ΝΙΚΟΥ ΖΑΝΟΠΟΥΛΟΥ, ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΘΡΩΠΩΝΥΜΙΑ
Λευκωσία Κύπρος 2019
Η Ονοματολογία αποτελεί ήδη αντικείμενο ιδιαίτερου κλάδου της Γλωσσολογίας. Το 2018 είχε εκδοθεί και παρουσιάσαμε το βιβλίο του Γ. Χατζηκωστή «Τα επώνυμα των Ελλήνων της Κύπρου. Μια δοκιμή αναζήτησης της προέλευσης, του σχηματισμού και της σημασίας τους.» Το 2010 το Κέντρο Μελετών της Ιεράς Μονής Κύκκου, Λευκωσία- Θεσσαλονίκη, είχε κυκλοφορήσει το δίτομο έργο του Χαράλαμπου Π. Συμεωνίδη «Ετυμολογικό Λεξικό των Νεοελληνικών Οικωνυμίων» με εισαγωγή στην επιστήμη της Ονοματολογίας.
Ο Νίκος Ζανόπουλος, συγγραφέας του βιβλίου «Τα Ελληνικά Ανθρωπωνύμια» διακρίνεται για την αγάπη του στον Αρχαίο Ελληνικό και στον Αιγυπτιακό πολιτισμό. Μελέτησε εις βάθος και πλάτος την αρχαία ελληνική μουσική μέσα από πλήθος αρχαίων πηγών και εξέδωσε σχετικά βιβλία. Η ενασχόλησή του με τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς τον οδήγησε στη συλλογή αρχαίων ελληνικών ονομάτων που παρουσιάζει στο βιβλίο αυτό.
Στη μελέτη του παραθέτει ονόματα ανδρών και γυναικών παρμένα από αρχαία κείμενα, επιγραφές, επιτύμβιες στήλες, τη ζωντανή παράδοση και άλλες πηγές όπως και κυπριακές.
Άρχεται από Διός, παρατηρώντας πως οι αρχαίοι απέφευγαν να χρησιμοποιήσουν για τους εαυτούς τους αυτούσια τα ονόματα των θεών, φοβούμενοι την ύβρη. Βρίσκουμε όμως και περιπτώσεις χρήσης των. Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν κατά κόρον ονόματα προερχόμενα από τον Άμμωνα ή Αμούν, την Ίσιδα και άλλους. Τα αρχίζοντα από Ισι- αρχαία ελληνικά ονόματα ο συγγραφέας θεωρεί προερχόμενα από την Ίσιδα, ως Ισίδοτος, Ισικλής, Ισίδωρος και Ισιδώρα. Έπονται στην εργασία περσικά ονόματα που αναφέρονται από αρχαίους Έλληνες συγγραφείς κατά αλφαβητική σειρά. Μια κατηγορία περσικών ονομάτων παράγονται από το θεό Μίθρα. Σε μερικά παρατίθεται πηγή ή πληροφορίες για το ιστορικό πρόσωπο, γνωστός σε όλους ο Μιθριδάτης.
Το πρώτο μέρος του βιβλίου ήταν μια αναφορά στα ονόματα των αρχαίων Ελλήνων, Αιγυπτίων και Περσών, που έχουν σχέση με θεούς, παρόλη την προσπάθεια να τα αποφεύγουν στην Ελλάδα.
Ακολουθεί αναφορά στην όλη διαδικασία της ονοματοδοσίας στους αρχαίους Έλληνες και η συνήθης σειρά, όνομα, όνομα πατρός, τόπος καταγωγής, π.χ. Θουκυδίδης Ολόρου Αλυμούσιος.
Ονόματα αρσενικών βρίσκονται και σε μορφή θηλυκού, Ασπάσιος- Ασπασία.
Ακολουθεί το ληξιαρχικό τυπικό και προσπάθεια σύλληψης των αξιών που κρύβονται μέσα στα ονόματα, όπως κάλλος, αγαθόν, σθένος, χάρις κτλ.
Αναλυόμενο έστω το «Αριστόνικος» μουσικά και εννοιολογικά φανερώνει τη δύναμη του ονόματος και την πίστη των Ελλήνων στη θαυμαστή δύναμη των ονομάτων.
Πηγή των σημερινών επιθέτων σε -ίδης βρίσκουμε στα αρχαία Ηρακλής Ηρακλείδης και τα όμοια. Κάποτε επικρατούσαν χαρακτηριστικά του προσώπου, όπως Πλάτων, με το πλατύ μέτωπο, ή προληπτικά κατηγορηματικά, όπως Περικλής, Δημοσθένης, αν οι γονείς τους προόριζαν τα παιδιά τους για το δημόσιο βίο και επιτυχία σ’ αυτόν.
Με πρώτο ή δεύτερο συνθετικό το «θεός» παρατίθενται αρκετά ονόματα με πληροφορίες για γνωστά ιστορικά πρόσωπα.
Ακολουθούν ονόματα προερχόμενα από το Όλυμπος, Δίας ή Ζευς, Ήρα και λοιποί θεοί.
Έπεται στροφή στις αξίες, έστω την καλοκαγαθία, με αντίστοιχο το αιγυπτιακό Νεφερ της Νεφερτίτης και άλλων, ενώ στα ελληνικά έχουμε για παράδειγμα το Αγαθοκλής και από το καλός τα Καλλισθένης κτλ. Σε μια σειρά τέτοιων ονομάτων με αξίες στη βάση τους, παρατίθενται και σχετικές πληροφορίες ή βιογραφικά για ιστορικά πρόσωπα.
Εκκινώντας από την έννοια των αρετών διακρίνουμε τα σχετικά με την φρόνηση, σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη, δικαιοσύνη με παραθέματα από τον Πλάτωνα και τον Ύμνο του Αριστοτέλη στην Αρετή.
Αριστεύειν και Άριστος, με μια μεγάλη οικογένεια ονομάτων, με ακολούθους τον σεβασμό στους γονείς, πατέρα και μητέρα, στα σύνθετα ονόματα Μητροφάνης, Ευπάτωρ και άλλα.
Πολύς, μέγας, ξένος, χαρά, νίκη, κλέος, τιμή, δήμος, φίλος, με αναφορά σε ονομαστούς φίλους της αρχαιότητας, μια ελεύθερη περιδιάβαση σε ονόματα, σχετικές ιστορίες και πληροφορίες, για να οδηγηθούμε σταδιακά στα υλικά, στα μέταλλα, χαλκός, χρυσός, Χαλκάνωρ, Χρύσανθος, άνθη και ζώα, Δάφνη, Φίλιππος, μουσικά όργανα, χαρακτηριστικά των φερόντων το όνομα.
Ήταν μια προσπάθεια ταξινόμησης των ονομάτων.
Στο τέλος ακολουθεί αλφαβητικός κατάλογος ονομάτων ανδρών και άλλος γυναικών σε εκατόν τριάντα περίπου δίστηλες σελίδες.
Ο Νίκος Ζανόπουλος είναι εραστής των γραμμάτων και των τεχνών. Γι’ αυτό και προσφέρει από την τεράστια ερευνητική εργασία του με θέμα τη μουσική στις αρχαίες ελληνικές πηγές στις οποίες βυθίζεται.
Το βιβλίο του «Τα Ελληνικά Ανθρωπωνύμια» εκτός της αυτοτελούς χρήσης του, μπορεί να αποτελέσει έναυσμα και θεμέλιο για άλλες εργασίες, είτε από τον ίδιο είτε από άλλους θεράποντες της Ονοματολογίας.
Στέλιος Παπαντωνίου
