Στέλιος Παπαντωνίου
Η αλλαγή της σημασίας των λέξεων
Την πιο επιτυχημένη έκφραση του φαινομένου της αλλαγής της σημασίας των λέξεων έδωσε ο Θουκυδίδης στο τρίτο βιβλίο του όταν γράφει «Και την ειωθυίαν αξίωσιν των ονομάτων ες τα έργα αντήλλαξαν τη δικαιώσει», δηλαδή «Ακόμα και την καθιερωμένη σημασία των λέξεων για τις ανθρώπινες πράξεις την άλλαξαν για να δικαιολογούν τις πράξεις τους». Είναι ένα φαινόμενο που ζούμε αλλά και που αποτελεί αφορμή παρεξήγησης, αν δεν ξέρουμε την ιστορία μιας λέξης, ιδιαίτερα αυτών των σημαντικών, Έλλην, Ελλάς.
Όπως λέει ο Θουκυδίδης πάλιν, «… πρὸ γὰρ τῶν Τρωικῶν οὐδὲν φαίνεται πρότερον κοινῇ ἐργασαμένη ἡ Ἑλλάς· δοκεῖ δέ μοι, οὐδὲ τοὔνομα τοῦτο ξύμπασά πω εἶχεν…» Από κοινού πριν από τα Τρωικά δεν φαίνεται να έκαμε τίποτε η Ελλάδα, και μου φαίνεται πως ούτε το όνομα αυτό είχε όλη η χώρα. Το όνομα Έλληνες στα ομηρικά χρόνια είχαν οι του Αχιλλέα, από την περιοχή της Φθίας, Φθιώτιδας.
Κατά τη διάρκεια της Ιστορίας ο γεωγραφικός χώρος που ονομάζεται Ελλάς αλλάζει. Κατά τα χριστιανικά χρόνια η λέξη Έλλην σημαίνει περισσότερο τον ειδωλολάτρη παρά τον εξ Ελλάδος. Για παράδειγμα ο Σωκράτης ο σχολαστικός, στην Εκκλησιαστική Ιστορία γράφει για τον ρητοροδιδάσκαλο Λιβάνιο «Λιβάνιος, Ἕλλην τὴν θρησκείαν ἐτύγχανεν ὤν·» ‘Ελληνας ως προς τη θρησκεία. Και για τον ύπαρχο της Κωνσταντινουπόλεως « ᾧ ὄνομα ἦν
Ὀπτάτος, Ἕλλην τὴν θρησκείαν ὑπάρχων» Και σε άλλα κείμενα άλλων συγγραφέων «Καὶ σὺ τί κοινὸν ἔχεις πρὸς Χριστιανοὺς, Ἕλλην ὤν» όπου Έλλην και χριστιανός είναι αντίθετες έννοιες. «Ἦν δὲ ὁ πατὴρ αὐτῶν Ἕλλην, ἄσωτος, θυσίας ἐπιτελῶν τοῖς εἰδώλοις.» και ξεκάθαρα και αναλυτικότερα τώρα, ο Έλλην θυσιάζει στα είδωλα.
Ο ιερός Χρυσόστομος γράφει «Τίς ταῦτά φησιν; ὁ Ἕλλην ἢ ὁ Χριστιανός;» Ποιος τα λέει αυτά, ο Έλλην ή ο χριστιανός. Και πάλι ολοκάθαρη η αντίθεση και η σημασία της λέξης. Ακόμα σε άλλο κείμενό του γράφει: Τώρα που πληθύνθηκαν οι χριστιανοί και έχουν κατακλύσει τον κόσμο, ποιος θα μείνει Έλληνας; «Εἰ γὰρ τότε, ὅτε οὐδεὶς ἦν πιστὸς, ἀλλὰ τρισχίλιοι καὶ πεντακισχίλιοι μόνον· ὅτε πάντες οἱ τῆς οἰκουμένης ἦσαν ἐχθροί· ὅτε οὐδαμόθεν προσεδόκων παραμυθίαν, οὕτω δὴ κατετόλμησαν τοῦ πράγματος· πόσῳ μᾶλλον νῦν τοῦτο ἂν ἐγένετο, ἔνθα τῇ τοῦ Θεοῦ χάριτι πανταχοῦ τῆς οἰκουμένης πιστοί; τίς δ’ ἂν ἔμενεν Ἕλλην λοιπόν; » Το καλύτερο όμως, «Οὐδεὶς ἂν ἦν Ἕλλην, εἰ ἡμεῖς ἦμεν Χριστιανοὶ, ὡς δεῖ·» Κανένας δεν θα ήταν Έλληνας αν εμείς ήμαστε Χριστιανοί όπως πρέπει, όπου και πάλιν η λέξη Έλλην σημαίνει τον ειδωλολάτρη.
Μην ξεχνάμε όμως και την αγάπη των Τριών ιεραρχών στα ελληνικά γράμματα, τον Μεγάλο Βασίλειο με το έργο του «Προς τους νέους όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων» και το ποίημα του Γρηγορίου του Θεολόγου «Ἑλλὰς ἐμὴ, νεότης τε φίλη, καὶ ὅσσα πέπασμαι,/ Καὶ δέμας, ὡς Χριστῷ εἴξατε προφρονέως!» (Ελλάδα μου και νιότη αγαπητή, κι όλα όσα απέκτησα και σώμα. Πόσο πρόθυμα δοθήκατε στον Χριστό.)
Η σημασία των λέξεων αλλάζει, τα ήθη, τα έθιμα, οι άνθρωποι, ο Χριστιανισμός παλεύει, και μένει, όχι αναλλοίωτος, αφού είναι ζωντανός οργανισμός, με την ταυτότητά του όμως και την ουσία του, όσο κι αν έχει κονταροχτυπηθεί με την ειδωλολατρία, την αθεΐα, τις αιρέσεις. Και η Ελλάς το δρόμο της, προπάντων όμως με τα κείμενά της, μέσα στα οποία κρύβει τις μεγάλες αλήθειες και την ουσία της.
