Τῶν ἁγίων μαρτύρων Σοφίας, Πίστεως, Ἐλπίδος καί Ἀγάπης

 

Στέλιου Παπαντωνίου, φιλολόγου

Τῶν ἁγίων μαρτύρων Σοφίας, Πίστεως, Ἐλπίδος καί Ἀγάπης

Τῇ ΙΖ' τοῦ μηνός Σεπτεμβρίου, Μνήμη τῶν Ἁγίων Μαρτύρων καὶ καλλινίκων Παρθένων Πίστεως, Ἐλπίδος, καὶ Ἀγάπης, καὶ τῆς μητρὸς αὐτῶν Σοφίας.

Ὁ Συμεών Λογοθέτης ὁ Μεταφραστής ἔχει συγγράψει βίους ἁγίων πού περιέχονται στήν Ἑλληνική Πατρολογία του Migne. Τό συγκεκριμένο καί ἐνδιαφέρον γιά μᾶς εἶναι τό τιτλοφορούμενο «Μαρτύριον τῶν ἁγίων γυναικῶν Σοφίας καί τῶν θυγατέρων αὐτῆς Πίστεως, Ἐλπίδος καί Ἀγάπης». Ὡς ἀντιλαμβανόμαστε, ὑπῆρχε περίοδος στήν Ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας κατά τήν ὀποία οἱ χριστιανοί ἀνεγίνωσκαν μέ πολλή εὐχαρίστηση βίους ἁγίων, ἔχοντας μπροστά τους ἰδανικές μορφές ἀνθρώπων πού ἀγωνίστηκαν γιά τήν πίστη τους καί προπάντων θυσιάστηκαν γι’αὐτήν, προτιμώντας τά αἰώνια καί ἄφθαρτα τῶν οὐρανῶν, παρά τά προσωρινά καί φθαρτά γήινα. Τοῦτο σημαίνει πώς, ἀνάλογα μέ τά ἔργα πού γράφονταν καί ἀνάλογα μέ τούς ἀναγνῶστες, τό ἐπίπεδο τό πνευματικό τοῦ λαοῦ ἀνερχόταν σε ἄλλες σφαῖρες, ἀπαλλάσσοντας τόν ἄνθρωπο ἀπό τό ἄγχος τῆς ἐπιζήτησης τῶν ἀχρήστων τῆς σήμερον.

Οἱ ἅγιες μορφές, γιά τίς ὁποῖες γίνεται λόγος, ὑπῆρξαν ἱστορικά πρόσωπα, ἔζησαν στίς χῶρες τους, στόν καιρό τους, πίστεψαν στόν Χριστό, διέκριναν τό συμφέρον τῆς ψυχῆς των, διέκριναν τά παρόντα ἀπό τά αἰώνια καί ἐπέλεξαν τά αἰώνια, ὄντας βέβαιοι και βέβαιες γιά τα μητρικά διδάγματα καὶ γιὰ τὴν ἀλήθεια τῆς πίστης τους. Τῆς πίστης. Ἄρα δέν ἔμειναν στίς πεποιθήσεις τοῦ παρόντος κόσμου καὶ τῶν δῆθεν σοφῶν τῆς ὁποιασδήποτε ἐποχῆς, ἀλλά πέτυχαν τό ἅλμα, νά πιστέψουν καί νά κερδίσουν τήν ἀφοβία στά φριχτά παρόντα καί στά βασανιστήρια, δεχόμενες εὐχαρίστως τόν θάνατο, ὡς εἰσιτήριο στή μέλλουσα αἰώνια ζωή.

Ἅγιες μορφές, μητέρες μέ τά τέκνα τους, ὑποδείγματα πίστης καί ἀρετῆς, προσφέρονται και σήμερα στόν χριστιανό, γιά νά μεταλάβει τῆς δύναμης μέ τήν ὁποίαν αὐτές οἱ γυναῖκες ἀντιμετώπισαν τούς τυράννους. Σέ μιά ἐποχή πού θεωρούμε πώς ἡ ἀνεξιθρησκεία εἶναι ἀνθρώπινο δικαίωμα, ἀποδεικνύεται και πάλιν πώς ἡ πίστη είναι δύναμη γιά τούς πιστεύοντες καί θλίψη γιά τούς ἀπίστους, οἱ ὁποῖοι ἐπαίρονται γιά τήν δῆθεν πνευματική τους ἐπάρκεια καί δύναμη, ἀγνοοῦν ὅμως τά ὅρια τοῦ άνθρώπου, τήν πανάρχαιη ἁμαρτία τῆς ὕβρεως, πού ἐπιφέρει τήν τιμωρία στούς ὑβριστές καί ἀλαζόνες. Μορφές ὅπως ἡ ἁγία Σοφία μέ τίς θυγατέρες της Πίστη, Ἐλπίδα καί Ἀγάπη δείχνουν καί σήμερα ἀκόμα τόν ἄλλο δρόμο, τῆς σωτηρίας τῶν ψυχῶν τῶν πιστευόντων.

Ὅσες παραλλαγές κι ἄν ὑπάρχουν στά Μαρτυρολόγια γιά τίς ἅγιες αὐτές μορφές, ὅλοι συμφωνοῦν πώς χρονικά βρισκόμαστε στά χρόνια τῆς αὐτοκρατορίας στή Ρώμη τοῦ Ἀδριανοῦ, (117-138 μ.Χ.).

       

Κοντά στά Μεδιόλανα, τό σημερινό Μιλάνο, ζοῦσε ἡ  χριστιανή, ἁγνή και εὐσπλαχνική Σοφία, γόνος σπουδαίας οἰκογένειας, χήρα μέ τρεῖς θυγατέρες. Γιά λόγους πού δεν είναι γνωστοί, ἀργότερα ἡ Σοφία πῆρε τίς τρεῖς ὄμορφες και ἄριστης διαγωγῆς θυγατὲρες της, Πίστη, Ἐλπίδα και Ἀγάπη, ὀνόματα δοσμένα ἀπό τό συνοπτικό χωρίο τοῦ Παύλου, συνοπτικό τῶν βασικῶν χριστιανικῶν ἀρετῶν: «νυνί δὲ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη.» (Α΄ Κορ. 13,13) καὶ μετακομίζει στὴ Ρώμη.

Ὁ εἰδωλολάτρης Ἀδριανός τὸ ἔτος 126 μ.Χ. κήρυξε διωγμό κατά τῶν χριστιανῶν, ὡς ἐχθρῶν τῆς αὐτοκρατορικῆς θρησκείας. Ἡ Σοφία καὶ οἱ θυγατέρες της συλλαμβάνονται και ὁδηγοῦνται στόν αὐτοκράτορα, κατά προτροπή τοῦ Ἀντιόχου, φθονεροῦ διοικητῆ τῆς Ρώμης. Ἑνωμένες μὲ τὸν δεσμό τοῦ αἵματος ἀλλά προπάντων μὲ τὰ τῆς πίστεως δεσμά ἑτοιμάστηκαν να δώσουν ὁμολογία πίστεως στὸν Κύριο Ἰησοῦν Χριστόν, πιστεύοντας πώς ὁ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος θὰ καθοδηγεῖ τὶς ἀπαντήσεις τους στὸν τύραννο.

Τὀ ὅλο πνεῦμα τῆς πολυήμερης ἀνάκρισης εἶναι πὼς ὁ ἀνακριτής προσπαθεῖ νὰ πείσει πρῶτον τήν μητέρα Σοφία γιὰ τό λανθασμένο τῆς πίστεώς της. Αὐτή νουθετεῖ τις θυγατέρες να ὑποστοῦν τὰ πάντα γιὰ τὴν πίστη στὸν Χριστό. Ὅλες τὶς μεθόδους ἀνακρίσεως μποροῦμε να μελετήσουμε στὸ μαρτύριό τους, πῶς ἐξελίσσονται ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων. Στὴ βάση τους ὅμως φαίνεται νὰ εἶναι  πανάρχαια γνωστές καὶ χρησιμοποιοῦνται μελετημένα ἀπό τους Ρωμαίους ἐναντίον τῶν χριστιανῶν. Καὶ ὕστερα, παρουσιάζονται  μιὰ μιὰ οἱ θυγατέρες, νουθετούμενες στὴν άρχή ἀπό τὸν τύραννο  γιὰ το λαθασμένο τῆς πίστεώς τους, ἀρχίζοντας ἀπό παραπλανητικά και θωπευτικά λόγια και ἀνεβαίνοντας στις ἀπειλές και στις ἀποτρόπαιες πράξεις τῶν βασανιστηρίων, (φρικτόν ἀναγινώσκειν!) ἀπό τα ὁποῖα ἑκάστη θυγατέρα ἐξέρχεται ἀλώβητη, ἄχρι τῆς τελειωτικῆς και θανατηφόρας διαταγῆς καἰ πλήγματος. Ραβδισμοί, ἀποκοπές μαστῶν, πυρακτωμένες σχάρες, μαστιγώσεις, πυρωμένα καμίνια, σιδερένια νύχια, κοχλάζοντες λέβητες μὲ ρετσίνι και πίσσα, όλα χρησιμοποιήθηκαν, δεν ἔκαμψαν ὅμως τὸ φρόνημα τῶν παρθένων

Ἡ Ἁγία μητέρα τους Σοφία παρακολούθησε τὰ βασανιστήρια ἐμψυχώνοντας τὶς θυγατέρες της ἄχρι θανάτου, κήδευσε τα σεπτά σώματά τους, ἔκτισε ναό μὲ λάρνακα μέσα στὴν ὁποία τά ἐναπέθεσε, προσευχήθηκε στὸν Κύριο καὶ  ἐκοιμήθη τὸν ὕπνο τῶν δικαίων. Εὐσεβεῖς γυναῖκες κήδευσαν τὸ σῶμά της στὴν ἴδια λάρνακα μὲ τὶς θυγατέρες της.

Οἱ ὑμνογράφοι λακωνικά στὰ ἀπολυτίκια, οἴκους καὶ κοντάκια συμπυκνώνουν τἀ γεγονότα καὶ τὸ νόημα τοῦ μαρτυρίου τῶν ἁγίων γυναικῶν.

Κοντάκιον  Ἦχος α'
Σοφίας τῆς σεμνῆς, ἱερώτατοι κλάδοι, ἡ Πίστις καὶ Ἐλπίς, καὶ Ἀγάπη δειχθεῖσαι, σοφίαν ἀπεμώραναν, τῶν Ἑλλήνων ἐν χάριτι· καὶ ἀθλήσασαι, καὶ νικηφόροι φανεῖσαι, στέφος ἄφθαρτον, παρὰ τοῦ πάντων Δεσπότου, Χριστοῦ ἀνεδήσαντο.

Ὁ Οἶκος
Ὅτε εἰς πάντα τὰ πέρατα, τὸ ἀθέμιτον ἐξελήλυθε πρόσταγμα, θύειν εἰδώλοις καὶ σπένδεσθαι, καὶ βωμοὺς δαιμόνων, καὶ ναοὺς εὐτρεπίζεσθαι, πρὸς ἀνθρώπων ἀπώλειαν, τότε αἱ πανεύφημοι καὶ καλλιπάρθενοι, ὡς ἀστέρες ἐξέλαμψαν, ζόφον ἀθεΐας καὶ ἀγνωσίας ἐλαύνουσαι· καὶ φέγγος εὐσεβείας ἐν ταῖς καρδίαις τῶν πιστῶν ὑπανάπτουσαι, τρανῶς ἀνεβόων, Θεὸς μέγιστός ἐστιν ὁ σταυρωθεὶς βουλήματι, καὶ ἀναστὰς τριήμερος, ἐν ᾧ καὶ καυχώμεθα· ὅθεν καὶ ἐπαξίως, στέφος ἄφθαρτον παρὰ Χριστοῦ ἀνεδήσαντο.

Ἀπολυτίκιον Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.

Σοφία ἐκθρέψασα, κατὰ τὴν κλῆσιν σεμνή, τὰς τρεῖς θυγατέρας σου, ταύτας προσάγεις Χριστῷ, ἀθλήσεως σκάμμασιν.  ὅθεν τῆς ἄνω δόξης, σὺν αὐταῖς κοινωνοῦσα, πρέσβευε τῷ Σωτήρι, καλλιμάρτυς Σοφία, δοῦναι τοῖς σὲ τιμῶσι, χάριν καὶ ἔλεος.

Ἕτερον Ἀπολυτίκιον 

Ὡς ἐλαία κατάκαρπος ἀνεβλάστησας ἐν ταῖς αὐλαῖς τοῦ Κυρίου, Σοφία μάρτυς σεμνὴ καὶ προσήγαγες Χριστῷ καρπὸν ἡδύτατον τοὺς τῆς νηδύος σου βλαστούς, δι' ἀγώνων εὐαγῶν, Ἀγάπην τε καὶ Ἐλπίδα σὺν τῇ θεόφρονι Πίστει· μεθ' ὧν δυσώπει ὑπὲρ πάντων ἡμῶν.

Ἕτερον Ἀπολυτίκιον Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.

᾿Εν ταῖς μάρτυσι λάμπεις Σοφία ἔνδοξε, καὶ στεφάνοις τῆς νίκης περι­κοσμεῖσαι λαμπροῖς· δι᾿ ὃ ἐν ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς εὐφημοῦμέν σε, ὅτι θυγάτρια σεμνὰ τῷ μαρτυρίῳ ὁδηγεῖς, ᾿Αγάπην Πίστιν ᾿Ελπίδα· μεθ᾿ ὧν μὴ παύσῃ πρεσβεύειν, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ