αγία Σοφια Νόβγκοροντ

 

Ἁγία Σοφία τοῦ Νόβγκοροντ

Το Βελίκι Νόβγκοροντ, από τις παλαιότερες ρωσικές πόλεις, βρίσκεται βορειοδυτικά τῆς Μόσχας. Το Βελίκι Νόβγκοροντ ἔπαιξε μεγάλο ρόλο στην ἱστορία τῆς χώρας. Ἀπό ἐδῶ οἱ φυλές τῆς περιοχῆς κάλεσαν τον Ρούρικ το 862 για να γίνει ἡγέτης τους. Το ἔτος αὐτό θεωρεῖται ἔτος ἵδρυσης του ρωσικοῦ κράτους. Το Βελίκι Νόβγκοροντ ὑπῆρξε ὡς τον 11^ο  αἰώνα ἕνα από τα πλουσιότερα και σημαντικότερα κέντρα. Την περίοδο ἀπό το 1045 ὡς το 1050, στις ὄχθες τοῦ ποταμού Βόλχοβ ἀνυψώθηκε ἕνας μεγαλοπρεπής ναός- τῆς Αγίας Σοφίας. Ἦταν τεράστιος ὁ ρόλος που ἔπαιξε ἡ Ἁγία Σοφία για το Νόβγκοροντ και για ὅλη τη Ρωσία, γιατί ἦταν πράγματι ἕνα μεγάλο πολιτιστικό Κέντρο. Σ’αὐτό το Ναό λειτούργησε το πρῶτο ρωσικό σχολεῖο που ἱδρύθηκε ἀπό τον Γιαροσλάβ τον Σοφό και μια μεγάλη βιβλιοθήκη. Ἐδῶ δεν συγκέντρωναν μόνο βιβλία, ἀλλά και τα ἀντέγραφαν, ἀφοῦ πλεῖστα θα χρησιμοποιούνταν στη θεία λειτουργία.

 

Τό Νόβγκοροντ ἀποτελεῖ μοναδικό κέντρο ὀρθοδοξίας και χριστιανικῆς τέχνης, κέντρο πολιτισμοῦ, λόγω τῆς φροντίδας ἀρχιεπισκόπων του. Εἶναι το λίκνο τῆς με πέτρα ἐθνικῆς ναοδομίας και εἰκονογραφίας.

Ὁ καθεδρικός ναός τῆς Ἁγίας Σοφίας στό Νόβγκοροντ εἶναι ὁ καθεδρικός ναός τοῦ Άρχιεπισκόπου τοῦ Νόβγκοροντ. Ἔχει ὕψος 38 μέτρα, πέντε τρούλους και χτίστηκε από τον Βλαδίμηρο του Νόβγκοροντ μεταξύ 1045 και 1050. Ἀντικατέστησε ἕνα δρύινο ναό πού φτιάχτηκε ἀπό τον ἐπίσκοπο Ἰωακείμ στα τέλη τοῦ 10^ου αἰώνα. Ἡ Ἁγία Σοφία ἐγκαινιάστηκε ἀπό τόν ἐπίσκοπο Λουκᾶ (1035-1060) στίς 14 Σεπτεμβρίου 1050, ἑορτή τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Μιά τοιχογραφία ἀκριβῶς μέσα ἀπό τήν νότια εἴσοδο ἀπεικονίζει τούς ἁγίους Κωνσταντῖνο καί Ἑλένη, ἡ ὁποία ἀνακάλυψε τόν Τίμιο Σταυρό. Ἡ εἰκόνα αὐτή εἶναι ἀπό τίς παλαιότερες στόν ναό.

Το ὄνομα Ἁγία Σοφία δεν σχετίζεται με καμιά γνωστή ἁγία ἀλλά με τή Σοφία τοῦ Θεοῦ, κατ’ ἀπομίμηση  τῆς Ἁγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως. Μέσα στό ναό και ψηλά ὑπῆρχε θησαυροφυλάκιο καί βιβλιοθήκη, με παλαιά βιβλία. Μέσα στο ναό ὑπάρχει ἡ Παναγία ἡ Πλατυτέρα, εἰκόνισμα πού σχετίζεται μέ τή διάσωση τῆς πόλης ἀπό ἐπιδρομή στρατευμάτων στα 1170. Οἱ θόλοι ἔχουν ἀποκτήσει τό τελικό τους σχήμα γύρω στα 1150, ὅταν ὁ καθεδρικός ναός ἀποκαταστάθηκε μετά ἀπό πυρκαγιά. Το ἐσωτερικό ἦταν ζωγραφισμένο στα 1108 κατ’ἐντολή τοῦ ἐπισκόπου Νικήτα. Μερικά ἄλλα σημεῖα τοῦ ναοῦ εἶναι ἐπίσης ζωγραφισμένα ἀλλά δυσδιάκριτα σήμερα, λόγω ἄλλων πυρκαγιῶν.

Ὁ ἀρχιεπίσκοπος Νίφων (1130-1156) ἔχει κάμει κάτασπρο τό ἐξωτερικό τοῦ ναοῦ. Ὁ ναός ἔχει κατά διαστήματα ὑποστεῖ ζημιές ἀλλά ἀκολουθοῦσαν ἐπιδιορθώσεις. Ἀπό τις νεότερες ἐπαναζωγραφίσεις ἀναφέρεται αὐτή τοῦ 1860, γιατί πολλές ἀπό τις σημερινές τοιχογραφίες ἀνήκουν σ’αὐτή την περίοδο.

Ἀπό τον 12^ο ὡς τον 15^ο αἰώνα ὁ καθεδρικός ναός ἦταν το πνευματικό και τελετουργικό κέντρο τῆς Δημοκρατίας τοῦ Νόβγκοροντ πού ἁπλωνόταν ἀπό τη Βαλτική Θάλασσα ὡς τά Οὐράλια Ὄρη.

Οἱ κάτοικοι τοῦ Νόβγκοροντ ἦταν πολύ περήφανοι για το ναό τους και ἦταν πρόθυμοι να δώσουν και τα κεφάλια τους για την ἁγία Σοφία ἤ να πεθάνουν ἔντιμα γι’αὐτήν. Ὅταν κάποτε ἕνας πρίγκιπας τους προκάλεσε, τοῦ εἶπαν «Δεν ἔχουμε πρίγκιπα, παρά μόνο τον Θεό, την Ἀλήθεια και την Ἁγία Σοφία.» Σε μια ἄλλη περίπτωση ἔκαμαν τον καθεδρικό τους ναό σύμβολο τῆς ἴδιας τῆς πόλης τους λέγοντας «Ὅπου ἡ Ἁγία Σοφία ἐκεῖ και το Νόβγκοροντ.»

 

Στο Ναό τῆς Αγίας Σοφίας ἐργάζονταν ἐξαιρετικά μορφωμένοι ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι, ἐκτός ἀπό τήν ἀντιγραφή βιβλίων, μετέφραζαν ἀκόμα ἀπό τα ἑλληνικά και τα λατινικά. Ὁ ναός τῆς Ἁγίας Σοφίας κρατοῦσε τα δικά του χρονικά, ξεχωριστά ἀπό τα χρονικά τῆς πόλης και εἶχε δικά του διάφορα συνεργεῖα, ὅπως εἰκονογραφικά. Μια από τις χαρακτηριστικές ἰδιομορφίες τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας εἶναι το καθισμένο στο Σταυρό τοῦ τρούλου του περιστέρι, που θεωρείται προστάτης τῆς πόλης. Το περιστέρι στο Σταυρό τοῦ ναoῦ ἐμφανίστηκε στον 16 αἰώνα στη διάρκεια τῆς συντριβής τοῦ Νόβγκοροντ ἀπό τον τσάρο Ἰβάν τον Τρομερό, ὅταν τοῦ καταγγέλθηκε πως στην πόλη ἑτοιμάζεται ἐπανάσταση και πῆγε  ἀμέσως για να τιμωρήσει τους στασιαστές. Ἡ τιμωρία συνεχιζόταν για δυο σχεδόν μῆνες κατά τη διάρκεια τῶν ὁποίων ἐκτελέστηκαν πολλοί. Στή διάρκεια αὐτῶν τῶν ἐκτελέσεων, ὅπως λέει ἡ παράδοση, πάνω από το ναό πετοῦσε ἕνα περιστέρι, που κάθησε στο Σταυρό του και,  βλέποντας τα νερά τοῦ ποταμοῦ Βόλχοφ που κοκκίνησαν ἀπό το αἷμα, πέτρωσε. Ἀπό τότε το περιστέρι ἔγινε ὁ προστάτης τῆς πόλης. Ἀργότερα ἐμφανίστηκαν διάφορα προφητικά σημάδια, ἕνα ἀπό τα ὁποῖα λέει ὅτι ὅταν το περιστέρι θα ἐγκαταλείψει το Σταυρό, τότε θα ἔρθει και το τέλος τοῦ Νόβγκοροντ.

Στη διάρκεια τῆς ἱστορίας του το Βελίκι Νόβγκοροντ ἔζησε περιόδους ἀκμῆς και παρακμῆς, ἀφοῦ καταστρεφόταν ἀπό διάφορες αἰτίες και το ξανάκτιζαν. Μεγάλες ζημιές ὑπέστη στα χρόνια τοῦ Β΄Παγκοσμίου πολέμου, ὅταν εἶχε καταληφθεί ἀπό τους Γερμανούς.

Σήμερα το Βελίκι Νόβγκοροντ ἔχει σχεδόν 20 μνημεῖα ρωσικής ἀρχιτεκτονικῆς και ὡς προς τον ἀριθμό τῶν ἔργων τέχνης, τῶν εἰκόνων, τῶν βιβλίων, τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀμφίων και σκευῶν και τῶν ἀντικειμένων καθημερινῆς χρήσης, κατέχει την πρώτη θέση ἀνάμεσα σε ὅλες τις ρωσικές πόλεις. Σε ἕναν ἀπό τους ναούς του διατηρήθηκαν ἀκόμα και οἱ τοιχογραφίες που εἶχαν ζωγραφιστεῖ ἀπό τον Μεγάλο εἰκονογράφο Θεοφάνη τον Ἕλληνα, ὁ ὁποῖος ἔζησε και ἐργάστηκε στη Ρωσία. Το 1992 ἡ 16η Σύνοδος τῆς Γενικῆς Συνέλευσης της ΟΥΝΕΣΚΟ ἀποφάσισε να ἐγγράψει ὅλα τα ἀρχιτεκτονικά μνημεῖα τοῦ Νόβγκοροντ στον Κατάλογο τῆς Παγκόσμιας Πολιτισμικῆς Κληρονομιάς.