Lily Michaelidou, an introduction to her work by Stelios Papantoniou PEN

ΛΙΛΗ ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ

Η Λίλη Μιχαηλίδου ζει και δημιουργεί στη Λευκωσία.
Παρακολούθησε γραμματειακές σπουδές και δημόσιες σχέσεις.
Ποιήματά και κείμενά της έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά στην Κύπρο και στο εξωτερικό και έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
Είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Κυπριακού Κέντρου ΠΕΝ και της συντακτικής ομάδας του αγγλόφωνου λογοτεχνικού περιοδικού IN FOCUS, που εκδίδεται από το ΠΕΝ. Επίσης είναι κύριο μέλος του μη Κερδοσκοπικού Οργανισμού Ιδεόγραμμα, με το οποίο οργανώνει λογοτεχνικά φεστιβάλ και ποιητικές συναντήσεις στην Κύπρο και στο εξωτερικό, με τη συμμετοχή ποιητών και συγγραφέων από όλο τον κόσμο.

Η Λίλη Μιχαηλίδου ως ποιήτρια και πεζογράφος  παρουσιάστηκε στα κυπριακά γράμματα το 2001 με την ποιητική της συλλογή Η Αλχημεία του Χρόνου, Γκοβόστης. Ακολούθησε η συλλογή Ανάγλυφα Σχήματα και Δρόμοι, Γκοβόστης, 2003, Ανάμνηση μιας Ανατολής, δίγλωσση έκδοση, Γκοβόστης 2004, Υπαινιγμοί, Εκδόσεις Μελάνι, 2008, Αρένα, με μετάφραση στα αγγλικά από David Connolly, Μελάνι 2014, τα ταξιδιωτικά αφηγήματα Η Πόλη δεν θέλει συστάσεις, Μελάνι 2010, το ταξιδιωτικό Σταγόνες από τη Χώρα των Μαασάι και τέλος η συλλογή διηγημάτων Ανδρών … με μετάφραση στα αγγλικά από τον David Connolly.

Λογοτέχνις με διαρκείς και γόνιμους προβληματισμούς, αυτοδίδαχτη, μελετά και ως εργατική μέλισσα επιλέγει τα κατά τη φύση της ζωτικά και γονιμοποιά στοιχεία άλλων συγγραφέων διαμορφώνοντας την προσωπικότητα και την ποιητική και γραφή της.

Κύρια γνωρίσματα του έργου της η δημιουργική δύναμη του λόγου, η αντιστοίχιση εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου, ο έρως ως κοσμογονική δύναμη που διαπερνά όλο το έργο της, ώστε να μπορεί να χαρακτηρίζεται ως μια ερωτική συγγραφέας, ποιήτρια με όλες τις αισθήσεις της σε διέγερση, με διαπεραστική ματιά στον έξω και μέσα κόσμο των ηρώων της.

Κατά τη λογοτεχνική της πορεία στη συνάντησή της με άλλους δασκάλους κατορθώνει να αποκωδικοποιήσει τα μυστικά της φιλοσοφίας και της τέχνης τους και να τα ενστερνίζεται εμπλουτίζοντας έτσι εαυτήν και το έργο της.

Κατά την κατά συλλογή ανάλυση του έργου της, που ακολουθεί, γίνονται αναφορές στο χαρακτήρα του έργου της και στις ζωηφόρες πηγές της από τις οποίες γεύεται το απαύγασμα.

Συνεπής στον εαυτό της, στο χαρακτήρα, στην ταυτότητα, περιδιαβάζει ταξιδεύοντας στον πραγματικό και πνευματικό κόσμο και πολιτισμό, πλούσια με όσα μαθαίνει στο δρόμο, γι’ αυτό και το πλούσιο έργο της.

Αναλυτικά οι συλλογές της

Μετά πάροδον ετών όσα βιώθηκαν μεταποιούνται δια των χημικών διεργασιών και ενώσεων, έρχονται στο φως ως χρυσός, και τούτο είναι η ποίηση , η φωτίζουσα και φωτεινή. Όσο διαβάζω τα ποιήματα της Λίλης Μιχαηλίδου τόσο θαυμάζω τον νέο άνθρωπο που ανακάλυψε βασικές μεγάλες αλήθειες και όχι μόνο τις υιοθέτησε αλλά τις διέπλασε μέσα της και στο έργο της, διερευνώντας τις πολλές τους πτυχές, όψεις, γωνίες. Πρόκειται πρώτον για τη σύλληψη της έννοιας του Λόγου ως δημιουργού κόσμου και δεύτερο του όντος Άνθρωπος ως πηλού έχοντος βαθιά μέσα του το πνεύμα, το οποίο εμμόνως ανασκάπτει, ώστε να διανοίγονται στο εσωτερικό του δίοδοι φωτός. Τρίτο στοιχείο που χαρακτηρίζει το έργο της είναι ο Έρωτας  στη συνύπαρξή του με το σώμα του ανθρώπου, τη γύρω φύση και η σύζευξη των δύο.

Εν αρχή ην ο Λόγος, Θεός, Δημιουργός. Είπε και εγένετο. Κάτω από αυτή τη μεγαλειώδη σύλληψη κρύβεται όλη η δημιουργική δύναμη του ανθρώπου, ιδιαίτερα  όμως του ποιητή, πλάστη ενός κόσμου που αντικατοπτρίζει το βαθύτερο εαυτό του. Όλο το ποιητικό έργο δεν είναι παρά ποίηση κόσμου διά του Λόγου. Πολλοί μπορεί να μην το συνειδητοποιούν, η Λίλη Μιχαηλίδου όμως όχι μόνο το συνειδητοποίησε αλλά και πιάστηκε από αυτό ως από άγκυρα για να σωθεί από το χάος των πολλών εξωτερικών εντυπώσεων.

Και ενεφύσησεν αυτώ πνοήν. Μονάχα το Πνεύμα όταν πνέει πάνω στη λάσπη μπορεί να δημιουργήσει τον Άνθρωπο (A. de Saint Exupery). Και ενεφύσησε ο Θεός Πνεύμα. Η δημιουργική θεϊκή πνοή του ανθρώπου, αυτή τον μεταποιεί εις άνθρωπο μέτοχο πνευματικότητας, δημιουργικότητας, δυνατότητας αναγωγής της λάσπης εις λόγο. Αυτό το θαύμα συλλαμβάνει και εκφράζει ποικιλοτρόπως στην πρώτη ποιητική της συλλογή η Λίλη Μιχαηλίδου.  Η λάσπη από την οποία είναι φτιαγμένος ο άνθρωπος, δέχτηκε τη ζωογόνο θεία πνοή και δημιούργησε εμβαίνοντας στον πηλό, ειδύοντας στα βαθύτερα του εαυτού του που φέρνει ποιητικά από τα βάθη στην επιφάνεια τον κοσμημένο λόγο.

Ο Έρωτας, η τρίτη συνισταμένη ως συνεκτική και κοσμογονική δύναμη ευγενικά ενδεδυμένη υποβόσκει στη σωματική γυμνότητά του διαπερνώντας το σώμα και προκαλώντας ερωτικές συσπάσεις κοσμογονικές και αποκαλυπτικές της πνευματικότητας και δημιουργικότητάς του, ποιεί έργο για τον άνθρωπο, διασώζοντάς τον από την φθορά.

Η πρώτη της ποιητική συλλογή Η Αλχημεία του Χρόνου (Γκοβόστης 2001) χωρίζεται σε τρεις ενότητες, Κραδασμοί, Πυγολαμπίδες και Σημάδια των Ημερών. Πριν από την πρώτη ενότητα Κραδασμοί, η προμετωπίδα  A. De Saint Exuprery «Μονάχα το  Πνεύμα όταν πνέει πάνω στη λάσπη μπορεί να δημιουργήσει τον Άνθρωπο» και ακολουθούν τα ποιήματα: Μακρινό ταξίδι, Εξυγίανση, Η μοναξιά μου, Μετάνοια, Παιχνίδι της Μοίρας, Καλές μου Ώρες, Ιδιωτικό. Ακολουθεί η προμετωπίδα «Στην ξαστεριά των λόγων φωτίστηκε ο τόπος, ήλθαν τα κάτω πάνω να δυο το φως της μέρας» κι ακολουθούν τα ποιήματα: Ο αναγνώστης, Μυροβόλο αγίασμα, Τα μαντίλια των τσιγγάνων, Γητευτής. Ακολουθεί άλλη προμετωπίδα, «Ατενίζω τον ορίζοντα πέρα από την αλχημεία του χρόνου» και τα ποιήματα: Πηγή ψυχής, Ο έρωτας είναι ποίηση, Αντικατοπτρισμός, Σταγόνες ζωής, Είδωλο, Δίστιχα. Ακολουθεί η ενότητα Πυγολαμπίδες και τα ποιήματα:  Νοέμβρης, Το νήμα, Φανοστάτες, Ιστορία της Πόλης, Αγαπημένε, Ινδία, Καινούργια Μνήμη. Τελευταία προμετωπίδα «Έκλαψα για τη μυροφόρα μνήμη για το κόκκινο μαρτύριο της ποίησης» και τα ποιήματα: Αναμονή Ι,ΙΙ, Πόνος, The big Apple. Τελευταία ενότητα Σημάδια των Ημερών με τα: Η πρώτη φλόγα, Διαδρομή, Αφανέρωτο πάθος, Νυχτερινά σεντόνια, Η χαραμάδα της αυγής, Ανοίγματα, Λεξολάγνα.

Παρέθεσα τη δομή και τα περιεχόμενα της πρώτης της συλλογής για να δείξω την επιμελημένη τοποθέτηση της ύλης και το όλο πνεύμα που τη διέπει με τις προμετωπίδες και τους τίτλους των ποιημάτων.

Με το εισαγωγικό της ποίημα συνέλαβε και αποτύπωσε τη δημιουργική της πορεία, διακηρύσσει την ποιητική της, τη μετάληψη στο Λόγο. Ακολουθώντας τις λέξεις στο μυστήριό τους, μια λατρεία, κι αυτή ιέρεια, βρίσκει την ουσία της, αυτογιγνώσκεται, με το λόγο αρχίζει και με τις λέξεις τελειώνει τη συλλογή. Η πίστη στο λόγο ως φωτίζοντα και ανατρέποντα, παράγοντα αλήθειας, αποδίδεται με το επιγραμματικό «στην ξαστεριά των λόγων φωτίστηκε ο τόπος ήρθαν τα κάτω πάνω να δουν το φως της μέρας». Για με ξαναγεννήθηκεν η φύση των πραμάτω λέει κι ο Ερωτόκριτος.

Η μνήμη φέρνει στο φως, η ποιήτρια διεισδύει στα βάθη και ανεβάζει στην επιφάνεια, μνήμες κι εμπειρίες βαθιά χωμένες βρίσκουν τις διεξόδους τους σε εξομολογητικές στιγμές, γι’ αυτό και βρίσκει στον έξω κόσμο τις εικόνες που αντιστοιχούν στην ψυχική της κατάσταση. Χωμένες στα κατάβαθα ίσως του ασυνείδητου εικόνες παιδικής δροσιάς με τις πηγές, το αλακάτι, τους κάδους που ανέβαζαν το νερό, έτσι κι η εμβάπτιση στον εαυτό φέρνει στην επιφάνεια ανθόνερο απόσταγμα, ποιήματα. Η ποίηση επιτελεί εξυγιαντικό έργο, ξεπλένει από τον εσωτερικό ρύπο τις αμαρτίες, με αναπόφευκτη τη μετάνοια.

Ο δημιουργός δεν είναι όμως μόνος. Συγκινείται από τον άλλο, εύχεται και προσεύχεται γι’ αυτόν, για τα νέα βλαστάρια, να έχουν χρόνο να ονειρευτούν, να ταξιδέψουν, να γνωρίσουν, να δημιουργούν να αισθανθούν. Γι’ αυτήν οι ποιητές είναι οι φανοστάτες που φωτίζουν τον κόσμο. Ο Αναγνώστης, πρωτότυπο ποίημα, επισημαίνει την ουσία του αναγνώστη για τον ποιητή στο δίπολο πομπός -δέκτης. Χωρίς τον δέκτη ο πομπός εκμηδενίζεται ενώ η παρουσία του δέκτη διασώζει τον κόσμο του ποιητή. Η Λίλη Μιχαηλίδου αποδίδει μεγάλη σημασία στον άλλο, τον συνάνθρωπο, δικό ή ξένο. Και ομολογεί την οφειλή στους ανθρώπους που θαύμασε και με λίγα λόγια αποτυπώνει την προσωπικότητα, την πνευματική τους πορεία. Η ικανότητα να βλέπει κανείς με τα μάτια του άλλου ή να μπαίνει στη θέση του πλαταίνει τους ορίζοντες και ελευθερώνει από το εγώ στο οποίο μερικοί μένουν προσκολλημένοι δίνοντας μια άλλη όψη της ποίησης, ως της ψυχοθεραπεύτριας ή εξομολόγου, ή της οδού για αυτογνωσία.

Μυροβόλο αγίασμα τιτλοφορείται το ποίημα που μπορούσαν οι εκπαιδευτικοί να περιλάβουν στα θεμέλια της παιδαγωγικής τους. Σωροί γνώσεων επικάθηνται στα νεανικά στήθια, μόνο όμως μετά από χρόνο ταξινομούνται,  ιεραρχούνται, φωτίζονται και φωτίζουν. Τα αιτήματα της ψυχής είναι εν πολλοίς τα ίδια, ανάμεσα στα οποία η σταθερότητα, η ελπίδα, η συνέχεια.

Βασικό στοιχείο της συλλογής ο Έρωτας. Ένας λεπτός ερωτισμός διατρέχει τη συλλογή, ανάμεσα στη αμαρτία και στην εξιλέωση, στις τύψεις και τις αγγελικές ονειρώδεις οπτασίες.  Ο έρωτας είναι ποίηση: Ποιητικά δοσμένες ερωτικές στιγμές ανεβάζουν στον πνευματικό κόσμο αγγέλους και νύμφες, κι ανάμεσα σε ουρανό και γη, η ανάγκη για ηδονή κι αυτή όμως ανεβάζει στην έκσταση και στη θεία μυσταγωγία των αισθήσεων.  Από τη φυτολογία παρμένοι όροι, ο ύπερος, οι στήμονες, οι στυλοβάτες, δίνουν ένα ερωτικό ποίημα που κρύβει όσα φανερώνει, μια ερωτική συνεύρεση. Ως Έρως και Λόγος θα ’λεγα πως παρουσιάζονται τα ποιήματα. Νομίζει κανείς πως αναστολές την εμποδίζουν να δοθεί εξολοκλήρου στον έρωτα και διαφεύγει μέσω του Λόγου, της λογικής, των βιβλίων.

Η αγάπη στα ταξίδια και η γνωριμία με άλλους κόσμους κομίζει στην ποίησή της ποιήματα καταθέσεις στον κόσμο της τέχνης, ερωτηματικά από τα άγνωστα μέρη, κοινωνιολογικές ποιητικά προσεγγίσεις και προσπάθειες γνώσης και κατανόησης ανθρώπων και πολιτισμών, που αποτελούν κύριο γνώρισμα της γενικότερης δημιουργίας της.

Λακωνικός λόγος, αποστασιωμένος, τριτοπρόσωπη έκφραση, ως ιέρεια μεγαλοπρεπής στην απλότητά της, στρέφεται κάποτε με το πρώτο πρόσωπο εις εαυτήν, και πάλι όμως καταφεύγει στο τρίτο, σαν παρατηρητής εσωστρεφής κι εξωστρεφής, ταξιδεύει και μας ταξιδεύει, κινεί με τις εικόνες της κινηματογραφικά, αλλεπάλληλα, επικαλείται τη μνήμη κι όλες τις αισθήσεις, νοιάζεται για τον άλλο, την κόρη, τον φίλο, τον σύντροφο, με πλούτο εικόνων διαλογικών του έσω και έξω κόσμου, από το μερικό στο γενικό, στη φιλοσοφική ενατένιση όντων και φαινομένων, χωρίς επιδεικτικές λεξιλογικές εκρήξεις, άνετη στην επικοινωνία με τον αναγνώστη. Αυτή στάθηκε η πρώτη μου γνωριμία με την ποίηση της Λίλης Μιχαηλίδου στη συλλογή της Η Αλχημεία του Χρόνου.

ΑΝΑΓΛΥΦΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΡΟΜΟΙ

Γκοβόστης, 2003

Η Λίλη Μιχαηλίδου ανέβλεψε ως ποιήτρια κι έθεσε στόχο της το συνταίριασμα του έσω κόσμου με τον έξω. Μας οδηγεί όμως τούτη η ανακάλυψή της στην ουσία της ποίησης, την έκφραση του εσωτερικού κόσμου μέσω των εικόνων του έξω κοσμήματος. Είναι θαυμαστή η συνέπεια αυτής της σύλληψης στο έργο της. Τούτο σημαίνει πως αυτή η αλήθεια είναι βαθιά και πως διαποτίζει εξολοκλήρου τη σκέψη και τα συναισθήματά της. Οι αλλαγές είναι του έξω κόσμου, όπου τα πάντα ρει και κινείται. Ένδον η εσωτερική διόπτρα προσπαθεί να φωτίσει τα διαιώνια.

Και στη συλλογή αυτή έχουμε τρεις ενότητες: «Αύρα του σώματος, Κυματισμός ψυχής», «Ρύμης Χνάρια», «Το σώμα- ο πόνος, Η ηδονή- το παιχνίδι, Η φύση -ο χρόνος, Η ζωή -το ταξίδι».

Η πρώτη ενότητα «Αύρα του σώματος, Κυματισμός ψυχής» στεγάζει  ποιήματα με περιεχόμενο ομοιογενές του τίτλου. Επαληθεύσεις μιας καθολικής αλήθειας οι πρώτες φράσεις της προμετωπίδας: «Το βάρος των βουνών η απλωσιά της θάλασσας» ως ο έξω κόσμος κι ακολουθεί «η φωτιά που ζώνει τα κορμιά καθώς παλεύουνε το αίμα στις αρτηρίες να συγκρατήσουν  μην τους ξεφύγει.» Η ποιήτρια- ως σώμα και ψυχή, ως άλλο έξω και εντός βαθύτερο- στην προσπάθειά της να συγκρατήσει την εσωτερική της δύναμη αλλά και να συνταιριάσει τον κόσμο με τον Άνθρωπο και τανάπαλιν.

Ερωτική, ταξιδεύτρα, όπως και στην πρώτη της συλλογή και προπάντων ένδον σκάπτουσα, εξασκουμένη και ασκούσα το γνώθι σαυτόν. Ο έρωτας, το όνειρο, το ταξίδι, με τέρμα την αυτογνωσία, αποτελεί μια σημαντική και θεμελιώδη πέτρα στο ποιητικό της οικοδόμημα.

 Ένα μεγάλο φιλοσοφικό ερώτημα, ο χρόνος, σφράγισε εξολοκλήρου την πρώτη της ποιητική συλλογή «Η Αλχημεία του Χρόνου» και δρασκελά στη δεύτερη ως Απατηλός χρόνος. Ο έξω χρόνος του ρολογιού, στη σύγκρισή του με τις εικόνες που καθαρίζουν μέσα μας, αποκαλύπτουν την παγίδα που στήνει ο χρόνος. Και πάλι πρωτεύων ο έσω κόσμος και οι διεργασίες του που βαθαίνουν την ψυχή, αναδεικνύουν τις πραγματικές αξίες, μπορούν να συγκεντρώσουν ό τι το πολύτιμο και να το συντάξουν με τις εσωτερικές δομές του διαιώνιου ανθρώπου.

Με μια μαγευτική ατμόσφαιρα ανάμεσα στις σκιές και στη νύχτα, στου φεγγαριού τις μυρουδιές, στο διάφανο αίμα ερωτικό, στις μεθυστικές στιγμές, με τη συνύπαρξη της φύσης και του ανθρώπου, την επίδραση της φύσης στο σώμα του και την παλινδρομική καταφυγή σε εικόνες της φύσης,  εκφράζεται ο θαυμασμός στον Έρωτα, ζωντανό και μακάριο.

Η συλλογή κυριεύεται από τον έρωτα σταδιακά, με την προμετωπίδα «Ήπιανε τη δροσιά τ’ ουρανού όλη, μα δεν ξεδίψασαν. Μ’ ένα φιλί κορέστηκε η επιθυμία, δικό σου όλο το μυστικό π’ ολόγυμνο πηγάζει…» Αυτή μπορεί να αποτελεί την κατακλείδα των προηγουμένων αλλά και τον βατήρα για την στροφή στην πνευματικότητα του έρωτα, την επίδραση του πνεύματος στη σκόνη και στη λάσπη της υλικής μας ύπαρξης. Η γένεσις δεν είναι προϊόν σωματικού μόνον εναγκαλισμού αλλά και μυστικής συνάντησης του ιερού στο εσωτερικό του πηλού, μια επάνοδος και εμβάθυνση και από άλλη οπτική γωνία θέαση της πνευματικότητας του Ανθρώπου. Η ερωτική τελετή ιερουργείται ως εν ναώ, με τις διακυμάνσεις σώματος και ψυχής, που οδηγούν στη λύτρωση, στην αναμόρφωση, στη συνένωση με όλη τη φύση, σε μια ολική σύλληψη ανθρώπου και φύσης, όπως στην έξοδο σε αρχαία τραγωδία.

Η ίδια αυτή συνένωση συνεχίζεται με την προμετωπίδα «Καθώς έβρεχε γέμιζαν οι πηγές της πόλης που ξεχείλιζαν όταν ο έρωτας ελευθέρωνε το εντός του…»  Η ανακύκλωση που διαπερνά τη φύση και τον άνθρωπο ως μέρος της, δίνει ποιήματα παγκόσμιας και καθολικής ερωτικής συνεύρεσης, με επιμέρους εικόνες επικεντρωμένες σε συγκεκριμένους τόπους και ενέργειες του ανθρώπου στη σχέση του με τη φύση, στη συμμετοχή του στην κυκλική πορεία ζωής- θανάτου. (Ο Τρυγητής, Δύναμη) Όποιος όμως δεν μετέχει στην παγκόσμια κίνηση, χάνεται στη λάσπη του βυθού.

Η δεύτερη ενότητα της συλλογής «Ρύμης Χνάρια» αρχίζει με την προμετωπίδα «Μου αρκεί η σιωπή των ματιών που κατακτά ό τι κρυφό έχω μέσα μου με μια τυφλή αφοσίωση…» Οι προμετωπίδες αποτελούν και τα κλειδιά για να εισέλθει ο αναγνώστης στο περιεχόμενο των ποιημάτων και να συλλάβει τα βαθύτερα νοήματά τους. Η Λίλη Μιχαηλίδου είναι φιλοσοφημένη ποιήτρια, με έμφαση στην εσωτερικότητα του ανθρώπου και πίστη στη δύναμη της ψυχής. Διεισδυτική είναι η γνώση όταν κατορθώνει να διαβάσει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, τα κρύφια, μέσα στην απαραίτητη σιγή. Τούτο συμβαίνει και στην ενότητα: ταξίδια και πάθος σύλληψης της ουσίας των άλλων τόπων. Περιγραφές που αναπλάθουν ολόκληρες και μεγάλες εικόνες, ή επικεντρώνονται σε λεπτομέρειες που κεντρίζουν την προσοχή της ταξιδεύτρας ποιήτριας. Συντροφιά με τον έρωτα, που κυκλοφορεί ελεύθερος στα τοπία, στις πόλεις, στα στενορύμια. Τα ταξίδια ανανεώνουν, ανοίγουν διόδους στο άγνωστο, φέρνουν στο προσκήνιο πρόσωπα του παρελθόντος που παρακολουθούμε ζωντανά στα πάθη και στις πορείες τους. Η φαντασία οργιάζει. Στιγμές ανεπανάληπτες στιγματίζουν το ταξίδι, ομορφιές της φύσης και των δημιουργημάτων του ανθρώπου. Οι αισθήσεις σε διέγερση πυρακτώνουν το νου και τη φαντασία, με τον έρωτα να πρωταγωνιστεί σ’ ένα παμψυχισμικό και πανερωτικό σύμπαν.

  Η τρίτη ενότητα «Το σώμα- Ο πόνος, Η ηδονή- Το παιχνίδι, Η φύση -Ο χρόνος, Η ζωή -Το ταξίδι». Ο αναγνώστης είναι πια εξοικειωμένος με τις πιο πάνω έννοιες- σφραγιδόλιθους της ποίησης της Λίλης Μιχαηλίδου. Προμετωπίδα που θυμίζει το ομηρικό, «οίηπερ φύλλων γενεή, τοίη δε και ανθρώπων», επαναφέρει τον κύκλο της ζωής και του θανάτου, της μνήμης και λήθης, αλλά και την  επανάληψη των ποιητικών μοτίβων από αρχαιοτάτων χρόνων. «Χανόμαστε καθώς τα φύλλα πέφτοντας ξερά στο χώμα θρηνούν μια μαρτυρία που η μνήμη επιστρέφει.»

Η απουσία του έρωτα οδηγεί στη φθορά, η παρουσία του επαναφέρει την αναδυόμενη Αφροδίτη και τον πόθο, την ηδονή και την απόλαυση, στην αφή, στη γεύση, στην ειδή και στην ακοή. Κοντά στη ζωή με τα πάθη της, κι ο θάνατος με τα μυστικά του, η πορεία στο άγνωστο της ψυχής, και στο βάθος το νεκρό παρελθόν. Μια μελαγχολία στο τελευταίο μέρος, από την πάροδο του χρόνου, μα και ξαναξύπνημα της ερωτικής ορμής, πίστη στο φως και στη δύναμη της ζωής.

Προσηλωμένη στην τέχνη της, η Λίλη Μιχαηλίδου μας δίνει με το τελευταίο της ποίημα την ποιητική της και πάλι, από μια άλλη οπτική γωνία, τη διάπλαση του έξω κόσμου μέσα της και την σχηματοποίησή του «σε ανάγλυφα σχήματα και δρόμους- με χέρι μαθημένο στη γραφή όσων ποθούσε.» Ο πλάστης ποιητής επί το έργον.

Λογικά δομημένη ποιητική συλλογή, με τις προμετωπίδες να είναι παραστάδες κι οδοδείχτες των νοημάτων, ελεύθερος μουσικός στίχος, εικόνες από τη φύση στη συμπλοκή τους με τις ψυχικές καταστάσεις, δευτεροπρόσωπη για αμεσότητα επικοινωνίας γραφή, ή αντικειμενική τριτοπρόσωπη, κάποτε αγκαλιάζει σύνολα με το πρώτο πληθυντικό, κι όλα σε κίνηση, χρώματα, πράγματα, φαινόμενα, τόποι και άνθρωποι. Ακουστικές εικόνες από το θρόισμα μες στα λινά σεντόνια ως τη μουγκή κραυγή, υπονοούμενες μουσικές ανάμεσα σε αναγεννησιακούς πίνακες, όλα αυτά ζωντανεύουν, θεατρικά παριστούν, δημιουργούν το ανάλογο κλίμα μαγείας για τον αναγνώστη. Ερωτική αύρα διαχέεται σε πολλά ποιήματα, στη συνύπαρξή της με το φιλοσοφικό προβληματισμό. Η Λίλη Μιχαηλίδου δεν είναι μονοσήμαντη ποιήτρια. Ο αναγνώστης θέλει το χρόνο του να εντρυφήσει.

ΑΝΑΜΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

REMEMBRANCE O A DAWN

Γκοβόστης

‘Ένα ταξίδι στην Ινδία χάρισε στη Λίλη Μιχαηλίδου την πρώτη ύλη για την ποιητική αυτή συλλογή. Με προμετωπίδα «Ο ουρανός είναι κλειστός. Δεν μπορώ ν’ ανασάνω.» του Ατάλ Μπιχάρι Βαζπεϊ και δυο ενότητες, Ηχώ Ινδίας και Απόηχος. Στο τέλος μια σειρά από Διαλογισμούς μερικοί των οποίων χρησιμοποιήθηκαν ήδη στη δεύτερη ποιητική της συλλογή Ανάγλυφα Σχήματα και Δρόμοι εκφραστικότατοι και λακωνικοί, περιληπτικοί σημαδιακών για την ποιήτρια νοημάτων.

Η αγάπη στα ταξίδια, η έφεση στην εξερεύνηση, στο πλάτεμα των οριζόντων διακρίνει την ποιήτρια που από τη μια επιζητεί τη επιβεβαίωση των πνευματικών της συλλήψεων και από την άλλη δίνει διέξοδο στην τάση φυγής στα πέρατα της γης, για να επιστρέψει πάλι στις πηγές της, στον ίδιο τον εαυτό της, σοφότερη, ασφαλέστερη∙ σκέψεις μου που επιβεβαιώνουν οι πρώτοι στίχοι της συλλογής «Ο κόσμος μου χωράει αμέτρητους άλλους κόσμους ταλαντεύεται και συχνά πέφτει στο χάος της αρχής.» Η πείρα, οι σκέψεις και οι μελέτες της την οδήγησαν σ’ ένα ξέφωτο, απ’ όπου μπορεί να μιλά με βεβαιότητα, να ομολογεί τις αλήθειες της - θα ήταν ίσως πολύ να πούμε, να καθοδηγεί.

«Είναι αλήθεια ότι για να νιώσεις τη ζωή πρέπει να την αγγίξεις με τα χείλη, να τη γευτείς, να την αναγνωρίσεις με τα μάτια, να τη γδύσεις με τα χέρια, ν’ αγαπηθείς με τα σημάδια της, να γίνεις ο κρυφός εραστής των ημερών της σε μια ατέρμονη συνουσία αναπαραγωγής.»  Αυτά απετέλεσαν τον οδηγό της ζωής και της ποιητικής της ζύμωσης, ένας τρόπος ζωής αμεσότητας επικοινωνίας με τον κόσμο με όλες τις αισθήσεις και τις ανθρώπινες δυνάμεις σε μια διαρκή ερωτική κοσμογονική περίπτυξη. Πέραν τούτου όμως υπάρχει και «το μυστήριο της σιωπής και της άγνοιας.» Στα πέρας της γνώσης και του Λόγου εισδύει ο άνθρωπος με το μυστήριο της σιωπής και της άγνοιας. Διδάγματα παλαιών σοφών για τη σιγή και το μυστήριο αναζούν ποιητικά.

«Λίγοι μπορούν να νιώσουν

Τη μυστήρια αύρα

Τους κραδασμούς της γης

Κάτω από τα πέλματα

Την κραυγή των σωμάτων

Καθώς σκαλίζουνε τα όνειρα

Την ένταση του χρόνου

Καθώς αχνίζ’ η ζωή.»

Το ιερατικό στοιχείο είναι επίσης διακριτό και εδώ, όπως και πριν, η εσωτερικότητα και η δύναμή της ύστερα από γνώση και άσκηση οδηγούν με συνέπεια σ’ αυτή τη στάση, οι αναγνώστες μαθητεύουν κι αφήνονται στην έμπειρη χειραγωγό.

Τα χρώματα ντύνουν τους ανθρώπους, ουρανός και γη ανάμεσό τους, ο άνθρωπος που κουβαλεί το χώμα και συμφιλιώνει τις διαστάσεις του χρόνου.

Η Ινδία αφήνει δυνατές τις χαρακιές της στη δημιουργό και στην ποίησή της. Ένα από τα δυνατότερα ποιήματά της, περιεκτικό και αντιπροσωπευτικό των προβληματισμών και της ποίησής της το Χρωματιστό Παράθυρο, γραμμένο στο Νέο Δελχί το 2000.

Με το ποίημα Αναμονή εισερχόμαστε σε μια διπλής όψεως εικόνα, από τη μια ενός προσώπου έλλογου, με βούληση και ζωτική δύναμη που υπομονετικά αναμένει «τη μέρα που θα συναντήσει τ’ όνειρό του» για να απλώσει ρίζες, κι από την άλλη μια συμπυκνωμένη δύναμη εκρηκτική, κοσμογονική, έστω η προσωποποίηση της αναμονής.

Ίσως η Ινδία να έδωσε τη λαβή για φιλοσοφικότερη θέαση της ζωής με ερωτήματα γι’ αυτήν και το θάνατο, το φως και το σκοτάδι, για τον  άνθρωπο, τη μοίρα, τον πόνο και τα παθήματά του.

Η θέαση των σημαντικών στοιχείων του υλικού και πνευματικού πολιτισμού μιας χώρας γίνεται με όλη τη συναισθηματική φόρτιση, με προσπάθεια να εισέλθει στο βαθύ νόημα των πραγμάτων, να τα νιώσει και να τους παρασταθεί, όπως στους ανθρώπους.

Στο δεύτερο μέρος, Απόηχος, μια μεταφορική καταγραφή της ιστορίας της χώρας, με τις διεθνείς απάτες και την πολιτική ανατροπή των προσδοκιών των ανθρώπων, τη μετατροπή των πάντων σε στάχτη. Μα έρχεται πάλι η μαγνητική δύναμη της γης να διασώσει τον πληγωμένο άνθρωπο.

Ύστερα από το ταξίδι, η επιστροφή πάλι εις εαυτήν με το αιώνιο ερωτηματικό ποιος είμαι, τι είμαι. Από τη μια η ζωογόνα φύση κι από την άλλη ο ποιητής, με πρώτη ύλη τη γλώσσα, «τη γραφή, πηγή που σιωπηλά εγκυμονεί και θυμάται», το τραγούδι και το αντικείμενό του, τη συνένωση του χώματος με τον άνθρωπο, αφετηρία της σφύζουσας ερωτικά ζωής και του θανάτου.

Οι οκτώ Διαλογισμοί στο τέλος της συλλογής δίνουν συμπυκνωμένα συναισθήματα και σκέψεις, ομολογημένες μικρές αλήθειες της κοσμοθεωρίας και της ποιητικής της.

‘Ισως η απόσταση του αναγνώστη από τα πράγματα να δείχνει μερικά ποιήματα της συλλογής σκοτεινά, έχουμε όμως εδώ μια ενδοστρεφή ποιήτρια, με φιλοσοφική διάθεση και διαρκή προβληματισμό, έντονο πόθο γνώσης,  συναισθηματικό πλούσιο κόσμο, λεξιλογικό θησαυροφυλάκιο και πεπειραμένη πια μέθοδο ποιητικής θέασης του κόσμου και γραφής, που διανοίγει νέους κόσμους με τα ταξίδια της, εμπλουτίζοντας την ποίησή μας με την παγκόσμια διάσταση.  

ΥΠΑΙΝΙΓΜΟΙ

Εκδόσεις Μελάνι

Ευχάριστο ξάφνιασμα από την πρώτη ήδη σελίδα, όταν από απόσπασμα του Χόρχε Λουίς Μπόρχες για την Τέχνη του Στίχου, Διάλεξη «Το πιστεύω ενός ποιητή» «Τώρα έχω φτάσει στο συμπέρασμα (και το συμπέρασμα αυτό μπορεί να ακούγεται λυπηρό), πως δεν πιστεύω πια στην έκφραση: πιστεύω μόνο στον υπαινιγμό. Άλλωστε, τι είναι οι λέξεις; Οι λέξεις είναι σύμβολα για αναμνήσεις που τις έχουμε κοινές με άλλους ανθρώπους. Αν εγώ χρησιμοποιήσω μια λέξη, τότε πρέπει εσείς να έχετε κάποια εμπειρία εκείνου το οποίο δηλώνει η λέξη. Εάν δεν έχετε, η λέξη δεν σημαίνει τίποτα για σας. Νομίζω πως μπορούμε μόνο να υπαινισσόμαστε, πως μπορούμε να κάνουμε τον αναγνώστη να φαντάζεται. Ο αναγνώστης, αν είναι αρκετά εγρήγορος, μπορεί να ικανοποιηθεί με την απλή νύξη ενός πράγματος…». Aπό αυτό όλο το απόσπασμα η Λίλη Μιχαηλίδου μας δίνει σε πέντε λέξεις το νόημα ως αφιέρωση: «Στη θρυαλλίδα μια κοινής συνισταμένης » θρυαλλίδα η λέξη που θα αναφλέξει τις κοινές εικόνες, μνήμες, αντιλήψεις κι έτσι ο αναγνώστης θα μετάσχει του νοήματος του πομπού δημιουργού.

Η συλλογή χωρίζεται σε δυο μεγάλες ενότητες, Στη θρυαλλίδα μιας κοινής συνισταμένης με βασικό χαρακτηριστικό τον έρωτα και Στον τροπικό του πένθους που βαραίνει μια μεγάλη απώλεια. Μια άλλη θεματική διεσπαρμένη στην ενότητα είναι η ποιητική γραφή, καταθέσεις και προσπάθειες συγγραφής. Λιγόστιχα τα περισσότερα ποιήματα, με δυο τρία χυμένα σε μετρικές φόρμες που θυμίζουν γνωστά τραγούδια, δοκιμές σε ομοιοκαταληξίες και δίστιχα.

Κύριο όμως θεματικό γνώρισμα της συλλογής είναι ο έρωτας, με λιγότερο ή περισσότερο υπαινικτικά ποιήματα. Οι υπαινιγμοί βοηθούν τη ποιήτρια να εκφραστεί αφού η ως τώρα πορεία της ανέδειξε μια γυναικεία φωνή που τη διακρίνει η επιφύλαξη απέναντι στη ερωτική αποκάλυψη. Συγκρατημένη και αισχυντηλή ακόμα μπορεί να πει κανείς, βρίσκει καταφύγιο στους υπαινιγμούς. Απόδειξη το ποίημα «Να μπορούσα/ ως οι στίχοι/ να σβήσω επιμελώς/ την πυρκαγιά του ύπνου/ να μην αφήσω να φανούν/ τ’ αποκαΐδια»

Είναι όμως μερικά άλλα ποιήματα στα οποία εκδηλώνεται ελεύθερα εκφράζοντας στιγμές και σκηνές ερωτικές μέχρι ρεαλισμού ή ακόμα και νατουραλισμού. Χαρακτηριστικό από τα ελάχιστα «Το πέρασμα της γλώσσας/ η σατέν κρούστα του σάλιου/ στο δέρμα//ανάβει φλόγα η γνώση/ καίει την απόγνωση της ομηρίας σου»  όπου το ερωτικό στοιχείο εκρηκτικά δοσμένο, αμέσως σπεύδει να κατασβήσει με τη γνώση, την απόγνωση και την παλινδρομική κίνηση της φλόγας που ανάβει και καίει, εξαφανίζει.

Η συλλογή «Υπαινιγμοί» προκαλεί σε μελέτη της λεξιλογικής τεχνικής της, της συνύφανσης δυο λέξεων με τη υπερρεαλιστική μέθοδο του συνειρμού με αποτέλεσμα τη συνύπαρξη δυο λέξεων στις οποίες συνταιριάζονται άψυχο με έμψυχο, τόποι με συναισθήματα, κάτω από τα οποία κρύβονται ερωτικά σκιρτήματα και πάθη.

Η απομόνωση των λέξεων και η μικροσκοπική τους ανάλυση βοηθά τον αναγνώστη να συλλάβει πτυχές νοημάτων που φωτίζονται λόγω του ότι η προσοχή εστιάζεται στο συγκεκριμένο ποιητικό μικρόκοσμο, όπως στο παράδειγμα το καντήλι του ομφαλού, που απομονωμένο φωτίζει και επαναφέρει μια σημαντική διάσταση στη ποίησή της, την ιερότητα του έρωτα.

Μερικές λεκτικές συνυφάνσεις:

Ο ποταμός των λόγων, η γλώσσα της ψυχής, οι αστραπές του πόθου, η καταιγίδα των φιλιών, μνήμης παφλασμός, το χάδι του χειμώνα, το χάδι των ματιών, ο ίσκιος των ερώτων, το ημίφως των χειλιών, οι συμπληγάδες των χειλιών, ο σφυγμός του φιλιού,  φευγαλέα φωτεινότητα, σκοτεινή ανάμνηση, το χιονισμένο σούρουπο, το αφιλόξενο έρεβος,  το λυχνάρι των ονείρων, κοιτάσματα ονείρων,  λαγνεία των νερών, υγρή σαγήνη, πληγωμένη ανάσα, το λίκνισμα της ανάσας, , αχόρταγα αλεξικέραυνα, έσχατη απόδραση, λεπίδι των ματιών, αιμάτινο στιλέτο, η αρτιμέλεια του πόθου, η αναχώρηση των λέξεων, σχήματα πληγωμένα, η ερημιά του σακακιού, διττή πρόκληση, το είδωλο κοίταγμα, διψασμένο πουλί, εκδικητικά γενναιόδωρο, θρυμματισμένες λέξεις, η ποδιά της μοναξιάς, μόνιμη αγωνία, απέριττο φτιασίδι, σκιερές μασχάλες, πυρκαγιά του ύπνου.    

Φυσικά φαινόμενα με ερωτικά σημαίνοντα, κίνηση με χρώμα, συναισθήματα με πράγματα οδηγούν στο αισθητικό αποτέλεσμα, στη υπαινικτική και ποιητική έκφραση.

Η δεύτερη ενότητα Στον τροπικό του πένθους αρχίζει με το δίστιχο «Ό τι γεννάει το στιλό πνίγεται στο μελάνι» που μεταφέρει στη ποιητική δημιουργία, κάτι άλλο από την ίδια τη ζωή, μια άλλη γέννηση στον πνευματικό κόσμο, αναίμακτο αλλά και βιολογικά ζωτικά νεκρό, στον οποίο όμως λειτουργούν άλλου είδους κανόνες και μέτρα. Προβλήματα ποιητικής δημιουργίας, η προσπάθεια του ποιητή να χαλιναγωγήσει τη γραφή, το άγραφο ποίημα, ένα άλλο μοτίβο πολλών ποιητών, ο ρόλος της ποίησης, η οργή της κι η καταδίωξή της μερικές φορές:

Η γνωμάτευση ήταν απόλυτη/ ακαριαία/ «η ποίηση στη πυρά»/ αυτό είναι λοιπόν// γι’ αυτό η πυρά κρύβει στην τέφρα των ερειπίων της/ σπίθες οργισμένης ποίησης.»  

Στιγμές θλιβερές στη ζωή και στο θάνατο, οδυνηρές ασθένειες σημαδεύουν επίσης το δεύτερο μέρος της συλλογής. «Με καίει εκείνη η λάμψη του θανάτου/ η τελευταία βαριά ανάσα του/ η κλίση του θολού ματιού// τα ερείπια των χειλιών του» ένα από τα πιο επιτυχημένα ποιήματα στη απόδοση των τελευταίων στιγμών αγαπητών προσώπων, λακωνικό και περιεκτικό, με τα συναισθήματα και τις περιγραφές σε αδιάσπαστη ενότητα ή σε παραλλαγή «Περνά απέναντι/χώνεται μες στην ομίχλη/ εκεί όπου το σώμα γλιστρά/ στο ενυδρείο/μιας πένθιμης οικειότητας». Ήδη σ’ αυτό το δεύτερο η διαφορά της σύλληψης είναι μεγάλη γιατί ανέρχεται ο πόνος σε άλλες κλίμακες, απομακρυσμένος από την αμεσότητα του προηγουμένου.

Ποιήματα γραμμένα σε γωνία χειρουργείου ή σε γωνία Επιταφίου Μεγάλη Παρασκευή, επιστεγάζουν το δεύτερο μέρος με τη συνταρακτική μετοχή στο πάθος και την ευγενική  θλίψη.

Η συλλογή τελειώνει με δοκιμές σε γνώριμους ήχους τραγουδιού ….. «κι ας ξεθωριάσει στη βροχή/ κι ας ξεσχιστεί στον άνεμο//κι ας σπαρταρά στα χέρια μας/ ο νεροφόρος χρόνος/ ο καταρράχτης των φιλιών/ το πληγωμένο ρόδι// αρκεί που θα προλάβουμε/στο χείλος του νερού/ να με φιλάς να μου μιλάς/ ώσπου να δύσει ο ήλιος…» ένα περιληπτικό καταληκτικό των «Υπαινιγμών».

ΑΡΕΝΑ

Μετάφραση στα αγγλικά από David Connolly

Προμετωπίδα: Έρωτας, ζωή και θάνατος στην ίδια αρένα παλεύουν για το κόκκινο κρασί κάποιοι το ονομάζουν «θεία κοινωνία» άλλοι μέθη…

Τρεις ουσιαστικές έννοιες, έρως ζωή θάνατος- ο έρως ως ο ζωοδότης που νικά και το θάνατο αφού συνεχίζει τη ζωή, δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν χωρίς την άνοδο στις σφαίρες του πνεύματος, είτε αυτές παίρνουν θρησκευτική μορφή είτε τη διονυσιακή, από αρχαιοτάτων ελληνικών χρόνων γνωστή, άλλη όψη του απολλώνιου πνεύματος.

Η συλλογή χωρίζεται στις ενότητες της νύχτας, μικρές παύσεις, διαχωριστική γραμμή, επί σκέψεις, της μέρας και τελειώνει με σημειώσεις – πραγματολογικές επεξηγήσεις.

Πρώτο ποίημα αφιερωμένο στο Μίλτο Σαχτούρη, περιγραφικό, ζωντανό μιας συνάντησης ίσως. Ο στενός συγκεκριμένος τόπος, το πρόσωπο, ο χρόνος και η γενικότερη θέα του περιβάλλοντος κόσμου, μνήμες, πρόσωπα, καταστάσεις και πράγματα σε μια σκηνή που παρακολουθούμε να ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας μετέχοντας κι εμείς με τη φαντασία στη συντροφιά.

Ύστερα από τους  λεξιλογικούς συνδυασμούς και τις εκφραστικές αναζητήσεις των προηγουμένων δοκιμών γραφής, έχουμε τώρα μπροστά μας ένα μεστό απλωμένο ήρεμα και σταθερά λόγο. Βέβαιη πια η ποιήτρια για την αξία της, για τον εαυτό της, ανοίγεται στον αναγνώστη ελεύθερα, μ’ ένα συνεχή καθημερινό και άμεσο λόγο.  «Εκτίθεμαι στην κρίση σας» λέει στο ποίημα Απροσδόκητα ύστερα από σκέψεις και εικόνες.

Ποιήματα σε άμεση σχέση με την πραγματικότητα, πολιτική, οικονομική, κοινωνική, μια στροφή στην ποίησή της παρουσιάζει η συλλογή αυτή, δείγμα ωριμότητας και τοποθέτησης στα πάθη του τόπου και της ζωής. «Είναι Μάρτης και απροσδόκητα γύρισε ο χειμώνας. Όπως γύρισε και η ζωή μας ανάποδα κι αυτή.» Ποίημα με τίτλο Απροσδόκητα, με πρώτες λέξεις «Η κρίση χώρεσε παντού», και σημείωση στο τέλος, «Περίοδος σκληρής οικονομικής κρίσης που ανέτρεψε πολλές ζωές.»

Ανάμεσα στη σκληρή πραγματικότητα και στο όνειρο ή στον άλλο κόσμο της φαντασίας και των βιβλίων ζει και κινείται,  διανοίγοντας και στον ποιητικό εαυτό της  και στους αναγνώστες της καινούργιους κόσμους. «Όλοι αυτοί που αγοράζουν και πουλάνε ανθρώπους και πιστεύουν ότι όλοι αγοράζονται, αυτοί δεν αναγνωρίζουν τον εαυτό τους εδώ… φωνάζει ο Τούμας Τράνστρεμερ» νομπελίστας Σουηδός ποιητής.

Μια νέα όψη της ποιητικής της, η είσοδος στην ποίηση των άλλων με αντηχήσεις  και φιλοξενία τους στα δικά της ποιήματα. Βασική τους επίδραση τα πολλά διαβάσματα και η άμεση επαφή τους με τη γύρω πραγματικότητα. «Διαβάζω Μπουκόφσκι κι ο Πενταδάχτυλος είναι χιονισμένος …Αδέσποτοι πολιτικοί, τραπεζίτες κοράκια δεσπόζουν στον ορίζοντα.»

Αυτή η επαφή έχει και τις γνήσια ανθρώπινες στιγμές της, την επιστροφή στη γενέθλια γη, στο δικό της σπίτι, στις ρίζες της, με τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα, τις ομορφιές του  λαϊκού πολιτισμού.

Στην ενότητα μικρές παύσεις,  τοπία ζωγραφισμένα με την ποιητική της τέχνη, με την  απουσία αγαπημένων προσώπων, η φυγή, μέσα σε ονειρώδη σκηνοθεσία, αισθητικές μουσικές συγκινήσεις σύγκορμες, όλη η παρασημαντική του έρωτα στην πληρότητά του, με επάνοδο στη συνύφανση του έξω με τον μέσα κόσμο, αυτοπαρατηρούμενη και ταυτόχρονα εξωστρεφής, με ευγενική θλίψη μονολογεί: «τρέφομαι με όνειρα και ουρανό.»

Πολυταξιδεμένη, δεν αφήνει ευκαιρία να μην κοινωνήσει τους αναγνώστες της με τις εμπειρίες της, σε πεζό ή ποιητικό λόγο. Μια μεγάλη παρομοίωση των βορείων χωρών και νοτίων με ανθρώπινο σώμα, το κεφάλι ο βορράς να βλέπει το νότο, τα πόδια, με τον ήλιο και τις θάλασσές του, ζωγραφιές και ερωτικές αναπολήσεις.

Στην ενότητα διαχωριστική γραφή μεταφερόμαστε στη διχοτομημένη πατρίδα, με ποιήματα αναφερόμενα σε τουρκοκύπριους, που ζουν στον ίδιο τόπο,  με τη δική τους ανάγνωση της ιστορίας. Μια προσπάθεια συνένωσης των ανθρώπων γίνεται από τους λογοτέχνες, να επουλώσουν τις πληγές και να ειρηνέψει ο τόπος. Όμως η χρονιά της τουρκικής εισβολής είναι χαραγμένη για καλά στην ιστορία και στις ψυχές των ανθρώπων, σκεπάζει τη ζωή ανεξίτηλα, χωρίζει την πατρίδα. Το βέβαιο είναι πως η φύση δε γνωρίζει διαχωριστικές γραμμές, αφού ομίχλη και βροχή σκεπάζει όλο το νησί μας.

Σκηνές από την περιοχή στην οποία μεγάλωσε ή σ’ αυτήν όπου τώρα ζει η ποιήτρια, επισκέψεις και μνήμες,  ζωντανές περιγραφές, εικόνες και ήχοι μαρτυρούν τη βίαιη διαίρεση της πατρίδας.

Κι έρχεται ξαφνικά στη ζωή μας μια άλλη συγκλονιστική στιγμή, τοπίο θανάτου, τόσο κοντά ο θάνατος στη ζωή, η έκρηξη στη ναυτική βάση «Ευάγγελος Φλωράκης» στο Μαρί, που  συνταράζει την ποιήτρια. Εδώ εικόνες φρίκης, ακρωτηριασμού και θανάτου, ένα σκοτάδι σκεπάζει τα πάντα.

Στην ενότητα επί σκέψεις σε καθημερινό κεντητό λόγο, με ριπές υπαινιγμών για τους ανθρώπους και τους τόπους που επισκέπτεται και για τους οποίους σκέφτεται, καταθέτει ποιήματα σε ζωντανή γλώσσα. Κάποτε σε διάλογο, σε συνομιλία με τους ήρωές της,  συγγραφείς ή καλλιτέχνες. Ερμηνεύει έργα τέχνης τοποθετημένα σε μια επιτυχημένη σκηνογραφία κι εκπλήσσει με την άνεση στην κελαρύζουσα πια γραφή της.

Επισκέψεις στην Αίγινα, στο σπίτι όπου εζησε ο Καζαντζάκης, στην αρχαία Ολυμπία, εδώ στην Κύπρο στον Αμίαντο, στην Αρμενία και Γερμανία σε πάρκα και μουσεία, δίνουν έναυσμα για την ποιητική απόδοση των σκέψεων και συναισθημάτων της στα έργα αφανών ανθρώπων και διασήμων δημιουργών. Άνθρωπος, φύση και δημιουργήματα του ανθρώπου συνταιριασμένα αρμονικά αποτελούν τον κόσμο της ενότητας. Εδώ συναντούμε και το ποίημα «Στου χρόνου την αρένα», γραμμένο με την επίσκεψή της στην αρχαία Ολυμπία. Οι αρχαίοι θεοί, οι αγώνες στην παλαίστρα, ο γλύπτης Φειδίας, όλα αυτά μεταφέρουν χιλιάδες χρόνια πριν, «χιλιάδες διάλογοι φεγγαριών και ήλιων/ ιστορία μες στην ιστορία, ζωή  μέσα σε άλλες ζωές/ έξω από μας και μέσα μας./ Τα μάτια, τα χέρια, ο λόγος/ απορροφούν, αδράχνουν, ανοίγουν φτερά/και στροβιλίζονται στου χρόνου την αρένα.» Και στο τέλος «….Γεμίζω με χώμα το στόμα, τα μαλλιά./ Τυλίγομαι φύλλα δάφνης/ να με βρουν σ’ αυτή τη θέση χρόνια μετά.// Μια άγνωστη θα σημειώσουν, δίχως ταυτότητα.» Η συνύπαρξη με το τοπίο, η εισβολή στο χρόνο που τον γεμίζει με τα αντίστοιχα στον τόπο σημαδιακά γεγονότα, η μεταφορά εις εαυτήν, στην ψυχική της κατάσταση, αποτελούν μέρος της τέχνης και των ποιητικών χαρακτηριστικών της.

Το τελευταίο μέρος της συλλογής, της μέρας, ταξιδεύουμε μαζί της στην Ισπανία, περιεργαζόμαστε τα στοιχεία του πολιτισμού της χώρας, ενώ η ποιήτρια με ματιές στον έξω και μέσα της κόσμο, μας κρατά το χέρι καθοδηγώντας μ’ όλες της τις αισθήσεις και το λογισμό, σε σκηνές καθημερινές της ζωής, ανάμεσα σε άγνωστους ανθρώπους κι όμως με τις ίδιες κινήσεις αγάπης και  αναζήτησης. Την αρένα συναντούμε κι εδώ, στο ποίημα «Στην αρένα∙ χωρίς ταύρους, ταυρομαχίες και όλε όλεε. Η μάνητα της εποχής./ Στο χώρο της αρένας ένα τεράστιο εμπορικό κέντρο…..Η αρένα είναι πάλι ενεργή.Μεταμορφώνομαι σε ταύρο που αρνείται να παλέψει./ Τα κοντάρια είναι ήδη καρφωμένα στο σώμα μου,/ το αίμα ρέει γράφοντας τον επίλογο∙/ κόκκινο πανί∙ εφιάλτης./ Μεταμορφώνομαι σε ταύρο/ που παλεύει με τον εαυτό του.»

Κάθε επίσκεψη και μια καταβύθιση στον εαυτό της, η ζώσα πραγματικότητα έναυσμα για αυτογνωσία, ζωντανή απόδοση του έξω κόσμου και συνύφανσή του με τις ψυχικές της διακυμάνσεις, προπάντων όμως αναζήτηση και διερεύνηση εαυτής.

Με την ποιητική συλλογή Αρένα της Λίλης Μιχαηλίδου παρακολουθήσαμε μια ανοδική ποιητική πορεία, απελευθέρωση στο στίχο και στο λόγο, ωριμότητα και αμεσότητα επικοινωνίας με τον αναγνώστη.

Η ΠΟΛΗ ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ, Μελάνι 2010                                                         

Η Λίλη Μιχαηλίδου επιλέγει τους δασκάλους της και μαθαίνει την τέχνη τους διεισδύοντας στο πνεύμα των μυστικών τους, χωρίς εξωτερικά τεχνάσματα, αλλά με γνήσια σύλληψη της ουσίας και θαυμαστή απόδοση των γνωρισμάτων τους που κάνει δικά της με το ιδιαίτερο αυτό χάρισμά της, εμπλουτίζοντας έτσι τη λογοτεχνική της ματιά και τον οπλισμό της.

Στα ταξίδια που περιγράφονται τόσο λυρικά και λογοτεχνικά σ’ αυτό το βιβλίο, έβαλε την σφραγίδα του στον τρόπο θέασης των τόπων ο Ίταλο Καλβίνο με το έργο του Αόρατες Πόλεις, και πριν από αυτόν ο Μάρκο Πόλο.

Στο βιβλίο περιλαμβάνονται ταξιδιωτικά δυο τριών σελίδων το καθένα, άρα τόσο ουσιαστικό το γράψιμο, χωρίς περιττολογίες και κουραστικές εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες, ένα ανάβλυσμα ψυχής και ευαισθησίας, ειδικού αντικρίσματος των τόπων, σε συνδυασμό με την εσωτερική θέαση, μια ανθρώπινη ευγενική λαλιά, που απλώνεται γαλήνια στον αναγνώστη.

Των πλείστων οι τίτλοι είναι η πρώτη γραμμή του κειμένου, με αποτέλεσμα να μπαίνει ο αναγνώστης κατευθείαν στο κύριο, την περιδιάβαση στις πόλεις, γνωστές του ή άγνωστες.

Το μότο του βιβλίου ή εισαγωγικό σημείωμα από το έργο του Ίταλο Καλβίνο Αόρατες Πόλεις φωτίζει τον πόθο για ταξίδια, τις εξωτερικές και εσωτερικές διαδρομές, σκέψεις, συναισθήματα, τον πλούτο των παραστάσεων, τη σημασία των λέξεων, της γλώσσας γενικά στη περιγραφή ή ποίηση τόπων, πραγματικών ή φανταστικών, ποια η διαφορά;

Η είσοδος στα μυστικά της πολιτείας, στις μυρουδιές, στα φώτα και στις αποχρώσεις, μακριά από αναστολές, προαπαιτεί την εντός βύθιση, το ένδον ταξίδι.

Οι επισκέψεις της στη Δαμασκό, Αίγινα, Γιοχάνεσμπουρκ, Αρχιπέλαγος, Κύθηρα, Γαλάτα, Πράγα, Φλωρεντία, Κωνσταντινούπολη, Άμστερνταμ, Στοκχόλμη, Βηρυτό, Νέο Δελχί, μια συνάντησή της με τον Τούμας και τη Μόνικα Τράνστρεμερ, Φικάρδου, Βρυξέλλες, Νέα Υόρκη, Αβέστα, Βιέννη, Ελσίνκι, Παρίσι, Βουδαπέστη, Δελφούς, Λευκωσία, Διεθνές Αεροδρόμιο Λευκωσίας, εκτός και εντός πατρίδας, έδωσαν το έναυσμα για να γραφτούν κείμενα ποιητικά σε πεζό φαινομενικά λόγο, που μας οδηγεί πάλι στο ερώτημα, πότε θα παύσουν οι άνθρωποι να διαχωρίζουν σε είδη τα βγαλμένα από την ψυχή και την τέχνη  έργα λόγου των λογοτεχνών.

Κείμενα γραμμένα με διαίσθηση, ολική και μερική σύλληψη αντιπροσωπευτικών στιγμών ζωής, με όλες τις αισθήσεις σε διέγερση, υφασμένες με τη φαντασία και το συναίσθημα, τον προβληματισμό και τη φιλοσοφική ενατένιση. Θέαση των πραγμάτων πρώτα από μακριά, οπτικά, ιστορικά, κι ύστερα η σύλληψη του ρυθμού της ζωής, του μυστηρίου που κρύβεται πίσω από τη βιτρίνα του κόσμου, «η ποιητική αναζήτηση σ’ έναν άλλον ορίζοντα… η ποίηση παρασύρει τη σκέψη, κλυδωνίζονται οι αισθήσεις…»  Κείμενα πιο ποιητικά από πολλά φερόμενα από άλλους ως ποιήματα.

Με πλουσιότατο λεξιλόγιο, συνομιλεί με τον εαυτό της και με τους άλλους, τον έξω κόσμο, τον αναγνώστη, ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, τη θεατρική παράσταση των συμβαινόντων και την κινηματογράφησή τους.

Συμπερασματικά, η Λίλη Μιχαηλίδου είναι μια ποιήτρια, ό τι κι αν γράφει, μια αξιοθαύμαστη συγγραφέας, που γύρισε τον κόσμο και τον άφησε στην ανοιχτή ψυχή της να μιλήσει, τον προσέλαβε με τις ευαίσθητες κεραίες της, ανάμιχτο με το όνειρο, τις σκέψεις και τα συναισθήματα, μακριά από πλατειασμούς, κατευθείαν στο κέντρο του ουσιώδους, δοσμένου όσο πιο ποιητικά.

ΑΝΔΡΩΝ… Διηγήματα. Μετάφραση  David Connolly, Μελάνι

Η ποιήτρια ό τι και να γράψει παραμένει ποιήτρια.

Τη συλλογή των διηγημάτων της  Ανδρών  η Λίλη Μιχαηλίδου εισάγει με προλογικό σημείωμα για να γνωρίζουμε το έναυσμα για τη συγγραφή και τη χρονολογική ταξινόμησή τους.

Στη συλλογή περιλαμβάνονται τα διηγήματα: Το χαμόγελό του, Μυστηριακό μεθύσι, Έντονη μυρωδιά κολόνιας, Παρατεταμένο λυκόφως, Γυάλινος δίσκος, Κληματίδες μέχρι το χώμα, Εκείνος, Είδα στα μάτια του…, Όψη αποδημητικού πουλιού, Αναπάντεχο ξύπνημα, Αποκατάσταση, Με προορισμό την ουτοπία, «Τούτο εστί το σώμα μου», Κεραυνοβόλα, Μολυβένια σκιά, Ερωτηματικό, Η κατάθεση.

Το αναλυτικό προλογικό σημείωμα φανερώνει πως κάθε διήγημα είχε την αφόρμησή του από ένα ανδρικό πρόσωπο, συγγενικό, φιλικό ή και άγνωστο, που όμως συγκίνησε και χαράχτηκε στη μνήμη, για να αποδοθεί σε λογοτεχνική φόρμα, μέσα από τους διαρκείς πειραματισμούς της συγγραφέως, από την κλασική ως τη σουρρεαλιστική γραφή.

 Παραστατικότατη στην εξωτερική περιγραφή των προσώπων της,  διεισδυτική στην ψυχή των ηρώων της, με ακροάματα και θεάματα, εικόνες οπτικές, ακουστικές, οσφρητικές προπάντων, με ερμηνευτικά σχόλια των πραγμάτων και προσώπων, μεταφέρει είτε στην Κύπρο των παλαιών ημερών, του ήθους των ανθρώπων, με τις αγροτικές εργασίες και τη γυμνή τους συνάφεια με τη φύση και το σύμπαν, με την πραότητα και αγαθότητα που εξέπεμπαν, τον πόθο της χαμένης πατρίδας,   είτε στον έξω κόσμο, μια διαρκής ταξιδιώτης, στη γνωριμία της με άλλους, λογοτέχνες, άγνωστους ανθρώπους στο εξωτερικό ή πρόσφυγες από το εξωτερικό. Προσπαθώντας να διεισδύσει στην ψυχολογία των άλλων αποκαλύπτει τον ίδιο τον εαυτό της, πάντα συγκρατημένη και επιφυλακτική.

Στο διήγημα Το Χαμόγελό του ζωγραφίζει με περισσή αγάπη τον παππού με το μικρό και μεγάλο του σύμπαν,  την αυτάρκεια και σοφία των ανθρώπων, στο Μυστηριακό μεθύσι τον άνθρωπο του χωριού με τα πάθη, τις κακουχίες, μια γραφή με συγκίνηση, κατανόηση, διείσδυση στο εσωτερικό των ανθρώπων, στο Έντονη μυρωδιά κολόνιας την τελετουργία στο λουτρό ενός ξεριζωμένου, με έντονη την οσφρητική δύναμη της συγγραφέως στο διήγημα.

Μέτοχος του κόσμου που παριστάνει ή αντανακλά, δίνει στο Παρατεταμένο λυκόφως τη γνωριμία της με μεγάλους ομότεχνους, με ένα λόγο στρωτό, ευγενισμένο, ποιητικό. Στο Γυάλινο δίσκο παρακολουθεί ένα ερωτύλο βιβλιοπώλη, πάντα με συμπάθεια στον άνθρωπο, με καταγραφή σημαδιακών στιγμών της ζωής. Στο διήγημα Κληματίδες μέχρι το χώμα και μόνο από τον τίτλο αναπλάθουμε το τοπίο, τον πόθο ενός πρόσφυγα να δει το σπίτι του στην τουρκοκρατούμενη γη μας, ένα επεισοδιακό έργο, ενώ με το Εκείνος, με πολλή τέχνη στη επανάληψη του «εκείνος κοιμάται» αντιτίθενται η ολοήμερη εργασία της σύγχρονης γυναίκας σε αντίθεση με τον άντρα, ένα έργο μεταξύ ποίησης, σκέψεων και ψυχογραφίας μιας ζωής ανάμεσα στο όνειρο, τα σχέδια και την πραγματικότητα.

Στο Είδα στα μάτια του, σε ένα ταξίδι μέσα στα μάτια ενός ανδρός, βλέπει το χρόνο και τον τόπο, πρόσωπα και πράγματα, διεισδύει στην ψυχή των ανθρώπων, ανιχνεύει, αναλύει, κατονομάζει εσωτερικές καταστάσεις ως άλλος ανατόμος, όχι της επιστήμης αλλά της ευαισθησίας,  και καλλιεπώς εκφράζει τα ευρήματα ή διαισθήματα.

Σε όλα τα διηγήματα προηγείται μότο, εισαγωγικό στο πνεύμα και στο κλίμα του διηγήματος, μια διαδρομή από τον έξω κόσμο στο εσωτερικό των ηρώων και της συγγραφέως.

Σύγχρονα προβλήματα του τόπου και των ανθρώπων μας, καθημερινές σκηνές, η έννοια του αμαρτήματος που παρακολουθεί υποδορίως τη δημιουργό, σενάρια απλά αλλά ποιητικά δοσμένα, με το υπερφυσικό στοιχείο, τη φαντασία, τη γνώση.

Από το κλασικό ευγενικό γράψιμο ως το μεθυσμένο σουρρεαλιστικό, για να αποδοθούν πρόσωπα και καταστάσεις ανάλογες, όλα αυτά που οδηγούν πάντα στο αναπάντητο ερώτημα «ποια είναι αυτή η δύναμη της ψυχής που ωθεί στη συγγραφή και την καθοδηγεί ως το τέλος;»

Η σύγχρονη αφηγηματολογία παρέχει αρκετά όπλα για να χρησιμοποιηθούν από τους αναλυτές αφηγημάτων, διακρίσεις και ονοματολογίες, κανένα όμως από αυτά δεν χρησιμοποίησα θεωρώντας τα ψυχρά νυστέρια, ατελέσφορα.

Η ποιήτρια και πεζογράφος Λίλη Μιχαηλίδου συνεχίζει το καρποφόρο έργο της.

ΣΤΑΓΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ  ΜΑΑΣΑ΄Ι

Η Λίλη Μιχαηλίδου αρέσκεται στα ταξίδια. Έτοιμη να γνωρίσει νέους κόσμους με ανοιχτά τα μάτια της ψυχής και του σώματος κι όλες τις αισθήσεις σε διέγερση. Ρουφά εικόνες, ακούσματα, αγγίζει, γεύεται. Το ταξίδι την συνεπαίρνει και καταγράφει εντυπώσεις, σκέψεις, όνειρα. Η επίσκεψη στην Κένυα δίνει την ευκαιρία και στον αναγνώστη να γνωρίσει μέσα από την ευαισθησία της συγγραφέως έναν κόσμο άγνωστό μας, με τον οποίον οι συγκρίσεις φανερώνουν τα κύρια χαρακτηριστικά του. Ο χρόνος και η διαφορετική αίσθησή του, ο τόπος, οι άνθρωποι, τα ήθη και έθιμά τους, τα σωματικά τους χαρακτηριστικά κι η ποίησή τους, η έκφραση των δικών τους συναισθημάτων.

Το βιβλίο αρχίζει με το ταξίδι στο αεροπλάνο για τον προορισμό. Η παρατηρητικότητα σε εγρήγορση, οι συνταξιδιώτες, οι συνοδοί, συγκρίσεις του εδώ και εκεί. Η όσφρηση δε διέγερση. «Ο κάθε τόπος έχει τη μυρωδιά του.»

Χωρισμένο σε 17 μικρά κεφάλαια επιγραφόμενα Σταγόνες, το βιβλίο μας ταξιδεύει με την καθοδήγηση μιας έμπειρης ταξιδεύτριας, που ξέρει να παρατηρεί και να σκέφτεται, να φέρνει στα μέτρα μας τα πράγματα, να αποτυπώνει σε μια απλή ευγενική γλώσσα τις εντυπώσεις. Όλα είναι ζωντανά, προσωποποιημένα, η νύχτα, οι ρίζες των παραδόσεων, οι αμέτρητες χρωματιστές πραγματικότητες. Ο πεζός λόγος είναι ποιητικός, ο διάλογος με τη φύση και τους ανθρώπους εσωτερικός αλλά ζωντανός, παραστατικός. Η περιπέτεια επιζητείται, το περισσότερο και ανασφαλές, οι εμπειρίες να είναι πλήρεις, απτές «Να παίρνω μια χούφτα όνειρα και να τα γεύομαι σαν απαλό χιόνι, να γεύομαι τη σοφία της ζωής.» Φιλοσοφούσα ποίηση, περνά μέσα από το σώμα, φιλτράρεται μέσα από το συναίσθημα και τη γνώση και φθέγγεται την ομορφιά.

Η καθημερινή ζωή, η σκόλη, ο δικός τους τρόπος σκέψης, μέσα σε μια διαφορετική ροή του χρόνου, με τον ήλιο να καίει, κι οι συγκρίσεις να συμβάλλουν στη γνώση και κατανόηση των άλλων που δεν είναι εμείς, μα αποκτούν κυριότητα στην εικόνα, στους ήχους, στην αποτύπωση των βιωμάτων. Πώς θα τους γνωρίσουμε καλύτερα;

Περίεργη η ταξιδιώτης, περίεργοι κι οι ξένοι άνθρωποι, ασυνήθιστοι στις επισκέψεις, πώς όμως σιγά σιγά ημερεύουν, γνωρίζονται έστω για λίγο, σφραγίζουν με στιγμιαίες αποτυπώσεις ο ένας την ψυχή του άλλου. Μπορεί μια τέτοια επίσκεψη να είναι ψίχουλα από το μεγάλο καρβέλι της χώρας, σημασία όμως έχει πως δημιουργήθηκε από αυτή την επίσκεψη ένα έργο τέχνης, ένας τόπος περασμένος μέσα από το μαγνάδι μιας ευαίσθητης συγγραφέως, κι αυτό είναι κέρδος και για τους αναγνώστες και για τη λογοτεχνία του τόπου μας.

Στέλιος Παπαντωνίου

Ο Στέλιος Παπαντωνίου γεννήθηκε στη Λευκωσία. Τέλειωσε το Παγκύπριο Γυμνάσιο του οποίου υπήρξε και διευθυντής. Σπούδασε φιλολογία στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και πήρε MSc στην Ανάπτυξη Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων από το Πανεπιστήμιο SUNY Albany της Νέας Υόρκης.

Δίδαξε σε σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης και εργάστηκε στην Ανάπτυξη Προγραμμάτων όπου και συνέγραψε βιβλία  για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής και  Ανθολογίες Κυπριακής, Ελληνικής Ποίησης  και Δοκιμίου με ομάδα φιλολόγων.

Ως μέλος της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου έδωσε  διαλέξεις σε θέματα φιλοσοφίας και μετέσχε ενεργά στις  εκδόσεις του περιοδικού της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου «Ο Ζήνων».

Παρουσίασε το έργο  Κυπρίων δασκάλων, έργα ποιητών και βιβλία Κυπρίων συγγραφέων.

Άρθρα του στην πολιτική ζωή του τόπου φιλοξενούνται  στην εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος.

Εξέδωσε μια ποιητική συλλογή, Του Βουνού, και το βιβλίο Στωική Φιλοσοφία.

Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του βρίσκεται σε ηλεκτρονική μορφή στο Scribd  και στο  blog του στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα: wwwsteliospapantoniou.blogspot.com