Στέλιος Παπαντωνίου, φιλόλογος
Μονή Χιλανδαρίου
Ἡ Ἱερά Πατριαρχική καὶ Σταυροπηγιακή Μονή Χιλανδαρίου εἶναι μία ἀπό τὶς εἴκοσι μονές τοῦ Ἁγίου
Ὄρους, σερβικό μοναστήρι, ποὺ μοιάζει ἐξωτερικά μὲ μεσαιωνικό κάστρο μὲ τοὺς πύργους του.
Μέγιστη ἡ σημασία τῆς μονῆς γιὰ τὴ Σερβική Ἐκκλησία καὶ τοὺς Σέρβους, ἀφοῦ ἀπό αὐτήν, τὴν Ἱστορία,
τὴ δράση καὶ τὸν πνευματικό θησαυρό της μεταδίδεται ἡ χριστιανική πνευματικότητα στη Σερβία.
Ἀναγνωρισμένη ἡ ἀξία της παγκοσμίως, γι’ αὐτό καὶ περιλαμβάνεται στὸν κατάλογο τῆς παγκόσμιας
κληρονομιᾶς τῆς Οὐνέσκο.
Τὸ ὄνομά της παραπέμπει στὸν ἁγιορείτη μοναχό Γεώργιο Χιλανδάριο, (χελάνδιο σημαίνει καραβάκι)
ἱδρυτή καὶ κτήτορα τῆς προγενέστερης Μονῆς τοῦ 11 αἰῶνα, ποὺ ἐγκαταλείφθηκε.
Σημαντικός γιὰ τὴ μονή εἶναι ὁ 12 ος αἰώνας, ὅταν ὁ γιὸς τοῦ ἡγεμόνα τῆς Σερβίας Στέφανου Α΄Νεμάνια,
ὁ Ράτσκο, ἀπέδρασε ἀπό τὸ παλάτι. Οἱ στρατιῶτες ἀπεσταλμένοι τοῦ πατέρα τὸν βρῆκαν στὸ Ἅγιον
Ὄρος. Γιὰ νὰ μὴ συλληφθεῖ, παρεκάλεσε καὶ τὸν ἔκαμαν μοναχό. Κάλεσε στὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ τὸν
πατέρα του καὶ ἔτσι ἡ μονή Χιλανδαρίου σχετίζεται μὲ τοὺς δύο αὐτούς ἡγεμόνες τῆς Σερβίας. Ὡς
μοναχοί, ὁ μὲν υἱός πῆρε τὸ ὄνομα Σάββας, ὁ δὲ πατέρας, ὑποτακτικός τοῦ γιοῦ του, τὸ ὄνομα Συμεών,
ἀμφότεροι ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας. Ὁ Συμεών εἶναι ὁ πρῶτος μυροβλήτης μοναχός.
Ἡ μονή κατέχει τὴν πέμπτη θέση στὴν ἱεραρχία τῶν μονῶν καὶ εἶναι βασιλική μονή, ἀφοῦ σχετίζονται
μὲ αὐτήν βασιλεῖς καὶ ἀνώτατοι ἀξιωματοῦχοι, Βυζαντινοί αὐτοκράτορες, Σέρβοι, Βούλγαροι, Ρῶσοι, οἱ
ὁποῖοι τὴν προστάτευαν κατά τὶς περιόδους κινδύνου.
Ἐνῶ πατέρας καὶ γιὸς ζοῦσαν ὡς μοναχοί στὴ μονή Βατοπαιδίου, ζήτησαν ἀπό τὸν αὐτοκράτορα Ἀλέξιο
Γ΄ Άγγελο νὰ προσφέρει ὡς δῶρο στοὺς Σέρβους τὴν ἐγκαταλειμμένη μονή τοῦ Χιλανδαρίου. Ὡς τὸ
1199 ὁ Συμεών καὶ ὁ Σάββας ἔκτισαν τὸν πρῶτο ναό τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου (κεντρικός ναός), τὸν
Πύργο τοῦ Ἁγίου Σάββα, τὸν Πύργο τοῦ Κωδωνοστασίου καὶ τὸ κελί τοῦ Ἁγίου Συμεών. Τὸ 1199 ὁ
Συμεών ἐξέδωσε ὡς κτήτορας τὸ «Καταστατικό τῆς Μονῆς» τὸ ὁποῖο ἔγραψε ὁ Σάββας.
Μὲ χρυσόβουλλο τοῦ Ἀλεξίου Γ΄ Άγγέλου ἡ Μονή Χιλανδαρίου ἐξισώνεται μὲ τὶς ὑπόλοιπες μονές τοῦ
Ἁγίου Ὄρους. Σταδιακά προσαρτῶνται στὴ μονή πολλές ἄλλες μικρότερες ἱστορικές μονές. Ὁ μοναχός
Συμεών πέθανε στὶς 13 Φεβρουαρίου 1199 καὶ ἐνταφιάστηκε στὸν παλαιό ναό τῆς Μονῆς. Ὅταν
παρέστη ἀνάγκη νὰ μετακινήσει ὁ Σάββας τὰ λείψανά του γιὰ νὰ τὰ πάρει στὴ Σερβία, ὁ Συμεών
ὑποσχέθηκε καθ’ ὕπνους στὸν ἡγούμενο τῆς Μονῆς νὰ τὸν ἀφήσει νὰ μεταφέρει τὰ λείψανα, καὶ ἀπό
τὸν τάφο του ὑποσχέθηκε νὰ βλαστήσει κλῆμα- ποὺ ὑπάρχει ὡς σήμερα- καὶ τοῦ ὁποίου τὰ σταφύλια
θεωροῦνται θαυματουργά γιὰ τὰ ἄτεκνα ζευγάρια.
Ἀκολουθεῖ ἡ ἐποχή τῶν σταυροφόρων, ποὺ προκαλοῦν μεγάλες καταστροφές γενικά στὸ Ἅγιον Ὄρος.
Ἔτσι ὁ Σάββας τὸ 1214 φεύγει ὁριστικά ἀπό τὸ Ἅγιο Ὄρος καὶ μεταφέρει τὰ λείψανα τοῦ πατέρα του
ἀπό τὸ Χιλανδάρι στὴ Σερβία.
Μετά ἀπό τὸ τελευταῖο ταξίδι του στὴν Παλαιστίνη, ὁ Σάββας ἔφερε ἀπό τὴν Μονή τοῦ Ἁγίου Σάββα
τοῦ Ἡγιασμένου καὶ δώρισε στὸ Χιλανδάρι τὴν παλαιότερη καὶ πιὸ γνωστή εἰκόνα τῆς μονῆς, τὴν
«Παναγία Τριχεροῦσα». Αὐτή ἀνῆκε στὸν Ἰωάννη τὸν Δαμασκηνό. Ὅταν ἄπιστοι τοῦ ἀπέκοψαν τὸ χέρι,
ὁ Ἰωάννης ἔμεινε προσευχόμενος στὴν Παναγία ἡ ὁποία τοῦ κόλλησε τὸ χέρι, καὶ αὐτός πρόσθεσε στήν
εἰκόνα ἕνα ἀκόμα χέρι ἀσημένιο. Παραδόσεις σχετίζουν την Παναγία την Τριχεροῦσα καὶ μέ τὶς
ἐκλογές ἡγουμένου στὴ μονή. Ἡ Παναγία θεωρείται ἡ ἡγουμένη καὶ τῆς μονής καὶ ὅλου τοῦ Ἁγίου
Ὄρους. Μὲ τὴν ἐκλογή ἡγουμένου σχετίζεται ἐπίσης τὸ αὐτοκρατορικό σκῆπτρο, τὸ ὁποῖο παραμένει
στὴ Μονή καὶ ἐπιβεβαιώνει τὴν ἔγκριση τῶν ἐκλογῶν ἀπό τὸν Βυζαντινό αὐτοκράτορα.
Τὸ Χιλανδάρι βοήθησε σημαντικά ὁ βασιλιάς Μιλούτιν, τῆς δυναστείας Νεμάνια (ἅγιος, ἑορτάζεται 30
Οκτωβρίου) ὁ ὁποῖος γύρω στὸ 1320 ἔκτισε στήν θέση τοῦ παλαιοῦ νέο μεγαλοπρεπέστερο ναό τῶν
Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου, ὁ οποίος καὶ διατηρεῖται ὡς σήμερα καὶ εἶναι τὸ «καθολικό» τῆς Μονῆς.
Τὴν περίοδο τῆς τουρκοκρατίας ἀρκετοί μοναχοί ἐγκατέλειψαν τὴν Μονή. Ἡ κατάσταση
ὁμαλοποιήθηκε μόνο μὲ τὴν ἔκδοση φιρμανίου τοῦ ΣουλτάνουΜωάμεθ Β΄ τοῦ Πορθητῆ το 1457 μὲ τὸ
ὁποῖο κατοχυρώθηκε καὶ πάλι ἡ αὐτονομία καὶ τὰ δικαιώματα ὅλων τῶν μονῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους.
Μετά καὶ τὴν ὁριστική κατάκτηση ὅλης τῆς Σερβίας, ἡ μονή ἀναζήτησε νέους ἰσχυρούς προστάτες καὶ
βοήθεια ἀπό ἄλλες χῶρες, ἰδιαίτερα ἀπό τὸν Ἰβάν τὸν Τρομερό τῆς Ρωσίας.
Ὁ τσάρος ζήτησε ἀπό τὸν Σουλτάνο περισσότερα δικαιώματα γιὰ τὴν Μονή, ἔστειλε μεγάλη οἰκονομική
βοήθεια καὶ πολύτιμα δῶρα.
Τὸν 17ο αἰῶνα μειώθηκε ὁ ἀριθμός τῶν Σέρβων μοναχῶν καὶ τὸ κενό κατέλαβαν Ἕλληνες καὶ
Βούλγαροι, ἐνῶ παρακμή διαπιστώνεται καὶ τὸν 18ο αἰῶνα μετά τὴν καταστροφική πυρκαγιά τοῦ 1722.
Τὴν ἐποχή αὐτή ἡ μονή οὐσιαστικά κατοικοῦνταν μόνο ἀπό Βουλγάρους μοναχούς.
Ἡ μονή δοκιμάστηκε καὶ πάλι τὸ 1891 ἀπό πυρκαγιά.
Στὴν ἀρχή τοῦ 19ου αἰώνα δημιουργείται τὸ νέο Σερβικό κράτος μὲ ἀποτέλεσμα τὴν αὔξηση τοῦ
ἀριθμοῦ τῶν Σέρβων μοναχῶν.
Στὸ δεύτερο μισό τοῦ 19ου αἰώνα καταγράφεται διαμάχη Σέρβων καὶ Βουλγάρων μοναχῶν γιὰ τὴν
ἡγουμενία τῆς Μονῆς. Στὴν ἀρχή τοῦ 20 οῦ αἰώνα οἱ Σέρβοι μοναχοί ἀποτελοῦν τὴν πλειοψηφία.
Ἡ τελευταία πυρκαγιά καὶ ἡ ἀποκατάσταση
Στὶς 3 πρὸς 4 Μαρτίου 2004 πυρκαγιά ἔκαψε πάνω ἀπό τὸ μισό τῶν κτιρίων τῆς Μονῆς.
Ἡ ἀποκατάσταση τῶν ὑλικῶν καταστροφῶν ἄρχισε ἀμέσως. Στὴν πορεία τῶν ἐργασιῶν διαπιστώθηκε
πὼς μαζί μὲ τὰ κτίρια ποὺ ἔπρεπε ἐκ νέου νὰ κτισθοῦν ἔπρεπε νὰ ἀνακαινισθοῦν καὶ τὰ ὑπόλοιπα.
Τὸ σερβικό κράτος πλήρωσε ἐξολοκλήρου τὰ ἀπαιτούμενα χρήματα γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τοῦ ἱεροῦ
τῆς Μονής.
Καθολικό, Κειμήλια
Τὸ Καθολικό τῆς μονῆς Χιλανδαρίου, ποὺ κτίσθηκε γύρω στὸ 1293 εἶναι ἀφιερωμένο στὰ Εἰσόδια τῆς
Θεοτόκου καὶ ἀποτελεῖ ἕναν ἀπό τοὺς ὡραιότερους ναούς τοῦ Ἁγίου Ὄρους.
Ἀπό τὸ ἀρχικό, διατηρείται τὸ θαυμάσιο δάπεδο ἀπό λευκό μάρμαρο μ' ένα μεγάλο σταυρό στὴ μέση,
περιβαλλόμενο ἀπό ψηφιδωτές ταινίες διαφόρων πετρωμάτων. Ἡ τοιχογράφησή του συνδέεται μὲ τὴ
Μακεδονική σχολή καὶ εἶναι τῶν ζωγράφων Εὐτυχίου και Μιχαήλ, γύρω στα 1313. Ἀξιόλογο εἶναι
ἐπίσης τὸ ξυλόγλυπτο τέμπλο τοῦ 1774.
Ἐδώ ἀκόμα βρίσκεται ὁ ἀρχικός τάφος τοῦ Ἁγίου Συμεών καὶ πάνω ἀπό αὐτόν βρίσκεται ἡ ἐπάργυρη
σαρκοφάγος ἀπό τὸ 1973. Ἡ παλαιά ξύλινη σαρκοφάγος βρίσκεται στὸ σκευοφυλάκιο τῆς μονῆς. Στὴ
μονή ὑπάρχουν δύο σταυροί μὲ Τίμιο Ξύλο, κομμάτια ἀπό τὸ ἀκάνθινο στεφάνι καὶ τὸ καλάμι τοῦ
Ἰησού, ἴχνη αἵματός Του, τὸ Ἅγιο Μανδήλιο, μέρος ἀπό τὸ σάβανο καὶ Ἅγιο μύρο του Ιησού,
μικρές πέτρες τοῦ Γολγοθά, τὸ λιβάνι καὶ ἡ σμύρνα ποὺ πρόσφεραν οἱ Μάγοι στον Ιησού,
ἱερά λείψανα Ἁγίων, ὀκτώ θαυματουργές εἰκόνες τῆς Παναγίας καὶ ἄλλα ἱερά κειμήλια.
Ἡ βιβλιοθήκη τοῦ μοναστηριού εἶναι πλουσιότατη σὲ κώδικες καὶ βιβλία, πλούσιο ἐπίσης εἶναι τὸ ἱερό
σκευοφυλάκιο ὅπως καὶ τὸ εἰκονοφυλάκιο.
Στέλιος Παπαντωνίου
φιλόλογος
