Στέλιου Παπαντωνίου, Ποίηση Κλείτου Ιωαννίδη

Στέλιου Παπαντωνίου

Ποίηση Κλείτου Ιωαννίδη

Ο Κλείτος Ιωαννίδης συγκέντρωσε το 2007 όλο του το ποιητικό έργο και  το έδωσε στη δημοσιότητα σε τρεις γλώσσες, ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά στις εκδόσεις Αρμίδα. Τούτο περιλαμβάνει τις συλλογές Γενεά έκτη 1967, Ασπιδούχοι Κούρητες Παρίσι Απρίλης 1970-Μάης 1971, Θαργήλια 1975, Τα πένθιμα 1981, Ιώτα έν 1987. Πρόκειται για ένα πλούσιο ποιητικό έργο με πολύ θεωρητικό οπλισμό, μυθολογικό, θρησκευτικό, φιλοσοφικό, με αγάπη στο γενέθλιο χώρο και επικέντρωση στα θλιβερά γεγονότα του 1974, με πολύ έρωτα και έκφραση προ πάντων λακωνική, χρησμική.

Θ’ αρχίσω με αυτή την έκφραση, που καθορίζεται από το πανάρχαιο εκείνο, ο άναξ, ου το μαντείον εστί το εν Δελφοίς, ούτε λέγει ούτε κρύπτει αλλά σημαίνει. Όπως γράφει ο ίδιος στο ποίημά του 13.4.1970 «Ψάχνω το μαντικό ύφος. Η Πυθία απουσιάζει.» Προηγουμένως, στο ποίημα «Ακαδήμεια» «Αξίζει πιο πολύ η μουσική των ιερογλυφικών. Καλύτερα να ερμηνεύσουμε τις επιγραφές που στέκονται απέναντι στην ορχήστρα.»  Για να πλησιάσει ένας την ποίηση του Κλείτου Ιωαννίδη πρέπει να υπερβεί τα μαντικά εμπόδια, να ερμηνεύσει πράγματι τα λεγόμενα ύστερα από καταβύθιση σε πηγές γνώσης.  

Ο γενέθλιος χώρος, όσο κι αν ταξίδεψε ο ποιητής σε ξένες χώρες, δεν εγκαταλείπεται. Πρώτη αναφορά βρίσκουμε στο ποίημα «Κιονόκρανο». Τα νυχτοπούλια αντικατέστησαν την όραση. Πάνω απ’ τις ανθισμένες κερασιές ο χειμώνας προφήτεψε το μέλλον…» Μετά την εισβολή, «Ερωτόπολη» Αθήνα 1.1.1975 «Νοσταλγία κατακλύζει καρποφόρων. Ψάχνουμε για μήλα αχλαδιές.» Ένα ωραιότατο μικρό ποίημα είναι το 14.10.1980 «Στο χωριό μου γυμνά βουνά και δέντρα αγγίζουν τον ουρανό και θυμίζουν την αποστολή τους.» Περιεκτικότατο σε πνευματική έξαρση και οδηγό ζωής που ακολούθησε ο ποιητής.

Η σύγχρονη κυπριακή ιστορία παρούσα στο έργο του ποιητή μας, ιδιαίτερα με την τουρκική εισβολή. «Θηρίο είπες την εισβολή του χάους.» στο ποίημα Παρίσι 20.11.1974. Με αναφορά στο Μακάριο και στη δεύτερη εξορία του μετά το πραξικόπημα στο ποίημα «Η άρνηση του Πέτρου. Παρίσι 26.10.1974 οι στίχοι «Όμως εδώ πρόκειται για τη σφαγμένη Κύπρο και τους πρόσφυγες του ιερού της κήπου στα δυτικά ακρογιάλια της πατρίδος μου. Ουχ ήλιος υπερβήσηται μέτρα φωνάζει ο Εφέσιος. Όσο για σένα, ιεράρχη, με το φωτεινό πρ΄σωπο που κλαίς σαν ιερεμίας τη διασπορά της φυλής σου… εκτός αν έμαθες στην εξορία τη δεύτερη για πειρατές του ήλιου…» Στο ποίημα «Αποθανείν θέλω» εκφράζει όλο τον πόνο του για την ιστορική περιπέτεια της Κύπρου «Πρόκειται για όνειρο κακό ξύπνημα της 20ής Ιουλίου τότε που άρχισαν να μας θυμίζουν Βασίλη Μιχαηλίδη κα το «άλλον το κόφκω τζιεφαλήν τζι ‘ άλλον το κρεμμάζω.» σύζευξη γεγονότων των τουρκοκρατιών. Είναι ένα ποίημα με πολλή ελληνική ιστορία αλλά και με τον πόνο που μόνο η ποίηση μπορεί να εκφράσει «κι η ποίηση είν’ άγρυπνη, μας τρώει τα σωθικά.» Μέγα μέρος της συλλογής Θαργήλια και της ακόλουθης Τα πένθιμα 1981 αναφέρεται στην ιστορική εμπειρία της Κύπρου και στα πάθη της. Όπως στο ποίημα «Λευκωσία» Κι ας πενθώ τις νύχτες τ΄όνομά σου τους τίτλους ιδιοκτησίας σου την Ασία που σου χάλασε το πρόσωπο…  Κύπρος και Κύπριδα και λαβωμένη Αφροδίτη στον Τρωικό της πόλης μας που κλαίμε.» Τελειώνω την αναφορά στην πατρίδα με τους στίχους από το ποίημα Πτήση αρ.3-33 «Στη λαιμητόμο της κυπριακής τουρκοκρατίας αναμένουμε φωνή αρχαγγέλου «ανάστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντος αιώνος» τον κατ’ έρωτα κτισθένα άνθρωπο. Στίχοι που συμπυκνώνουν όλη τη φιλοσοφία του Κλείτου Ιωαννίδη, την ανάσταση μετά το αναγκαίο πάθος, την ομοίωσιν Θεώ στην αθανασία της αιωνιότητας.

 Το μεγαλύτερο βάρος στην εργασία αυτή δίνω στο ερωτικό στοιχείο  το οποίο ανιχνεύω σε όλα σχεδόν τα ποιήματα.

Το ερωτικό στοιχείο στην ποίηση του Κλείτου Ιωαννίδη

Ύστερα από πολλή μελέτη των ποιητικών συλλογών του Κλείτου Ιωαννίδη Γενεά έκτη 1967, Ασπιδούχοι Κούρητες Παρίσι Απρίλης 1970-Μάης 1971, Θαργήλια 1975, Τα πένθιμα 1981, Ιώτα έν 1987 συμπεραίνω πως μέγα μέρος των ποιημάτων του είναι ερωτικά, συνδεδεμένα πάντα με τη φιλοσοφία, τη μυθολογία, τη θρησκεία.

Το νήμα αρχίζει από την «Αναδιήγηση» στην ιστορία των πρωτοπλάστων με το ερώτημα «επρόκειτο να απατηθούμε από τον όφιν;» στίχο που συμπυκνώνει άντρα, γυναίκα, το Θεό και την απάτη του όφεως, τη γνώση και τη έξωση από την παραδείσια κατάσταση, την πτώση. «Το κορμί εκείνης της γυναίκας». Η Εύα, από τα βάθη της μυθολογίας με τη σχέση του Θεού και του ανθρώπου που προσπαθεί να γίνει Θεός. Ο έρως, η αγάπη στη Γραφή, βρίσκεται βαθιά στην αχλύ του μύθου «καλέω την ουκ ηγαπημένην ηγαπημένην» του Ωσηέ. Η πορεία του έρωτα διαγράφεται από την πρώτη ως την τελευταία συλλογή ως μια πορεία εξ ύψους εις την γην, από την ιδέα στη ρεαλιστική πραγματικότητα, τη χειροπιαστή ζωή και όμως ποιητικά δοσμένη, από το μύθο στην πραγματικότητα των σχέσεων και επιστροφή όμως στην αρχέγονη προβληματική του έρωτα.

Η πρώτη συνάντηση με τη γυναίκα στο ποίημα «Αναδιήγηση» γίνεται μ’ ένα φιλί. «Δώσαμε απ’ την αρχή ένα φιλί στα χείλη.»

Ο κόσμος είναι ακόμα διασπασμένος, ο ποιητής ενδόμυχα πιστεύει στην ενότητα, προς το παρόν όμως ζει τη διάσπαση και τη διαλεκτική των όντων και φαινομένων. «Το τραγούδι θρήνος, η χαρά βάρος, οι γυναίκες πόρνες ή στείρες…» Οι έρωτες κι ο πόνος μοιράζουν τα μάτια. Ένας όμως είναι ο κόσμος.

Συναισθηματικός δεσμός με την αγαπημένη είναι ήδη υπαρκτός. Η αγαπημένη κλαίει, η αγαπημένη συσκέπτεται διπλά. Ο ποιητής παρακολουθεί και αντιδρά.

Στο «Μυστικό κώδικα» ήδη ο ποιητής μας εισάγει στη διαπάλη, στο σπαραγμό και στις ευρηματικές μεθόδους ανανέωσης των ανθρώπων και των συναισθημάτων τους.                   «Ο θόρυβος των μηχανών πολύς, πολύς κι ο έρωτάς μας. Σκίστηκαν τα σπλάχνα μας σε τούτο το κακό.» Ο μηχανικός τρόπος ζωής, η προσπάθεια ανανέωσης του κατακρεουργημένου. «Στείλε τη γυναίκα σου στον τάφο κι ανάστησε την Άλκηστη.» Οι μεθοδεύσεις προαιώνιες. Οι αντιφάσεις στον έρωτα συνήθεις. Το παιχνίδι των πρωτοπλάστων παίζεται και πάλι. Το θρησκευτικό στοιχείο άρρηκτα συνδεδεμένο με το ερωτικό. Εντός και εκτός παραδείσου. Κάποτε η αγαπημένη είναι ο κόσμος όλος.

Στο ποίημα «Και σήμερα» Μάθαμε ευγένεια παίζοντας φωτιά τα κορμιά μας… Κι όμως τα κύματα της γνώσης γεμίζουν αμφιβολία την αγάπη» μια παραλλαγή του όφεωςκαι του μήλου της γνώσεως. Η διάσπαση τερματίζεται. «Περιμέναμε τη συνάντηση δευτερόλεπτα ενότητας σαν το κλάμα του παραδείσου..» Ο ανήρ και η γυνή διασπασμένοι με τον αιώνιο πόθο της ενότητας και της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου….» ..ο έρωτάς μας γράφτηκε με διαθήκη το θάνατο του Θεού υπογραμμένος με την ανθρωπιά μας».

Ο έρως είναι η γέφυρα του παρόντος κόσμου, του θνητού, με τον αθάνατο, αιώνιο. «Αφού έγινες η καρδιά μου, έχω δικαίωμα να σε στείλω πίσω; Αφού έγινες ο παλμός μου έχω δικαίωμα να σε σταματήσω;» Κοινοί θνητοί θα δεχθούμε την κρίση των αθανάτων.

Ένα ποίημα που μπορεί να διαβαστεί καθαρά ερωτικά είναι το «Έσσεται ήμαρ» «Η άκρη των μαλλιών προοιωνίζει. Τα κορμιά μας δεν μετριούνται. Ο ήλιος αγωνίζεται να τα γεμίσει.»

Για να μεταβούμε και πάλι στην Παλαιά Διαθήκη στο Άσμα Ασμάτων, από τους πρώτους στίχους, απ’ έξω χτυπά την πόρτα ο λεγόμενος αδελφός, κι από μέσα η αδελφή του δικαιολογείται, αλλά ύστερα ανοίγει. Τίτλος του ποιήματος «Φυσικότητα»  Εξεδυσάμην τον χιτώνα μου  πώς ενδύσομαι αυτόν; Ενιψάμην τους πόδας, πώς μολυνώ αυτούς;» ‘Όταν έρθει η ώρα, ο πόθος νικά , οι δικαιολογίες είναι μάταιες.

Κάποτε υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα πρόσωπα, όπως στο «Lapis lazuli». Δεν υπάρχει τίποτε κοινό ανάμεσα στην Αλίκη και στον ποιητή. Η Αλίκη, ένα όνομα ίσως. Αλλά οι συνομιλίες είναι επιπέδου, για την αιωνιότητα, για την τέχνη, για την οποία θυσιάζονται άνθρωποι. «Ούτε και η αλήθεια δε μας ήτανε κοινό γνώρισμα.»

Ένα ερωτικό πράγματι, ηφαιστειώδες ποίημα είναι η «Γυμνή Μάγια». Από τους πρώτους στίχους συλλαμβάνουμε την πυρακτωμένη ατμόσφαιρα. «Πυρπόλησε τη γλώσσα να καεί η Ιστορία.  Έχω ανάγκη να σε τραγουδήσω. Η συνάντηση είναι των άκρων. «Λευκοντυμένη, φανέρωσε την πανοπλία, και δέξου το φιλί του θανάτου.» «Πάρε ανάσα την πνοή μου και γίνου το πράσινο πείσμα.» Η προσπάθεια ανάστασης του έργου τέχνης από τον ποιητή οδηγεί στη συμφιλίωση «Πάρε τώρα δώρο το χέρι μου».

Σε μερικά ποιήματα αναφορές σε γυναικεία πρόσωπα μεταφέρουν σε συμβολισμούς μάλλον και σε παραβολές, όπως στο ποίημα «Της κίτρινης φυλής» οι στίχοι «Ο Χριστός αποκηρύσσει την επί του Όρους Ομιλία. Κι εγώ παντρεύτηκα τη Σαμαρείτιδα.» Υπενθυμίζουμε πως η Σαμαρείτιδα είχε πέντε άντρες και τώρα συζεί με έκτον που δεν είναι άντρας της. Στο τέλος όμως η Σαμαρείτιδα πίστεψε στον Χριστό και άγιασε.

Στο ποίημα που ακολουθεί «Ακαδήμεια» ο ποιητής παρουσιάζεται οικογενειάρχης, με κόρη, μητέρα της κόρης κι ένα απόκομμα παλιάς ποιητικής συλλογής «Πέρασε η εποχή των θεών ζούμε τον έρωτα.»

Το τελευταίο ποίημα της πρώτης συλλογής Materia Lucida (φιλοσοφική λίθος) «την ώρα που βγαίναμε με τη γυναίκα μου… και τέλος «Ερωτευόμασταν αναιτιολόγητα, χαμογελώντας.»

Στην πρώτη λοιπόν ποιητική συλλογή του Κλείτου Ιωαννίδη ο έρως παρουσιάζεται να αποτελεί επανάληψη των σχέσεων των πρωτοπλάστων, εμβαπτισμένος στην Παλαιά και Καινή Διαθήκη, με φιλοσοφικές εκροές , με τις αντιφάσεις, την πίκρα , τον πόνο, με την έξωση από τον παράδεισο αλλά και ως γέφυρα του ανθρώπου προς τον Θεό, με παραστάτες έργα τέχνης, κάποτε όμως με τη φυσικότητα και απλότητα, τη χαρά της ζωής και της συνένωσης των ανθρώπων. Τον ποιητή δεν εγκαταλείπει η φιλοσοφική διάθεση και ο θεολογικός φιλοσοφικός  οπλισμός του. Η Σφίγγα  των ποιημάτων του κάποτε αναπαύεται στην απλότητα  και στον έρωτα.

Δεύτερη ποιητική συλλογή του Κλείτου Ιωαννίδη είναι οι Ασπιδούχοι Κούρητες (Παρίσι Απρίλιος 1970-Μάιος 1971) Ο τίτλος παραπέμπει στον κρυμμένο θεό και στο μαντικό ύφος το οποίο ο ποιητής επιζητεί. Με το β΄ ποίημα εισερχόμαστε  στο ακαριαίο. Πονάει η γνώση. Ο έρωτας πονάει (13.4.1970) Στις 15.5.1970 επανέρχεται η Αλίκη, η αποκατάσταση. Ο ποιητής επικαλείται τη Διοτίμα. Κατά Πλάτωνα έρως είναι ο τόκος εν τω καλώ,  η γέννηση μέσα στο ωραίο, άρα στον τομέα του πνεύματος, η δημιουργία έργου τέχνης. Ιερός γάμος του ανθρώπου με την Ιδέα, με το θεό, θαυμασμός στη ομορφιά («Λησμονείς το λυρισμό των ζωγράφων μπροστά στο ουράνιο τόξο».) Ο ποιητής επιζητεί από της καθόδου την ανάβαση, να ανέλθει μέσω του έρωτα στα υψηλά των Θεών κατοικητήρια.  Στις 21.5.1970 στο ίδιο μοτίβο του Θεού έρωτα, πληγωμένος ο ποιητής, με πληγωμένο τον αθάνατο στοιχείο του θεού έρωτα , σ’ ένα μικρό ποίημα επιγραμματικά αφήνει τον πόνο του «Δεν μπορώ να σηκώσω τον αθάνατο πληγωμένο μέσα μου. Η Αφροδίτη πληγώθηκε στην Τροία. Τι ωφελεί ο ύμνος της πίκρας της;»

Παρόλο που το μυθικό στοιχείο εξακολουθεί, η συνέχεια όμως καθαρά ελληνικά φιλοσοφική με την ανάβαση στον Πλάτων και τον ιδανικό δημιουργικό έρωτα. Στις 27.5.1970 η μοναξιά του ποιητή κι η εγκατάλειψη αποξηραίνουν τους χυμούς της ζωής.

Όπως ο κόσμος χωρίς πουλιά και λουλούδια έτσι κι η ζωή χωρίς τον έρωτα. Τεχνητή αναπνοή, όχι  πνοή ζωής , ειδωλολατρία, όχι λατρεία του ζώντος.

Μια ωραία εικόνα, από τα βάθη της μυθολογίας, για τη μεγάλη νύχτα του έρωτα, συναντούμε στο 1.7.1970. Ο έξω χρόνου άνθρωπος, που ζει την αιωνιότητα, ποιεί: Ναι, ήταν η τελευταία λέξη της συνουσίας. Ύστερα φίλησε το κορμί της και θυμήθηκε. Όλα έγιναν σε μια στιγμή που κράτησε. Ο ήλιος κι η νύχτα απουσίαζαν. Η στιγμή κρατά, ο άνθρωπος εκτός χρόνου, ζει τον αιώνιο έρωτα ή την αιωνιότητα της στιγμής.

Το ερωτικό στοιχείο, και πάλι στα βάθη της Μυθολογίας, στο ποίημα «Στην Ίσιδα του διασπαραγμού μου» 11.7.1970. Η Ίσις, είτε ως θηλυκό της σάρκας είτε ως γνώση, όπως ερμηνεύει τη λέξη ο Πλούταρχος, σχετίζεται άμεσα με την αντίληψη του ποιητή για τον έρωτα,  που συνοδεύεται από τη φιλοσοφική μυθολογική και θρησκευτική προαιώνια πανοπλία του, από το διασπαραγμό ως την αναγέννηση και την ανάσταση. Συνδεδεμένος ο ποιητής με τα αιώνια ερωτηματικά της δημιουργίας, της φύσης, πλην της κρυπτείας (του φόνου των ειλώτων) και το φονικό των Ατρειδών , πλην των μυθικών ιστορικών αναφορών συνδέει τον έρωτα με τη διάσπαση της ενότητας των όντων, του προσώπου, και την ενοποιητική του δύναμη.  Το ποίημα τελειώνει με το λακωνικό «Κόψε με στη μέση κι αναστήσου στο περιβόλι του χωριού μου.» Ο σπαραγμός και η αναγέννηση. Στίχοι που θυμίζουν από το «Μυστικό κώδικα» της πρώτης ποιητικής συλλογής το δίστιχο «Στείλε τη γυναίκα σου στον τάφο κι ανάστησε την Άλκηστη».

Λακωνικό, με πλήρες λεξιλόγιο, ή πλήρη τη σημασία των λέξεων που βαραίνουν, ως ελάχιστες, η καθεμιά με την ολόγεμη σημασία τους. 31.10.1979  Το ένα σου φιλί, αυτό ζήτησα.

Το επόμενο ποίημα, επίσης λακωνικό, ερωτικό 11.11.1970 «Έρωτα εχθρέ της αυτονομίας πώς μας ήθελες  ελεύθερους;»  Οι αντιφάσεις του έρωτα στο μεγαλείο τους. Αφ’ ενός ο έρως αναζητητής του ετέρου ημίσεος, για την επιτυχία της ενότητας. Μέσα όμως σ’ αυτή την ενότητα η σύγκριση των δύο κόσμων-προσώπων, η αλληλοϋποχώρηση και αλληλοπεριχώρηση, που να απορρέει όμως από την ελεύθερη βούληση και όχι από καταναγκασμό.

Η ποίηση της περιόδου ίσως να είναι η πιο ερωτική. Στις 17.11.1970 ο διάλογος με τον εαυτό του, ο προβληματισμός , η σύγκρουση συναισθήματος και λογικής, ο πόνος και η αποδοχή του, αλλά προπάντων η απόφαση να συνεχίσει το δεσμό του, δίνουν μικρά ποιήματα ερωτικά, φιλοσοφικά, εις εαυτόν προτρεπτικά: Καρδιά, μην υπολογίσεις το αίμα σου. Αυτή η συγκρουσιακή κατάσταση, η τραγική, η απάτη, ο δόλος, η διάψευση, η περιπέτεια ως μετατροπή των πραττομένων εις το εναντίον αποκρυπτογραφείται στο 4.12.1970.

Η ημερολογιακή καταγραφή σημαίνει το ανεπανάληπτο, το μοναδικό της κάθε αναγραφομένης εμπειρίας στο χρόνο και την κατάφαση της μοναδικότητας των βιωμένων.

4.12.1970 «Απατάσαι, αν μιλάς για τίμημα, του λάθους. Αφού τις γέφυρες τις ονόμασαν ναυάγια και τις νεκραναστάσεις Κίρκη» Η Κίρκη παραπέμπει στη θεά της Οδύσσειας που μετέτρεπε του άντρες σε χοίρους, με όλα τα σημαινόμενα. Η αποτυχία και η διάψευση. Ο έρως συνεχίζει ακάθεκτος χριστουγεννιάτικα. 25.12.1970  

Ο ποιητής ανήκει στη χωρία των ερωτευμένων με τον έρωτα σ’ όλο το βάθος της ουσίας του, γι’ αυτό και εισηγείται «Για όσους ερωτεύτηκαν τον Έρωτα θα πρέπει κάποτε να επεμβαίνει ο Θεός.» Περίοδος ερώτων, προβληματισμού, παθών, ανατάσεων και διαψεύσεων, χωρίς ποτέ να χάνει ο ποιητής την ταυτότητα και τη συνέπειά του.

Θαργήλια 1975

Το νήμα του έρωτα συνεχίζεται ενδυναμωμένο στη νέα συλλογή, αν κρίνουμε από την προμετωπίδα Σχιστούς λειμώνας Αφροδίτης (Εμπεδοκλής απ.66)

Ο έρως, εν όλη του τη γυμνότητι, στο κέντρο της φιλοσοφίας, της ζωής, του σώματος, της φύσης.

Θαργήλια (ιερά) εορτή του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος τελουμένη κατά τον μήνα Θαργηλιώνα με πομπές και αγώνες. Θαργηλιών, ο 11^ος μήνας του αττικού έτους. Θάργηλος (άρτος) ο και θαλύσιος, των απαρχών. Ο άρτος της ζωής, η ένωση των αδελφών –θεών, η προσφορά από τον άνθρωπο των απαρχών της παραγωγής των.

Ο ποιητικός λόγος των αρχαίων φιλοσόφων εδώ, συγκλονιστικός.

«Τ’ όνειρό σου με πονά στα στήθη, συνέχισε και πάλι η γυναίκα μου» Μαρμάρινα χέρια που προσπαθούν να εκπορθήσουν το τείχος, η εικόνα του ονείρου. Ο ποιητής εκπορθητής.

Και πάλι η αρχαιότητα συνδεδεμένη άμεσα με το παρόν. Ο τίτλος του ποιήματος «Ιεροκηπία» Η κατ’ άνθη δίαιτα του θεού. Συμπόσιο.  Ο Στράβων, ο Πλάτων με το Συμπόσιο και τα πάντα περί έρωτος, οι Ιερόκηποι της Αφροδίτης στην Κύπρο, η κατ’ άνθη δίαιτα του Θεού, ο θεός μέσα στα λουλούδια διαιτάται, ζει , θρέφεται όπως ο θνητός με τον έρωτα αναπτύσσει δυνάμεις.

Η θάλασσα που γέννησε την Αφροδίτη κι ο ποιητής με την αγαπημένη γυμνοί στη θάλασσα, ο έρως οδηγός, η Αφροδίτη,  «ο θηλυκός παλμός του κήπου σου κατάκλυζε παντού», ο έρως παντού, κυβερνήτης, οδηγός, έξοχος Θεών απάντων.

Το κατ’ εξοχήν γνώρισμα του Κλείτου, η πολυφωνία των στίχων του, με την Ιστορία, τη μυθολογία, τη θρησκεία, τη φιλοσοφία. Γι’ αυτό και μας παρασύρει με την ποίησή του σε βάθη και ύψη, απλώνει ορίζοντες , συνάπτει το παρελθόν με το παρόν, το αιώνιο με το εν χρόνω.  Χωρίς όμως το ερωτικό στοιχείο να εκμηδενίζεται. Αντίθετα υπερυψούται  και εξαπλούται.

Ακολουθεί 6.4.74  «Φαίδρα» Ο δε φρην μίασμα έχει (αναφορά στην αρχαία τραγωδία)

Χείρες μεν αγναί, φρην δ’ έχει μίασμά τι. Υπενθυμίζουμε πως η Φαίδρα νιώθει σφοδρό έρωτα για τον προγονό της Ιππόλυτο. Η Φαίδρα νιώθε πως κουβαλεί μέσα της ένα μίασμα από το οποίο θέλει να ελευθερωθεί. Ο συμβολισμός των στίχων Είπες: πάρε το κύπελλό μου και γέννησε το Θεό, εξωτερικεύει τον πόθο του ποιητή –θεογόνου. Οι κρίσεις μας μπορούν να διαβαθμίζονται από την υπερβολή και ύβρη του ανθρώπου ως τη φυσιολογική έπαρση ενός τριαντάχρονου πλήρους ζέσεως και πνευματικής εγρήγορσης. Τέλος, χριστιανική αλήθεια πως ο κάθε άνθρωπος είναι δυνάμει θεός ως κατ‘ εικόνα και ομοίωσιν πλασθείς. Ο κοσμογονικός έρως, ως σμίξιμο σωμάτων και ψυχών «ας κυλήσει βροχή στο αίμα μου το μύρο της ψυχής σου» Ο Γαβριήλ ως άγγελος προς την Παρθένο Μαρία και η Φαίδρα.

Μωυσής… Ιησούς, Αινείας, Μαγδαληνή, Σπαρτιάτες, Θεσπιείς, η Ραχήλ κλαίουσα. Η σύμμιξη τόσων στοιχείων σ’ ένα ερωτικό ποίημα και όμως ο ερωτισμός του δεν αίρεται δεν αναιρείται.

Ο Φρόυδ και το έργο του για τον Μωυσή ίσως να δίνουν αναλυτικότερα  στοιχεία του πυκνού τούτου ποιήματος που μπορεί να θεωρηθεί ως απολογισμός μιας ερωτικής σχέσης που κρύπτεται αλλά σημαίνει.

Η επιβίωση του Μωυσή από τον αφανισμό των εβραίων αρρένων κατά διαταγήν του φαραώ και η επιβίωση του Χριστού από τη διαταγή του Ηρώδη να σφαγούν τα νήπια. Ο Μωυσής ως σωθείς από το νερό και ως σωτήρας του λαού του με τη διάβαση της ερυθράς θαλάσσης και ο Χριστός ως διασωθείς και διασώσας τον άνθρωπο συζεύγνυνται στο ποίημα με τον έρωτα της Φαίδρας για τον Ιππόλυτο, την προσπάθεια της Φαίδρας να διαφυλάξει το καλό της όνομα Με τον στίχο «Λιθοβολούν, βλέπετε, όταν πέσει το σούρουπο, οι εβραίοι. Η σύμμιξη απαγορεύεται.»

Θα βιαστώ να μεταβώ στο επόμενο ποίημα της συλλογής, γιατί δίνει μοναδικά κλειδιά κατανόησης πολλών του Κλείτου Ιωαννίδη. Είναι ένα εκ βαθέων ποίημα αποκαλυπτικό. Το μεταφέρω ολόκληρο.

Παρίσι 18.4.1974

Φυγάς θεόθεν/ιερογαμία/και τω αγνώστω θεώ/ είναι τα τρία/μέρη/της τριλογίας/που γραφεται μέσα μου/εδώ κι επτά χρόνια,./Χωρίς ως τώρα να μπορέσω/να γεννήσω/τούτο το φως./Κι ας φάνηκε/στ’ όνειρό μου/αμυδρή/ η άκρη του Παρθενώνα./Μικρή/φαίνεται είν’ η ζωή/κι οι στιγμές μεγάλες.

Επανέρχομαι στο προηγούμενο ποίημα. Μας βοήθησε η συνεχής αναφορά στο Θεό και στην προσπάθεια γέννησης πνευματικών τέκνων, ο τόκος εν τω καλώ, πλατωνικός έρως. Ο αγώνας είναι σκληρός, ακατάπαυστος, πολύχρονος, αιματηρός. Τα παραγόμενα δεν είναι πάντοτε γνήσια, απορρίπτονται τα μη γνήσια, η αναφορά σε δημιουργήματα- έργα τέχνης

Ίσως στα Θαργήλια να βρισκόμαστε στο πέρασμα από τη μυθολογία στη θρησκεία και στη φιλοσοφία με έμφαση στη θρησκεία.

Το ερώτημα «ποιος είμαι;» στο «Παρίσι 27/4/1974 Ο δόλος του φωτός και του σκότους»

Το έξω οράν δεν είναι βοηθητικό της αυτογνωσίας, δεν οδηγεί στο σκοτεινό λαβύρινθο της ψυχής.

Στο μεταξύ γίνεται η εισβολή στην Κύπρο και το ερωτικό νήμα παίρνει συμβολικό χαρακτήρα «Θηρίο είπες την εισβολή του χάους. Και μόνο τα μέταλλα του έρωτα είχαμε ν’ αντιτάξουμε.»  Ο έρωτας όμως πια εδώ δεν είναι σαρκικός και του πνεύματος. Παίρνει τις διαστάσεις της μυθολογίας, της Αφροδίτης, του νησιού της Αφροδίτης, του συμβόλου του έρωτα της γης μας.

Φαίνεται πως η Γαλλία τελειώνει το 1975. Ήδη η ερωτική του ζωή στη χώρα βρίσκει μάλλον το τέλος. «Ποιος θα’ λεγε για νίκη των κορμιών, για πάθη του χειμώνα; Ή όλα χάθηκαν μαζί με τη Γαλλία;

Το ακόλουθο ποίημα Ερωτόπολη Αθήνα, 1.1.1975 ως τίτλος μιλά αφ’ εαυτού. Βρισκόμενος στην Αθήνα νοσταλγεί την πατρίδα, όπως ο Ελύτης αναζητεί τις παληές του αγάπες «Πού  ‘σαι Ροδιά, Ελένη, Αντιγόνη;» κάθε όνομα και μια σημαδεμένη στη ζωή του ιστορία, ίσως μνήμη Ελύτη, Ομήρου, τραγικών. Ο έρωτας έτσι παίρνει την πνευματικότητα με την οποία είναι φορτισμένη η Αθήνα ως πόλη του πνεύματος και της ιστορίας.

Ο άνθρωπος ως ψυχοσωματική οντότητα αλλά και ως φορέας του θεϊκού στοιχείου απαντάται στο ποίημα Αθήνα 1,1.1975 όπου αλληλοδιαδέχονται τη γεύση των κορμιών οι εναλλαγές των ψυχών, η ωραία διπλή φύση, πόσους θεούς μας γέννησες, με την πίστη πως το έργο πρέπει να συνεχιστεί «Περιμένουν κόσμοι να κατοικηθούν λαοί να μεγαλώσουν.»

Ο ποιητής πιστεύει στην αποστολή του.

Τα πένθιμα 1981 είναι η επόμενη ποιητική συλλογή με μοτίβο «Μακάριοι οι πενθούντες ότι αυτοί παρακληθήσονται» (Ματθαίος, ε΄ 4)

Στο πρώτο ποίημα «Απουσία» η απουσία γυναικών, της Ήρας, της Μαρίνας, μέσα στο χειμώνα διαρκείας της πατρίδας, ύστερα  από την εισβολή. Άνοιξη  χωρίς ανάσταση η απουσία των γυναικών από τα «καθημερινά παγκύπρια της Κύπριδας»

Όπως ο προφήτης Ησαϊας βλέπει τον άγγελο που τον αποκαθαίρει από τις αμαρτίες με το κάρβουνο 

από το θυσιαστήριο που του επιθέτει στα χείλη, έτσι κι ο ποιητής επιζητεί την ισορροπία ύστερα από την απουσία του θηλυκού, σκέψεις που μεταθέτουν στα αιώνια αρχέτυπα, στο άρρεν και θήλυ της απαιτούμενης θεϊκής ισορροπίας.

Η απουσία του έρωτα σχετιζόμενη με τη θλίψη από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 συνεχίζεται και στο ποίημα «Και στον αιώνα μας μαραίνονται τα τριαντάφυλλα». Η Κύπρος χωρίς Κύπριδα. Οι εραστές του νησιού και του πολιτισμού του, μύθων, θρύλων, παραδόσεων, «η Κύπριδα ασθμαίνει χωρίς Κύπρο» ανύψωση στο επίπεδο των συμβόλων, πενθοφορία του έρωτα. Η τουρκική εισβολή δεν καταστρέφει μόνο υλικά, αλλά διαβρώνει και μια πνευματική σφαίρα γεννημένη από αρχαιοτάτων χρόνων και εμπλουτισμένη με τους αιώνες ελληνικής ζωής. Η Αφροδίτη, στενά συνυφασμένη με την Κύπρο και τον έρωτα τιτρώσκεται όπως και ο ποιητής και ο πολιτισμός του.

Στο επόμενο ποίημα «Λευκωσία» η πόλη ως «σκοτεινή γυναίκα, σιβυλλική ειρωνεία» με τις σύγχρονες γυναίκες, την Έλλη, την Ελένη, τη Μαρία και τους σύγχρονους γλωσσικούς όρους της καταστροφής ως «πράσινη γραμμή» κι ο κάτοικός σου «Οιδίπους χωρίς Θήβα» αλλά ο Οιδίπους μας μεταφέρει στην τραγωδία, και σε μια σχέση με τη μάνα (πατρίδα) ανίερη, ύστερα από το πραξικόπημα του 1974. «Κύπρος και Κύπριδα και λαβωμένη Αφροδίτη στον τρωικό της πόλης μας που κλαίμε.»

Ότι ο έρως είναι έννοια με το μέγιστο πλάτος της στην ποίηση του Κλείτου Ιωαννίδη φαίνεται στους στίχους από το ποίημα «Οι αποτυχίες του Ιάμβλιχου» «..τετρωμένοι αγάπης πορευόμασταν στους παράλληλους του τυχερού Αγχίση… Ακατάβλητοι ευαγγελιστές του έρωτα σταυροφορούσαμε κατά του θανάτου…» Ο έρως ως αντίδοτο κατά του θανάτου αλλά υπάρχει κι ο άλλος έρως στις διαστάσεις της πραγματικότητας «είδα παλιά μου γράμματα φιλιά ατέλειωτα κρυφά κρεβάτια..»

Το ερωτικό στοιχείο εισχωρεί ακόμα και σε ποιήματα που μπορούσαν να θεωρηθούν καθαρά θρησκευτικά, όπως το «Απόκρυφο» με τις τελευταίες στιγμές του Χριστού στο σταυρό «τότε η άγιο φυλή των γυναικών αναμάρτητα δάκρυσε… Και για μας κάποια Ιθάκη παραμονεύει ερωτική παγίδα ή άλλη πλάνη του νου σωμάτων ευλογημένων μνήμες και πικρά κατάλοιπα κάλλους αμετάθετου.»

Η ερωτική παγίδα ως δόλος ή πλάνη και η συνύφανση του σώματος του Θεού με τις μνήμες των ευλογημένων σωμάτων ανεβάζουν το σώμα στο πεδίο της θεϊκότητας, παρά τους ανθρώπινους φόβους.

Ιώτα εν 1987  

Ακολουθεί  η συλλογή Ιώτα έν 1987.

Το ποίημα «Μεταχριστιανική μοιχεία» προετοιμάζουν από το  προηγούμενο ποίημα «Μικρές προσθήκες στον εβραϊκό μήνα Νισάν» οι στίχοι «παράνομοι Αφροδίτη και Άρης στο δίχτυ της αισχύνης αναμένουμε το λυτρωτή.» Το ποίημα «Μεταχριστιανική μοιχεία» και το ακολουθούν «Πεζό αντίδοτο στο πένθος της Ρωξάνης» αποτελούν την εκρηκτική ατμόσφαιρα του όλου έργου του Κλείτου Ιωαννίδη και ιδιαίτερα την ερωτική έκρηξη στις πραγματικές της διαστάσεις, σχετικές ή άσχετες με πραγματικά γεγονότα.

Στη «Μεταχριστιανική μοιχεία» υπάρχει  ήδη ένα παιδί καρπός του έρωτα, υπάρχει όμως και η διάψευση από το γάμο με έμφαση στη σωματική ένωση μέσω της Εκκλησίας «Κι έλεγα πως στο  “σάρκα μία” βρισκόταν η λύση το αναπάντεχο του Παραδείσου»  Ρωτά για το «πλήρωμα της θεότητος σωματικώς». Κι ο Παύλος δίπλα ομιλεί: «Το μυστήριον τούτο μέγα εστίν, εγώ δε λέγω εις Χριστόν και εις την Εκκλησίαν» μνήμες από την παιδική του ηλικία και τη θητεία του στο ναό.

Μια συγκεκριμένη ημερομηνία, 10 Οκτωβρίου 1987 «τα σώματα διάτρητα από σφαίρες δολοφονικές ανίκανα για τη θεραπεία των Πλειάδων πεθαίνουν άδοξα». Ο θάνατος του γάμου και του σώματος των εις σάρκα μία ελθόντων συνάπτεται με τη θεραπεία των Πλειάδων, που παραπέμπει στη δύναμη του εξαγνισμού, την αυτοβελτίωση με την εργασία του Φωτός από τις Πλειάδες, άρα και πάλι βρισκόμαστε στο εδώ, στο τώρα, αλλά και στις άλλες διαστάσεις της πραγματικότητας στις οποίες ο ποιητής κινείται. Το όλο ποίημα μηνύει πως η ένωση των σωμάτων των ανθρώπων διά του μυστηρίου του γάμου ανεβάζει σε σφαίρες ανώτερες και τελειοποιεί τον άνθρωπο, εκτός αν από δόλο τα σώματα περιπέσουν στην ανικανότητα του εράν.

Ας έρθουμε στη Ρωξάνη. Ρωξάνη, αστέρι σημαίνει η λέξη, σύζυγος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, γέννησε γιο τον Αλέξανδρο Δ΄ μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα το 323 π. Χ. Μάνα και γιος θύματα δολοφονίας μετά από διαταγή του Κάσσανδρου.

Το ποίημα ή πεζό, όπως δηλώνει ο ποιητής «Πεζό αντίδοτο στο πένθος της Ρωξάνης» μιλά για ένα δεσμό- μάχη τεσσάρων χρόνων. Αιτία του νέου τρωικού πολέμου η εκπομπή σε διαφορετικά μήκη κύματος. Γεννιέται ένα παιδί. Η μάνα παίρνει δεύτερο άντρα για πατριό κι ένα μογγολοειδές παιδί για ετεροθαλή αδελφό, μια μητέρα μοιχή, ο δεύτερος άντρας πεθαίνει, το παιδί λιώνει, ο πατέρας απαρηγόρητος, αυτή η μια παραλλαγή, ενώ η δεύτερη, για να μη μείνει ορφανό το παιδί που σταυρωνόταν από μητρικά χέρια απεφάσισε να αντικαταστήσει το παιδί, ο υιός εγκαταλείπει τον πατέρα, ο πατέρας νεκρός, αναμένει τον από μηχανής θεό.

«Νεολιθική εποχή» ένα άκρως ερωτικό ποίημα, που παραπέμπει στο Άσμα ασμάτων. Ο θάνατος αντικαθίσταται με τον έρωτα, αλαλαγμοί ερωτικοί. Ως κοινωνός θείας φύσεως βρίσκει στον έρωτα τη ζωοδόχο πηγή. Γιατί όμως το ποίημα τιτλοφορείται «Νεολιθική εποχή»; Ξεπέρασε ο ποιητής την παλαιολιθική εποχή, όταν είχε βιώσει όσα είδαμε προηγουμένως και τώρα επανέρχεται εις εαυτόν, ξαναβρίσκει στον έρωτα την πηγή της ζωής;  Ή μήπως και πάλι η γυναίκα επανέρχεται ως το σώμα όλος ο κόσμος της; «Τα όρια του σώματός μου τα όρια της γλώσσας μου» κατά το του Wittgenstein τα όρια της γλώσσας μου τα όρια του κόσμου μου, ή η γλώσσα μου είναι ο κόσμος μού ή τα όρια της γλώσσας μου ορίζουν τα όρια του κόσμου μου;

«Διά Χριστόν σαλότης» Διάπυρος προς έρωτα ευχέτης  με σώμα εύφλεκτο και ναρκοθετημένο. Ύστερα από το χωρισμό και τα όσα ο ποιητής έζησε γίνεται για το παιδί του μάνα και  άγγελος.

«Νυκτερινά» Η ερωτική σου φαντασία μνήμη αισθησιακή έγινε ουρανός και με ανάστησε. Το λακωνικό του ποιήματος, πλήρους ερωτισμού, συμπυκνώνει τη δύναμη του έρωτα, είτε φανταστικού είτε ως μνήμης ερώτων και δίνει ζωή στον τεθνεώτα.

Αυτά τα μικρά ποιήματα, γεμάτα χάρη κάποτε, όπως το «Σώματα γυναικών Α΄» «η μικρή Μαρία διεκδικεί παράφορα τη γύρη του ανεκπλήρωτου έρωτά της» σαν μέλισσα επιζητεί, ποθεί, διεκδικεί. Η απελπισία δίνει δύναμη για ελπίδα.

Μέρος του ποιήματος «Γήινα κτίσματα» μπορεί να αναγνωσθεί ερωτικά. «Τότε η Ανδρομάχη σήκωσε ψηλά τα πόδια. Η θέα προς τα κάτω άνοιγε στην ομορφιά του Άδη. ‘Ετσι άρχισε η άνετη διαδικασία της απαλλαγής από τον ουρανό. Στη Δημοκρατία του έρωτα μακριά από ονειρισμούς ο πραγματικός Παράδεισος εξέρχεται από την Άβυσσο, είπε πεζά η Νεφέλη. Δύσκολη σχεδόν ακατόρθωτη η αποβολή των θεϊκών εκκρίσεων…

Η συλλογή τελειώνει με το ποίημα Sub specie aeternitatis στο οποίο οι στίχοι «Αρχαϊκέ και πρώτε εαυτέ, το πρόβλημά σου είναι αμετάκλητα ερωτικό» επισφραγίζουν και το όλο ποιητικό έργο του Κλείτου Ιωαννίδη και το παρόν μέρος της εργασίας με θέμα το ερωτικό στοιχείο στην ποίηση του Κλείτου Ιωαννίδη.

Επιλογικά θεωρώ ευτυχία την ενασχόλησή μου με την ποίηση του Κλείτου Ιωαννίδη, γιατί αναγκάστηκα να υπερβώ δυσκολίες γνωστικές, φιλοσοφικές, ιστορικές, μυθολογικές, Παλαιάς και Καινής διαθήκης  και διαφόρων φιλοσοφικών ρευμάτων, κατόρθωσα να συλλάβω νοήματα -κατά δύναμιν- κρυμμένα κάτω από την μαντική γραφή, οπότε όντως ο πλούτος από την επαφή με το έργο του ποιητή είναι το μέγα κέρδος του μελετητή του.