ΓΙΑΝΝΗ ΠΕΓΕΙΩΤΗ
Έλαβα
ταχυδρομικώς το βιβλίο του λίαν αγαπητού Στέλιου, «Η γειτονιά μου». Εθκιάβασά
το μονονυχτού. Ο Παπαντωνίου είναι πεζογράφος χαρισματικός. Διηγηματογράφος
φωτός και αληθείας. Με μια τέχνη στην ιστόρηση και τη σύζευξη του αιώνιου με το
πρωτινό των γειτονιών και των χωρίων.
Οι κάτω γειτονιές
της Χώρας, της πόλης, οι εσταυρωμένες από τα σκοτεινά μελετήματα του Τούρκου
σκοτεινού κατακτητή και του λατινικού δόλου, έχουν τώρα τον λεπτουργό ιστορητή
τους. Τον εν αληθεία και χάριτι γράφοντα και ιστορούντα.
Η Κύπρος η
πρωτινή ανάμεσο Δύσης κι Ανατολής. Η Λευκωσία ως ανατολική πόλις. Ως γειτονιά
αγγέλων και ανθρώπων. Ως τόπος Αγίων και αδρώπων και παιδίων και γυναικών με
ψυχές γιγάντων και αγάπην τρυφεράν. Ο τόπος του Παπαντωνίου ως τόπος εφήβων
πάσης ηλικίας και παλαιάς και νέας αντρείας.
Ο Άης Κασιαννός,
ο ηγαπημένος ηγέτης μιας γειτονιάς, μα τι γραφώ, πολλών γειτονιών και
μαχαλλάδων ρωμέικων που παν να τους βάλουν φωθκιάν, να τους γερημώσουν, μα’ν τα
καταφέραν ευτυχώς τέλλεια, τζιαι γύρου–γύρου εκκλησιές, στην μέσην ο Στυλιανός,
ο ευαίσθητος, ο ποιήσας και γράψας. Ο αγαπήσας τον Αναστάσην και κατανοήσας τη
δύναμην του Χριστού.
Εκεί στη γειτονιά
μου, το πιο μεγάλο σπίτι είναι του Χρίστου τζιαι πολλά μεάλη καρκιά πολλοπλουμή
τζιαι πολλοφωτισμένη είναι ο Στέλιος από Χάντακα ως Μεγάλου Κωσταντίνου.
Εθκιάβαζα
χαρούσιμα για τον άθλον να γράφεις αλήθειες πονετικές και κεχαριτωμένες. Άθλος
χαρμολύπης και τέχνης του λόγου. Εικονισμός πρωτοφανούσιμος του Λόγου.
Είπα να μεν
πολλομιλήσω, μα’ν το έργον του καλόν.
Να μεν τον αδικήσω.
Έγραψα κατά δύναμιν τον λόον όσον εμπόρηα της αληθείας.
Στυλιανέ μου, μάστρε της γλώσσης της γραφής, εύγε και πάλιν εύγε.
Μια γειτονιά της
Λευκωσίας. Ο Άγιος Κασσιανός του Στέλιου Παπαντωνίου
Στέφανος Κωνσταντινίδης*
Ο Άγιος Κασσιανός είναι μια από τις παλιές ιστορικές γειτονιές της Λευκωσίας
που υπέφερε από τις τουρκικές επιθέσεις, την πρώτη φορά το 1958, τη δεύτερη
φορά το 1963-'64 και την τρίτη φορά το 1974 με την τουρκική εισβολή. Με τα
γεγονότα του '63 η γειτονιά διχοτομήθηκε από την Πράσινη Γραμμή της εποχής
εκείνης. Με την τουρκική εισβολή του 1974, μεγάλο μέρος της συνοικίας του Αγίου
Κασσιανού καταλήφθηκε από τον τουρκικό στρατό, ο οποίος ανακόπηκε μόλις 30
μέτρα από την εκκλησία του Αγίου Κασσιανού.
Αυτή τη γειτονιά
μας παρουσιάζει στο βιβλίο του ο δεινός φιλόλογος, συγγραφέας και κριτικός
λογοτεχνίας Στέλιος Παπαντωνίου, μέσα από μια σειρά διηγημάτων. Βαθύς γνώστης
της γειτονιάς του, ερωτευμένος μαζί της, ο Παπαντωνίου, καταφέρνει να μας
μεταδώσει μια πρωτόγνωρη συγκίνηση και αγάπη για το βασανισμένο αυτό κομμάτι
της κυπριακής γης, με ζωντανές περιγραφές των ανθρώπων του, μ' έναν ζεστό και
φορτισμένο λόγο. Μέσα από το τοπικό αφήγημα ξετυλίγεται το κουβάρι της
ευρύτερης ιστορίας του τόπου μας, των αγώνων του λαού μας για επιβίωση στη γη
των πατέρων του. Ανεξίτηλες οι μνήμες του συγγραφέα από την παιδική ώς την
ώριμη ηλικία του, μετουσιώνονται σε ιστορίες αγάπης που μας μεταφέρουν τα
μηνύματα της ευαισθησίας του.
Ο Παπαντωνίου
στον αφηγηματικό του λόγο έχει καταφέρει να διαμορφώσει το δικό του προσωπικό
ύφος και αυτό είναι ένα επίτευγμα. Με ένα ύφος ζωντανό και παραστατικό και μια
γλώσσα ρέουσα και ποιητική, μας δίνει ένα κείμενο-πεζό τραγούδι.
Διάβασα με
ξεχωριστό ενδιαφέρον τη συλλογή των διηγημάτων του για την οποία θα μπορούσε να
γράψει κανείς πολλά. Γιατί μας δίνει και ο ίδιος πολλά. Στο σύντομο όμως αυτό
άρθρο θα σταθώ σε τρία σημεία που συγκράτησαν ιδιαίτερα την προσοχή μου.
Το πρώτο έχει
σχέση με τον γλωσσικό του κώδικα, την ιδιομορφία του και την ομορφιά του, μέσα
από μια δική του εκφορά της γλώσσας που χωρίς να παραβιάζει τους γλωσσικούς
κανόνες έχει μια δική της λογική. Βασικά έχει δημιουργήσει, όπως ήδη το έχω
σημειώσει, τη δική του γλωσσο-υφολογική έκφραση, σε κοινή ελληνική βέβαια αλλά
με ιδιόμορφα στοιχεία. Είναι πολύ σημαντικό διαβάζοντας κάποιον να διακρίνεις
ότι έχει ένα δικό του γλωσσικό ύφος και ξεφεύγει από την καθιερωμένη γλωσσική
ομοιομορφία. Αυτό που θέλω να πω είναι πως όσοι έχουμε διαβάσει κείμενά του,
μπορούμε να ξεχωρίσουμε τη δική του γλωσσική ιδιομορφία, τη δική του
αφηγηγηματική, τη δική σου γλωσσική ταυτότητα. Δεν είναι εύκολο εγχείρημα η
δημιουργία προσωπικής γλωσσικής ταυτότητας. Είναι επίτευγμα.
Το δεύτερο έχει
σχέση με το ανθρωπολογικό στοιχείο που φέρνει στην επιφάνεια η διήγησή του, με
κοινωνιολογικές και ιστορικές αναφορές ασφαλώς. Διασώζει την ανθρωπολογία μιας
ιστορικής γειτονιάς της Λευκωσίας. Επιμένω σε αυτό το ανθρωπολογικό στοιχείο,
χωρίς να παραβλέπω το ιστορικο-κοινωνιολογικό του υπόβαθρο διότι το δεύτερον
μπορεί να διασωθεί μέσα από τα αρχεία ενώ το πρώτον συνδέεται με τη λαϊκή
παράδοση που χάνεται. Οξύς παρατηρητής των ανθρώπων και της ζωή τους, των
σημαντικών δράσεων τους αλλά και της καθημερινότητας τους μας τα μεταφέρει όλα
μέσα από ένα ζωντανό αφηγηματικό λόγο.
Το τρίτον έχει
σχέση με την αισθητική καταξίωση της γραφής του. Βέβαια αυτή επιτυγχάνεται μέσω
της γλώσσας με μια συμπύκνωση του χρόνου στη γραφή, όπου το βιωματικό στοιχείο
συμπλέκεται με το συλλογικό και διαπλέκεται με το ανθρωπολογικό, το ιστορικό
και το κοινωνιολογικό, σε μια ελλειπτική τοιχογαφία ζωής. Σε μια τοιχογραφία
όπου συμπλέκονται και διαπλέκοντα διαφορετικές εποχές, διαφορετικοί άνθρωποι,
συμπλέκεται και διαπλέκεται το ανθρώπινο με το θείο, με μια ξεχωριστή
παραστατικότητα. Και όπου περισσεύει η ευαισθησία. Μια αισθητική καταξίωση της
καθημερινότητας των απλών ανθρώπων μέσα από τη μαγεία του δικού του λόγου.
*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά - ΚΕΕΚ και
μέχρι πρόσφατα επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
stephanos.constantinides@gmail.com
