Λίλης Μιχαηλίδου
ΥΠΑΙΝΙΓΜΟΙ
Εκδόσεις Μελάνι
Ευχάριστο ξάφνιασμα από την πρώτη ήδη σελίδα, όταν από
απόσπασμα του Χόρχε Λουίς Μπόρχες για την Τέχνη του Στίχου, Διάλεξη «Το πιστεύω
ενός ποιητή» «Τώρα έχω φτάσει στο συμπέρασμα (και το συμπέρασμα αυτό μπορεί να
ακούγεται λυπηρό), πως δεν πιστεύω πια στην έκφραση: πιστεύω μόνο στον
υπαινιγμό. Άλλωστε, τι είναι οι λέξεις; Οι λέξεις είναι σύμβολα για αναμνήσεις
που τις έχουμε κοινές με άλλους ανθρώπους. Αν εγώ χρησιμοποιήσω μια λέξη, τότε
πρέπει εσείς να έχετε κάποια εμπειρία εκείνου το οποίο δηλώνει η λέξη. Εάν δεν
έχετε, η λέξη δεν σημαίνει τίποτα για σας. Νομίζω πως μπορούμε μόνο να
υπαινισσόμαστε, πως μπορούμε να κάνουμε τον αναγνώστη να φαντάζεται. Ο
αναγνώστης, αν είναι αρκετά εγρήγορος, μπορεί να ικανοποιηθεί με την απλή νύξη
ενός πράγματος…». Aπό
αυτό όλο το απόσπασμα η Λίλη Μιχαηλίδου μας δίνει σε πέντε λέξεις το νόημα ως
αφιέρωση: «Στη θρυαλλίδα μια κοινής συνισταμένης » θρυαλλίδα η λέξη που θα
αναφλέξει τις κοινές εικόνες, μνήμες, αντιλήψεις κι έτσι ο αναγνώστης θα
μετάσχει του νοήματος του πομπού δημιουργού.
Η συλλογή χωρίζεται σε δυο μεγάλες ενότητες, Στη θρυαλλίδα μιας κοινής συνισταμένης με
βασικό χαρακτηριστικό τον έρωτα και Στον
τροπικό του πένθους που βαραίνει μια μεγάλη απώλεια. Μια άλλη θεματική
διεσπαρμένη στην ενότητα είναι η ποιητική γραφή, καταθέσεις και προσπάθειες
συγγραφής. Λιγόστιχα τα περισσότερα ποιήματα, με δυο τρία χυμένα σε μετρικές φόρμες
που θυμίζουν γνωστά τραγούδια, δοκιμές σε ομοιοκαταληξίες και δίστιχα.
Κύριο όμως θεματικό γνώρισμα της συλλογής είναι ο έρωτας, με
λιγότερο ή περισσότερο υπαινικτικά ποιήματα. Οι υπαινιγμοί βοηθούν τη ποιήτρια
να εκφραστεί αφού η ως τώρα πορεία της ανέδειξε μια γυναικεία φωνή που τη
διακρίνει η επιφύλαξη απέναντι στη ερωτική αποκάλυψη. Συγκρατημένη και
αισχυντηλή ακόμα μπορεί να πει κανείς, βρίσκει καταφύγιο στους υπαινιγμούς. Απόδειξη
το ποίημα «Να μπορούσα/ ως οι στίχοι/ να σβήσω επιμελώς/ την πυρκαγιά του ύπνου/
να μην αφήσω να φανούν/ τ’ αποκαΐδια»
Είναι όμως μερικά άλλα ποιήματα στα οποία εκδηλώνεται
ελεύθερα εκφράζοντας στιγμές και σκηνές ερωτικές μέχρι ρεαλισμού ή ακόμα και
νατουραλισμού. Χαρακτηριστικό από τα ελάχιστα «Το πέρασμα της γλώσσας/ η σατέν
κρούστα του σάλιου/ στο δέρμα//ανάβει φλόγα η γνώση/ καίει την απόγνωση της ομηρίας
σου» όπου το ερωτικό στοιχείο εκρηκτικά
δοσμένο, αμέσως σπεύδει να κατασβήσει με τη γνώση, την απόγνωση και την
παλινδρομική κίνηση της φλόγας που ανάβει και καίει, εξαφανίζει.
Η συλλογή «Υπαινιγμοί» προκαλεί σε μελέτη της λεξιλογικής
τεχνικής της, της συνύφανσης δυο λέξεων με τη υπερρεαλιστική μέθοδο του
συνειρμού με αποτέλεσμα τη συνύπαρξη δυο λέξεων στις οποίες συνταιριάζονται
άψυχο με έμψυχο, τόποι με συναισθήματα, κάτω από τα οποία κρύβονται ερωτικά σκιρτήματα
και πάθη.
Η απομόνωση των λέξεων και η μικροσκοπική τους ανάλυση βοηθά
τον αναγνώστη να συλλάβει πτυχές νοημάτων που φωτίζονται λόγω του ότι η προσοχή
εστιάζεται στο συγκεκριμένο ποιητικό μικρόκοσμο, όπως στο παράδειγμα το καντήλι του ομφαλού, που απομονωμένο
φωτίζει και επαναφέρει μια σημαντική διάσταση στη ποίησή της, την ιερότητα του
έρωτα.
Μερικές λεκτικές συνυφάνσεις:
Ο ποταμός των λόγων, η γλώσσα της ψυχής, οι αστραπές του
πόθου, η καταιγίδα των φιλιών, μνήμης παφλασμός, το χάδι του χειμώνα, το χάδι
των ματιών, ο ίσκιος των ερώτων, το ημίφως των χειλιών, οι συμπληγάδες των
χειλιών, ο σφυγμός του φιλιού, φευγαλέα
φωτεινότητα, σκοτεινή ανάμνηση, το χιονισμένο σούρουπο, το αφιλόξενο έρεβος, το λυχνάρι των ονείρων, κοιτάσματα ονείρων, λαγνεία των νερών, υγρή σαγήνη, πληγωμένη
ανάσα, το λίκνισμα της ανάσας, , αχόρταγα αλεξικέραυνα, έσχατη απόδραση, λεπίδι
των ματιών, αιμάτινο στιλέτο, η αρτιμέλεια του πόθου, η αναχώρηση των λέξεων, σχήματα
πληγωμένα, η ερημιά του σακακιού, διττή πρόκληση, το είδωλο κοίταγμα, διψασμένο
πουλί, εκδικητικά γενναιόδωρο, θρυμματισμένες λέξεις, η ποδιά της μοναξιάς, μόνιμη
αγωνία, απέριττο φτιασίδι, σκιερές μασχάλες, πυρκαγιά του ύπνου.
Φυσικά φαινόμενα με ερωτικά σημαίνοντα, κίνηση με χρώμα,
συναισθήματα με πράγματα οδηγούν στο αισθητικό αποτέλεσμα, στη υπαινικτική και
ποιητική έκφραση.
Η δεύτερη ενότητα Στον
τροπικό του πένθους αρχίζει με το δίστιχο «Ό τι γεννάει το στιλό πνίγεται
στο μελάνι» που μεταφέρει στη ποιητική δημιουργία, κάτι άλλο από την ίδια τη
ζωή, μια άλλη γέννηση στον πνευματικό κόσμο, αναίμακτο αλλά και βιολογικά ζωτικά
νεκρό, στον οποίο όμως λειτουργούν άλλου είδους κανόνες και μέτρα. Προβλήματα
ποιητικής δημιουργίας, η προσπάθεια του ποιητή να χαλιναγωγήσει τη γραφή, το
άγραφο ποίημα, ένα άλλο μοτίβο πολλών ποιητών, ο ρόλος της ποίησης, η οργή της κι
η καταδίωξή της μερικές φορές:
Η γνωμάτευση ήταν απόλυτη/ ακαριαία/ «η ποίηση στη πυρά»/
αυτό είναι λοιπόν// γι’ αυτό η πυρά κρύβει στην τέφρα των ερειπίων της/ σπίθες
οργισμένης ποίησης.»
Στιγμές θλιβερές στη ζωή και στο θάνατο, οδυνηρές ασθένειες
σημαδεύουν επίσης το δεύτερο μέρος της συλλογής. «Με καίει εκείνη η λάμψη του
θανάτου/ η τελευταία βαριά ανάσα του/ η κλίση του θολού ματιού// τα ερείπια των
χειλιών του» ένα από τα πιο επιτυχημένα ποιήματα στη απόδοση των τελευταίων
στιγμών αγαπητών προσώπων, λακωνικό και περιεκτικό, με τα συναισθήματα και τις περιγραφές
σε αδιάσπαστη ενότητα ή σε παραλλαγή «Περνά απέναντι/χώνεται μες στην ομίχλη/
εκεί όπου το σώμα γλιστρά/ στο ενυδρείο/μιας πένθιμης οικειότητας». Ήδη σ’ αυτό
το δεύτερο η διαφορά της σύλληψης είναι μεγάλη γιατί ανέρχεται ο πόνος σε άλλες
κλίμακες, απομακρυσμένος από την αμεσότητα του προηγουμένου.
Ποιήματα γραμμένα σε γωνία χειρουργείου ή σε γωνία Επιταφίου
Μεγάλη Παρασκευή, επιστεγάζουν το δεύτερο μέρος με τη συνταρακτική μετοχή στο
πάθος και την ευγενική θλίψη.
Η συλλογή τελειώνει με δοκιμές σε γνώριμους ήχους τραγουδιού
….. «κι ας ξεθωριάσει στη βροχή/ κι ας ξεσχιστεί στον άνεμο//κι ας σπαρταρά στα
χέρια μας/ ο νεροφόρος χρόνος/ ο καταρράχτης των φιλιών/ το πληγωμένο ρόδι//
αρκεί που θα προλάβουμε/στο χείλος του νερού/ να με φιλάς να μου μιλάς/ ώσπου
να δύσει ο ήλιος…» ένα περιληπτικό καταληκτικό των «Υπαινιγμών».
