ΠΟΙΗΣΗ ΝΙΚΟΥ ΠΕΝΤΑΡΑ
ΜΗΝΥΜΑΤΑ 1981
Όπως φανερώνει ο τίτλος της συλλογής ποιημάτων του Νίκου
Πενταρά «Μηνύματα» ο ποιητής μέσω των στίχων του στέλλει μηνύματα στους
αναγνώστες του, παραγγέλλει, διδάσκει, προτρέπει για το καλύτερο, ύστερα από τη
δοκιμασία της Κύπρου το 1974.
Μηνύματα
Μηνύματα των νεκρών αγωνιστών, των κουρσεμένων εκκλησιών
πικραίνουν τον ποιητή. Ζητούν εξηγήσεις για την κατάντια. Η αναισθησία και
μικροψυχία κάνουν τον ποιητή να ντρέπεται. «μηνύματα, μηνύματα και μνήματα
μηνύματα και μνήματα από δικά μας κρίματα μου συνταράζουν τα αισθήματα.»
Ποίημα με μερικές ομοιοκαταληξίες, ελεύθερο στίχο,
πεζολογικό εν πολλοίς, που εκφράζει όμως την πίκρα για την εν Κύπρω κατάσταση
και κατάντια.
Νύχτα δίχως άστρα και φεγγάρι
Όπως ο τίτλος δηλοί, η ζωή στην Κύπρο μοιάζει νύχτα δίχως
άστρα και φεγγάρι, κανένα φως στον ορίζοντα, παρά μόνο ο θάνατος κι η φρίκη του
πολέμου βασιλεύουν. Στο τέλος το ελπιδοφόρο: «Ένας γκιώνης κάρφωσε την πίκρα
του σε ψηλό καμπαναριό και περιμένει, περιμένει με λαχτάρα να σημάνει τη
χαρμόσυνη καμπάνα της αυγής.» Η επανάληψη της λέξης «νύχτα» κι η αλληλοδιαδοχή
των εικόνων δημιουργούν την ατμόσφαιρα, μέσα στην οποία ακόμα κι η ελπίδα
φαίνεται ανάμικτη με την πίκρα.
Το πλάνο καλοκαίρι
Η αντιφατικότητα της εποχής του καλοκαιριού, το οποίο για
την Κύπρο στάθηκε θανατηφόρο το 1974. Καλοκαίρι από τη μια αλλά μνήμες
θανατηφόρα φίδια από την άλλη. Επιτυχημένη η συμπλοκή των αντιφατικών εικόνων:
«αγγελική ματιά στο μέτωπο της πίκρας μας αναλαμπή στα παγερά σκοτάδια μας, εσύ
που σκέπαζες τη γύμνια της ελπίδας μας, πώς καταδέχτηκες να καταστρέψεις τα
καταπράσινα λειβάδια των ονείρων μας;»
Πες μου, γιατί;
Λιγόστιχο ποίημα με τον πόνο για την καταστροφή της
πολιτισμικής μας κληρονομιάς, που μας ψέγει, γιατί την αφήσαμε στο έλεος του
κατακτητή. Στο μισό ποίημα παρελαύνουν οι λογχισμένες Παναγιές, δακρυσμένα αγάλματα και άλλα στοιχεία του
ελληνοχριστιανικού πολιτισμού της Κύπρου, ενώ στο τέλος επαναλαμβάνεται το
ερώτημα: Πέστε μου, γιατί μας αποστρέφεστε, δεν μας κοιτάτε, γιατί; Ο ποιητής
αισθάνεται υπεύθυνος για την κατάσταση
του κατεχόμενου κατεστραμμένου πολιτισμού μας.
Όπως…
Με τέσσερις στροφές κι επαναλαμβανόμενα μοτίβα, «όπως κι αν
το πούμε, γράψουμε, σκεφτόμαστε, πιστεύουμε, στολίσουμε, καμουφλάρουμε, ό, τι
κι αν πιστεύω ή πιστεύεις, δεν έχει σημασία.» Η πραγματικότητα είναι πως ο
εχθρός είναι εντός, ζητά τον αφανισμό μας, και πρέπει να τον παλέψουμε όλοι.
Τεχνική και δομή του ποιήματος πολύ καλή.
Πεζοπόροι
Εικόνες καταστροφής τόπων και ανθρώπων πονεμένων. Ιαμβικοί
δεκαπεντασύλλαβοι, σε πρώτο πληθυντικό γενικής σύλληψης. Ο ποιητής εκφραστής
του πόνου του συνόλου.
Χωρίς
Ποίημα που συμπυκνώνει την κατάντια των Ελλήνων της Κύπρου
που διαδηλώνουν ή ρητορεύουν χωρίς όραμα για τη λευτεριά κι αναπαύονται στις
κούφιες υποσχέσεις και ψηφίσματα. Τρεις στροφές με ομοιοκαταληξίες.
Ποιοι στ΄αλήθεια νοιάζονται;
Ένα επιτυχημένο ποίημα των αντιφάσεων μέσα στις οποίες ζούμε
στην Κύπρο μετά το 1974. Νεκροί και καταναλωτισμός, αντίσκηνα και πολυτελής
διαβίωση, αγνοούμενοι και διασκέδαση. Αντιθέσεις διαλογικά βαλμένες, μια πικρή
κριτική καταστάσεων πραγματικών.
Απάτη
Η διαλεκτική θέση αντίθεση και σύνθεση διακρίνει τη δομή του
ποιήματος. Στην αρχή ελπίδα, ύστερα ψυχρότης και τέλος πόνος για την απάτη.
Ο Νίκος Πενταράς είναι μάστορας στη δομή των ποιημάτων και
στη συγγραφή σε παραδοσιακούς στίχους και στροφές με εικόνες που μιλούν στους
πολλούς.
Αναμονή
Η ίδια διαλεκτική δομή, λίγο παραλλαγμένη: Η μετατροπή του
φόβου σε θάρρος, οι κακουχίες γίνονται όνειρο αλλά χωρίς αποτέλεσμα, αφού ως
Οδυσσείς δεν βλέπουμε «καπνόν αποθρώσκοντα γαίης…»
«Παρηγοριά»
Ένα μυρμήγκι προσπαθεί να παρηγορήσει μια λεμονιά που έχασε
τα άνθη της στην καταιγίδα, λέγοντας πως αυτό θα της τα φέρει πίσω. Σαν μύθος ή
παραμύθι. Ο ποιητής αν θέλει να είναι ποιητής πρέπει να κατασκευάζει μύθους. Ο
αδύνατος παρηγορεί τον πάσχοντα με λόγους και με υποσχέσεις μη πραγματοποιήσιμες.
Το περιστέρι, το καράβι, ο ποιητής
Ο τίτλος επιβεβαιώνει τη διαλεκτική δομή του ποιήματος:
ειρήνη, ταραχή κι ο ποιητής θεατής της τραγωδίας.
Το ποίημα φανερώνει τον τρόπο θέασης των πραγμάτων από τον
ποιητή:είναι ο θεατής της τραγωδίας, που καταγράφει τον πόνο και την πίκρα.
Ζητούμε βοήθεια
Άνθρωποι πονεμένοι ζητούν βοήθεια και αντ’ αυτής χάχανα και
κοροϊδίες. Επιλογικό «Ζητούμε βοήθεια.»
Χαμένη προσπάθεια
Άγονες προσπάθειες να συλληφθεί η άνοιξη, το χελιδόνι, στο
τέλος όμως η προτροπή για ελπίδα, πολύ φιλικά δοσμένη: «Έλα όμως τώρα… Μην
κάθεσαι πια πίσω απ’ το παραθύρι που βλέπει τη θλίψη… Μη βαδίζεις πια στον
κόσμο με μοναδικό σύντροφό σου την πικρή ανάμνηση της περασμένης άνοιξης. ‘Ελα…
Μη μελαγχολείς… Κάνε κουράγιο. Θα ρθεί και άλλη άνοιξη.»
Αδιαφορία
Όπως το ποίημα «Ο Βράχος και το Κύμα» του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη,
έτσι κι εδώ με λίγους στίχους ο ποιητής επανέρχεται στη θέα του κύματος που
μάχεται να γκρεμίσει το μεγάλο βράχο. Πίστη κι ελπίδα που υπάρχει στα βαθύτατα
της ψυχής κι ας μην την συλλαμβάνουν πολλοί.
Ξεπρόβαλες
Εικόνες θλίψης και μνήμης μιας χαμένης ζωής. Ένα ωραίο
ποίημα που ενώ μετρικά οδηγεί σε γνώριμους στίχους συνεχίζει με ανατροπές. «Ξεπρόβαλες
απ’ το θλιμμένο παραθύρι την εποχή που δέναν οι καρποί με την καρδιά σαν τον
κορμό καμένου ελατιού…»
Εγκατάλειψη
Σκοτεινιά, μοναξιά. «Φτιάχνουμε με τα δάκρυά μας αλυσίδες
για να πνίξουμε την θλίψη και τον πόνο.» Παράξενη εικόνα με τη χρήση των σιδερένιων
αλυσίδων και τη φράση «πνίγω τον πόνο» να παίρνει διπλή σημασία, της εικόνας του
πνίγω με αλυσίδες και της συνήθους φράσης «πνίγω τον πόνο στο κρασί».
Αγωνία
Επιγραμματικό:
«Σκλαβωμένοι
– σαν πουλιά- σέρνουμε τα φτερά μας.
-Θα
πετάξουμε καμιά φορά στα πελάγη που ποθούμε;»
Η αδυναμία των ποιημάτων είναι πολλές φορές η διακοπή της
ροής των εικόνων με παρεμβολή φράσεων πεζού λόγου. Η δυσαρμονία ανάμεσα στην
εικόνα και στο λόγο. Για παράδειγμα «σέρνω τα φτερά σαν πουλί σκλαβωμένο». Η
εικόνα «σέρνω τα φτερά», άρα μεγάλα και βαριά, αδύναμος εγώ, κατά τη φράση σέρνω τα πόδια, ανάμιξη εικόνας
και συνήθους φράσης. Ανισορροπία υπάρχει και ανάμεσα στο «σκλαβωμένοι σαν
πουλιά», γιατί η λέξη σκλάβος οδηγεί σε ανθρώπους και όχι σε πουλιά, για τα
οποία δε χρησιμοποιείται η φράση σκλαβώνω πουλιά. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα
πως ο ποιητής δε λειτουργεί μόνο εικονικά αλλά πρώτα συλλαμβάνει ένα νόημα, και ύστερα το επενδύει με τις εικόνες. Η
ανάμιξη λόγου και εικόνας παρατηρείται και στο επόμενο δίστιχο «θα πετάξουμε»:
εικόνα, «καμιά φορά»: φράση που φανερώνει αδημονία. «Στα πελάγη»: εικόνα. «Που ποθούμε»: ρήμα πεζού λόγου, επιθυμίας
σημαντικό.
Αναμονή του λυτρωμού
Ωραίο ποίημα, όμορφες εικόνες αντιθέσεων: περιστέρια και
ματωμένα χέρια, πληγές και χαμόγελα στον πόνο, «Τ’ αχνάρια σου στην αμμουδιά
φαντάζουνε με ροδοπέταλα στρωμένα για να περάσει μεγαλόπρεπα ο λυτρωμός.» Οπότε
οι αντιφάσεις αποτελούν χαρακτηριστικό
της ομορφιάς των ποιημάτων, με τις εικόνες να αντιπαλαίουν ανάμεσα στην ελπίδα
και την απελπισία.
Προσπαθούν
Και πάλι η αντιθετική δομή των ποιημάτων: Στις δύο πρώτες
στροφές: άλλοι προσπαθούν να μας κάνουν να ξεχάσουμε τα σκλαβωμένα χώματά μας,
άδικα όμως, γιατί εμείς δεν θα «προδώσουμε το Θεό που’ ναι μέσα μας.»
Επιβεβαιώνεται και πάλι ο τίτλος της συλλογής «Μηνύματα». Ο ποιητής ως
εκφραστής ενός παθόντος και αγωνιζόμενου λαού, μιλά για την καταστροφή αλλά και
για τους αγώνες και την ελπίδα
δικαιοσύνης.
Ποτέ να μη ξεχνούμε
Για να επιτύχουμε την επιβίωση «Ποτέ να μην ξεχνούμε την
αιτία του ναυάγιου μας και να διατηρούμε πάντοτε γεμάτη τη στάμνα του κουράγιου
μας.» Ομοιοκατάληκτο, με ανάμιξη του λογικού με το εικονικό. «Ναυάγιο»
εικονικό, «στάμνα» εικονικό, αλλά «ποτέ να μην ξεχνούμε την αιτία» λογικό, «διατηρούμε
πάντοτε» λογικό-πεζολογικό. Η λύση θα ήταν εικονική ποίηση σε όλο τα πλάτος και
βάθος.
Το τελευταίο ποίημα της συλλογής
Στον αδελφό μου άνθρωπο
Το παραθέτω ολόκληρο, δείγμα της ποίησης του Νίκου Πενταρά
1.
Αδελφέ μου, Ο Θεός δεν είναι φάρμακο των
γερατιών και των δύσκολων στιγμών. Πρέπει να τον έχεις πάντα μέσα σου πάντα να
τον ζεις…
2.
Αδελφέ, Σημασία δεν έχει να ξέρεις τις δέκα
εντολές. Σημασία έχει να τις εφαρμόζεις.
3.
Αδελφέ μου, η ανθρωπιά τελειώνει εκεί π’ αρχίζει
τα’ άδικο συμφέρον.
4.
Αδελφέ μου, χέρι φωτιά ανθρωπιάς στα καλντερίμια
φως γελαστής χαραυγής στα συντρίμια.
5.
Αδελφέ μου, Μπορεί να κάνει πίστωση το δίκιο
όμως ποτέ του δεν ξεχνά. Και όταν πρόκειται να τα ζητήσει τα θέλει όλα μετρητά…
Γενικά η συλλογή ποιημάτων του Νίκου Πενταρά Μηνύματα φανερώνει
έναν άνθρωπο υπεύθυνο, που πονά για το σύνολο και πάσχει για το κοινό καλό,
θεωρώντας χρέος του να εκφράσει με το στίχο, τις εικόνες, τη δομή και τεχνική
των ποιημάτων του θέσεις καθοδηγητικές και κατευθυντήριες προς τους συνανθρώπους
του.
