Μια μεγάλη συγγραφέας

Στέλιος Παπαντωνίου

ΡΗΝΑ ΚΑΤΣΕΛΛΗ

Η παρουσίαση του λογοτεχνικού έργου της Ρήνας Κατσελλή - πλην του πλούσιου θεατρικού - φαίνεται στην αρχή έργο δυσβάστακτο, λόγω του μεγάλου όγκου βιβλίων τα οποία έχει συγγράψει, και για τα οποία είναι βέβαιο πως έχει καταβάλει τεράστια προσπάθεια και μόχθο σε απειράριθμες ώρες εργασίας. Προσεγγίζοντας ωστόσο σιγά σιγά ένα ένα τα βιβλία της, αισθάνεται  ο αναγνώστης την έλξη τους και δε θέλει να τα εγκαταλείψει προ του τέλους. Είναι τόσο μεστή η ζωή αυτών που ιστορούνται, ώστε  ο αναγνώστης να αισθάνεται πλήρης σε γνώση και σε πείρα, αφού διδάσκεται με τον τρόπο ζωής των άλλων, με το θάρρος, το πείσμα, την πίστη στις αξίες που κράτησαν ζωντανό τον ελληνισμό στην Κύπρο αλλά και θαυμάζει τη λογοτέχνιδα, για τον εσωτερικό της κόσμο που αφειδώλευτα διαχέει στο έργο της, σε μια ελληνική γλώσσα σ’ όλες τις χρονικές και τοπικές ποικιλίες της  εκφραστικότατη -κάποτε κατασκεύασμα δικό της, αντίστοιχο της σημερινής κυπριακής γλωσσικής πραγματικότητας-  με ποικίλους εκφραστικούς τρόπους και με συνεχείς δοκιμές  στη δομή των έργων της, όντας μια διαρκώς ανανεωνόμενη συγγραφέας, που δεν θεωρεί ποτέ το έργο της τετελεσμένο αλλά διατελεί σε διαρκή πορεία.  

Συσσωρευμένη πείρα και γνώση, ιστορική, κοινωνική, λαογραφική, στρεφόμενη γύρω από την Κερύνεια, ως επί το πλείστον, κατατίθεται στο σεβαστό έργο, ωσάν η μοίρα να κάλεσε μερικούς ανθρώπους να διασώσουν τη ζωή της μικρής και ωραίας μας πόλης, που καταλήφθηκε από τους Τούρκους το 1974. Το έργο της δεν διαφυλάσσει μόνο καιρούς και τόπους, πρόσωπα και ιδέες, αλλά και διακηρύσσει την πίστη και την υπομονή για την Κερύνεια, μια στωική και ελπιδοφόρα στο βάθος στάση ζωής, παρόλο που γνώριζε, ως εμφαίνεται από τα γραφόμενά της του 1964, στο πρώτο της έργο, «Τα Τετράδια της Αδελφής μου», και είχε αποτυπώσει τις προσπάθειες των Τούρκων να εισβάλουν στο νησί και να καταλάβουν ειδικά την μικρή και γραφική μας πόλη.

Η Ρήνα Κατσελλή φαίνεται να είναι ο άνθρωπος που ανέλαβε να καταγράψει τα πάντα για την Κερύνεια -χωρίς να υποτιμώ την προσφορά τόσων άλλων συγγραφέων και μελετητών. Ακάματη και παραγωγικότατη, με έρευνα και επιστημοσύνη, μας παρέδωσε και συνεχίζει να παράγει μια πλούσια πινακοθήκη Κερυνειωτών, με περιγραφές του τόπου, ιστορικές αναφορές, τομές στη μικρή κοινωνία, τις πολιτικές καταστάσεις που έζησε ο τόπος και η ίδια προσωπικά, αφού υπήρξε βουλευτίνα. Στο έργο της παρουσιάζεται πανευρωπαϊκή, ελληνική, κυπριακή και κερυνειώτικη η ζωή του παρελθόντος και του παρόντος.

Πρώτο έργο της λογοτεχνικό μπορεί να θεωρηθεί το τιτλοφορούμενο «Τα Τετράδια της Αδελφής μου» σε ημερολογιακή καταγραφή, βασικά στην Κερύνεια του 1964, χρονιά που οι Τούρκοι απειλούσαν με εισβολή και κατάληψη της πόλης.  Η ηρωίδα θυμάται τους αγώνες της ΕΟΚΑ και ζει τα γεγονότα μέσα σ’ ένα ξενοδοχείο όπου εργάζεται. Τα πολιτικά και πολεμικά γεγονότα συνυφαίνονται με την προσωπική και οικογενειακή της ζωή και ιστορία.  Ήδη στο έργο αυτό φανερώνεται μια συγγραφέας ταλαντούχα, που μπορεί άνετα να υφαίνει το λόγο της σε ποικίλη θεματολογία, με γνώση και προβληματισμό, ενδοσκόπηση και φιλοσοφική διάθεση. Το έργο αυτό, πλην των επικαιρικών καταγραφών, δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να αντιληφθεί τις ικανότητες της συγγραφέως, γιατί αυτή κατορθώνει να ανέρχεται πάνω από το σύγχρονο, εισχωρεί στο πνεύμα της πολιτικής της εποχής, των μεγάλων δυνάμεων, του ΟΗΕ ως διεθνούς οργανισμού, και στην ψυχολογία των ανθρώπων, προπάντων  με προβολή των ιδεωδών της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Ζωντανός λόγος, παραστατικός, προοιωνίζει μια πληθωρική συγγραφική παρουσία στη λογοτεχνία της Κύπρου. Έξυπνος ο τρόπος δόμησης του κειμένου, που από τη μια δίνει την ευκαιρία απεξάρτησης από το μυθιστόρημα και από την άλλη συγχωρεί την καταγραφή γεγονότων σημαντικών, τόσο, που να μπορεί το έργο αυτό να θεωρηθεί και ιστορική πηγή λόγω των πληροφοριών και της διείσδυσης στην ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων της εποχής.

Το βιβλίο «Πρόσφυγας στον τόπο μου, Κύπρος ’74» αποτελεί ζωντανή καταγραφή όσων η συγγραφέας έζησε στην Κερύνεια κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής. Τα γραμμένα άμεσα και ταυτόχρονα με τα σημαντικά γεγονότα της εποχής αυτής αποτελούν ζωντανή μαρτυρία των παθών της ελληνικής κυπριακής ψυχής της περιόδου 1963-74 και εξής, της πιο ηφαιστειακής της κυπριακής Ιστορίας.

Η καταγραφή της 29.7.1974: «Συμμάζεψα τον εαυτό μου. Και αν ακόμα χάσω το κάθε τι στην Κερύνεια, κουβαλώ μέσα μου αφάνταστη ποικιλία εντυπώσεων και πείρας. Δεν πρέπει να σκύψω. Αποτελώ μέρος του τόπου αυτού. Ό τι σώζεται μέσα μου δε θα πεθάνει αν κρατήσω γερά» μπορεί να θεωρηθεί και το πνευματικό υπόβαθρο της όλης δημιουργίας της μετά την εισβολή, αφού προηγουμένως είχε αφήσει στην Κερύνεια μεγάλο μέρος της πνευματικής παραγωγής της για την οποία γράφει: «Όλο και περισσότερο σκέφτομαι τη βαλίτσα με τα ημερολόγια και τα άλλα πολύτιμα για μένα χαρτιά που άφησα πίσω. Γιατί; Δεν έπρεπε. Φυσικά τόσος κόσμος χάνεται κι εγώ σκέφτουμαι λίγα κουρελόχαρτα. Αν όμως χαθούν, θα πληγωθώ αφάνταστα. Θα πρέπει να λογαριάζουμαι κι εγώ από τους βαριά τραυματισμένους, ίσως ακρωτηριασμένους πνευματικά.» Μερικά από αυτά τα γραφτά, πληροφορούμαστε, σώθηκαν και της τα έφεραν στη Λευκωσία, για άλλα όμως αναγκάστηκε να ερευνήσει και να τα ξαναγράψει. Το εσωτερικό όμως θησαυροφυλάκιο  έχει τη μεγάλη σημασία κι αυτό ξανάδωσε στη συγγραφέα την ώθηση και τη δημιουργική θέληση.

Η «Γαλάζια Φάλαινα», βραβευμένο από το Υπουργείο Παιδείας μυθιστόρημα, ξεχειλίζει από την πίκρα του πρόσφυγα, ενταγμένου στη σειρά των δεδιωγμένων της γης από ξένους και δικούς. Η αδικία και ο κίνδυνος ολικής καταστροφής οδηγεί σε επαναστατικές, αναρχικές ακόμα σκέψεις και λυτρωτικούς στίχους. Στο έργο η συγγραφέας συλλαμβάνει και εκφράζει μεγάλες αλήθειες, και προπάντων ανάγεται στον «άνθρωπο καθόλου» για την τύχη του οποίου αγωνιά. Καθ΄οδόν, ένδον σκάπτων ο ήρωας αναθεωρεί αξίες, προσπαθεί όμως να μη χάσει την ανθρωπιά αλλά να βρει τον γνήσιο εαυτό του. Η αμεσότητα της αναφοράς στον αναγνώστη και η κλήση να συμμετέχει κι αυτός στη συγγραφή- πρωτοτυπία - φανερώνει την ανάγκη της συγγραφέως να επικοινωνήσει με τους ανθρώπους σε ακραίες στιγμές της ζωής και της Ιστορίας μας. Λόγος καθημερινός, -δικαιολογημένος στο μυθιστόρημα από τη συγγραφέα- αποκαλυπτικός και μαστιγωτικός.     

Το βιβλίο της «Μη Γένοιτο» με υπότιτλο αυτοβιογραφικές σημειώσεις Χαράλαμπου Πύρκου, δίνεται υπό τύπον ημερολογίου και σημειώσεων η θέση ενός κυπρίου που έζησε την εισβολή και κατοχή του 1974. Ο ήρωας ετοίμασε την οικογένειά του να ζήσει έξω Κύπρου για να αποφύγει άλλη δυστυχία, όταν όμως τα τουρκικά στρατεύματα καταλαμβάνουν όλη την Κύπρο –Μη Γένοιτο- αποφασίζει να επιστρέψει στο καταστρεμμένο πια νησί,  όπου συναντά σε νοσοκομείο  τη θυγατέρα του βοηθό – νοσοκόμο. Ύστερα από περιπέτειες των πραγματικών Κυπρίων Ελλήνων και Τούρκων και μετά από ασθένειά του τον θάβουν στα χώματα του χωριού του. Το μήνυμα της  «νουβέλας ιστορικής φαντασίας», όπως ορθά καθορίζεται, είναι πως ένας Κύπριος δεν έχει νόημα να ζει στο εξωτερικό, όντας Κύπριος. Το σημαντικό για το μελετητή είναι  πως στο έργο αυτό επιβεβαιώνεται πρώτο, ότι η Κατσελλή έχει ιδιαίτερη κλίση στο να διεισδύει στην ψυχολογία και στις σκέψεις των ηρώων της μεταφέροντάς τα σε πρωτοπρόσωπη γραφή και δεύτερο ότι έχει τη δύναμη της φαντασίας να μπορεί να συλλαμβάνει  ό, τι φοβάται ο κάθε Κύπριος, την κατάληψη όλου του νησιού από τους Τούρκους και να την πραγματοποιεί με την πνευματική της δύναμη στο έργο της.

Μια τετραλογία για την Κερύνεια αποτελούν τα βιβλία

«Κερύνεια- Ιστορική, Λαογραφική Έρευνα»,

«Κερύνεια Ο άνθρωπος/ Ο τόπος»,

«Εκ Στόματος Γερόντων» και

οι «Τζιερυνειώτισσες»

Το βιβλίο «Κερύνεια- Ιστορική, Λαογραφική Έρευνα» δεν μπορεί να εκληφθεί ως εγκυκλοπαιδικό μωσαϊκό για την Κερύνεια, την Ιστορία, Γεωγραφία, Ανθρωπολογία της, γιατί είναι γραμμένο σε σφύζουσα και χυμώδη γλώσσα, με παραθέματα μεγαλύτερα ή μικρότερα, πεζά ή ποιητικά, μαρτυρίες παλαιοτέρων, υποσημειώσεις, παραπομπές, πλούσια βιβλιογραφία και προπάντων τοποθέτηση στις σωστές τους διαστάσεις θεμάτων αμφιλεγομένων από μια γνήσια Κερυνειώτισσα, που μπορεί κανείς να πει πως εκφράζει την ψυχή της επαρχίας της.

Το έργο «Κερύνεια εκ Στόματος Γερόντων» είναι ένα πολυπρόσωπο μυθιστόρημα, ριζωμένο σε ιστορίες που της αφηγήθηκαν για πρόσωπα του παρελθόντος -μερικά ήδη γνωστά από το βιβλίο «Κερύνεια- Ιστορική, Λαογραφική Έρευνα». Στο έργο αυτό προσπαθεί να εμβαθύνει στους χαρακτήρες και να τους συνδέσει σε όλο, όχι μόνο χρονικά και τοπικά με την Κερύνεια ή με πρωταγωνιστικά πρόσωπα, αλλά και με θεματικά κέντρα, έστω το κτίσιμο ενός καμπαναριού κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Κατορθώνει με το μεστό της λόγο και τη μαστορική δομή να παραθέσει μια ανθηρή  προσωπογραφία μορφών του παρελθόντος,  ζωγραφική τόπων και ανάλυση καταστάσεων, ζωοδότης του τέλους της βαριάς και νωχελικής ατμόσφαιρας της τουρκοκρατίας και των αρχών της υβριστικά ειρωνικής αγγλοκρατίας στην Κερύνεια.

Το βιβλίο της «Κερύνεια Ο άνθρωπος/ Ο τόπος»  είναι η ενδιαφέρουσα βιογραφία του Κώστα Κατσελλή, πρωτοπόρου ξενοδόχου, εργασιομανή και δραστηριότατου κερυνειώτη,  όπως τη διηγήθηκε στη Ρήνα Κατσελλή, επεξεργασμένη και χρονολογικά ανασυνταγμένη από την ίδια. Στο βιβλίο αυτό παρακολουθούμε τα παιδικά χρόνια του Κώστα Κατσελλή, την πρώτη βιοπάλη στην Κερύνεια, τη μετανάστευσή του στην Αίγυπτο /Αμερική και τελικά το γυρισμό του στον τόπο του, όπου δημιουργεί οικογένεια, πρωτοπορεί στη σύγχρονη τουριστική ανάπτυξη της Κύπρου, δίνει και παίρνει αγάπη από δικούς και ξένους δοσμένος στο όραμά του.

Οι «Τζιερυνιώτισσες», ιστόρημα, ως το χαρακτηρίζει η συγγραφέας, είναι η ιστορία- αυτοβιογραφική- τεσσάρων γυναικών από την Κερύνεια, της Λένιας, δημοσιογράφου, της Πηγής, ζωγράφου, της Δόξας βουλευτίνας, και της Μαρίας, γραμματέως σε πολιτευτή, υποψήφιο βουλευτή. Η Κερύνεια συνειδητά και υποσυνείδητα τις ενώνει με τα βαθιά χαραγμένα βιώματα, τον πόθο επιστροφής και προπάντων τον προβληματισμό για το μέλλον του κυπριακού ελληνισμού, που αναγκάζει μερικές σε αποδημία.  Οι «Τζιερυνιώτισσες» ζουν κατά τη σύγχρονη μετά την εισβολή εποχή και χαρακτηρίζονται η καθεμιά από τις ιδιοτυπίες της, τα ιδιαίτερα προβλήματά της και τα κοινά προσφυγικά. Όλες μαζί εκφράζουν τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι εκτοπισμένοι μετά την τουρκική εισβολή μέσα σε μια κοινωνία συγχυσμένη. Κοινωνική, χαρακτηρολογική, πολιτική μελέτη της αμέσως μετά την εισβολή περιόδου με ζωντάνια, παραστατικότητα και κινηματογραφικές σκηνές. Κοινό υπόβαθρο του έργου είναι η Κερύνεια, μα η καθεμιά από τις ηρωίδες έχει τη δική της ζωή, τα μυστικά και φανερά σημάδια του χαρακτήρα της, τη σεξουαλική, οικογενειακή, κοινωνική, πολιτική τους ζωή με τα καθημερινά προβλήματα που συναντώνται σε φακέλους σημειώσεων ή ημερολογιακές καταγραφές έτσι, ώστε η ζωή τους λογοτεχνικά να διασταυρώνεται, φανερώνοντας τις μεγάλες δυνατότητες της συγγραφέως για έντεχνες πλοκές.

 Με αφορμή το πιο πάνω έργο, σημειώνουμε πως η άμεση γνωριμία της Ρήνας Κατσελλή με την πολιτική ζωή του τόπου –διετέλεσε βουλευτίνα- την έχει εμπλουτίσει σε περιστατικά ζωής και πείρα, ώστε να μπορεί όχι μόνο να παραθέτει γεγονότα αλλά και να κρίνει αυστηρά με καθαρό νου τις δολοπλοκίες. Η θητεία της μάλιστα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την εφοδίασε με στοιχεία για κατανόηση της θέσης της Κύπρου στην Ευρώπη και στο παγκόσμιο.

Η γραφή της, συνειρμική ως επί το πλείστον, αφήνει να διαφανεί ένας ανήσυχος άνθρωπος, με τις βασικές κλασικές ηθικές και κοινωνικές αξίες που παρακολουθεί το νεότερο κόσμο και τις εξελίξεις του αποδεχόμενη καταστάσεις, γιατί αυτή είναι η θεώρησή της της βιογραφίας ή του ιστορήματος: η αντικειμενική, ρεαλιστική περιγραφή προσώπων ή πραγμάτων και ακριβής  αφήγηση  φαινομένων και  γιγνομένων, πράγμα που εξηγεί  και την αθυροστομία που παρατηρείται σε ορισμένα σημεία σχετικά με την ερωτική ζωή των ηρωίδων της. Η γραφή αυτή βοηθά τον αναγνώστη να έχει πλήρη εικόνα της κυπριακής ζωής. Η γλώσσα του ιστορήματος είναι η πανελλήνια δημοτική με στοιχεία της καθημερινής κυπριακής διαλέκτου των πόλεων, ένα κράμα ευανάγνωστο και καταληπτό και από Έλληνες της Κύπρου και από τους όπου γης Έλληνες, γλώσσα που χρησιμοποιείται γενικά σε μεγάλο μέρος του έργου της.

Επειδή μάλιστα είναι ταλαντούχα και εργάζεται και ζει με μεράκι, η πνευματική και καλλιτεχνική ζωή υπεισέρχεται στις σελίδες της είτε με προσωπική της ποιητική δημιουργία είτε με συγκεκριμένα λαμπρά αποσπάσματα από σελίδες άλλων σε πεζό ή ποιητικό λόγο.

Τη συγγραφέα προβληματίζει επίσης –γενικά- η εμφάνιση της γραφής, ο τρόπος γραφής των διφθόγγων και ο τονισμός, πειραματισμούς από τους οποίους διέρχεται και ποτέ δεν σταματά.

Τα βυζαντινά της μυθιστορήματα «Στην Εφτάλοφη» και «Στα Βουνά της Τραμουντάνας» μας μεταφέρουν στον καιρό της εικονομαχίας. Με το πρώτο αναπτύσσει διεξοδικά τη ζωή στην Κωνσταντινούπολη μέσα από το βίο και την πολιτεία του Ιωάννη Κλαππωτού, ενός ευγενούς, που έχει την ευκαιρία να εισέρχεται στο παλάτι και να παρακολουθεί τη ζωή στο Βυζάντιο σε πολλές της πτυχές.

Όπως κάθε έργο της Ρήνας Κατσελλή έτσι και τούτο είναι γραμμένο σε διαφορετικές εκδοχές και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και με διαφορετική ανάπτυξη, στην προσπάθειά της για συνεχή τελείωση.

Το μυθιστόρημα «Στα Βουνά της  Τραμουντάνας»  νομίζω πως είναι το καλύτερό της έργο, γιατί έχει φτάσει σε υψηλό βαθμό συγγραφικής ικανότητας, που αποδεικνύει με την όλη υπόθεση του έργου - συνεχίζει το μυθιστόρημα «Στην Εφτάλοφη»-  απέχει όμως πολύ από αυτό σε δράση, πλοκή, συγκρούσεις, βυζαντινίζουσα  γλωσσική ομαλότητα και γενικότερη αντίληψη για την τέχνη, αφού μέσω αυτού αφενός βρίσκει την ευκαιρία να εκφράσει προβληματισμούς, σκέψεις και ιδέες της, αφετέρου να βυθοσκοπήσει τους ήρωές της και να αποδώσει τις εσωτερικές τους συγκρούσεις που εν πολλοίς συνυπάρχουν και συλλειτουργούν με τα χρόνια στα οποία τοποθετείται η δράση τους, χρόνια εικονομαχίας αλλά και συνύπαρξης στην Κύπρο της λατρείας της Αφροδίτης και του Χριστιανισμού.

Ταυτόχρονα διαβλέπει κανείς πως πίσω από κάθε έργο της, η συγγραφέας υποβάλλει μια θέση κι έναν τρόπο ζωής μετά την τουρκική εισβολή και την καταστροφή της ελληνικής και χριστιανικής Κερύνειας, κι αυτός δεν είναι μόνο  η πίστη στην επάνοδο στα πατρογονικά χώματα, αλλά και η ανάγκη της υπομονής και προσπάθειας για ειρηνική συμβίωση των δύο κοινοτήτων, με αμοιβαίο σεβασμό στα χαρακτηριστικά της καθεμιάς.

Το μυθιστόρημα «Τα Φτερά του Αετού» διακρίνεται από την προσπάθεια ψυχογράφησης των εφήβων μετά την τραγωδία του 1974 με καταγραφή κύριων χαρακτηριστικών της κυπριακής κοινωνίας, του εκπαιδευτικού συστήματος και των διαχρονικών σχετικών με τη νεότητα προβλημάτων. Με πολλούς εσωτερικούς μονολόγους αναδρομής στο παρελθόν ή σχολιασμού προσώπων και καταστάσεων, με άμεσους διαλόγους στην κυπριακή διάλεκτο εν πολλοίς, ακόμα και με υπερρεαλιστικές πινελιές εν μέρει, το μυθιστόρημα αποτελεί μια ακόμα απόδειξη του διαρκούς πειραματισμού της συγγραφέως που βρίσκεται πάντοτε καθ’ οδόν και εν πορεία, σε μια δυναμική γραφή που ταιριάζει με τους ήρωές της, τους νέους της μετά το ΄74 εποχής.

Πλην του καθαρά λογοτεχνικού έργου της η Ρήνα Κατσελλή έχει να παρουσιάσει ένα σεβαστό από κάθε άποψη έργο διάσωσης της πνευματικής ζωής της Κερύνειας.

Η προσπάθεια να περισωθεί το έργο των Κερυνειωτών λογοτεχνών και καλλιτεχνών μετά την καταστροφή του 1974 γίνεται σκοπός ζωής της με τη συνεργασία του Λαογραφικού Ομίλου Κερύνειας. Εισαγωγικά σημειώματα και εκτενείς βιογραφίες με προαπαιτούμενη  μακρόχρονη έρευνα και μελέτη δίνουν μια σειρά έργων από το 1989 ως το 2014.

Για όλα τα πιο κάτω έργα της ισχύει το καταγραμμένο από την ίδια στον Πρόλογο του έργου της «Σάβας Χρίστης»: «Ο Steven Ranciman έχει πει πως “Τα βιβλία είναι πρώτα για να διαβάζονται. Δυστυχώς πολλοί δεν έχουν την ίδια γνώμη και παράγουν, αντί αναγνώσιμα βιβλία, δευτέρας τάξεως ακατέργαστο υλικό.” Έχοντας πρότυπο το μεγάλο αυτό βυζαντινολόγο καθηγητή και συγγραφέα, που καταφέρνει στα ιστορικά του βιβλία να συνδυάζει την επιστήμη με τη γλαφυρότητα, κάνοντας και την πιο βαρετή μελέτη του απολαυστικό ανάγνωσμα, αντιμετωπίζω και αυτή τη δυσκολία να παραθέσω δηλαδή τη ζωή και το έργο αυτού του ανθρώπου, εκτός από πιστά, και γλαφυρά.» Η αρχή αυτή διακρίνει όλα τα πιο κάτω έργα της, των οποίων η καταγραφή των τίτλων και μόνη  αποδεικνύει το ευρύ, βαθύ και αξιέπαινο έργο της, μνημείο πολιτισμού.

1989 Ο Ραγιάς- Ο Άνθρωπος και το Φύλλο. Κριτική μελέτη

1995 Ανδρέας Χριστοφίδης, Βίος/ Πολιτεία. Κριτική/ μελέτη και το 2010 Ανδρέας Χριστοφίδης- Η Πεμπτουσία μιας Προσφοράς

2002 Νίκος Κρανιδιώτης, Η εποχή και το Λογοτεχνικό του Έργο. Μελέτη

2004 Σάβας Χρίστης Ο Αλλιώτικος Α΄- Β΄. Ιστορική Μελέτη και 2005 Επιλογή από το Έργο του.

2006 Μαυρουδής Γεωργίου Ποιητής Κάρμιος Α΄- Β΄. Ιστορική Μελέτη                                           

2007 Γεώργιος Ι. Γεωργίου Ο Γνωστός Ρέουτερ. Ιστορική Μελέτη

 2008 Κώστας Μοιράνθης- Τάφος Άγνωστος. Ιστορική Μελέτη

2009 Κερυνειώτες Καλλιτέχνες, Γιώργος Ελισσαίος- Τζιερύνεια Μάνα μου. Ιστορική Μελέτη

2009 Κερυνειώτες Καλλιτέχνες, Γιαννάκης Καράσαββας- Ο Ζωγράφος της Νύχτας. Ιστορική Μελέτη

2011 Νεοπτόλεμος Αντ. Μιχαηλίδης- Ο Αρχιτέκτονας Α΄- Β΄. Βιογραφία

2013 Νίκος Σ. Βραχίμης- Ανάγνωση της Ζωής του από τα Ευρισκόμενα Έργα του

2014 Περί Ριμαδόρων Ποιητών και ο Τηλέμαχος Θεοχάρους Αναγνώστης. Μελέτη

Όλα τα πιο πάνω αποτελούν βάθρα για τον κυπριακό πολιτισμό και μαρτυρούν πνευματικούς αγώνες επιβίωσης της Κερύνειας που από αρχαιοτάτων χρόνων αποτελεί κοιτίδα του ελληνικού πνεύματος και του χριστιανισμού.

Άφησα τελευταία τα διηγήματα: δυο βιβλία, το πρώτο με τίτλο «Ψήγματα Ανατροπών»- διηγήματα- και το δεύτερο με τίτλο «Οδοδείχτες του Παλιού Καιρού»- μυθιστόρημα σε μικρές ιστορίες.

Στα «Ψήγματα Ανατροπών» ο αναγνώστης παρακολουθεί μια τόσο μεστή ζωή, πολύβουη, πολυπρόσωπη, πολύφωνη, που παραπέμπει στη μυθιστορηματική γραφή της Ρήνας Κατσελλή, ενώ στους «Οδοδείχτες» κάθε διήγημα οδηγεί στο τέλος τον αναγνώστη σε ένα εγκωμιαστικό επιφώνημα γιατί η τεχνική, τα πρόσωπα, η έμφαση στην κύρια γραμμή και στον κύριο ήρωα είναι δοσμένη αδρά και σταθερά, ενώ η ολοζώντανη κινηματογραφική αποτύπωση πλαισιώνει το έργο, που πράγματι αποτελεί ψηφίδα ενός ευρύτερου κύκλου.

Πολλές φορές η κατακλείδα των διηγημάτων οδηγεί στην έξοδο και σε μια ήρεμη κάθαρση με την πόρτα ανοιχτή για τη φαντασία να συμπληρώσει την ιστορία.

Γενικά και επιλογικά, το όλο έργο της Ρήνας Κατσελλή την κατατάσσει στους μεγάλους συγγραφείς του ελληνισμού, γιατί εμπλουτίζει την ελληνική γραμματεία με μια βαθιά και πλατιά ζωή ενός ελληνικότατου τόπου, της Κερύνειας. Όποιος έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με το έργο της Ρήνας Κατσελλή θα ευλογήσει τη συγγραφέα και θα εξέλθει του έργου της ως αναγνώστης ή ως μελετητής «πλούσιος με όσα κέρδισε στο δρόμο».