Ευρυδίκη Περικλέους Παπαδοπούλου, και πολλά επικράνθη..

 

Ευρυδίκη Περικλέους – Παπαδοπούλου,  καὶ  πολλὰ ἐπικράνθη Η ΕΛΕΝΗ ΤΗΣ ΚΑΡΠΑΣΙΑΣ, Νεφέλη

Η Ευρυδίκη Περικλέους -Παπαδοπούλου έχει δώσει στη γραμματεία μας δύο ευαγγέλια των παθών της Κύπρου,  το πρώτο Ως ΑΛΗΘΩΣ, για την Χαρίτα Μάντολες και την οικογένειά της, γραμμένο με πολλή τέχνη, εκεί το δράμα των νεκρών, αγνοουμένων και προσφύγων  της τουρκικής  εισβολής του 74 και το δεύτερο ΚΑΙ ΠΟΛΛΆ ΕΠΙΚΡΑΝΘΗ Η ΕΛΕΝΗ ΤΗΣ ΚΑΡΠΑΣΙΑΣ για την Ελένη Φωκά, τη φωτεινή  δασκάλα της Καρπασίας,  με όλο το τραγικό της ζωής των εγκλωβισμένων.

Χαρακτηριστικό των έργων είναι πως η Ευρυδίκη φωτίζει πρώτα τα πρόσωπα για τα οποία μιλά και υπογείως ακούει κανείς την Ιστορία της εποχής και του τόπου. Το ανθρώπινο δράμα έχει μεγαλύτερη σημασία, γιατί προβἀλλει πρότυπα συμπεριφοράς, παλαιά ήθη και τρόπους αντίστασης στη βία και ανελευθερία.

Στο παρόν έργο, μπορούμε να πούμε, γενικεύοντας,  πως αναγινώσκουμε ένα συναξάρι των παθών της Καρπασίας. Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο είναι βέβαιο πως μετέχει ψυχικά όλων των παθών και μαρτυρίων των εγκλωβισμένων, αφού  δεν υπάρχει κακία, σὐλληψη διεστραμμένου, χαιρεκακία, που να μην την έχουν δοκιμάσει οι εγκλωβισμένοι από τους τούρκους στρατιώτες, τους εποίκους ή τους τουρκοκύπριους, με τις εξαιρέσεις φυσικά των ολίγων Ανθρώπων.

Όλα ανατρέπονται συνεχώς, όλες οι ελπίδες οδηγούνται σε απελπισία. Μόνη σχεδόν στην περιοχή η Ελένη Φωκά με τους μαθητές και τις μαθήτριές της αντιμετωπίζουν την σκλαβιά και αγωνίζονται για την εσωτερική ελευθερία του ανθρώπου όχι όμως μόνο στην Καρπασία, αφού το δράμα συνεχίζεται και στις ελεύθερες περιοχές, όταν έρχονται εδώ τα παιδιά για να συνεχίσουν τη σχολική τους ζωή, περιτριγυρισμένοι από ανθρώπους που δεν τους καταλαβαίνουν ή τους παρεξηγούν, ένα μεγάλο  εμπόδιο στη συνεννόηση με τους συνέλληνες. Και πικραίνονται.

«Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες. Ποτέ από το χρέος μη κινούντες.»

 Η Ελένη της Καρπασίας όρισε στη ζωή της, ελεύθερα αποφάσισε, να φυλάγει Θερμοπύλες,  να προστατέψει τα νιάτα της περιοχής όσο  μπορεί, ποτέ από το χρέος μη κινώντας. Ἐμεινε εκεί υπομένοντας τα πάνδεινα, ώσπου επιστολή του Προέδρου της Δημοκρατίας Γλαύκου Κληρίδη την καλούσε να έρθει στις ελεύθερες περιοχές να εισαχθεί στο νοσοκομείο με τα τόσα προβλήματα υγείας  που αντιμετώπιζε, και με την υπόσχεση πως θα επιστρέψει στο καθήκον, κάτι που δεν πραγματοποιήθηκε.

Εδώ η Δασκάλα αρχίζει έναν δεύτερο αγώνα, να εγκατασταθεί σ’ ένα σπιτάκι, προπάντων όμως διαφωτίζει όλο σχεδόν τον κόσμο για το τι συνέβαινε στην Καρπασία. Ποτέ από το χρέος.

Ο συγγραφικός άθλος της Ευρυδίκης είναι πως καταλεπτώς καταγράφει όσα συνέβησαν στην Ελένη και στους εγκλωβισμένους,  αρχίζοντας το έργο in medias res, όπως την Οδύσσεια ο Όμηρος, από την ώρα που μπαίνει μέσα στο αυτοκίνητο των κυανοκράνων για να έρθει στη Λευκωσία, οπότε αρχίζει να αναπολεί τα παρελθόντα. Ἐτσι αρχίζει η αναδρομή στο παρελθόν, με μια θεώρηση γενική της ιστορίας και της γεωγραφίας όχι μόνο της Καρπασίας αλλά και ολόκληρης της Κύπρου. Ζωγραφίζει τις  ευτυχισμένες μέρες στον παράδεισο της Καρπασίας και ύστερα, από την ημέρα της τουρκικής εισβολής και της εμφάνισης των τουρκικών τανκς στην περιοχή περιγράφει με σφιγμένα δόντια τον Γολγοθά των εγκλωβισμένων.

Το έργο δεν έχει μόνο αφηγήσεις και περιγραφές, αναδρομές στο παρελθόν, αλλά στηρίζεται και σε έγγραφα, είτε σημειώσεις και επιστολές της ιδίας της Ελένης Φωκά είτε των μαθητών της. Η συγγραφέας γνωρίζει πότε να χρησιμοποιήσει σφιχτοδεμένη γλώσσα, πότε ρέουσα και πότε να εμβάλει τα ιντερμέδιά της, να αποφορτώσει τον αναγνώστη από την αγωνία και τα πάθη.

Στο τέλος, όταν φτάνει η Ελένη στο οδόφραγμα και αρχίζουν οι νέοι αγώνες για εγκατάσταση και διαφώτιση, παρακολουθούμε μια συγκινητική νοητή πορεία όλων των παθόντων που επιστρέφουν στην άγια γη της Καρπασίας. Ευχή όλων.

Η Ευρυδίκη Περικλέους - Παπαδοπούλου μας έχει δώσει το δεύτερο πραγματικό ευαγγέλιο των παθών της Κύπρου. Το Υπουργείο Παιδείας θα πρέπει να μελετήσει και να διαδώσει το έργο, να διδαχτεί στους  μαθητές, να διαβάσουν και να κατανοήσουν σε ποια κατάσταση βρίσκεται ο τόπος, να μελετήσουν, να συγκρίνουν και να εμβαθύνουν στην ιστορία και το ήθος των ανθρώπων. Προ πάντων όμως να βιώσουν το ηθικό δίδαγμα του χρέους.

Στέλιος Παπαντωνίου

ρήνα κατσελλή ομιλία 21 σεπτ 2024

 

ΡΗΝΑ ΚΑΤΣΕΛΛΗ, ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ

Εν πρώτοις ευχαριστώ για την πρόσκληση και την ευκαιρία να αναγνώσω και πάλι τα μυθιστορήματα και διηγήματα της Ρήνας Κατσελλή.

Λέγοντας Ρήνα Κατσελλή εννοεί κανείς βασικά Κερύνεια. Πλήρης ταύτιση ανθρώπου και πόλης. Κάθε κύτταρο της συγγραφέως είναι υπερπλήρες Κερύνειας, ώστε να ξεχειλίζει στις σελίδες των βιβλίων της. Που δεν είναι λίγα. Παρελθόν, παρόν, μέλλον, αναδρομές στο παρελθόν που το βιώνει και αυτή και ο αναγνώστης ως παρόν.

Δεν είναι όμως ο χρόνος μόνος. Είναι και ο τόπος. Αποτυπώνει με κάθε λεπτομέρεια την κάθε ψηφίδα που αποτελεί τη γεωγραφία της Κερύνειας, αλλά και την πνευματική της γεωγραφία. Τόση γνώση, τόση αγάπη.

Η Ρήνα Κατσελλή κατέγραψε τα πάντα για την Κερύνεια. Ακάματη και παραγωγικότατη, με έρευνα και επιστημοσύνη, με συναίσθημα και φαντασία..

Αρχίζω με Τα Τετράδια της Αδελφής μου σε ημερολογιακή καταγραφή, στην Κερύνεια του 1964, όταν οι Τούρκοι απειλούσαν με εισβολή και κατάληψη της πόλης.

 Η ηρωίδα θυμάται τους αγώνες της ΕΟΚΑ και ζει τα γεγονότα μέσα στο ξενοδοχείο στο οποίο εργάζεται. Τα πολιτικά και πολεμικά γεγονότα συνυφαίνονται με την προσωπική και οικογενειακή της ζωή.

Συνεχίζω με τα βυζαντινά της μυθιστορήματα και πρώτον Στην Εφτάλοφη  του καιρού της εικονομαχίας. Με αυτό γνωρίζουμε τη ζωή στην Κωνσταντινούπολη μέσα από το βίο και την πολιτεία του Ιωάννη Κλαππωτού, ενός ευγενούς, που έχει την ευκαιρία να εισέρχεται στο παλάτι και να παρακολουθεί τα γεγονότα της εποχής.

Ως εικονόφιλος εξορίζεται στην Κύπρο και  συνεχίζει τη ζωή του στην Κερύνεια,  Στα Βουνά της  Τραμουντάνας.

 Οι εσωτερικές συγκρούσεις των ηρώων συνυπάρχουν και συλλειτουργούν με τα χρόνια στα οποία τοποθετείται η δράση τους, χρόνια της εικονομαχίας αλλά και συνύπαρξης στην Κύπρο της λατρείας της Αφροδίτης και του Χριστιανισμού.

Βυζαντινίζουσα γλώσσα, ο βυζαντινών βίος και πολιτισμός ζωντανεύουν στα έργα αυτά, αφού σίγουρα προηγήθηκε μια βαθιά και πλατιά μελέτη της Ιστορίας και της εποχής.

 

Μια τετραλογία για την Κερύνεια αποτελούν τα βιβλία Κερύνεια- Ιστορική, Λαογραφική Έρευνα, «Κερύνεια Ο άνθρωπος/ Ο τόπος, Εκ Στόματος Γερόντων και οι Τζιερυνειώτισσες.

Εκ στόματος γερόντων (1971, 1991). Το μυθιστόρημα στηρίζεται σε πηγές προφορικές και γραπτές, βιβλία και εφημερίδες της εποχής αγγλικά ή ελληνικά, ποιήματα και δράματα, έγγραφα, εκκλησιαστικά βιβλία καταγραφής γεννήσεων, βαπτίσεων και θανάτων.

Περιλαμβάνει τα κεφάλαια Κερύνεια 1875, Τα Μυρώματα του Αρκαντζέλου, 1876 Το Κακόν που Ετρίτωσεν, 1877 το Σουννέττιν, 1878 Το Πάχτωμαν, (αρχίζει η αγγλοκρατία) 1879, 1880, 1881, Στάσεις Ζωής και Δράσης, Ι,ΙΙ,ΙΙΙ, 1883 Δεν τους Καταλαβαίνω, 1888 Το Παιδί και το Όνομα, 1894 Η Ευρετή, 1895 Ο Σιυλλόγαμος, που θεωρώ ένα αριστούργημα, 1902 το Ναύλο για Αίγυπτο.

Είναι ένα πολυπρόσωπο μυθιστόρημα, στο οποίο προσπαθεί να εμβαθύνει στους χαρακτήρες και να τους συνδέσει σε όλον, όχι μόνο χρονικά και τοπικά με την Κερύνεια ή με πρωταγωνιστικά πρόσωπα, αλλά και με θεματικά κέντρα, έστω το κτίσιμο ενός καμπαναριού κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Ζωγραφική τόπων και ανάλυση καταστάσεων του τέλους της βαριάς και νωχελικής ατμόσφαιρας της τουρκοκρατίας και των αρχών της υβριστικά ειρωνικής αγγλοκρατίας στην Κερύνεια.

 

 Οδοδείχτες του Παλιού Καιρού- μυθιστόρημα σε μικρές ιστορίες.  Στους Οδοδείχτες του Παλιού Καιρού, με ακριβή χρονολογική ένδειξη, με ιστορικά γεγονότα των χρόνων της αγγλοκρατίας, περί το 1930, με τα αρχιεπισκοπικά και τα ενωτικά, με την σταδιακή ανάπτυξη της Κερύνειας, τα ήθη και έθιμα της εποχής, γυναίκες όπως η δυναμική Ελένη η Κατσικού, η  Ελένη μητέρα του Λεοντή -αγία γυναίκα-  η Ειρήνη από μικρή παθούσα και θανούσα, η Ελένη του Λεοντή ως άλλη Αντιγόνη του Σοφοκλή, όλος ο χορός των γυναικών με τη βιοτή του υψώνει την γυναικεία αξιοπρέπεια στο βάθρο της.

Τζερυνιώτισσες ιστόρημα, Πρώτα Σχεδιάσματα: Προσφυγιά 1991, Τελικό Κείμενο: Προσφυγιά, Νιόβρης 1997. Με τον τίτλο Κερυνειώτισσες, μυθιστόρημα, δεύτερη έκδοση, αναθεωρημένη, 2018

 Οι Τζερυνιώτισσες είναι κείμενο σε πρώτο πρόσωπο γυναικών από την Κερύνεια,  της Πηγής, της Ορθοδοξίας, της Λένιας και της Μαρίας Πέτρου, στο τέλος εμπλέκεται και η ίδια η συγγραφέας. 

Πυρήνας του βιβλίου είναι ο ίδιος ο εαυτός του, η συγγραφή από τη δημοσιογράφο Λένια βιβλίου για την Κερύνια που της αναθέτει το Δημοτικό Συμβούλιο Κερύνειας. Προεργασία υπάρχει, υλικό που της έφεραν γείτονες από το λεηλατημένο της σπίτι στην Κερύνεια, αλλά θέλει στο βιβλίο αυτό να απαντήσει στο ερώτημα «τι λογής άνθρωποι είναι οι Κερυνειώτες που αντέχουν τα βάρη;» 

 Η πρώτη ύλη του έργου, φάκελοι, τετράδια, συνεντεύξεις  με την ίδια τη συγγραφέα ως βουλευτή στο τέλος. Ιστορικά γεγονότα της εποχής: η δολοφονία του Τάσου Ισαάκ και του Σολωμού Σολωμού.

Το μυθιστόρημα Τα Φτερά του Αετού διακρίνεται από την προσπάθεια ψυχογράφησης των εφήβων μετά την τραγωδία του 1974 με καταγραφή κύριων χαρακτηριστικών της κυπριακής κοινωνίας, του εκπαιδευτικού συστήματος και των προβλημάτων της νεότητας. 

Το έργο αποτελεί  μια λεπτομερή καταγραφή της πορείας του έρωτα δυο νέων με αρκετά σκαμπανεβάσματα και με παράλληλες ή εναλλακτικές σκηνές παρόντος παρελθόντος.

 Άλματα στο χρόνο, για να εξηγηθούν ψυχολογικά όμοια φαινόμενα. Στο τέλος ανακαλύπτουμε πως ο πλατωνικός έρως καθοδηγεί την συγγραφέα στην ολοκλήρωση των χαρακτήρων της ή καλύτερα ο Ηράκλειτος, η ποίηση και η θρησκεία.

Τα φτερά του αετού συμβολίζουν τον αγώνα του ανθρώπου για ολοκλήρωση και ελευθερία. Το θεωρώ ένα από τα καλύτερα.

Γαλάζια Φάλαινα.  Το μυθιστόρημα διακρίνεται για την αμεσότητα με τη χρήση δευτέρου προσώπου. Πολλές φορές απευθύνεται στον αναγνώστη συν- δημιουργό.

Ήρωας, ένας ξεσπιτωμένος ‘Ελληνας Κύπριος που μοιάζει με τη γαλάζια φάλαινα, είδος προς εξαφάνιση, γι’  αυτό και οι σκέψεις για την τουρκική εισβολή, την κατοχή, τον φόβο επέκτασης στο υπόλοιπο νησί, σκέψεις για ξενιτεμό, αλλά και γενικότερες για το ανθρώπινο γένος ως προς εξαφάνιση με την καταστροφή του περιβάλλοντος.

Ποιήματα ή αντι- ποιήματα, όπως τα λέει, δένουν με τον πεζό λόγο.

Σκέψεις για τη ζωή και τον θάνατο, με ιδιαίτερο βάρος στην αναζήτηση του εαυτού, μέσω της γραφής.

Αναφορά στην ξαδέλφη του συγγραφέα Ρήνα Κατσελλή και στο έργο της Πρόσφυγας στον Τόπο μου , που, όπως λέει η ίδια, δέχτηκε πυρά από πολλούς και παραποιήθηκε από την τουρκική προπαγάνδα.

Πολλά αποσπάσματα από τον Ηράκλειτο και τέλος μια αφιέρωση του Κυριάκου Μάτση

Παράνοια, έργο που δημοσιεύτηκε ύστερα από τον θάνατό της.  Ένα απόσπασμα:   «Ξέρεις τι πεθυμώ να γράψω τώρα; Λογοτεχνία…Ένα μυθιστόρημα που να μην χρειάζεται έρευνα’        να τα βγάλω όλα από τον νου μου, να βάλω στο χαρτί τα εσώψυχά μου. Όχι για τους άλλους, μόνο για μένα. Να γράψω όλα τα καλά, αλλά και τα κακά και τα ανάποδα, όσα με δαιμονίζουν σε αυτόν τον κόσμο. Να καταγράψω, έστω επί ματαίω, την παράνοια του σημερινού κόσμου, που μας οδηγεί από απληστία σε απληστία, να αλληλοσφαζόμαστε αντί να καθίσουμε να σκεφτούμε πώς να διαχειριστούμε τον πλανήτη μας λογικά, παρά να τον καταστρέφουμε.»

Μη γένοιτο  Ένα τρομακτικό στη σύλληψη μυθιστόρημα, σημειώσεις ημερολογίου ενός κυπρίου που προβιώνει την κατάληψη όλης της Κύπρου από τα τουρκικά στρατεύματα. Επιστρέφει όμως ο ίδιος, βρίσκει τη θυγατέρα του στην Κύπρο να εκτελεί χρέη νοσοκόμας, ζει την καταστροφή του τόπου και ξεψυχά στο νοσοκομείο.

Τον έθαψαν στο νεκροταφείο του χωριού του, στον Καραβά. Το μήνυμα της  «νουβέλας ιστορικής φαντασίας», είναι πως ένας Κύπριος δεν έχει νόημα να ζει στο εξωτερικό, όντας Κύπριος.

                                                             ***

Γενικά χαρακτηριστικά του έργου της Ρήνας Κατσελλή

Ήδη από το πρώτο της έργο προβάλλει μια συγγραφέας ταλαντούχα, που άνετα υφαίνει το λόγο της με ενδοσκόπηση και φιλοσοφική διάθεση.

Η αγάπη στον τόπο και η γνώση του βαθιά και πλατιά. Η ιστορία και συνέχεια από αρχαίων χρόνων ως τις μέρες μας αποτελεί κύρια γραμμή πολλών έργων της.

Τα ιστορικά μυθιστορήματά της με την καταγραφή σημαντικών γεγονότων καθίστανται ζωντανή ιστορική πηγή. Από την άλλη, κατορθώνει να ανέρχεται πάνω από το σύγχρονο, εισχωρεί στο πνεύμα της εποχής, των μεγάλων δυνάμεων, του ΟΗΕ, Σαντανωμένα Έθνη, όπως τα αποκαλεί. Διαβλέπει τους κινδύνους από την τουρκική προπαγάνδα, ενώ ο μεγαλύτερος φόβος είναι ο τουρκικός στρατός, οι αγγλικές βάσεις, όλος ο εξοπλισμός που υπάρχει μέσα και γύρω από την Κύπρο.

Έστω κι αν γράφει για άλλες περιόδους, για παράδειγμα το Βυζάντιο, υποβόσκουν στοιχεία προφητικά για την εισβολή του 74. Διαβάζοντας κανείς τα των Σαρακηνών στα βυζαντινά της, παρακολουθεί πίσω από τις γραμμές σκηνές της τουρκικής εισβολής του 74.

Το γενικότερο πνεύμα που διαπερνά τα βιβλία της  είναι η ελληνικότητα του τόπου από αρχαιοτάτων χρόνων, άσχετα από τους κατακτητές. Σημασία έχει το βάθος της ψυχής, τα ήθη και έθιμα, η γλώσσα και η θρησκεία. Οι θρύλοι από αλώσεως της Πόλης.

Δραματικά και τραγικά στοιχεία, συγκρούσεις στην ψυχή των ανθρώπων, το δίκαιο της πολιτείας και η συνείδηση του ανθρώπου, ως εις την Αντιγόνη του Σοφοκλέους.

Μεγάλη της αγάπη η χριστιανική ζωή και προπάντων η βυζαντινή μουσική με τους ψαλμούς της. Η χριστιανική τριάδα του τραγικού μπορεί να συνοψιστεί κατ’ αυτήν στο “αμαρτία- μετάνοια- συγχώρεση”.

Με κάθε έργο της υποβάλλει μια θέση κι έναν τρόπο ζωής μετά την τουρκική εισβολή και την καταστροφή της ελληνικής και χριστιανικής Κερύνειας, κι αυτός δεν είναι μόνο  η πίστη στην επάνοδο στα πατρογονικά χώματα, αλλά και η ανάγκη για υπομονή και προσπάθεια για ειρηνική συμβίωση.

Η γραφή της, συνειρμική ως επί το πλείστον, αφήνει να διαφανεί ένας ανήσυχος άνθρωπος, με τις βασικές κλασικές ηθικές και κοινωνικές αξίες, που παρακολουθεί το νεότερο κόσμο και τις εξελίξεις του αποδεχόμενη καταστάσεις, γιατί αυτή είναι η θεώρησή της της βιογραφίας ή του ιστορήματος: η αντικειμενική, ρεαλιστική περιγραφή προσώπων ή πραγμάτων και η ακριβής  αφήγηση  φαινομένων και  γιγνομένων,                                                                     πράγμα που εξηγεί  και την αθυροστομία που παρατηρείται σε ορισμένα σημεία σχετικά με την ερωτική ζωή των ηρωίδων της.

Η Κατσελλή έχει ιδιαίτερη κλίση στο να διεισδύει στην ψυχολογία και στις σκέψεις των ηρώων της μεταφέροντάς τα σε πρωτοπρόσωπη γραφή, έχει όμως και τη δύναμη της φαντασίας να μπορεί να συλλαμβάνει  ό, τι φοβάται ο κάθε Κύπριος, την κατάληψη όλου του νησιού από τους Τούρκους.

Ένα κύριο θέμα που πρέπει να μελετηθεί είναι η θέση της γυναίκας στη δημιουργία της Ρήνας Κατσελλή. Αφορμή μου δίνει το μυθιστόρημα σε μικρές ιστορίες Οδοδείχτες του Παλιού Καιρού.

Παρόλο που ο ανδρικός πληθυσμός παίζει το ρόλο του, ο γυναικείος είναι θαυμαστός για την αξιοπρέπεια και τα διδάγματα προς τον ανδρικό πληθυσμό. Μεγάλη ηρωίδα στα Φτερά του Αετού η Μυροφόρα, παρόλα τα δεκαέξι της χρόνια. Οι Κερυνιώτισσες Πηγή, Ορθοδοξία, Μαρία Πέτρου, η δημοσιογράφος Ελένη Ερωτοκρίτου και η Ρήνα αλλά και όλες οι γυναικείες μορφές των έργων της:  πόσο της Ρήνας Κατσελλή εμπεριέχουν, πόσο της ζωής, των σκέψεων και της  κοσμοθεωρίας της βρίσκουμε στην επιφάνεια ή και στο βάθος τους;

 Με αφορμή τις Κερυνιώτισσες σημειώνουμε πως η άμεση γνωριμία της Ρήνας Κατσελλή με την πολιτική ζωή του τόπου –διετέλεσε βουλευτής- την έχει εμπλουτίσει σε περιστατικά ζωής και πείρα, ώστε να μπορεί όχι μόνο να παραθέτει γεγονότα αλλά και να κρίνει αυστηρά με καθαρό νου τις δολοπλοκίες. Η θητεία της μάλιστα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την εφοδίασε με στοιχεία για κατανόηση της θέσης της Κύπρου στην Ευρώπη και στο παγκόσμιο.

Επειδή είναι ταλαντούχα και εργάζεται και ζει με μεράκι, η πνευματική και καλλιτεχνική ζωή υπεισέρχεται στις σελίδες της είτε με προσωπική της ποιητική δημιουργία είτε με συγκεκριμένα λαμπρά αποσπάσματα από σελίδες άλλων σε πεζό ή ποιητικό λόγο.

Όσο περισσότερο διαβάζει κανείς έργα της Ρήνας Κατσελλή τόσο συνειδητοποιεί τον συγγραφικό της αγώνα, τους προβληματισμούς και πειραματισμούς στη δόμηση των έργων της. Σαν ψηφίδες, η καθεμία το χρώμα και την υφή της, οι παράγραφοι συντίθενται, για να οδηγήσουν εκεί που η συγγραφέας σκοπεύει. Τα άσχετα γίνονται σχετικά, η αρμονία του Ηρακλείτου.

Ένας άλλος μεγάλος αγώνας η εμβάθυνση εις εαυτόν, και η πίστη πως η γλώσσα οδηγεί στα βάθη του είναι. Και βεβαίως παντού ξεπετάγεται η προσφυγιά και η παθούσα νήσος.

Γλώσσα του έργου της, η πανελλήνια δημοτική με στοιχεία της καθημερινής κυπριακής διαλέκτου των πόλεων, ένα κράμα ευανάγνωστο και καταληπτό και από Έλληνες της Κύπρου και από τους όπου γης Έλληνες, γλώσσα που εξαρτάται πάντα από τον τόπο, τον χρόνο, το θέμα της, για παράδειγμα  ο εμπλουτισμός της με βυζαντινές αλλά τόσο συγγενείς με την κυπριακή, επιβιώσασες λέξεις φράσεις.

Πάντα όμως ελεύθερη στην κρίση και στο λόγο της, μιλά ξεκάθαρα, χωρίς να φοβάται τίποτε και κανέναν.

Η συγγραφέας βρισκόταν σε συνεχή εξέλιξη, γι’ αυτό και κανένα έργο δεν θεωρούσε τελειωμένο. Απόπειρες πάντα έκανε να ξαναγράψει βιβλία της. Η συνήθης ερώτησή της ήταν: “τι παρατηρείς στο έργο μου που πρέπει να βελτιωθεί; Κρίνε αυστηρά. Θέλω να γίνομαι καλύτερη.”

Τη συγγραφέα προβληματίζει επίσης –γενικά- η εμφάνιση της γραφής, ο τρόπος γραφής των διφθόγγων και ο τονισμός, πειραματισμούς από τους οποίους διέρχεται και ποτέ δεν σταματά.

Εκδοτικά τα έργα της φρόντιζε η ίδια με ευαισθησία και καλλιτεχνικό αισθητήριο, με πολύ μεράκι. Εκδόσεις Χρυσοπολίτισσα.

                                                                       ***

Ο Χρόνος απαιτεί να αναφερθώ μόνο στους τίτλους των βιβλίων διηγημάτων της.                                     Ψήγματα Ανατροπών-  Ψήγματα Ανατροπών β και Ψήγματα Ανατροπών γ.

Λέγοντας ανατροπές εννοούμε ό τι οι αρχαίοι στην τραγωδία ονόμαζαν περιπέτεια, την μεταβολή των πραττομένων εις το εναντίον. Η μεγάλη ανατροπή για τον τόπο έγινε τον Ιούλιο του 1974 με συνακόλουθα ψήγματα, αποξέσματα, ρινίσματα,  όσα πρόλαβε να καταγράψει η ακαταπόνητη Ρήνα.  

ΤΙΤΛΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ: « ΡΗΝΑ ΚΑΤΣΕΛΛΗ: Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ»

Μέσα από τα βιβλία διηγημάτων της ζούμε το τραγικό των Κερυνειωτών. Το γενικότερο περιεχόμενο των διηγημάτων αποτελεί ένα κερυνειώτικο σύμπαν,  ολοκληρωμένο, σφαιρικό,  που περιλαμβάνει τα πάντα.  

Στα περισσότερα διηγήματα δεν υπάρχει απλή ευθύγραμμη αφήγηση, αλλά, με την επιβράδυνση δίνεται ευκαιρία στη συγγραφέα να φωτίσει τους ήρωές της  με εγκιβωτισμένες ιστορίες, με αναδρομή στο παρελθόν, σχεδιασμό του μέλλοντος, ή περιγραφές.

Μια μόνο αναφορά:

Επιθεώρηση σπιτιού Παράθεμα: Ρήνας Κατσελλή, Πρόσφυγας στον τόπο μου, σελ. 45. Όλο και περισσότερο σκέφτουμαι τη βαλίτσα με τα ημερολόγια και τα άλλα πολύτιμα για μένα χαρτιά που άφησα πίσω. Γιατί; Δεν έπρεπε. Φυσικά τόσος κόσμος χάνεται και εγώ σκέφτουμαι λίγα κουρελόχαρτα. Αν όμως χαθούν, θα πληγωθώ αφάνταστα. Θα πρέπει να λογαριάζουμαι κι εγώ από τους βαριά τραυματισμένους, ίσως ακρωτηριασμένους πνευματικά.

Κυρίες και κύριοι,        

Το 1974 με αφορμή το πραξικόπημα η Τουρκία εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε την Κερύνεια. Αυτή όμως δεν χάθηκε, γιατί η Ρήνα Κατσελλή μας χάρισε την Κερύνεια τη δεύτερη, του επάνω κόσμου.

Ευχαριστώ

 

το αίσθημα του δικαίου

 

Γίνεται διάκριση ανάμεσα στο πνεύμα του νόμου, στο γράμμα του νόμου, μα εμείς οι μη νομικοί νιώθουμε το αίσθημα του δικαίου και με αυτό κρίνουμε πολλά γιγνόμενα ή γεγονότα, ένα από τα οποία ήταν η απόφαση του ανωτάτου δικαστηρίου να παύσει τον γενικό ελεγκτή, με όσα δικαιολογητικά έγραψε, πολλά από τα οποία, όπως και χαρακτηρισμοί, είναι παιδαριώδη – φράσεις μέσων κοινωνικής δικτύωσης- που έπρεπε να απουσιάζουν από ένα κείμενο σοβαρό.

Δεκτή η απόφαση, δεν μπορούμε να κάμουμε αλλιώς, αλλά δεν μπορούμε να πούμε πως την σεβόμαστε, γιατί δεν κέρδισαν τον σεβασμό μας ούτε οι δικαστές ούτε η απόφασή τους. Το περί δικαίου αίσθημα είναι ριζωμένο μέσα στον άνθρωπο ή στο ανθρώπινο γένος, και αυτό σώζει την ανθρωπότητα πολύ περισσότερο από τις αποφάσεις των ειδικών και των νομομαθών.

Το περί δικαίου αίσθημα μου λέει πως συνελέστηκε στον τόπο μας μια μεγάλη αδικία εις βάρος ενός ομολογουμένως άξιου αξιωματούχου του κράτους, ο οποίος χαρακτηρίστηκε ανάξιος. Προσπάθειες να ανατραπούν πολλά γίνονται καθημερινά και παγκοσμίως, εξαρτάται όμως από τον καθένα μας πόσο κρατούμε, πόσο κρίνουμε και για ποιου το καλό μιλούμε, κι εδώ μας ενδιαφέρει το κοινό καλό και όχι το ατομικό.

ρήνα κατσελλή, μυθιστορήματα και διηγήματα

 

ΡΗΝΑ ΚΑΤΣΕΛΛΗ, ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ

Εν πρώτοις ευχαριστώ για την πρόσκληση και την ευκαιρία να αναγνώσω και πάλι τα μυθιστορήματα και διηγήματα της Ρήνας Κατσελλή.

Λέγοντας Ρήνα Κατσελλή εννοεί κανείς βασικά Κερύνεια. Πλήρης ταύτιση ανθρώπου και πόλης. Κάθε κύτταρο της συγγραφέως είναι υπερπλήρες Κερύνειας, ώστε να ξεχειλίζει στις σελίδες των βιβλίων της. Που δεν είναι λίγα. Παρελθόν, παρόν, μέλλον, αναδρομές στο παρελθόν που το βιώνει και αυτή και ο αναγνώστης ως παρόν. Δεν είναι όμως ο χρόνος μόνος. Είναι και ο τόπος. Αποτυπώνει με κάθε λεπτομέρεια την κάθε ψηφίδα που αποτελεί τη γεωγραφία της Κερύνειας, αλλά και την πνευματική της γεωγραφία. Τόση γνώση, τόση αγάπη. Η Ρήνα Κατσελλή κατέγραψε τα πάντα για την Κερύνεια. Ακάματη και παραγωγικότατη, με έρευνα και επιστημοσύνη, με συναίσθημα και φαντασία..

Αρχίζω με «Τα Τετράδια της Αδελφής μου» σε ημερολογιακή καταγραφή, στην Κερύνεια του 1964, όταν οι Τούρκοι απειλούσαν με εισβολή και κατάληψη της πόλης.  Η ηρωίδα θυμάται τους αγώνες της ΕΟΚΑ και ζει τα γεγονότα μέσα στο ξενοδοχείο στο οποίο εργάζεται. Τα πολιτικά και πολεμικά γεγονότα συνυφαίνονται με την προσωπική και οικογενειακή της ζωή.

Συνεχίζω με τα βυζαντινά της μυθιστορήματα «Στην Εφτάλοφη»  του καιρού της εικονομαχίας. Με αυτό γνωρίζουμε τη ζωή στην Κωνσταντινούπολη μέσα από το βίο και την πολιτεία του Ιωάννη Κλαππωτού, ενός ευγενούς, που έχει την ευκαιρία να εισέρχεται στο παλάτι και να παρακολουθεί τα γεγονότα της εποχής. Ως εικονόφιλος εξορίζεται στην Κύπρο και  συνεχίζει τη ζωή του στην Κερύνεια,  «Στα Βουνά της  Τραμουντάνας».  Οι εσωτερικές συγκρούσεις των ηρώων συνυπάρχουν και συλλειτουργούν με τα χρόνια στα οποία τοποθετείται η δράση τους, χρόνια της εικονομαχίας αλλά και συνύπαρξης στην Κύπρο της λατρείας της Αφροδίτης και του Χριστιανισμού. Βυζαντινίζουσα γλώσσα, ο βυζαντινών βίος και πολιτισμός ζωντανεύουν στα έργα αυτά, αφού σίγουρα προηγήθηκε μια βαθιά και πλατιά μελέτη της Ιστορίας και της εποχής.

Μια τετραλογία για την Κερύνεια αποτελούν τα βιβλία «Κερύνεια- Ιστορική, Λαογραφική Έρευνα», «Κερύνεια Ο άνθρωπος/ Ο τόπος», «Εκ Στόματος Γερόντων» και οι «Τζιερυνειώτισσες»

Εκ στόματος γερόντων (1971, 1991)  Το μυθιστόρημα στηρίζεται σε πηγές προφορικές και γραπτές, βιβλία και εφημερίδες της εποχής αγγλικά ή ελληνικά, ποιήματα και δράματα, έγγραφα, εκκλησιαστικά βιβλία καταγραφής γεννήσεων βαπτίσεων και θανάτων. Περιλαμβάνει τα κεφάλαια Κερύνεια 1875, Τα Μυρώματα του Αρκαντζέλου, 1876 Το Κακόν που Ετρίτωσεν, 1877 το Σουννέττιν, 1878 Το Πάχτωμαν, (αρχίζει η αγγλοκρατία) 1879, 1880, 1881, Στάσεις Ζωής και Δράσης, Ι,ΙΙ,ΙΙΙ, 1883 Δεν τους Καταλαβαίνω, 1888 Το Παιδί και το Όνομα,1894 Η Ευρετή, 1895 Ο Σιυλλόγαμος, που θεωρώ ένα αριστούργημα 1902 το Ναύλο για Αίγυπτο.

Είναι ένα πολυπρόσωπο μυθιστόρημα, στο οποίο προσπαθεί να εμβαθύνει στους χαρακτήρες και να τους συνδέσει σε όλο, όχι μόνο χρονικά και τοπικά με την Κερύνεια ή με πρωταγωνιστικά πρόσωπα, αλλά και με θεματικά κέντρα, έστω το κτίσιμο ενός καμπαναριού κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Ζωγραφική τόπων και ανάλυση καταστάσεων, του τέλους της βαριάς και νωχελικής ατμόσφαιρας της τουρκοκρατίας και των αρχών της υβριστικά ειρωνικής αγγλοκρατίας στην Κερύνεια.

 «Οδοδείχτες του Παλιού Καιρού»- μυθιστόρημα σε μικρές ιστορίες.  Στους Οδοδείχτες του Παλιού Καιρού, με ακριβή χρονολογική ένδειξη, με ιστορικά γεγονότα των χρόνων της αγγλοκρατίας, περί το 1930, με τα αρχιεπισκοπικά και τα ενωτικά, με την σταδιακή ανάπτυξη της Κερύνειας, τα ήθη και έθιμα της εποχής, γυναίκες όπως η δυναμική Ελένη η Κατσικού, η  Ελένη μητέρα του Λεοντή,αγία γυναίκα,  η Ειρήνη από μικρή παθούσα και θανούσα, η Ελένη του Λεοντή ως άλλη Αντιγόνη του Σοφοκλή, όλος ο χορός των γυναικών με τη βιοτή του υψώνει την γυναικεία αξιοπρέπεια στο βάθρο της.

ΤΖΕΡΥΝΙΩΤΙΣΣΕΣ ιστόρημα, Πρώτα Σχεδιάσματα: Προσφυγιά 1991, Τελικό Κείμενο: Προσφυγιά, Νιόβρης 1997. Με τον τίτλο Κερυνειώτισσες, μυθιστόρημα, δεύτερη έκδοση, αναθεωρημένη, 2018

 Οι Τζερυνιώτισσες είναι κείμενο σε πρώτο πρόσωπο γυναικών από την Κερύνεια,  της Πηγής, της Ορθοδοξίας, της Λένιας και της Μαρίας Πέτρου, στο τέλος εμπλέκεται και η ίδια. 

Πυρήνας του βιβλίου είναι ο ίδιος ο εαυτός του, η συγγραφή από τη δημοσιογράφο Λένια βιβλίου για την Κερύνια που της αναθέτει το Δημοτικό Συμβούλιο Κερύνειας. Προεργασία υπάρχει, υλικό που της έφεραν γείτονες από το λεηλατημένο της σπίτι στην Κερύνεια, αλλά θέλει στο βιβλίο αυτό να απαντήσει στο ερώτημα «τι λογής άνθρωποι είναι οι Κερυνειώτες που αντέχουν τα βάρη;» 

 Η πρώτη ύλη του έργου, φάκελοι, τετράδια, συνεντεύξεις  με την ίδια τη συγγραφέα ως βουλευτή στο τέλος. Ιστορικά γεγονότα της εποχής η δολοφονία του Τάσου Ισαάκ και του Σολωμού Σολωμού.

Το μυθιστόρημα «Τα Φτερά του Αετού» διακρίνεται από την προσπάθεια ψυχογράφησης των εφήβων μετά την τραγωδία του 1974 με καταγραφή κύριων χαρακτηριστικών της κυπριακής κοινωνίας, του εκπαιδευτικού συστήματος και των προβλημάτων της νεότητας.  Το έργο αποτελεί  μια λεπτομερή καταγραφή της πορείας του έρωτα δυο νέων με αρκετά σκαμπανεβάσματα και με παράλληλες ή εναλλακτικές σκηνές παρόντος παρελθόντος. Άλματα στο χρόνο για να εξηγηθούν ψυχολογικά όμοια φαινόμενα. Στο τέλος ανακαλύπτουμε πως ο πλατωνικός έρως καθοδηγεί την συγγραφέα στην ολοκλήρωση των χαρακτήρων της ή καλύτερα ο Ηράκλειτος, η ποίηση και η θρησκεία. Τα φτερά του αετού συμβολίζουν τον αγώνα του ανθρώπου για ολοκλήρωση και ελευθερία. Το θεωρώ ένα από τα καλύτερα.

Γαλάζια Φάλαινα.  Το μυθιστόρημα διακρίνεται για την αμεσότητα με τη χρήση δεύτερου προσώπου. Πολλές φορές απευθύνεται στον αναγνώστη συν δημιουργό. Ήρωας είναι ένας ξεσπιτωμένους ‘Ελληνας Κύπριος που μοιάζει με τη γαλάζια φάλαινα, είδος προς εξαφάνιση, για αυτό και οι σκέψεις για την τουρκική εισβολή, την κατοχή, τον φόβο επέκτασης στο υπόλοιπο νησί, σκέψεις για ξενιτεμό, αλλά και γενικότερες για το ανθρώπινο γένος ως προς εξαφάνιση με την καταστροφή του περιβάλλοντος.

Ποιήματα ή αντί ποιήματα, όπως τα λέει, δένουν με τον πεζό λόγο.

Σκέψεις για τη ζωή και τον θάνατο, με ιδιαίτερο βάρος στην αναζήτηση του εαυτού μέσω της γραφής. Αναφορά στην ξαδέλφη του συγγραφέα Ρήνα Κατσελλή και στο έργο της Πρόσφυγας στον Τόπο μου που, όπως λέει η ίδια, δέχτηκε πυρά από πολλούς και παραποιήθηκε από την τουρκική προπαγάνδα. Πολλά αποσπάσματα από τον Ηράκλειτο και τέλος μια αφιέρωση του Κυριάκου Μάτση

Παράνοια, έργο που δημοσιεύτηκε ύστερα από τον θάνατό της.  Ένα απόσπασμα:   «Ξέρεις τι πεθυμώ να γράψω τώρα; Λογοτεχνία…Ένα μυθιστόρημα που να μην χρειάζεται έρευνα’ να τα βγάλω όλα από τον νου μου, να βάλω στο χαρτί τα εσώψυχά μου. Όχι για τους άλλους, μόνο για μένα. Να γράψω όλα τα καλά, αλλά και τα κακά και τα ανάποδα, όσα με δαιμονίζουν σε αυτόν τον κόσμο. Να καταγράψω, έστω επί ματαίω, την παράνοια του σημερινού κόσμου, που μας οδηγεί από απληστία σε απληστία, να αλληλοσφαζόμαστε αντί να καθίσουμε να σκεφτούμε πώς να διαχειριστούμε τον πλανήτη μας λογικά, παρά να τον καταστρέφουμε.».

Μη γένοιτο  Ένα τρομακτικό στη σύλληψη μυθιστόρημα, σημειώσεις ημερολογίου ενός κυπρίου που προβιώνει την κατάληψη όλης της Κύπρου από τα τουρκικά στρατεύματα. Επιστρέφει όμως ο ίδιος, βρίσκει τη θυγατέρα του στην Κύπρο να εκτελεί χρέη νοσοκόμας, ζει την καταστροφή του τόπου και ξεψυχά στο νοσοκομείο. Τον έθαψαν στο νεκροταφείο του χωριού του, στον Καραβά. Το μήνυμα της  «νουβέλας ιστορικής φαντασίας», είναι πως ένας Κύπριος δεν έχει νόημα να ζει στο εξωτερικό, όντας Κύπριος.

Γενικά χαρακτηριστικά του έργου της Ρήνας Κατσελλή

Ήδη από το πρώτο της έργο προβάλλει μια συγγραφέας ταλαντούχα, που άνετα υφαίνει το λόγο της με ενδοσκόπηση και φιλοσοφική διάθεση.

Η αγάπη στον τόπο και η γνώση του βαθιά και πλατιά. Η ιστορία και συνέχεια από αρχαίων χρόνων ως τις μέρες μας αποτελεί κύρια γραμμή πολλών έργων της

Τα ιστορικά μυθιστορήματά της με την καταγραφή σημαντικών γεγονότων καθίστανται ζωντανή ιστορική πηγή. Από την άλλη, κατορθώνει να ανέρχεται πάνω από το σύγχρονο, εισχωρεί στο πνεύμα της εποχής, των μεγάλων δυνάμεων, του ΟΗΕ, Σαντανωμένα Έθνη, όπως τα αποκαλεί. Διαβλέπει τους κινδύνους από την τουρκική προπαγάνδα, ενώ ο μεγαλύτερος φόβος είναι ο τουρκικός στρατός, οι αγγλικές βάσεις, όλος ο εξοπλισμός που υπάρχει μέσα και γύρω από την Κύπρο.

.Έστω κι αν γράφει για άλλες περιόδους, έστω το Βυζάντιο, υποβόσκουν στοιχεία προφητικά για την εισβολή του 74, η οποία τίθεται ως σήμα κατατεθέν σε όλα τα έργα της που ακολουθούν. Για παράδειγμα, διαβάζοντας τα των Σαρακηνών στα βυζαντινά της, πίσω από τις γραμμές υποβάλλονται   σκηνές της τουρκικής εισβολής του 74.

Το γενικότερο πνεύμα που διαπερνά τα βιβλία της  είναι η ελληνικότητα του τόπου από αρχαιοτάτων χρόνων, άσχετα από τους κατακτητές. Σημασία έχει το βάθος της ψυχής, τα ήθη και έθιμα, η γλώσσα και η θρησκεία. Οι θρύλοι από αλώσεως της Πόλης.

Δραματικά και τραγικά στοιχεία, συγκρούσεις στην ψυχή των ανθρώπων, το δίκαιο της πολιτείας και η συνείδηση του ανθρώπου, ως εις την Αντιγόνη του Σοφοκλέους.

Μεγάλη της αγάπη η χριστιανική ζωή και προπάντων η βυζαντινή μουσική με τους ψαλμούς της. Η χριστιανική τριάδα του τραγικού μπορεί να συνοψιστεί κατ’ αυτήν στο “αμαρτία- μετάνοια- συγχώρεση”.

Με κάθε έργο της υποβάλλει μια θέση κι έναν τρόπο ζωής μετά την τουρκική εισβολή και την καταστροφή της ελληνικής και χριστιανικής Κερύνειας, κι αυτός δεν είναι μόνο  η πίστη στην επάνοδο στα πατρογονικά χώματα, αλλά και η ανάγκη για υπομονή και προσπάθεια για ειρηνική συμβίωση.

Η γραφή της, συνειρμική ως επί το πλείστον, αφήνει να διαφανεί ένας ανήσυχος άνθρωπος, με τις βασικές κλασικές ηθικές και κοινωνικές αξίες που παρακολουθεί το νεότερο κόσμο και τις εξελίξεις του αποδεχόμενη καταστάσεις, γιατί αυτή είναι η θεώρησή της της βιογραφίας ή του ιστορήματος: η αντικειμενική, ρεαλιστική περιγραφή προσώπων ή πραγμάτων και ακριβής  αφήγηση  φαινομένων και  γιγνομένων, πράγμα που εξηγεί  και την αθυροστομία που παρατηρείται σε ορισμένα σημεία σχετικά με την ερωτική ζωή των ηρωίδων της.

Η Κατσελλή έχει ιδιαίτερη κλίση στο να διεισδύει στην ψυχολογία και στις σκέψεις των ηρώων της μεταφέροντάς τα σε πρωτοπρόσωπη γραφή, έχει όμως και τη δύναμη της φαντασίας να μπορεί να συλλαμβάνει  ό, τι φοβάται ο κάθε Κύπριος, την κατάληψη όλου του νησιού από τους Τούρκους.

Ένα κύριο θέμα που πρέπει να μελετηθεί είναι η θέση της γυναίκας στη δημιουργία της Ρήνας Κατσελλή. Αφορμή μου δίνει το μυθιστόρημα σε μικρές ιστορίες ΟΔΟΔΕΙΧΤΕς ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΚΑΙΡΟΥ.

Παρόλο που ο ανδρικός πληθυσμός παίζει το ρόλο του, ο γυναικείος είναι θαυμαστός για την αξιοπρέπεια και τα διδάγματα προς τον ανδρικό πληθυσμό. Μεγάλη ηρωίδα στα Φτερά του Αετού η Μυροφόρα, παρόλα τα δεκαέξι της χρόνια, οι Κερυνιώτισσες Πηγή, Ορθοδοξία, Μαρία Πέτρου, η δημοσιογράφος Ελένη Ερωτοκρίτου και η Ρήνα αλλά και σ’ όλες τις γυναικείες μορφές των έργων της  πόση Ρήνα Κατσελλή αναλογεί, πόσο της ζωής και των σκέψεων και κοσμοθεωρίας της βρίσκουμε στην επιφάνεια ή και στο βάθος. Με αφορμή το πιο πάνω έργο, σημειώνουμε πως η άμεση γνωριμία της Ρήνας Κατσελλή με την πολιτική ζωή του τόπου –διετέλεσε βουλευτής- την έχει εμπλουτίσει σε περιστατικά ζωής και πείρα, ώστε να μπορεί όχι μόνο να παραθέτει γεγονότα αλλά και να κρίνει αυστηρά με καθαρό νου τις δολοπλοκίες. Η θητεία της μάλιστα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την εφοδίασε με στοιχεία για κατανόηση της θέσης της Κύπρου στην Ευρώπη και στο παγκόσμιο.

Επειδή μάλιστα είναι ταλαντούχα και εργάζεται και ζει με μεράκι, η πνευματική και καλλιτεχνική ζωή υπεισέρχεται στις σελίδες της είτε με προσωπική της ποιητική δημιουργία είτε με συγκεκριμένα λαμπρά αποσπάσματα από σελίδες άλλων σε πεζό ή ποιητικό λόγο.

Όσο περισσότερο διαβάζει κανείς έργα της Ρήνας Κατσελλή τόσο συνειδητοποιεί τον συγγραφικό της αγώνα, τους προβληματισμούς και πειραματισμούς στη δόμηση των έργων της. Σαν ψηφίδες, η καθεμία το χρώμα και την υφή της, οι παράγραφοι συντίθενται για να οδηγήσουν εκεί που η συγγραφέας οδηγεί. Τα άσχετα γίνονται σχετικά, η αρμονία του Ηρακλείτου. Ένας άλλος μεγάλος αγώνας η εμβάθυνση εις εαυτόν, το γνώθι σαυτόν και η πίστη πως η γλώσσα θα οδηγήσει στα βάθη του είναι. Και βεβαίως παντού να ξεπετάγεται η προσφυγιά και η παθούσα νήσος.

Η γλώσσα του έργου της η πανελλήνια δημοτική με στοιχεία της καθημερινής κυπριακής διαλέκτου των πόλεων, ένα κράμα ευανάγνωστο και καταληπτό και από Έλληνες της Κύπρου και από τους όπου γης Έλληνες, γλώσσα που εξαρτάται πάντα από τον τόπο, τον χρόνο, το θέμα της, για παράδειγμα  ο εμπλουτισμός της με βυζαντινές αλλά τόσο συγγενείς με την κυπριακή, επιβιώσασες λέξεις φράσεις.

Πάντα όμως ελεύθερη στην κρίση και στο λόγο της μιλά ξεκάθαρα, χωρίς να φοβάται τίποτε και κανέναν.

Η συγγραφέας βρισκόταν σε συνεχή εξέλιξη, γι’ αυτό και κανένα έργο δεν θεωρούσε τελειωμένο. Απόπειρες πάντα έκανε να ξαναγράψει βιβλία της. Η συνήθης ερώτησή της ήταν: “τι παρατηρείς στο έργο μου που πρέπει να βελτιωθεί; Κρίνε αυστηρά. Θέλω να γίνομαι καλύτερη.”

Τη συγγραφέα προβληματίζει επίσης –γενικά- η εμφάνιση της γραφής, ο τρόπος γραφής των διφθόγγων και ο τονισμός, πειραματισμούς από τους οποίους διέρχεται και ποτέ δεν σταματά.

Εκδοτικά τα έργα της φρόντιζε η ίδια με ευαισθησία και καλλιτεχνικό αισθητήριο, με πολύ μεράκι.

                                    Άφησα τελευταία τα διηγήματα: το πρώτο με τίτλο «Ψήγματα Ανατροπών»- 

Λέγοντας ανατροπές εννοούμε ό τι οι αρχαίοι στην τραγωδία ονόμαζαν περιπέτεια, την μεταβολή των πραττομένων εις το εναντίον. Μια μελέτη των ανατροπών στο όλο έργο της θα ήταν αρκετά διαφωτιστική. ΤΙΤΛΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ: « ΡΗΝΑ ΚΑΤΣΕΛΛΗ: Η ΓΥΝΑΙΚΑ Της ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ»

Μέσα από τα δυο βιβλία διηγημάτων της με τίτλο Ψήγματα Ανατροπών και Ψήγματα Ανατροπών β΄ ζούμε το τραγικό των Κερυνειωτών   Με τον τίτλο Ψήγματα Ανατροπών έχει κυκλοφορήσει ο πρώτος τόμος, το 2015:  Το γενικότερο περιεχόμενο των διηγημάτων αποτελεί ένα κερυνειώτικο σύμπαν,  ολοκληρωμένο, σφαιρικό,  που περιλαμβάνει τα πάντα. 

ΓΛΩΣΣΙΚΑ η χρήση των κυπριακών λέξεων προσδίνει την άμεση τοπικότητα και η εξήγησή τους στις υποσημειώσεις βοηθούν στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου πολλών.

Το πρώτο βιβλίο, τα Ψήγματα Ανατροπών, αποτελείται από εννέα διηγήματα:   Πρώτο, Ο Διονύσης 1945. Στο 2^ο, 3^ο, 4^ο, πρωταγωνιστεί η ίδια οικογένεια, στην Κερύνεια.  Με το διήγημα Κυριακή της Τυρινής μπαίνουμε στο 1955-59, με τα κέρφιου των άγγλων, τους βασανιστές ανακριτές , τις ενέδρες που έστηναν οι αντάρτικες ομάδες και την προσπάθεια κατασκευής κρησφυγέτων. Στα δυο τελευταία με ήρωες τουρκοκύπριους, το ένα συνδέεται άμεσα με το φονικό των Κοντεμενιωτών ενώ  το τελευταίο αποτελεί μια προεισαγωγή στο 1974.

Ένα από τα πιο ωραία διηγήματα του πρώτου τόμου των Ανατροπών είναι «Η καμπαρτίνα». Άλλο το φαίνεσθαι, άλλο το είναι. ΄Ενας εγγλέζος ανακριτής υποπτεύθηκε πως τον παρακολουθούσαν μέλη της οργάνωσης, που σκοτώνουν ένα δημοσιογράφο στον οποίο είχε δανείσει το καπέλο και την καμπαρτίνα του αντί τον ανακριτή. Bad luck! Ατυχία!»

Στα περισσότερα διηγήματα δεν υπάρχει απλή ευθύγραμμη αφήγηση, αλλά, όταν ο χρόνος είναι ανάγκη να επιβραδυνθεί, δίνεται ευκαιρία στη συγγραφέα να φωτίσει τον ήρωά της με εγκιβωτισμένες ιστορίες, με αναδρομή στο παρελθόν, ή πρόληψη, σχεδιασμό του μέλλοντος, ή περιγραφές.

Ένα από τα πιο σημαδιακά για την εποχή διήγημα είναι Το κρησφύγετο του Φουντζιού με προμετωπίδα ένα μικρό κείμενο του ήρωα Κυριάκου Μάτση. Θέμα του διηγήματος  μια πτυχή του αγώνα της ΕΟΚΑ.  Κείμενο  πλήρες ανθρωπιάς και γνήσιου πατριωτισμού, με την ηγετική φυσιογνωμία του ήρωα, τις κακουχίες των απλών ανθρώπων και το όλο πατριωτικό ήθος και ανωτερότητα της εποχής.

Στο τελευταίο διήγημα του πρώτου τόμου των Ψηγμάτων Ανατροπών η συγγραφέας προβάλλει στο μέλλον την ανατροπή: «Δεν μπορούσε η Μαρίνα, ετοιμάζοντας το γάμο της, να υποπτευθεί πως από την επόμενη χρονιά θα περνούσε το υπόλοιπο της ζωής της πρόσφυγας, διωγμένη από το σπίτι και τη μικρή της πόλη, με δυο αδέλφια σκοτωμένα από τα τουρκικά στρατεύματα που θα έκαναν εισβολή στο νησί.»

Ψήγματα Ανατροπών β΄ με διηγήματα από το 1974 και 1975, στην Κερύνεια και στο ξενοδοχείο Ντόουμ.

Ιστορίες της προδοσίας με το πραξικόπημα και την εισβολή, στο φρούριο της Κερύνειας, Εξόφληση χρεών Ένα διήγημα με πλοκή, δέση, κορύφωση και λύση, με ταυτόχρονη αναγνώριση της μεγάλης προδοσίας εις βάρος της Κύπρου: τα όπλα στα φυλάκια στο κάστρο δεν λειτουργούν, η τορπιλάκατος λείπει με δικά μας παιδιά μέσα, ο διοικητής του στρατοπέδου το πρόδωσε.  Συγκινητική αφιέρωση στους Φοίβο Φιερό και Χρίστο Καρεφυλλίδη.

Μιας Αγγλίδας της χτύπησαν την πόρτα, και, σαν άνοιξε, άδειασαν οι τούρκοι το αυτόματο πάνω της. Διήγημα Welcome 1974  

Με τον γενικό τίτλο Λεηλασία εκ των έσω πρώτον Ο Ισμαϊλης, δεύτερον Εσάτ, τρίτον Το κλεφτρόνι, έχουμε τρία στη σειρά διηγήματα. Κοινό τους χαρακτηριστικό, το τι επακολούθησε την τουρκική εισβολή. ‘Όπως λέει κι ο Θουκυδίδης, « ἐτράποντο πρὸς λῃστείαν, Λεηλασία λοιπόν εκ των έσω. Η Ρήνα Κατσελλή δεν ψέγει, δεν τοποθετείται εθνικιστικά, έχει την ανοχή του ανθρώπου που ξέρει, που φιλοσόφησε.

Το διήγημα «Χέψινις» είναι από τα πιο δυνατά στη γραφή. 1974. Ήρθε η Τουρκία, Τα πράγματα δεν ήρθαν όπως τα περίμεναν, δεν πήραν όσα ονειρεύονταν, μόνο ο αρχηγός της ΤΜΤ της περιοχής… και τα σπίτια σε ξένους…

Το δεύτερο μέρος, με γενικό τίτλο Ξενοδοχείο Dome Κερύνεια 1974-75 περιλαμβάνει πέντε διηγήματα:   Το πρώτο διήγημα Ισότητα  σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, με διαλόγους όπου δει, μεταφέρει στις πρώτες μέρες μετά την τουρκική εισβολή στην Κερύνεια, με τη ματιά και την αφήγηση ενός συνδικαλιστή της αριστεράς                                                                                                                 Ευτυχισμένες μέρες-Νικολάκης Ο Νικολάκης εγκλωβισμένος με τη μάμμα του στο Ντόουμ, υπάλληλος Τράπεζας, βρίσκει μέσα στο ξενοδοχείο τον εαυτό του, τον αποδέχονται, τον σέβονται.  Πρέπει όμως να παρουσιαστεί στη δουλειά. Στην ανηφόρα του βουνού, πριν το στρίψιμο… είδε καθαρά το ξενοδοχείο…Γι’ αυτή την ανηφόρα έχουν γραφτεί πολλά.

Επιθεώρηση σπιτιού Παράθεμα: Ρήνας Κατσελλή, Πρόσφυγας στον τόπο μου, σελ. 45. Όλο και περισσότερο σκέφτουμαι τη βαλίτσα με τα ημερολόγια και τα άλλα πολύτιμα για μένα χαρτιά που άφησα πίσω. Γιατί; Δεν έπρεπε. Φυσικά τόσος κόσμος χάνεται και εγώ σκέφτουμαι λίγα κουρελόχαρτα. Αν όμως χαθούν, θα πληγωθώ αφάνταστα. Θα πρέπει να λογαριάζουμαι κι εγώ από τους βαριά τραυματισμένους, ίσως ακρωτηριασμένους πνευματικά.

Αστυνομικός στο Ντόουμ παίρνει  τον κύριο Φώτη να επιθεωρήσει το σπίτι του.   Ο Φώτης το μόνο που παίρνει: τα σκούρα γαλάζια τετράδια της θείας του. Καταλαβαίνετε. Ευχαριστούμε.

Καλή ψαριά οι προσφυγούλες  Ένας ξακουστός ψαράς, στο Ντόουμ, ψαρεύει αρκετές προσφυγούλεςΗ συγκίνηση διαπερνά και τους αναγνώστες στο τέλος του διηγήματος, με την προϋπόθεση πως ξέρουν τι σημαίνει Κατσελλής.

Τελευταίο διήγημα της συλλογής. Οι κουμπάροι, 1975. Η Αθηνά κι ο τυφλός Κλεάνθης μακαριακοί,   η Άννα κι ο Πορφύρης γριβικοί, ύστερα από μια περίοδο διαμάχης σφίγγουν τα χέρια και αγκαλιάζονται.

Κυρίες και κύριοι,        

Το 1974 με αφορμή το πραξικόπημα η Τουρκία εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε την Κερύνεια. Αυτή όμως δεν χάθηκε γιατί πρόλαβε η Ρήνα Κατσελλή και μας χάρισε την Κερύνεια τη δεύτερη, του επάνω κόσμου.

Ευχαριστώ