ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΜΑς

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ - Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

(από τον Στέλιο Παπαντωνίου)

Σεβασμιότατε, σεβαστόν ιερατείον,

κύριοι βουλευτές κύριοι δήμαρχοι –

προύχοντες και επίτροποι

Κυρίες και κύριοι,

Όπως έγραφα στην αρχή του Προλόγου : «Το βιβλίο “Άγιος Γεώργιος Κερύνειας- Ο Παράδεισός μας” είναι γραμμένο εκτός παραδείσου.

 Όσοι μετέσχαν στη σύλληψη, σχεδίαση, συλλογή πληροφοριών, συγγραφή και στα απαραίτητα για την έκδοσή του , έζησαν στον Άγιο Γεώργιο Κερύνειας,                                       κατά γενική ομολογία όχι μόνο τον παράδεισο των παιδικών τους χρόνων αλλά και τον παράδεισο πολλών άλλων που κατοικούσαν εκεί, τα καλοκαίρια ιδιαίτερα.

Με την έξωση από τον παράδεισο το 1974,  έτος πραξικοπήματος και τουρκικής εισβολής,                                     όλοι αυτοί οι άνθρωποι βίωσαν τον τρόμο, τον κατατρεγμό, την απάνθρωπη μεταχείριση, το βιασμό, τον τραυματισμό,   τον φόνο δικών τους, μερικοί των οποίων συνεχίζουν να είναι καταχωρημένοι στον κατάλογο των αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής.                                                                              Ο παράδεισος μεταβλήθηκε σε κόλαση εκτός και εντός των ανθρώπων.

Ύστερα από χρόνια όμως γεννήθηκε το χρέος να μεταποιηθεί πνευματικά ο παράδεισος, να μεταφερθεί στην άυλη μορφή του, να αποτυπωθούν τα βιώματα, οι στιγμές να διαιωνιστούν, να συντηρηθεί η μνήμη, να μεταδοθούν οι γνώσεις και τα συναισθήματα, ο τίμιος ιδρώτας των ανθρώπων του χωριού κι η χαρά της ζωής.                                                                                    Η νέα γενεά που δεν είχε γνωρίσει τον τόπο έπρεπε να μάθει γι’ αυτόν,                                                                                            για να μπορεί το πνεύμα των Αϊγιωρκιτών να συνεχίζεται.» >>>>

Και τώρα στην παρουσίασή του

Το βιβλίο «Άγιος Γεώργιος Κερύνειας- Ο παράδεισός μας», μ’ ένα εξώφυλλο λουσμένο στο γαλάζιο, μπροστά το χωριό, πίσω το παρεκκλήσι του αγίου Φανουρίου,

ύστερα από πολύχρονες και πολύμοχθες προσπάθειες βρίσκεται στα χέρια μας.                                                         Ψηλαφούμε, πνευματικά μεταποιημένο το χωριό, ζεσταμένο μέσα στις χούφτες της αγάπης και της μνήμης, της συγκίνησης και του χρέους για μετάδοση και παράδοση στους νεότερους των βιωμάτων και της εντολής για επιστροφή.

Είναι περίπλοκο το συναίσθημα: αντί να βρίσκεται ο καθένας στον τόπο του και στο  σπίτι του και  να απολαμβάνει  όσα ο Πανάγαθος δώρισε στον τόπο και σε μας, (αφού ο τόπος εν ο άδρωπος), αντί τούτου του πραγματικού παραδείσου να κρατά στο χέρι ένα βιβλίο και να ομολογεί από τη μια την αγάπη στον τόπο και από την άλλη την ανάγκη να διασωθούν στις αυλές των σελίδων του οι αυλές και οι δρόμοι, τα περβόλια και οι παραλίες του χωριού.

Κι όλα αυτά με την ακοίμητη έγνοια για τη νέα γενιά,   να διδαχτούν, να ξέρουν, να αναγνωρίσουν τα σημάδια την κρίσιμη ώρα της επιστροφής,                                                           να μην αποκοπούν από τις ρίζες και την παράδοση και προπάντων να μη χάσουν την πίστη. Τα θεμέλιά τους μπορεί να μην τα γνώρισαν εκεί, αλλά το τέρμα των προσπαθειών πρέπει να είναι το χωριό, το σπίτι του καθενός,  που αναγράφεται στα πολεοδομικά σχέδια, στα κοτσάνια, στους χάρτες που με τόση επιμέλεια παρουσιάζονται σε τσέπη στο οπισθόφυλλο του βιβλίου. Όλα έχουν το λόγο τους.

Να μη χαθούμε, να μη χαθεί το χωριό, η ζωή του, η θύμηση. Οπλισμένη με γνώση να επιστρέψει η νέα γενιά.

Το βιβλίο αφιερώνεται «στη μνήμη εκείνων που με τον μόχθο τους μετέτρεψαν ένα μικρό οικισμό  σε μια ανθούσα κοινότητα, στους δολοφονημένους, αγνοουμένους και στους βίαια ξεριζωμένους,  καθώς και σ’ αυτούς που συντηρούν ακέραιη  την ελπίδα της επιστροφής».

Ιδρώτας και αίμα, ψυχική δύναμη, παρελθόν, παρόν και μέλλον.

Για την έκδοση του βιβλίου μόχθησαν και συνέβαλαν πολλοί: πρώτα οι εκδότες: το Κοινοτικό Συμβούλιο του χωριού,   το Προσφυγικό σωματείο, η εκκλησιαστική επιτροπή του αγίου Φανουρίου του Αϊγιωρκίτη.   Μπορούν να νιώθουν περήφανοι για το έργο ο γενικός συντονιστής Σοφοκλής Κοτζιαμάνης, και για  την έρευνά του και συλλογή στοιχείων για όλες τις οικογένειες του χωριού, την ετοιμασία χάρτη και του γενεαλογικού δέντρου όλων,                        η Ειρήνη Πράτσου Ξενοφώντος με τις ατέλειωτες αλλά τελεσφόρες ώρες εργασίας, όπως η Ήρα Μαυρομμάτη, η Άντρη Χρυσοστόμου και η  Γιόλα Μαυρομμάτη Βούρκου, που υπήρξαν οι ψυχές της έκδοσης,  ο Πόλυς Χριστοφή:  ο καθείς και τα όπλα του.   Όσοι έδωσαν πληροφορίες, ζωντανοί πομποί της ζωής εκεί: ο  Χρίστος Δράκος, ο Σωτήρης Παπανικολάου, ο Κώστας Χαραλαμπίδης, ο Γιώργος Σιαηλής, ο Αντρέας Βασιλειάδης.

Όπως γράφει στην εισαγωγή της η Ειρήνη Πράτσου Ξενοφώντος, εκ μέρους της Συντονιστικής επιτροπής,  «η πάροδος του χρόνου επέβαλλε την καταγραφή όσων συνθέτουν τον μαγευτικό χώρο της κοινότητας, γιατί αλλοιώνονται από την Τουρκία τα στοιχεία που συνθέτουν το χωριό, περιφρονούνται διεθνείς συμβάσεις και αρχές δικαίου,  τοπωνύμια μετονομάζονται, κάθε θρησκευτικό και πολιτικό μνημείο παραποιείται, γι’ αυτό ήταν αναγκαία η πολύπονη συλλογή των στοιχείων και συγγραφή του βιβλίου.»

Οργάνωση, συλλογή, περισυλλογή, σκληρή εργασία απαιτήθηκε, γιατί στο μεταξύ είχαν πολλοί εκδημήσει,                   και πολλά στοιχεία είχαν καταστραφεί με την εισβολή. Ευτυχώς είχε μεριμνήσει το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης να διασώσει πολλά, στα οποία η ομάδα συγγραφής κατέφυγε,  και άλλα κυβερνητικά αρχεία συνεπικούρησαν στη διάσωση πληροφοριών.

Φωτογραφίες, χάρτες, οικογένειες και προπάντων η πάλη ενάντια στο χρόνο, η θέληση και η σκληρή δουλειά οδήγησαν σε αίσιο πέρας το έργο που με την ίδια νοσταλγία αναφέρεται  στο παρελθόν της κοινότητας,   με πόνο στο παρόν και στις προσπάθειες επιβίωσης                    και με ελπιδοφόρα συναισθήματα και σκέψεις γράφουν οι απόγονοι, αφού με τους νέους αναβιώνει η ελπίδα για επιστροφή στα γενέθλια ευλογημένα χώματα. ΜΜΜΜΜΜΜΜΜΜ

Το βιβλίο χωρίζεται σε έξι μέρη: το πρώτο, Το χωριό άγιος Γεώργιος Κερύνειας από της ίδρυσής του μέχρι τις 20 Ιουλίου 1974, με υποκεφάλαια: τη Γεωγραφική και ιστορική επισκόπηση, τις ασχολίες των κατοίκων, γεωργία, κτηνοτροφία, εργοστάσια, βιοτεχνίες, ασβεστοκάμινα, τουρισμός, το συνεργατικό κίνημα του χωριού, εκπαίδευση, αθλητισμός, πολιτισμός, εκκλησίες, οι άγιοι του χωριού, έθιμα και παραδόσεις, κοινωνικές εκδηλώσεις, αναμνήσεις από το χωριό, και συμμετοχή στους εθνικούς αγώνες.

Το δεύτερο μέρος: η τουρκική εισβολή του 1974 με μαρτυρίες από την εισβολή και τις βαρβαρότητες του Αττίλα

Στο τρίτο μέρος, στην Προσφυγιά, δυσκολίες και προβλήματα στα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς, δραστηριότητες ιδιαίτερα των τριών επιτροπών του χωριού και δηλώσεις νέων για τον άγιο Γεώργιο

Στο τέταρτο μέρος Περιδιάβαση στο χωριό, ο Χάρτης του Χωριού

Στο πέμπτο μέρος το γενεαλογικό δέντρο των οικογενειών του χωριού

Τέλος,  το έκτο μέρος με φωτογραφίες από τη ζωή του χωριού.

Ένα πλουσιότατο σε ύλη βιβλίο, ο πανδέκτης του αγίου Γεωργίου Κερύνειας.ΜΜΜΜΜΜΜΜ

Πολύ δύσκολο να πω «έλα παππού να σου δείξω τα αμπέλια σου» γι’ αυτό θεωρώ πως ταξιδεύω καλύτερα, με οδηγούς μου τους συγγραφείς των κειμένων, με τις φωτογραφίες, τους χάρτες και τους καταλόγους, παρακολουθώ και μεταδίδω,  κι εσείς με τις παραστάσεις που έχετε φέρνετε μπροστά σας και ζωντανεύετε πρόσωπα, πράγματα, στιγμές ακινητοποιημένες στο χώρο και το χρόνο.

Το ταξίδι αρχίζει με μια πανοραμική έγχρωμη εικόνα του αγίου Γεωργίου, που γεμίζει με θαυμασμό και νοσταλγία τους εξορισθέντας του παραδείσου.                                                     Με χάρτη και εικόνες ο Σοφοκλής Κοτζιαμάνης μας παίρνει από το χέρι και μας γνωρίζει τη γεωγραφία και την ιστορία του χωριού. Μια αναδρομή στο χρόνο και στο χώρο, με πίνακα στοιχείων των οικιών και της εξέλιξης του πληθυσμού του χωριού.                                                                                                 Βλέπω τις πρώτες οικογένειες που έρχονταν από το Κάρμι, το Τριμίθι και τα Φτέρυχα, φτωχοί, με τα γαϊδούρια, το λίγο βιος, το βρίσκουν καλύτερο να εγκατασταθούν εδώ, να ανοίξουν λάκκους, να βάλουν αλακάτια, να οργανωθούν ως κοινότητα, με τους  κοινοτάρχες, τα μέλη του κοινοτικού συμβουλίου, με σεβάσμιους ιερείς, εκκλησιαστικούς  επιτρόπους, μερακλήδες ψάλτες. Οδηγός μας σε πολλά ο Ανδρέας Βασιλειάδης.

Και γίνεται το θαύμα: μια μικρή κοινότητα προοδεύει.  Ο αιώνιος δάσκαλος Σοφοκλής Κοτζιαμάνης μας εξηγεί: είναι η καλή γεωγραφική θέση, το κλίμα, η βλάστηση με το μαγευτικό τοπίο, η θάλασσα με τις παραλίες και ακτές της.  Λες τις λέξεις κι επιθυμείς κολύμπι. Τη βλέπεις τη θάλασσα, θέλεις να βουτήξεις, είναι καιρός.     ΜΜΜΜΜΜΜ

Ευλογημένοι που έφεραν νερό στο χωριό και το μοίρασαν, που έφεραν το ρεύμα.                                                                                   Κάτι μυρουδιές δεν μας αφήνουν ήσυχους: τα ματσικόριδα του αγίου Φανουρίου. Ένα μυριστικό ποίημα του Αντρέα Κτωρίδη σε κυπριακή διάλεκτο σε ωραίο έγχρωμο φόντο, απόδειξη της καλαισθησίας των επιμελητών της έκδοσης.

 Ο Κώστας Χαραλαμπίδης επιμένει πως πρέπει να περάσουμε και από τα περβόλια, να γνωρίσουμε βοσκούς και κτηνοτρόφους με τον ιδρώτα και τον κόπο.                                         Ο Σοφοκλής υπενθυμίζει πως δεν πρέπει να ξεχάσουμε τις γεωργικές ασχολίες των κατοίκων, τα οπωροκηπευτικά. Βρίσκουμε τον Κώστα Χατζηζωρζή ανάμεσα στις ελιές και χαρουπιές, τις λεμονιές,  ενώ παρέκει η Ήρα Μαυρομμάτη περιμένει να μας περπατήσει στα αλώνια, αλωνάρης μήνας, ο θερισμός και το αλώνισμα,  το χωριό επί ποδός, οι μικροί τρέχουν στ’ αλώνια, παρακολουθούν τον παππού στη δουκάνη, ενώ στο βάθος, το ιστορικό τσιφλίκι Φουντζί. Μας ξεναγεί εκεί η Ανθούλα Μορφάκη.

Ασπρόμαυρα ή έγχρωμα εργαλεία  στήριξης οι συνοδευτικές φωτογραφίες. Είμαστε και κάποιας ηλικίας, θέλουμε και τα μπαστούνια της μνήμης. ΜΜΜΜΜΜΜΜ

Το χωριό δεν έμεινε όμως στη γεωργία και κτηνοτροφία, προοδεύει. Το ταξίδι στο χρόνο εμπλουτίζεται,   ήλθε η βιοτεχνία και η βιομηχανία, ο κόσμος εξελίσσεται. Σημαδιακό το εργοστάσιο Σεβέρη.  Μια βόλτα ως εκεί με τον Χριστόφορο και Ανδρέα Κτωρίδη. Στη βιοτεχνία Κουτσοκούμνη μας ξεναγεί η Μαρία Κουτσοκούμνη Σφηκουρή. Θυμηθείτε πόσοι δούλεψαν εκεί, πόσοι εργοδοτήθηκαν, πόσοι έδεσαν δεσμούς.

Ο Σοφοκλής Κοτζιαμάνης παίρνει συνέντευξη από τον Κώστα Μαυρουδή για την ομώνυμη βιοτεχνία.   Δεν είναι μόνο οι φωτογραφίες, είναι κι οι ευλογημένοι ζωντανοί μάρτυρες με την αλήθεια των λόγων τους.

 Ίσως μερικοί να έχετε στο σπίτι αγγεία από τα αγγειοπλαστεία της περιοχής. Τα θυμάται με λεπτομέρεια η Ήρα Μαυρομμάτη. Λες ασβεστοκάμινα κι ο νους σου πάει στη φωτιά, στον ασβέστη. Καλά μας καθοδηγεί ο Ηρακλής Χαραλαμπίδης.              Δεν είναι όμως μόνο αυτά,                                                               γι’ αυτό  συμπληρώνει ο Σοφοκλής Κοτζιαμάνης με τις άλλες ασχολίες των κατοίκων.                                                                       /////////////

Όλοι οι παλιοί θυμάστε, ο καθένας στη γειτονιά του, τους πρώτους λευκωσιάτες. Ο τουρισμός μπορεί να άρχισε με λίγους λάτρεις της θάλασσας από τη Χώρα.                                   Η Χριστοφούλα Παπανικολάου όμως γνωρίζει περισσότερα για την ανάπτυξη του τουρισμού.

Μην ξεχάσετε να περάσετε και από τα συνεργατικά, συστήνει η  Αγλαϊα Χατζημάρκου με την Ήρα Μαυρομμάτη. Κι έτσι μας περνούν από τη Συνεργατική Πιστωτική Εταιρεία.

Ο Σοφοκλής από το Συνεργατικό Παντοπωλείο, ο Κώστας Χατζηζωρζής από την Συνεργατική Εταιρεία Λεμονοπαραγωγών και το Συνεργατικό Ελαιοτριβείο.                      

 Ένα καμάρι τότε ο συνεργατισμός, μια συνένωση δυνάμεων, σήμερα δυστυχώς τα τραπουλόχαρτα σωριάζονται.////////////

Αναφαίρετον η παιδεία. Είδαμε τη σημασία της μετά το 74. Ήταν σωτήρια τα σχολεία κι η μόρφωση που έδωσαν σε μας και στα παιδιά μας.                                                                    

Γνώστες των πραγμάτων οι δάσκαλοι και νηπιαγωγοί, η  Χριστοφούλα Παπανικολάου και ο Σοφοκλής Κοτζιαμάνης,  μας παίρνουν μια βόλτα στα σχολεία, μας θυμίζουν μαθητές και δασκάλους.

Η Γιόλα Μαυρομμάτη Βούρκου θυμάται τον Κώστα Μαυρομμάτη, τον Κώστα Πατσαλίδη, την Ανδρούλα Σούπασιη.

Η Ήρα Μαυρομμάτη γράφει τις αναμνήσεις μιας νηπιαγωγού, η Χριστοφούλα Παπανικολάου τις αναμνήσεις μιας δασκάλας, η Κυριακή Σιεγκαρή Ελευθερίου αναμνήσεις μιας μαθήτριας.

 Και μεις μεταφερόμαστε ο καθένας στα δικά του, μνημονεύουμε δασκάλους, δασκάλες, συμμαθητές και συμμαθήτριες. Έχουμε πολλά να λέμε για τη σχολική μας ηλικία.//////

Το αθλητικό σωματείο Ίκαρος πρέπει να έπαιξε μεγάλο ρόλο στο χωριό και να γράφτηκε ανεξίτηλα στα φύλλα της καρδιάς του Αντρέα Κτωρίδη.

Η Ιωάννα Κύρρη προτίμησε τον κλασσικό αθλητισμό,  βιογραφίες αθλητών και αναμνήσεις  μιας αθλήτριας.                      ////////Οι πρόσκοποι ακόμα και σήμερα φαίνεται να συγκινούν τη Γιόλα Μαυρομμάτη Βούρκου.

/////// Ήδη η ζωή φουντώνει,  σε ένα τόπο ευλογημένο και παραδεισένιο,  σε άπλετο χρόνο, τα πρόσωπα πληθαίνουν, οι ασχολίες δεν είναι μόνο οικονομικές αλλά και κοινωνικές, η οργανωμένη κοινωνία αποδεικνύει την ύπαρξή της με την οργανωμένη συλλογική ζωή για το καλό όλων, υλικό, πνευματικό, ανθρώπινο.

//////////Είναι δυνατόν να επισκεφτώ χωριό και να μην περάσω από την εκκλησία ή τις εκκλησίες του;

Η Άντρη Χρυσοστόμου ξεναγός, η εικόνα της εκκλησιάς του αγίου Γεωργίου, στο βάθος μια βουκεμβίλια.  Σαν από άλλο κόσμο να έρχεται ο Παπανικόλας, ο πρώτος ιερέας από τη Δρούσια και το Τριμίθι.

Το χωριό μετονομάζεται από Αλακάτια ή Κάμπος σε άγιο Γεώργιο με την εύρεση της εικόνας του αγίου και το κτίσιμο της εκκλησιάς του, για το οποίο μιλούν ο Δημήτρης Ασπρής και ο Κώστας Συμεού.///////

Η Αντρούλα Σούπασιη μας κατεβάζει στη σπηλιά του αγίου Φανουρίου, φτωχικές εικόνες στις ρωγμές,    το εργοστάσιο Σεβέρη κατεδαφισμένο,  ένα ξένο στο τοπίο ξενοδοχείο τώρα εκεί, η καταστροφή.

 Όμως οι μύθοι κι οι θρύλοι, ζωντανές οι παραδόσεις, η πίτα του αγίου Φανουρίου γνωστή στη γεύση,  το παρεκκλήσι του δέχεται και σήμερα τους πιστούς. Τα ξέρει καλύτερα ο Μενέλαος Πίττας, και τα γράφει καλύτερα.

Συνδεδεμένος άμεσα με την εκκλησία ο ιερέας της κοινότητας, ο Παπακυριάκος Θεοδούλου, παρών στο γάμο του Αυξεντίου. Η Ειρήνη Πράτσου Ξενοφώντος μας τον γνωρίζει.     α έχουμε την ευχή του από κει που βρίσκεται.///////////

Ο χρόνος σημαδεύεται με τις μεγάλες γιορτές της χριστιανοσύνης, κι αυτές με τα ήθη και έθιμά μας, χριστούγεννα, θεοφάνια, πρωτοχρονιά, σήκωσες,  αγία εβδομάδα και πάσχα,                                                         συνδυασμός θρησκείας και γαστριμαργίας.  Η Άντρη Χρυσοστόμου σε ένα ταξίδι στο χρόνο.                       

Ξαναζούμε μαζί της τις γιορτάρες μέρες,  αξέχαστες πάντα στο χωριό, στο οικείο περιβάλλον.

Κι αλλού τα έζησαν οι πρόσφυγες, σαν στο χωριό όμως ποτέ. Αντίθετα, τα πρώτα χρόνια οι θύμησες πίκραιναν τα κουλούρια και τις φλαούνες.  

Μπροστά στο φούρνο έμεινε άλλη με την ποδιά, άλλη με το φουρνόφκιο, κάποιος θα πρέπει να μαζώξει ξύλα, να πυρώσει το φούρνο.

Την Κυριακή του Πάσχα γιορτάζουν μαζί με τους ανθρώπους τα λουλούδια του Πάσχα, λάζαροι, πετεινοί και μαργαρίτες. Την ώρα που οι άνθρωποι χαίρονται τη φύση, παίζουν τα γνωστά παιχνίδια, πατροπαράδοτα.  Ο Ανδρέας Κτωρίδης θα διδάξει μερικά τέτοια παιχνίδια σ’ όσους τα ξέχασαν. Φέρτε και κανένα τσιακκί μαζί σας, όσοι θυμάστε το παιχνίδι, θα χρειαστεί.

Η ‘Αντρη Χρυσοστόμου φαίνεται να απέκτησε ειδικότητα στις γιορτές: την Καθαρή Δευτέρα με τις πεταλίνες, τη Δευτέρα του Πάσχα στη Χρυσοτριμιθιώτισσα, στης Παναγίας της Γλυκιώτισσας το πανηγύρι με τις βαρκάδες γύρω από το νησί των εχιδνών.

Τέτοιες αλησμόνητες μέρες κάνουν την έξωση από τον παράδεισο δυσβάστακτη. Ως άλλοι Αδάμ καθόμαστε έξω του παραδείσου και ο θρήνος πολύς.  

Αλλά η ζωή συνεχίζεται: με τους αρραβώνες,  τους γάμους, (πεζουνούθκια τη Δευτέρα),                                        με τις βαφτίσεις στην κολυμβήθρα και όχι στο φτωχικό τσίγκενο πανιούδι. Το ταξίδι δεν έχει τελειωμό.                                    

Ο Αντρέας Κτωρίδης μας θυμίζει τον καραγκιόζη στα καφενεία του Παλιομούχταρου, του Μαυρουδή, του Ευάγγελου,  του Αθανάση, του Πίστου.                                                                  Ο ίδιος θυμάται και μας μιλά για το ψάρεμα κι ο Νεοκλής Χάσικου για το κυνήγι. ΜΜΜΜΜΜΜ

Στο κεφάλαιο «Αναμνήσεις από το χωριό», μιλά στον Σοφοκλή Κοτζιαμάνη ο Παναγής Ερωτοκρίτου (Ρωτόκλης).  Στην Ειρήνη Πράτσου Ξενοφώντος η Μαρούλα Πίστου Πατσαλίδη.   Κάτω, σε φωτογραφίες,  το καφενείο, το Συνεργατικό, ο τηλεφωνικός θάλαμος, η παραλία με τις καλύφες.   Ο μακαριστός Γιάννης Κλεάνθους στη Γιόλα Μαυρομμάτη Βούρκου στην οποία μίλησε κι ο γιατρός Ανδρέας Ξερός.            Ο Χριστόφορος Κτωρίδης, (Ψωμάς) στον Ανδρέα Κτωρίδη. Ο Δημήτρης Ασπρής στον Σοφοκλή.                                                    Η Χρυστάλλα Μορφάκη Κουτσοκούμνη στη Μαρία Σφηκουρή Κουτσοκούμνη και στην Ειρήνη.

Στην όλη παρέα προσκαλούνται και θυμούνται τη ζωή στον παράδεισο οι Λευκωσιάτες,  ο Γιάννος Πίττας και ο Λουκής Χαραλαμπίδης.       Είναι όμως και ευτράπελες ιστορίες που θυμούνται ο Σοφοκλής, ο Αντρέας Κτωρίδης και ο Νεοκλής Χάσικος. Σκηνές αξέχαστες από την υποδοχή των κρατουμένων τον καιρό της ΕΟΚΑ, από τα κέρφιου, τη λαμπρατζιά, τις φανουρόπιττες.

Τέλος ένα λαϊκό ποίημα για τον Άην Γιώρκην τον Άην Κόκον.                           

                 ΜΜΜΜΜΜΜΜ

Το κεφάλαιο «Συμμετοχή στους Εθνικούς αγώνες»  χρειάστηκε έρευνα και μελέτη πολλή,  που έφερε σε πέρας η Ειρήνη Πράτσου Ξενοφώντος, με φωτοτυπίες των σελίδων από το ενωτικό δημοψήφισμα με υπογραφές όλων των χωριανών.                                                             Η συμμετοχή στον αγώνα της ΕΟΚΑ και οι δεκαεφτά μέρες κέρφιου στο χωριό, με συνέντευξη προς την Ειρήνη  της Μαρούλας Ξερού Χατζηνικολάου.                                       Αναφορές των εφημερίδων της εποχής  για το κέρφιου του Νιόβρη του 1958.

Ακολουθούν τα πρώτα δεκατέσσερα χρόνια της ανεξαρτησίας με κείμενα του Σοφοκλή και του Κλεάνθη Ερωτοκρίτου                 κι έτσι εισερχόμαστε στην κόλαση του 1974.                                       Τίτλος: Η τουρκική εισβολή του 1974 και οι συνέπειές της- Μαρτυρίες από κατοίκους του χωριού.

Μπήκαμε έτσι στο δεύτερο μέρος του βιβλίου.

Ύστερα από μια σύντομη ιστορία της Κύπρου από αρχαιοτάτων χρόνων από τον Σοφοκλή, την εισβολή και τις συνέπειές της,  ακολουθεί η Ειρήνη με κείμενό της για το πραξικόπημα και την εισβολή με μαρτυρίες κατοίκων για τους εξευτελισμούς και τη βαρβαρότητα του Αττίλα.

Στρατεύσιμοι ήταν τότε ο Λάμπρος Λάρκου Κοτζιαμάνης,   που έζησε για εξήντα μέρες την κόλαση του πολέμου, ο Ανδρέας Βασιλειάδης, έφεδρος ανθυπολοχαγός, ο Κώστας Χατζηζωρζής, έφεδρος στρατιώτης,  ο Λάμπρος Στρατή Χατζηλάρκου,  ο Γιάννης Φιλαρέτου Βούρκου.

Υπάρχουν όμως και οι μαρτυρίες από πολίτες.  Ο Σοφοκλής παίρνει συνέντευξη από τον Χρίστο Δράκο  για τις δραματικές στιγμές που έζησε τότε.    Η Ολυμπία Χρύσανθου Στυλιανού μιλά στην Ειρήνη για τους αγνοούμενους δικούς της. Και άλλες ανώνυμες γυναίκες.

Εικόνες ασυγκράτητης θλίψης.

//////Ύστερα, όπως πολλοί θυμάστε, ακολούθησε  εκτός από το δρόμο στην προσφυγιά  και ο εγκλωβισμός στο Πέλλαπαϊς, με το κρυφό σκολειό εκεί.   

Για όλα αυτά είχαν δώσει συνέντευξη στο Φρίξο Δαλίτη του Φιλελευθέρου                                                                                          ο Πόλυς Χριστοφή, ο Κλεάνθης Ερωτοκρίτου και   ο Αντρέας Κυριάκου.

Ο Κλεάνθης Ερωτοκρίτου κλείνει το όλο κεφάλαιο με τους πέντε τελευταίους εκδιωχθέντες από το χωριό το 1974.

Ακολουθούν κατάλογοι Πεσόντων και Αγνοουμένων της εισβολής, αιχμαλώτων και απελευθερωθέντων.

Το κακό δεν έχει τέλος. Τώρα αρχίζει μια άλλη ζωή, «Στην προσφυγιά», όπως τιτλοφορείται.  ΜΜΜΜΜΜ

Βρισκόμαστε στο Γ΄μέρος του βιβλίου, που αρχίζει με τον Αντρέα Παπανικολάου   να διεκτραγωδεί τις δυσκολίες και τα προβλήματα στα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς.    Τον Δήμο Σούπασιη με το κείμενο «Από την ανέμελη ζωή του χωριού στην Προσφυγιά», με μια επιστολή που έστειλε τότε στον Τζον Μπραδήμα και με την απάντηση του Γερουσιαστή. Προσπάθειες συγκινητικές και απέλπιδες, όμως προσπάθειες αναγκαίες.

Στην προσφυγιά οι άνθρωποι θέλουν με όλη τη δύναμη της ψυχής τους να μη χαθούν, οργανώνονται και πάλι.   Εκ μέρους του Κοινοτικού Συμβουλίου γράφει ο Αντρέας Βασιλειάδης για το Συμβούλιο,  η Ήρα Μαυρομμάτη για το Προσφυγικό Σωματείο,                       ο Γιάννης και η Ανδρούλα Σούπασιη για την εκκλησιαστική επιτροπή του αγίου Φανουρίου και το παρεκκλήσι που κτίστηκε στην προσφυγιά.

Τα τρία αυτά οργανωμένα σύνολα είναι περήφανα για την προσφορά τους και για άλλες δραστηριότητές τους. Είναι ώρα όμως να δοθεί ο λόγος και στους νέους, να δηλώσουν τον ασίγαστο πόθο για επιστροφή.  Η Έφη Δαρείου, η Έμιλη Δημητρίου, η Έφη Βουρκίδου Λιασίδη. Κείμενα συγκινητικά και ελπιδοφόρα.  Μια μεγάλη προσφορά του βιβλίου είναι ο χάρτης του χωριού, με τις οικίες και τα μέλη των οικογενειών που κατοικούσαν σ’ αυτές.

Βρισκόμαστε στο Μέρος Δ΄με τίτλο

«Περιδιάβαση στο χωριό- Ο χάρτης του χωριού με τις οικίες και τις οικογένειες που ζούσαν σ’ αυτές».

Είναι ένα κείμενο της Ειρήνης και του Σοφοκλή, μια περιδιάβαση στο χωριό.                                                              Ιδρύματα και καταστήματα, εργαστήρια και άλλα στο χάρτη, από τους Χαραλαμπίδη, Παπανικολάου, Δράκο, Κοτζιαμάνη , Βασιλειάδη.                                                                                    Επεξήγηση του χάρτη από το Σοφοκλή και τον Πόλυ Λεωνίδα Χριστοφή που τοποθέτησε ηλεκτρονικά τις οικίες στο χάρτη. Καταγραφή των οικιών στο χάρτη με στοιχεία των μελών κάθε οικογένειας από το Σοφοκλή. 419 οικογένειες.

Το πέμπτο μέρος αυτό του βιβλίου περιέχει «Το γενεαλογικό δέντρο των οικογενειών του χωριού». Έργο του Σοφοκλή Κοτζιαμάνη με εισαγωγή και επεξηγήσεις, σύνολο πενήντα επτά οικογενειακές ρίζες, από τις οποίες προήλθαν οι υπόλοιπες.

Στο τέλος του βιβλίου φωτογραφίες από τη ζωή στο χωριό με ηλεκτρονική τους επεξεργασία από τον Πολύβιο Λεωνίδα Χριστοφή. Και

Πηγές- Βιβλιογραφία.

Όπως τελειώνω στον Πρόλογο στο βιβλίο έτσι κι εδώ:

«Αργά γρήγορα βλέπω μια πομπή των Αϊγιωρκιτών να ξεκινά από όλα τα ελεύθερα της Κύπρου μέρη   και να πορεύεται στα άγια χώματα, να καταθέτει στα κοιμητήρια και στους τόπους ταφής πεσόντων, αγνοουμένων,                                                                         στις εκκλησιές και στα προσκυνήματα, τα λουλούδια της αγάπης παλαιών και νέων                                         και να επανεγκαθίσταται πανευδαίμων στον παράδεισο.

Δικαιοσύνη.»

Σας ευχαριστώ