ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ
ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΣΜΟΙ ΤΗΣ ΛΑΡΑΣ ΠΑΡΤΖΙΛΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΣΤΙΧΟΙ
ΚΑΙ ΗΧΟΙ
ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ
Μελετώντας τα ποιήματα και τα αποφθέγματα της Λάρας Παρτζίλη
κατέληξα στο συμπέρασμα πως το όλο έργο της μπορεί να ταξινομηθεί με βάση τον
χρόνο και τους κόσμους μέσα στους οποίους κινείται, πρώτο τον παρόντα κόσμο, δεύτερο τον κόσμο της ποίησης και τρίτο τον ιδανικό άχρονο και αιώνιο. Ως προς τον
χρόνο, η διαίρεση μπορεί να αρχίσει με το ιδανικό παρελθόν, το απλό παρελθόν,
το παρόν και το μέλλον.
Με στίχους και παραδείγματα θα προσπαθήσω να ταξινομήσω το
ανά χείρας έργο της στις πιο πάνω κατηγορίες, χωρίς να μπορώ να αποφύγω τις
αναμίξεις των κόσμων ή των χρόνων, γιατί αυτή η συνύπαρξη με τις αντιθέσεις της
φωτίζει τη ζωντανή ποίηση .
ΙΔΑΝΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
«Εφόσον το παρελθόν είναι πλούσιο, το όνομά μας θα αντηχεί
στη χορωδία των αγγέλων», λέει στο ομώνυμο ποίημα «Στη χορωδία των αγγέλων»
συζευγνύοντας έτσι την παρελθοντική προϋπόθεση με τον αιώνιο και ιδανικό κόσμο
των αγγέλων.
Στο ποίημα «Όταν το σύμπαν όλο μέσα σου χωρά» μεταφερόμαστε
στην παιδική ηλικία, «τότε που ξέγνοιαστη χαρά κυλούσε στην Ψυχή. Κι ήταν η
Ζωή, βαμμένη με το χρώμα, Παρμένο από τον Ήλιο, που πλημμύριζε τη Γη… Το σύμπαν
όλο, νόμιζες, μέσα σου χωρά. Είχα πολλή αγάπη και χαμόγελο στο στόμα και της
ελπίδας το αθώο δεν άγγιζε η φθορά.» Σε αντίθεση με το ιδανικό αυτό παρελθόν
βρίσκεται ο σημερινός κόσμος. Όπως γράφει σε άλλο ποίημα «Το άπατρι παρελθόν» «…Κρατώ
εν τούτοις σαν τη δάδα τη Ζωή μου από το Χθες για να μην πέσω, σ’ αυτή την
τρέλα μη λυγίσω… Ταξίδι νοερό κάνω στα
ξέγνοιαστά μου χρόνια μα καταγράφοντας ανήσυχη τη μεταμόρφωση στη Γη, την
αντικρίζω με λύπη και συμπόνια.» Είναι λοιπόν ένας κόσμος στήριγμα για τις
δύσκολες στιγμές της ζωής.
Στο ποίημα «Στη μάνα μου» η αγάπη της θυγατέρας προς τη μάνα
ξεχειλίζει, αφού η μάνα της έδωσε την απαραίτητη στοργή, ώστε ακόμα και σήμερα,
όταν τη θυμάται, να αισθάνεται αυτή τη θαλπωρή. Παρουσιάζεται όμως κι ένα προβληματικό
παρελθόν στο ίδιο ποίημα, που οδηγηθεί την
ποιήτρια στο συμπέρασμα πως «μας συμβαίνουν κάποια πράγματα μοιραίως.»
Μέσα στο ιδανικό παρελθόν μπορούμε να κατατάξουμε και τον
κόσμο της ποίησης και της δημιουργίας πολιτισμού. «Αιχμάλωτη του χρόνου είναι
του σώματος η Ομορφιά, όμως υπάρχει μια αμόλυντη κρυστάλλινη πηγή, που
ξεχειλίζει με άυλη αιώνια Ομορφιά. Τη σμίλεψαν όσοι τις Μούσες προσκυνούσαν Κι
όσοι στον κόσμο την Αγάπη τους σκορπούσαν.» Και παρακάτω «…ό, τι καλό έχω μέσα
μου το οφείλω στους γονείς μου.» Μέσα
σ’ αυτό τον ιδανικό παρελθοντικό χρόνο έζησαν σοφοί, που με τα βιβλία τους την
βοηθούν να διευρύνει τους ορίζοντες. Η
ποιήτρια δέχθηκε στο παρελθόν πολλή αγάπη από ανθρώπους, που δεν θα
επέτρεπε στον εαυτό της να λησμονήσει. «Της Λήθης το νερό μην τύχει και το
πιεις και το καλό που σού ’καναν ξεχάσεις…»
Μέσα σ’ αυτό το ιδανικό παρελθόν γεννήθηκε στην Ελλάδα ο
πολιτισμός, ο Σωκράτης μίλησε για του Θεού και των ανθρώπων τη διάσταση κι
έπειτα θυσιάστηκε. Στα «ελληνικά» της ποιήματα, που αναφέρονται με θαυμασμό
στην Ελλάδα, στην Ιστορία και τον πολιτισμό της, διατρανώνει την πίστη στην
αθανασία της χώρας, με ιδιαίτερη αναφορά στον Ιωάννη Καποδίστρια και στο δικό
μας Βασίλη Μιχαηλίδη με το στίχο «Η Ρωμιοσύνη εν συνότζιαιρη του κόσμου.»
ΑΠΛΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Από καιρό δεν μας εκφράζει η ποίηση. Από καιρό δεν ζω,
σταμάτησε η ζωή μου
Η ζωή την ημέρα καθρεφτίζεται σε εικόνες που παρακολουθεί η
ποιήτρια τη νύχτα. Απορρίπτει τις εικόνες όπως κι αυτές την απορρίπτουν. «Ακόμα
κι ο Μορφέας μ’ έχει απορρίψει.» Η έννοια της απόρριψης επαναλαμβανόμενη στο
παρελθόν συνεχίζεται στο παρόν με προτροπές για ειδική θεώρηση στο μέλλον.
Αν κάτι δεν γίνει την κατάλληλη στιγμή, τότε αφήνει πόνο,
όπως το ανεκπλήρωτο χρέος που είχε να ομολογήσει σ’ αυτούς που αγαπά την αγάπη
της. Παρόμοια μεταμέλεια στο ποίημα «Στη μάνα μου» «…Συγχώρα με που άργησα για
χρόνια να σου αφιερώσω δυο γραμμές για να σου πω για την αγάπη μου που λιώνει
χιόνια…» Κι ακολουθεί μια όλο αγάπη για τη μάνα περιγραφή της προσωπικότητάς
της και των δυσκολιών της ζωής της.
Ο ρόλος του παρελθόντος και των δημιουργημάτων του ανθρώπου
παρουσιάζεται ως κάτι το συνεχές, απαραίτητη προϋπόθεση του πολιτισμού.
«Αδύνατο να επιτευχθεί η γνήσια πρόοδος, αν αγνοήσουμε το ρόλο της
διαδοχικότητας της πνευματικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας.» Η σύζευξη
παρελθόντος και μέλλοντος είναι απαραίτητη, ως λέει αλλού.
ΠΑΡΟΝ
Στο παρόν συμπυκνώνεται όλη η πίκρα και η αντίθεσή της προς
τις κρατούσες καταστάσεις. Κάποτε στο παρόν εκφράζεται η επανάληψη και το
σύνηθες. Συγκριτικά τίθεται τις περισσότερες φορές προς το ιδανικό παρελθόν, ή
προς το σχεδιαζόμενο μέλλον ή προς τον κόσμο της ποίησης, γιατί ο παρών κόσμος
έχει όλα τα αντιποιητικά στοιχεία. Η παρούσα κοινωνία διακρίνεται για τις
μειωμένες αντιστάσεις, την έλλειψη επικοινωνίας και προπάντων ανάτασης, γι’
αυτό και ο άνθρωπος καταφεύγει στη φιλοσοφία ή στην τέχνη. Στείρα όμως εποχή,
στείρα και η τέχνη, αφού δεν ανεβάζει στον ουρανό και διχοτομεί την ψυχή από το
σώμα. Η ζωή σταματά με δική της απόφαση, για να την παρακολουθεί και να
καταγράφει σαν θεατής τις εκφάνσεις της. Το παρόν είναι σημαντικό για το μέλλον,
γιατί προεκτείνεται εκεί, και οι συνέπειες του παρόντος θα απαντηθούν στο
μέλλον. Στο παρόν βιώνονται οι ανατροπές, η σύγχυση, το χάος.
Στο παρόν μπορούν να εκφραστούν αλήθειες επαναλαμβανόμενες,
φιλοσοφικές συλλήψεις ή απόψεις για τη ζωή και τους ανθρώπους, γενικού
ενδιαφέροντος. «Άνθρωποι, ερμητικά κλειστοί στις υιοθετημένες τους απόψεις, που
κλείνουν μάτια και αυτιά στην επιστήμη, στην πνευματική κληρονομιά και στην
Αλήθεια οντολογική, που είναι μία, με σιδερένια μοιάζουνε κουτιά που’ χουν
τροφή, με μια ληγμένη ημερομηνία.»
«Η αθλιότητα του ανθρώπου είναι μέγιστη, όταν τυχόν
καταδικάζει αυτό που δεν γνωρίζει και καταντά να είναι τραγική σαν αγνοεί
κατιτί θείο, την ίδια του Ψυχή…»
«Ο άνθρωπος έχει ανάγκη τους ανθρώπους –αδελφούς, για να
πετύχει την προσγείωσή του. Μ’ αναρωτιέμαι: Πώς γίνεται κανείς ν’ απογειωθεί,
εάν δεν είναι προσγειωμένος;»
Στην ίδια κατηγορία περιλαμβάνονται όλα τα αποφθέγματά της
που αναφέρονται στην εποχή μας, στην ανάγκη εξανθρωπισμού, στην πίστη στο Θεό,
στην Αλήθεια, στον Άνθρωπο, στην Ηθική, στην Πατρίδα, στην Αγάπη.
Με την ευκαιρία, τα αποφθέγματά της είναι συμπυκνωμένη
σοφία, ιδιαίτερα όμως το εξελικτικό της Ηθικής, όπως παρουσιάζεται, ξετυλίγει
όλο τον αγώνα του ανθρώπου από το φύσει στο ενεργό και συνειδητό, λόγοι με
αριστοτελικά θεμέλια. «Η Ηθική ενυπάρχει στον άνθρωπο ως θείο δώρο, ως αρετή
υποσυνείδητη. Ποθούμενο είναι: Η Ηθική αυτή μ’ ελευθέρα βούληση να
ενεργοποιηθεί για να περάσει στη συνείδηση, ώστε να γίνει Ήθος.»
Σε αντίθεση με το παρελθόν, το οποίο ζωγραφίζεται ιδανικό,
το παρόν φορτίζεται με ό, τι το
αρνητικό. Ο κόσμος μίκρυνε, σκέψεις και αγωνίες σκοτώνουν την ανεμελιά, κι όσες
γνώσεις κι αν αποκτά ο άνθρωπος μοιάζει με τον Άτλαντα, που κουβαλά το βάρος
και μόνο ως κατάρα. Η λύπη συντροφεύει τον άνθρωπο, σαν συγκρίνει τη ζωή του με
το παιδικό παρελθόν. «Ήρθε κι η σειρά μου να γευτώ κι εγώ τα χιόνια, γι’ αυτό
και έχω ένα ύφος λυπημένο, κι ας τραγουδάνε τα πουλάκια στα μπαλκόνια, εγώ δεν
έχω πια κανένα να προσμένω.»
Στο παρόν επίσης συμπυκνώνεται όλος ο παρελθών χρόνος, αφού
στο παρόν συλλαμβάνονται τα μηνύματα της φθοράς της ανθρώπινης ομορφιάς.
Το ποίημα που συμπυκνώνει τη θεώρηση του παρόντος είναι το
τιτλοφορούμενο Φοίνικας. «Ζούμε μια άχαρη εποχή της παρακμής, της ανακύκλωσης
των ιδεών, της ύλης, των ανθρώπινων οργάνων, των Ψυχών. Πού να βρεις ίχνη της
ακμής, μόνο σημάδια της ολικής μας παρακμής, και ας λένε κάποιοι: νέα εποχή.
Αυτό που κρατάει το πνεύμα ζωντανό είναι η επίγνωση πως κάθε τέλος είν’ αρχή κι
απ’ τη στάχτη γεννιέται ένα Φοίνικας.» Έτσι επαναρχίζει η ζωή και ο κόσμος
επαναλαμβάνεται, κατά τις δοξασίες των Στωικών και άλλων φιλοσόφων.
ΜΕΛΛΟΝ
«Η κάθε πράξη στο Παρόν έχει προέκταση και τις συνέπειες στο
Μέλλον.» Μ’ αυτό το στίχο εκφράζεται η συνάφεια των χρόνων και η συνεχής
διαδοχή τους. Κι ακόμα στο δίστιχο «Χτίσε τις γέφυρες ανάμεσα στο Μέλλον και το
Παρελθόν!»
Στο μέλλον μετατίθεται κάποτε η ελπίδα πως τα πράγματα θα
γίνουν καλύτερα κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις: «Αν θες ν’ αντέξεις, δείξε
υπομονή. Και δες, που έρχεται καινούργια μέρα την αυγή σαν καβαλάρης με το
κόκκινο πανί, που ξετυλίγει νέες στιγμές με εξελίξεις, γεμάτες με ευχάριστες
εκπλήξεις, και το παιχνίδι ξεκινάει απ την αρχή.» Αυτή η σύλληψη της επανάληψης
των πραγμάτων και των κόσμων φανερώνει τη φιλοσοφική χροιά του λόγου της ποιήτριας.
Το μέλλον της Σωτηρίας μας και η σωτηρία του Μέλλοντος
τίθεται ως ερώτημα στο τρίστιχο «Ποιο, άραγε, το μέλλον της δικής μας Σωτηρίας;
Κι η σωτηρία του Μέλλοντος πού πρέπει να ψαχτεί;» και παρακάτω : «Μήπως δεν
ζούμε οι πλείστοι το αγεφύρωτο κενό, που δεν υπόσχεται τη συνοικία των
Αγγέλων;» όπου βρίσκεται και η απάντηση, ότι ευθύνη δική μας είναι ο τρόπος
ζωής που θα οδηγήσει στη σωτηρία.
Γι’ αυτό και η απόφαση : «Πόντο με πόντο θα μετρήσω την
υπόλοιπη Ζωή μ’ αντίστροφη πορεία, πάντα με στόχο την Ανατολή.»
Ο ΠΑΡΩΝ ΚΟΣΜΟΣ
Όλα όσα αναφέρθηκαν στις διαστάσεις του χρόνου αποτελούν τον
παρόντα κόσμο. Συμπληρωματικά αναφέρω πως ιδιαίτερα δυνατά συναισθήματα όπως της απόρριψης και της σύγχυσης, λόγω του
χάσματος των γενεών φαίνονται στα ποιήματα «Του στροβίλου η σύγχυση» και στο
«Απόρριψη». «Τι θαρρείς θα γινόταν, την απόρριψη η Γη αν γευόταν, αν στ’
αλήθεια αρνιόταν ο Ουρανός την γενναιόδωρη γη; Τι, θαρρείς, θα γινόταν, εάν το
τέκνο σου ξάφνου ξεχνιόταν από πού προερχόταν, ποιος στον κόσμο εντέλει ερχόταν
πρώτα γιος ή πατέρας, πρώτα τέκνο ή μάνα, εσύ; Λέω μέσα στο χάος ζούμε
αβάσταχτη ανατροπή.»
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του παρόντος κόσμου και ανθρώπων
είναι η απομάκρυνση από το Θεό, η άγνοια του θείου της ψυχής. «Η αθλιότητα του
ανθρώπου είναι μέγιστη, όταν τυχόν καταδικάζει αυτό που δεν γνωρίζει και
καταντά να είναι τραγική σαν αγνοεί κατιτί θείο- την ίδια του Ψυχή, ξεχνώντας
πως τα θεία ο καθένας μας γνωρίζει, αν το Θεό ακολουθήσει στη Ζωή.» ή «Η πίστη
στο Θεό δεν είναι τ’ όπιο του λαού, μα είναι το μοναδικό αντίδοτο στο θάνατο.»
Η παρακμή, ο πόλεμος, η πρόοδος της τεχνολογίας και η
απομάκρυνση από τον κόσμο της αγάπης και του συναισθήματος, η θολούρα της ζωής,
κύρια χαρακτηριστικά του κόσμου τούτου, απαιτούν την επανάσταση, την αντίσταση,
την επαναφορά του ανθρώπου στην όρθια θέση. «Κωπηλατώ ενάντια στο ρέμα… δώστε
μου πίσω των καιρών μου τη γλυκύτητα, για να μη φύγω στα βουνά γι’ ανταρσία! Θα
το ξηλώσω το φεγγάρι για δρεπάνι, για να θερίσω την ανία των ανθρώπων όμως
κατόπιν στου ήλιου το σεργιάνι ξέρω, θα βρω την ευτυχία μου σαν πρώτα. Θα
στηλιτεύω εδώ τους ψυχοβγάλτες που φέρνουν όλους στα φτωχά δικά τους μέτρα, και
μας καλούν για μια βουτιά μέσα στους βάλτους, όπου μας κρύβουν δηλητήριο στη
φαρέτρα.»
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ
Πέρα όμως από τον παρόντα κόσμο είναι ο κόσμος της ποίησης,
ένας προθάλαμος του κόσμου της αιωνιότητας. Ο καλλιτέχνης ζώντας σ’ αυτό τον
κόσμο του παρόντος και της παρακμής, καταφεύγει στον κόσμο της τέχνης ή της
φιλοσοφίας. Σμιλεύοντας το λόγο σμιλεύω και την ψυχή μου, γράφει, συνδέοντας
πολύ σωστά την ψυχική καλλιέργεια με την καλλιέργεια του λόγου. Ειδικά για την
ποίηση, περιεκτικό το ποίημα «Ποίηση έντεχνη- ταξίδι αναψυχής, απόφθεγμα
σοφίας, της εμπειρίας της Ζωής- το χρόνο συμπυκνώνει, σμικρύνει αποστάσεις,
ενώνει τις Ψυχές και ανασταίνει τις νεκρές κι οι σταθμοί της – της ερήμου οι
οάσεις.» Στο ποίημα «Η άυλη κι αιώνια ομορφιά» γράφει: « Ω άνθρωποι! Στην
αιωνιότητα μας παραπέμπετε στα νιάτα και στη φθορά του χρόνου σαν γερνάτε.
Αιχμάλωτη του χρόνου η δική μας ομορφιά, όμως υπάρχει αμόλυντη κρυστάλλινη πηγή
με άυλη αιώνια Ομορφιά, τη σμίλεψαν όσοι τις Μούσες προσκυνούσαν κι όσοι στον
κόσμο την Αγάπη τους σκορπούσαν» όπου συνδυάζεται η τέχνη με την αγάπη, η
Αισθητική με την Ηθική, αφού ο κόσμος είναι σφαιρικά ιδωμένος και μόνο στις
νοητικές μας συλλήψεις διακρίνεται και χωρίζεται μεθοδολογικά.
Ο ΑΙΩΝΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
Υπεράνω όλων βρίσκεται ο αιώνιος και αναλλοίωτος κόσμος της
τελειότητας, του Θεού. Ο άνθρωπος προσπαθεί να ανέβει στους ουρανούς μέσω της
τέχνης ή της αγάπης. Ο δίκαιος Κριτής θα αποδώσει Δικαιοσύνη, ο πρώτος θα
βρεθεί έσχατος και αντίστροφα, κατά τα έργα του. Την ψυχή διακατέχει ο φόβος
για τη ύστατη κρίση, και ιδιαίτερα για την απόρριψη. Όμως η ίδια η ψυχή είναι
το σημείο όπου ο άνθρωπος μπορεί να συναντήσει το Θεό. Ο αιώνιος κόσμος είναι
απαράμιλλος και αήττητος. «Αυτοί που κρύβουν, Θεέ μου, την αλήθεια μες στον
ίσκιο, ίσως δεν ξέρουν ότι ο ήλιος για το ανέσπερό Σου φως είναι αχρείαστος κι
αναμφισβήτητα περίσσιος.» Ο αιώνιος κόσμος δεν είναι ασύνδετος με τον παρόντα.
Οι φιλόσοφοι και ιδιαίτερα ο Ηράκλειτος και ο Σωκράτης όπως και οι ευαγγελιστές
τον κατέστησαν γνωστό στους ανθρώπους. «Εν αρχή ην ο Λόγος και ..η θεοφώτιστη
Ελλάδα, εδώ ο Σωκράτης μίλησε για του Θεού και των ανθρώπων τη διάσταση
αληθινή, κι έπειτα δέχθηκε σαν το αρνί, τη σταύρωση με τον γνωστό δικό του
τρόπο.»
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Είναι βέβαιο πως στα στενά πλαίσια μιας εργασίας πάνω στην
ποίηση και τα αποφθέγματα της Λάρας Παρτζίλη δεν είναι δυνατόν να δοθούν όλες
οι διαστάσεις του έργου της. Κι επειδή καμιά εργασία δεν μπορεί να
αντικαταστήσει ή υποκαταστήσει το ίδιο το έργο, θα θεωρούσα επιτυχία την
παρότρυνση να έρθουν σε άμεση επαφή με το ίδιο το έργο όσοι ενδιαφέρονται να
γνωρίσουν εις βάθος και πλάτος τη δημιουργό.
