, μυθολογία, μεταφορικές εκφράσεις, συναισθήματα απαρέσκειας για τα όσα γίνονται. Άλματα λογικά αναγκαία για τη σύλληψη των νοημάτων και των συναισθημάτων. Το όλο ποίημα αναδίδει την κατάσταση και την πίκρα γι’ αυτήν, τελειώνει όμως με την πίστη και την προτροπή. Ο ποιητής δεν αποκηρύσσει μόνο στρεβλωμένες καταστάσεις, αλλά και διακηρύσσει και χαράζει δρόμους για σωτηρία.

Β

Η Κύπρος δε βρίσκεται μόνη στον κόσμο, δέχεται τις επιθέσεις ή τα αποτελέσματα των σχεδιασμών άλλων χωρών εις βάρος της, όπως η προετοιμασία και πραγματοποίηση του πραξικοπήματος, η τουρκική εισβολή. Οι ποιητές στον κόσμο τους,  τα πάντα όμως ρει επικινδύνως για τον τόπο, ουδέν σταθερόν, πρώτη η προσπάθεια να φαρμακωθούν οι ψυχές, ο λαός διχάζεται, ενώ έχει τόσο λαμπρές αρχαίες ελληνικές καταβολές, κι αυτή ίσως η γραμμή να είναι η πρέπουσα, της αντίστασης  για την ανάσταση.

Περιεχόμενο και δομή όπως στο προηγούμενο ποίημα, ίδια γραμμή στη γραφή, στη δομή και στο πνεύμα.

Γ

Η Κύπρος με τη μακραίωνη ιστορία της, ιδιαίτερα της περιόδου της φραγκοκρατίας, με τους πρώτους άγγλους κατακτητές επί σταυροφόρων, με τον άγιο Νεόφυτο να καταγράφει από την εγκλείστρα του τα εγκλήματά τους, οδηγούν τον ποιητή στο συμπέρασμα πως «Μονάχα οι έγκλειστοι μπορούν να γράφουν και να θυμούνται τους μίτους των συμφορών» ρήση που γενικευόμενη ισχύει διαχρονικά και παγκόσμια, περιλαμβανομένου βέβαια και του ίδιου του ποιητή.

Η ιστορική γνώση με τη φιλοσοφία της ιστορίας  εκφράζουν αλήθειες και στέλλουν μηνύματα .

Δ

Η συμπλοκή της αρχαίας ιστορίας μας με τη νεότερη επιτυγχάνεται όταν ο ποιητής έχει βαθιά και πλατιά ιστορική γνώση και συλλαμβάνει μηνύματα διαχρονικά. Ο Ονήσιλος κι ο Γόργος, δυο αδέλφια με αντίθετους χαρακτήρες και πολιτικούς προσανατολισμού, ο ένας ελεύθερος κι ο άλλος εθελόδουλος,  επιζούν και σήμερα ως ρεαλισμός στην αποδοχή των τετελεσμένων της εισβολής ή αντίσταση και αγώνας για απελευθέρωση. Σημασία έχει στο τέλος να πραγματοποιηθεί το επιβαλλόμενο, στο οποίο οδηγούν μυστικές οδοί και νήματα αόρατα.

Ύστερα από την ανάλυση, κατά το δυνατόν, τεσσάρων ποιημάτων, μπορούμε να εμβαθύνουμε και στο νόημα του τίτλου της συλλογής, Κυπροσχεδία. Όπως ο ήρωάς μας Οδυσσέας έφτιαξε τη σχεδία του για να διαπλεύσει το πέλαγο και να φτάσει στην Ιθάκη, να επιτύχει το σκοπό του, έτσι κι ο ποιητής, με τα ποιήματά του μας εισηγείται τη σύμπηξη της δικής μας σχεδίας, για να επιτύχουμε την απελευθέρωση της πατρίδας, παρόλους τους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς.

 Ε

Το ποίημα επικεντρώνεται στο πραξικόπημα και στην ανθελληνική χούντα «Αυτοί με τις ερπύστριες δεν ήταν δικοί μας.»  Οι σχεδιασμοί της Αγγλίας κι η τουρκική εισβολή ακολουθούν. Πρωταγωνιστικό ρόλο πρέπει να παίξουν οι ταγοί,  όσοι είναι έτοιμοι ψυχικά, μακριά από τα περιπλεκόμενα συμφέροντα των άλλων.

ΣΤ

Η εισβολή δίνεται με εικόνες φρίκης, η στάση των ξένων κι η αδυναμία μας να σταθούμε στα βάθρα της ιστορίας μας που προσπαθούμε μάλλον να απομυθοποιήσουμε ή να διαψεύσουμε ή να διαγράψουμε οδηγούν σε τραγικά αποτελέσματα . Πρώτη λέξη, το αβέβαιο, που μπορεί να θεωρηθεί και τίτλος του ποιήματος.

Ζ

Πρώτη λέξη Κόπωση. Άλλοι μονολεκτικοί στίχοι με ισχυρό νοηματικό περιεχόμενο:  Η ντροπή, την ύβρη, το τάξιμο, οι προδομένοι, σε έρημο, οι προσμονές, οι διαβαθμίσεις γεωδεσίες, χαράκτες, παραχαράκτες, υφαντουργοί, τιμητές. Με τις τελευταίες λέξεις γίνεται αναφορά στο ρόλο των μεγάλων δυνάμεων στην ιστορία και στη ζωή των μικρότερων κρατών, τίθεται όμως και ένα θέμα φιλοσοφίας της ελευθερίας. Πόσο ελεύθεροι είναι οι μικροί; Το ποίημα τελειώνει με το στίχο «Μαινάδα του στοιχειωμένου πάθους».  Εν τέλει, από την άποψη της ποιητικής,  επαληθεύεται το λεχθέν, «το ποίημα αποτελείται από λέξεις», όσο πολυνοηματική κι αν είναι η φράση. Η δύναμη των μοναχικών στο ποίημα λέξεων είναι καθοριστική και του νοήματος και του παραγόμενου κλίματος.

Γενικά την ποιητική συλλογή  Σημειώματα Κυπροσχεδίας διακρίνει η πίστη στη δικαίωση του ελληνισμού, με την προϋπόθεση πως ως Έλληνες θα ενωθούμε, θα αγωνιστούμε, θα αποφασίσουμε να σώσουμε τον τόπο και να ζήσουμε σ’ αυτόν,  παρ΄ όλες τις αντιξοότητες.

Μέσα από τα θραύσματα του λόγου διαγράφεται η καταστροφή της Κύπρου, το ένδοξο παρελθόν, η ανάγκη ενότητας των πανελλήνων, με περισσότερη εργασία και λιγότερα λόγια. Όπως αρχικά λέει το ΙΒ «Το Αιγαίο νοιάζομαι Την πατρίδα μου απειλούν.» ή στο ΙΕ «Εγγύς Λευκωσίας Καλοκαιρινές κι αγέλαστες η Αττική η Κρήτη οι όλες. Φίλε της Πανιωνίας γυρνάμε στα ίδια μέρη εργάτες κάποιας μοίρας.»

Η πίστη στον ελληνισμό και στη μοίρα των Ελλήνων ας είναι το μέγα δίδαγμα της ποιητικής συλλογής του Κυριάκου Χατζηλουκά Σημειώματα Κυπροσχεδίας.