Στέλιος Παπαντωνίου
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΣ ΕΠΙΤΑΦΙΩΝ
ΕΠΤΑ ΘΥΜΙΑΜΑΤΑ
Κυρίες και κύριοι,
Η κατάθεση βιβλίων και μάλιστα
λευκωμάτων στην τράπεζα των εκδόσεων αποτελεί πράξη πολιτισμού μέσα σ΄έναν κόσμο
ρηχότητας και ματαιοδοξίας.
Αν βρισκόμαστε σήμερα εδώ, το
οφείλουμε εν πρώτοις στον κύριο Στέλιο Γεωργαλλίδη ο οποίος συνέλαβε την ιδέα
και κίνησε όλα τα νήματα υλικά και πνευματικά για να ολοκληρωθεί αυτή η ιδέα.
Η ως τώρα παρουσία του και της
Κεντρικής Ασφαλιστικής στην έκδοση λευκωμάτων πολυτελείας, τους έχει αναγάγει στην πρώτη θέση στην Κύπρο.
Οι προηγούμενες εκδόσεις λευκωμάτων για την Οδό Κλήμεντος, τον Καραγκιόζη, τον
Πιν, τον Χαμπή και η οικονομική αρωγή σε εκδόσεις λευκωμάτων καλλιτεχνών και
άλλες εκδόσεις αποδεικνύουν πως υπάρχουν ακόμα άνθρωποι με όραμα σ’ αυτό το
νησί, που προωθούν τον πολιτισμό, πράγμα πολύ παρήγορο κι ελπιδοφόρο.
Ποια η αφόρμηση του βιβλίου που
παρουσιάζουμε;
Ο κύριος Στέλιος Γεωργαλλίδης θυμάται
από την ενορία του αγίου Σάββα και παρατήρησε από μικράς ηλικίας πως είναι συνήθεια
στη Λευκωσία τη Μεγάλη Παρασκευή να επισκέπτονται εφτά εκκλησιές και να
προσκυνούν οι πιστοί εφτά επιταφίους. Τον συγκίνησε και προβλημάτισε το έθιμο
και αποφάσισε να παρουσιαστεί τούτο σε ένα σχετικό λεύκωμα διασώζοντας έτσι μια
λευκωσιάτικη παράδοση. Άρα χρειαζόταν έναν καλλιτέχνη που θα αναλάμβανε το
εικαστικό μέρος και τον είχε από την προηγούμενη επιτυχή του συνεργασία με τον
Πέτρο Παπαπέτρου, και έναν συγγραφέα λυρικών θρησκευτικών κειμένων. Ο φίλος Πέτρος
Παπαπέτρου, γνωρίζοντας τη σχέση μου με την εκκλησία και τις θρησκευτικές
τελετές και λειτουργίες, απευθύνθηκε σε μένα.
Υλικό είχα έτοιμο από παλιά, γιατί
κατέγραφα σε ποιητικό λόγο τις συγκινήσεις μου από την μεγάλη περίοδο της
εκκλησιαστικής μας ζωής που αρχίζει από το Τριώδιο και τελειώνει με την κάθοδο
του Αγίου Πνεύματος στον κόσμο. Έζησα στη Λευκωσία τα έθιμα που σχετίζονται με
την εκκλησία, και μπορούσα να φέρω σε πέρας τη συγγραφή για θέμα που με
συγκινούσε από την παιδική μου ηλικία. Γι’ αυτό και ανέλαβα, σίγουρος για το
αποτέλεσμα, γι’ αυτό και ευχαριστώ τον κύριο Στέλιο Γεωργαλλίδη για την έμπνευση
και χρηματοδότηση του έργου και τον Πέτρο Παπαπέτρου για τη αγαστή συνεργασία.
Το λεύκωμα ονομάζεται ΕΠΙΤΑΦΙΩΝ ΕΠΤΑ
ΘΥΜΙΑΜΑΤΑ.
Για να μπει σε τάξη το υλικό, τέθηκε
ως βάση ο αριθμός εφτά, άρα κάθε προσκύνημα σε έναν επιτάφιο θα περιλάμβανε
μέρη του όλου. Για να γίνει ζωντανή η παρουσία των ανθρώπων, συνέλαβα την ιδέα μιας ομάδας φίλων που
επισκέπτονται τους επιταφίους, και σε κάθε επίσκεψη σκέπτονται τα παρελθόντα
και τα παρόντα του τόπου και των ανθρώπων του.
Στον πρώτο επιτάφιο, γράφω: «Περιμένοντας
τους φίλους να μαζευτούμε για την καθιερωμένη προσκύνηση των εφτά επιταφίων,
μεταφέρομαι νοερά στις απαρχές του κόσμου μας, το ρίγος των αρχεγόνων μπροστά
στο θαύμα της φύσης, στο μυστήριο της ζωής και του θανάτου. Ίσως ο θαυμασμός
μπροστά στις εναλλαγές των εποχών, πώς εκείνο τον παγερό χειμώνα διαδέχεται η
κελαηδούσα άνοιξη, πώς εκείνος ο σπόρος που θάφτηκε ξεφυτρώνει τώρα από το χώμα
και χαιρετά το φως, και γιατί τ’ αγαπημένα μου πρόσωπα που έθαψα στην αυλή να
μην ξεπροβάλουν και πάλι να μου μιλήσουν;
Ίσως έτσι να γεννήθηκαν στην Αίγυπτο ο
Όσιρις, στη Βαβυλωνία ο Ταμμούζ, στη Φρυγία ο Άττης και σε μας ο Διόνυσος κι ο
Άδωνης.»
Από αρχαιοτάτων λοιπόν άρχεσθαι, από
την προϊστορία και τον μύθο, τα πρώτα βαθύτατα μυστήρια του ανθρώπου και των
αρχαίων θρησκειών.
ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ
Γιατί ο αριθμός εφτά; Πώς να ξεπρόβαλε
στη ζωή μας αυτό το έθιμο, των εφτά επιταφίων; Ποιος θυμάται, ποιος κινεί τη
μνήμη; Άλλοι θυμούνται, τρεις, πέντε ή εφτά εκκλησιές γύριζαν με τα πόδια, με
το ποδήλατο, με τ’ αυτοκίνητο σπανιότερα, και προσκυνούσαν την Καθαρή Δευτέρα,
να βοηθήσει ο Θεός να διανύσουν το καλό στάδιο της νηστείας, να διαπλεύσουν το
πέλαγο.
Την ίδια εποχή, λέει άλλος, θυμάται το
έθιμο της προσκύνησης των εφτά επιταφίων, στις μεγάλες πόλεις, αν όχι μόνο στη Λευκωσία εντός των τειχών, που εύκολα
εύρισκε κανείς εφτά εκκλησιές.
Ο αριθμός εφτά, έτσι κι αλλιώς, από
αρχαιοτάτων χρόνων είχε τη μαγεία του.
Και ακολουθούν ποιήματα που έγραψα για τον
αριθμό εφτά
Για να μη καταφύγω σε εγκυκλοπαιδικές γνώσεις
ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΤΡΙΤΟΣ
Τώρα, στην τρίτη εκκλησιά, σκέφτομαι
πως δεν φτάσαμε τυχαία σ’ αυτή την
πάνσεπτη μέρα! Πριν φτάσουμε στη Μεγάλη Βδομάδα διερχόμαστε το μεγάλο στάδιο με
το Τριώδιο. Σαν αγώνας πνευματικός, στο
στάδιο της νηστείας.
Τι είναι τούτο το Τριώδιο; Βιβλίο που
χρησιμοποιούμε στην Εκκλησία όλη αυτή την περίοδο, από την Κυριακή του Τελώνου
και Φαρισαίου ως το Μεγάλο Σάββατο.
‘Ενας αμέτρητος πλούτος, άγνωστος στους πολλούς!
Το λεύκωμα δεν έπρεπε να παρουσιάζεται
ούτε ως εγκυκλοπαιδικό λεξικό για τη Μεγάλη Βδομάδα ούτε δασκαλίστικο ή
ηθικολογικό. Θα το κινούσαν μόνο τα βιώματα, γι’ αυτό και οι ζωντανές σκηνές,
για παράδειγμα:
«Στο μεταξύ πλησιάζουμε στο
κουβούκλιο, ωραίος επιτάφιος, τα παιδιά και πάλι ξαγρύπνησαν για να τον
στολίσουν. Φέτο σ’ αυτήν εδώ την εκκλησιά, διάλεξαν τα κρίνα, το λευκό χρώμα
ταιριάζει στο κενοτάφιο, τι λέτε; ‘Ο, τι κι αν λέμε, η πίστη συνεχίζει να
οπλίζει τον κόσμο μας. Δίπλα μου γνωστοί και άγνωστοι, ο κόσμος της Μεγάλης
Παρασκευής, των εθίμων, στο βάθος ένας κόσμος ιερουργεί, αυτές οι μυστικές διαδρομές στα έγκατα της ψυχής
μας!»
ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ
Βρισκόμαστε ακόμα στο στάδιο των
προετοιμασιών. Κυριακή της Απόκρεω, η Τσικνοπέμπτη, το Ψυχοσάββατο, η Κυριακή
της Τυρινής, εκκλησιαστικά και κοσμικά γιγνόμενα, με μνήμες από το παρελθόν.
Διαβάζω: « Κάθε
τόπος κάθε γωνιά και τα έθιμά της, κι εμείς ανατρέχουμε στην παιδική μας ηλικία.
»
Κι οι μνήμες δένονται με το
παρόν, τον τέταρτο επιτάφιο που προσκυνά η ομάδα : «Βραδιάζει, ωραίος κι αυτός ο επιτάφιος,
φαίνεται μάλιστα καλλιτεχνικά στολισμένος, ίσως και να κατέφυγαν σε
επαγγελματία, πλούσια φαίνεται η εκκλησιά….» Θρησκεία, καθημερινότητα, σχόλια,
μνήμες.
ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΠΕΜΠΤΟΣ
Και μόνο η επίσκεψη στις διάφορες εκκλησίες
της Λευκωσίας μας φέρνει γαλήνη. Η μνήμη λειτουργεί ασταμάτητα. Την Παρασκευή
της πρώτης εβδομάδας των νηστειών αρχίζουν το βράδυ οι Χαιρετισμοί στη Θεοτόκο.
«Χαίρε νύμφη ανύμφευτε» «Άγγελος
πρωτοστάτης…» Ποιος δεν το
ξέρει; Κι ύστερα το «Άσπιλε, αμόλυντε, άφθορε, άχραντε», χάντρες στα πατερμά
του πλούσιου λόγου της ελληνικής ορθοδοξίας.
ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΕΚΤΟΣ
Συνεχίζουμε το ταξίδι και στις σκέψεις
μας, πώς φτάσαμε στη σεπτή αυτή μέρα! Οι Κυριακές των Νηστειών. Η πρώτη νίκη
της Ορθοδοξίας, πρώτη νηστειών, που συνεχίζεται με το έργο του αγίου Γρηγορίου
Παλαμά, τη δεύτερη Κυριακή των νηστειών. Τρίτη Κυριακή, της σταυροπροσκυνήσεως.
Η τετάρτη Κυριακή των νηστειών, του Ιωάννου της Κλίμακος, Η πέμπτη Κυριακή
νηστειών της Μαρίας της Αιγυπτίας, και οδηγούμαστε στο Σάββατον του Λαζάρου. Το
όλο τελειώνει με την Κυριακή των Βαϊων.
Με το βράδυ της Κυριακής των Βαϊων μπαίνουμε
στο Νυμφίο.
Οι περισσότεροι την Τρίτη το βράδυ
πηγαίνουμε στην εκκλησιά, για ν’ ακούσουμε το τροπάριο της Κασσιανής,
ακολουθούν Νιπτήρας, Μυστικός δείπνος, προσευχή, προδοσία, μεγάλη Πέμπτη τα
δώδεκα ευαγγέλια, Σήμερον κρεμάται, κι η λαϊκή μας μούσα στο τραγούδι της
Παναγίας, τη άλλα μέρα Αποκαθήλωση.
Και μπαίνουμε στο κύριο θέμα, τον
επιτάφιο.
«Έφεραν τον επιτάφιο κεντημένο, από το ιερό ο
ιερέας με εξαπτέρυγα και ψάλτες, έρχονται στο κουβούκλιο και τον τοποθετούν.»
Άκρα συγκίνηση.
ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΕΒΔΟΜΟΣ
«Η ζωή
εν τάφω κατετέθης Χριστέ και αγγέλων στρατιαί εξεπλήττοντο συγκατάβασιν
δοξάζουσαι την σήν. Η ζωή, πώς θνήσκεις; Πώς και τάφω οικείς; Του θανάτου το
βασίλειον λύεις δε, και του Άδου τους νεκρούς εξανιστάς».
Θλίψη στις καρδιές, άνθρωπος δικός μας, ο Θεός μας,
κατεβαίνει στον Άδη. Έχει μιαν άλλη διάσταση η κηδεία του, δεν είναι όπως των
κοινών ανθρώπων, κάτι υπερφυσικό πλανάται στην εκκλησία, κατεβαίνει από τα
κατηχούμενα, από τους σκεπασμένους με τα μαύρα κρέπια πολυελαίους, όλα
ακατάληπτα, η ζωή εν τάφω.
Μέσα από τα λουλούδια του επιταφίου η μυρουδιά της
ανάστασης, το λευκό χρώμα, οι λαμπάδες, ανάβει η φλόγα της ζωής, δεν πεθαίνει.
Αυτή η πίστη μας κρατά στη ζωή, και στη μικρή μας νήσο, με τα τόσα βάσανα, με
τα πάθια της σκλαβιάς, η πίστη στην ανάσταση.
Με την καρδιά του βιβλίου στα εγκώμια
και στους επιταφίους κλείνει το κύριο μέρος.
*********
Εδώ πια άνετα μπορώ να εκθειάσω την
καλλιτεχνική φλέβα του Πέτρου Παπαπέτρου, την ευαισθησία, το σεβασμό στο θέμα
και στα κείμενα, την αυστηρή επαγγελματικότητα, τη γενική επιμέλεια, τον αγώνα
για εύρεση μεταφραστή, για τα αγγλικά ήδη υπήρχε δοκιμασμένος ο Ανδρέας
Παπαπέτρου, για τα ρωσικά καταφύγαμε σε μητροπόλεις και μοναστήρια, σε
συγγενείς και φίλους, ο μεταφραστής έπρεπε να κατέχει τα εκκλησιαστικά, δεν
ήταν μια απλή γλωσσική μετάφραση, και με ευχαρίστηση συνεργαστήκαμε με τον Oleg Tsybenko άριστο γνώστη της ελληνικής και της
εκκλησιαστικής ορολογίας.
Ο αγώνας της Αυγής Παπαπέτρου, να
μπουν τα κείμενα στη σειρά στις τρεις γλώσσες και παράλληλα, σωστά στην
εμφάνιση και τυπογραφικά άρτια, το όλο πνεύμα συνεργασίας έδωσε τους καρπούς
του.
*************
Η εκκλησιαστική όμως ζωή συνεχίζεται,
έρχεται η πρώτη ανάσταση, η Κυριακή του Πάσχα, το Πεντηκοστάριο. Όλα αυτά πια
σε λευκές σελίδες, λαμπροφορούν.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Με τη Δευτέρα του αγίου Πνεύματος τελειώνει
μια μεγάλη περίοδος της θρησκευτικής μας ζωής, που αρχίζει στο πρώτο μέρος με
το Τριώδιο – του Τελώνου και Φαρισαίου- προχωρεί στη Μεγάλη Εβδομάδα με
ιδιαίτερη έμφαση στο δεύτερο μέρος στην ταφή του Ιησού Χριστού και στο έθιμο
της προσκύνησης Επτά επιταφίων, και στο τρίτο μέρος παρακολουθούμε τα μετά την
ταφή, ως την ημέρα της Πεντηκοστής και του αγίου Πνεύματος, που μας έστειλε ο
Ιησούς για να είναι πάντα μαζί μας και να μας φωτίζει.
Τέλος ευχαριστίες πάμπολλες.
Το βιβλίο γράφτηκε σε στενή συνεργασία
με τον φίλτατο Πέτρο Παπαπέτρου (Πιν) υπεύθυνο της εικονογράφησης και όλων των
λεπτομερειών για την καλή του εμφάνιση, πρώτιστα και τελικά όμως ο συγγραφέας οφείλει ευχαριστήρια στον
εμπνευστή του έργου και χρηματοδότη του, τον κύριο Στέλιο Γεωργαλλίδη, και την
Κεντρική Ασφαλιστική, της οποίας είναι ο γενικός διευθυντής.
ΤΕΛΟΣ
