Η έννοια και η σημασία της καθαρότητας

Η έννοια και σημασία της καθαρότητας
του Στέλιου Παπαντωνίου

Ευθύς εξαρχής θέτω το θέμα που θεωρώ ως το ύψιστο, βαθύτατο και πλατύτατο της ζωής, παρούσης και μέλλουσας, την καθαρότητα της ψυχής, ως το κέντρο μέριμνας του ανθρώπου, και ως κριτήριο των έργων του ανθρώπου. Γιατί την καθαρότητα της ψυχής θεωρώ ως το κέντρο της ζωής σε όλες της τις πτυχές, είτε βιολογική είναι αυτή είτε προπάντων πνευματική ζωή, φιλοσοφία ή θρησκεία ή επιστήμη ή τέχνη ή ηθική. Θα προσπαθήσω δηλαδή να αποδείξω την ενότητα του πνεύματος του ανθρώπου και των ύψιστων δραστηριοτήτων του στην τελειότητά τους με κέντρο την καθαρότητα της ψυχής, η οποία ταυτόχρονα μπορεί να είναι και το κριτήριο των σκέψεων, πράξεων, ενεργειών, ποιημάτων του ανθρώπου. Όσο δηλαδή πλησιάζουν προς την καθαρότητα τόσο και πιο αληθή, ωραία, καλά, παγκόσμια αναγνωρισμένα μπορούν να κριθούν τα δημιουργήματα του ανθρώπου.

*(Στο κείμενο, αν παρατηρούνται επαναλήψεις, είναι γιατί η κύκλωση του θέματος απαιτεί την σπειροειδή του ανέλιξη, ώστε με την εμβάθυνση να συλληφθούν όλες οι δυνατές πτυχές του, έστω και στο γενικό τους περίγραμμα.)

Οι προσπάθειες για καθαρότητα του σώματος εσωτερικά και εξωτερικά αλλά και της ψυχής συναντώνται και στη βιολογική ζωή και στην πνευματική, στη θρησκεία και στη φιλοσοφία. Οι καθαρμοί και οι αγιασμοί, είναι συναφή θέματα. Θυμίζω τους καθαρμούς στα στρατότεδα των Αχαιών, στα ομηρικά έπη, το καθαρτήριο πυρ, το μίασμα και την ανάγκη να καθαρθεί μια πόλη από αυτό (Κυλώνειον άγος, Οιδίπους), στους Εβραίους τον αποδιοπομπαίο τράγο ή στη συνέχεια τον ίδιο τον Ιησού Χριστό τον αίροντα την αμαρτίαν του κόσμου, αυτόν που καθάρισε από το προπατορικό αμάρτημα τον κόσμο.
Γι’ αυτό και πριν φτάσουμε στην έννοια της καθαρότητας της ψυχής αναγκαία προϋπόθεση είναι ο καθαρμός, η καθαρότητα στο σώμα εξωτερικά και εσωτερικά, και ύστερα καθαρότητα στη λογική και στην έκφραση, στην ηθική βούληση και ηθική πράξη, η καθαρότητα της θέας των πραγμάτων, της ομορφιάς, η καθαρότητα του συναισθήματος και της έκφρασής του στις καλές τέχνες.
Η καθαρότητα αυτή προϋποθέτει πως όλοι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να την επιτύχουν και να μετέχουν σ’ αυτήν, αφού ο Θεός «θέλει όλοι οι άνθρωποι να σωθούν και να έχουν επίγνωση της αλήθειας», άρα να κατανοήσουν την αλήθεια και να μη ζουν στο ψέμα ή στο ζόφο, το σκοτάδι, αντίθετο του φωτός και της καθαρότητας. Όλοι οι άνθρωποι ως λογικά όντα μετέχουν του λόγου στις διαστάσεις του, λογική, ηθική, αισθητική, και θρησκευτική. Ας μη λησμονούμε πως ο Υιός Λόγος είναι ο Υιός του Θεού, που έγινε άνθρωπος, άρα ο κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να επιτύχει την καθαρότητα ως φορέας του θείου μέσα του. Με την προϋπόθεση ότι ο άνθρωπος την αναζητεί, ότι χτυπά τον πόρτα, « Και τω κρούονται ανοιγήσεται», γιατί αν δεν αναζητήσει ο άνθρωπος, δεν βρίσκει, αν δεν ασχοληθεί με το ποθούμενο, υπάρχει αλλά δεν το βλέπει, δεν το ακούει, ούτε την καθαρή αλήθεια, ούτε την ομορφιά, ούτε την αγαθότητα, ούτε το ιερό και όσιο και άγιο.
Εξάλλου, η καθαρότητα της ψυχής σχετίζεται με τον εν κοινωνία άνθρωπο και δεν υποθέτει την ύπαρξη του ιδανικού λογικού όντος εκτός κοινωνίας ούτε εν μονώσει, (αν και είναι απαραίτητη στην πνευματική ζωή η μόνωση) γιατί ο άλλος είναι ο αδελφός, είναι ο άλλος εαυτός, είναι το ίδιο κέντρο της ψυχής, κατοικητήριο του Θεού, κάτοχος των ιδίων πνευματικών ιδιοτήτων και χωρίς τον άλλο δεν υπάρχει ούτε ο εαυτός.
Ο αγώνας είναι διαρκής, με τις αντιθέσεις και τις αντιμαχίες του, τις ήττες και τις νίκες του, γι’ αυτό πίσω από την προσπάθεια σύναξης των όλων εις ένα, δεν παραβλέπουμε και την αιώνια πάλη των αντιθέτων ούτε τη ροή των πραγμάτων, ούτε τις διαψεύσεις στα ευρήματα, ούτε την ανάγκη να επανατοποθετούμε το θέμα ή να το διορθώνουμε, αφού επιδέχεται βελτίωσης ως που να φτάσει στην καθαρότητα και η σύλληψη και η έκφρασή της, με υπέρτατα απαραίτητη τη λογική συνέπεια, που αναγκάζει πολλές φορές στην ανατροπή προηγουμένων θέσεων.
Εδώ προσπαθούμε να συλλάβουμε και να εκφράσουμε τη συσχέτιση και ενότητα των πάντων με κέντρο την καθαρότητα της ψυχής, γι’ αυτό και οι σκέψεις μπορεί να επικεντρώνονται στην έννοια της τελειότητας, άρα στο τέλος, το σκοπό των προσπαθειών, προϋποθέτουν όμως την κίνηση της ζωής και την πάλη ώσπου να φτάσουμε στη σύλληψη και έκφραση αυτής της τελειότητας.
Θα γίνει λοιπόν μια προσπάθεια να ενοποιηθεί όλη η ζωή του ανθρώπου, αρχίζοντας από την ίδια τη φύση και την επίδρασή της στον άνθρωπο και στον πολιτισμό του και ακολούθως θα εξεταστεί η ζωή σε όλες της τις πτυχές , βιολογική, οικονομική, κοινωνική, πολιτική, συναισθηματική, λογική, ηθική, αισθητική, θρησκευτική, με κέντρο την καθαρότητα της ψυχής η οποία μπορεί να παίρνει διάφορα ονόματα σε καθένα από τους πιο πάνω τομείς, πίσω όμως από τα πολλά ονόματα κρύβεται το ίδιο κέντρο. Αρχικά ίσως είναι προτιμότερο να ασχοληθούμε με τη φύση, το βιολογικό άνθρωπο, το λογικό, αισθητικό, ηθικό και θρησκευτικό του στοιχείο και αργότερα να ασχοληθούμε με τα υπόλοιπα.
Πριν προχωρήσουμε στην πνευματική ζωή μπορούμε να αναφερθούμε στη φύση, στο φυσικό περιβάλλον του ανθρώπου και να σκεφτούμε ποιο ρόλο έπαιξε ή και παίζει η καθαρότητά του στη σωματική και ψυχική- πνευματική του υγεία και στον πολιτισμό του. Στον αιώνα μας, με την καταστροφή του περιβάλλοντος αντιλαμβανόμαστε τον κίνδυνο για την ύπαρξη του ανθρώπου και του πολιτισμού του, κι έτσι ίσως συνειδητοποιήσαμε τη σημασία της καθαρότητας της φύσης για τον άνθρωπο, τη ζωή και τον πολιτισμό του. Ο αγώνας που διεξάγεται σήμερα για την κάθαρση του περιβάλλοντος από τα στοιχεία που το μολύνουν αποδεικνύει τη σημασία της καθαρότητας και για την υγεία μας αλλά και για τον πολιτισμό μας, που ως μηχανικός πολιτισμός οδήγησε στην καταλήστευση και κακοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος και τώρα σπεύδει να το σώσει.
Η καθαρότητα του φυσικού περιβάλλοντος ομολογείται ότι συνέβαλε τα μέγιστα στη δημιουργία του ελληνικού πολιτισμού και η διαφάνεια της ατμόσφαιρας θεωρείται ένας παράγοντας που ώθησε τον Έλληνα να δει τον κόσμο του, να φιλοσοφήσει και να τον αποτυπώσει με τα έργα της κλασσικής αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής, γλυπτικής. Μια επίσκεψη και σήμερα ακόμα σε νησιά της Ελλάδας θα συμβάλει στο να κατανοήσουμε το ρόλο του φυσικού περιβάλλοντος στη δημιουργία- έστω των αγαλμάτων-ειδωλίων της Πάρου με τη γαλήνη τους εκείνη την ανεπανάληπτη, του συγκεκριμένου πολιτισμού, όπως και οποιουδήποτε πολιτισμού.
Η καθαρότητα του περιβάλλοντος οδήγησε στην καθαρή θέα των πραγμάτων και στην τέχνη και στη φιλοσοφία, ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Και δεν είναι παρακινδυνευμένο να συζεύξουμε ακόμα και την πλατωνική ιδέα με την καθαρή θέα των πραγμάτων στην Αττική, αφού η «ιδέα» σχετίζεται άμεσα με το βλέπειν. Με βάση τις περί Φυσικής αντιλήψεις της εποχής εκείνης, το αντικείμενο στέλλει το εσώτατο είναι του στον άνθρωπο ο οποίος το βλέπει, άρα η ιδέα είναι το να δει κανείς σωστά σε όλη την καθαρότητά του το αντικείμενο, είτε αυτό είναι πράγμα είτε είναι αξία.
Σημειώνουμε επίσης ότι σήμερα το φυσικό περιβάλλον αποτελεί το αντικείμενο της Εφαρμοσμένης Ηθικής. Η Περιβαλλοντική Ηθική είναι ένας σύγχρονος κλάδος της φιλοσοφίας. Το ίδιο ισχύει για τη Βιοηθική, πράγμα που αποδεικνύει πως η σχέση μας με τη φύση και της φύσης με τις σωματικές μας διαστάσεις τίθεται σήμερα κάτω από το φακό και της φιλοσοφίας, για να εξεταστεί αυτή η σχέση και φιλοσοφικά, ηθικά.
Αν αρχικά περιορίσουμε την έρευνά μας πλην της φύσεως, στη βιολογική πτυχή, και στις τρεις μεγάλες πνευματικές πτυχές του πνεύματος, τη λογική, την ηθική και την αισθητική, και τέλος τη θρησκευτική, θα εξετάσουμε την καθεμιά πτυχή από τις προαναφερθείσες
πρώτο από την εσωτερική δύναμη ή το εσωτερικό κέντρο (λογική, βούληση, συναίσθημα, πίστη)
δεύτερο από το αντικείμενό της, το βαθμό σύλληψης και έκφρασής του, (λόγος, πράξη, έργο τέχνης, Θεός)
τρίτο από την δυνατότητα να κριθεί ο λόγος, η πράξη, το έργο τέχνης, η πίστη από τους άλλους ανθρώπους.
Για να γίνω σαφέστερος, στο βιολογικό τομέα μπορεί να εξεταστεί
Α. η λειτουργία του σώματος, τα απαραίτητα για να ζήσει και τα εσωτερικά επακόλουθά τους,
Β. η εξωτερίκευση της υγείας ή ασθένειας και
Γ. η κρίση των άλλων γι’ αυτήν.
Στη λογική θα εξεταστεί
Α. η καθαρότητα της λογικής, ή ο καθαρός λόγος,
Β. το αντικείμενο της λογικής ή του νου, η ιδέα, μαζί με το βαθμό βεβαιότητας για τη σύλληψη της αλήθειας, και η έκφραση της αλήθειας ως επιστημονικής αλήθειας με ένα επιστημονικό τύπο ή λακωνικά,
Γ. η δυνατότητα κρίσης των άλλων ανθρώπων για το αληθές ή όχι, με στήριγμά τους τη γλωσσική ή τυπική έκφραση της αλήθειας.
Στον ηθικό τομέα θα εξεταστεί
Α. η καθαρή βούληση, ή η βούληση του αγαθού, η προαίρεση ή ο πρακτικός λόγος ως κέντρο της ψυχής αντίστοιχο προς το νου- καθαρό λόγο ή θεωρητικό λόγο,
Β. το αντικείμενο της βούλησης- προαίρεσης, που είναι η δέουσα πράξη, και η βεβαιότητα της καθαρότητας της πράξης και των μέσων με τα οποία θα πραχθεί, αλλά και η ίδια η πράξη ως τετελεσμένη
Γ. τα αποτελέσματά της στον συνάνθρωπο, από τα οποία θα κρίνουμε την πράξη ως γενόμενη από καθαρή ψυχή, αγαθή βούληση ή όχι, τα μέσα που χρησιμοποίησε ο πράξας και τα αποτελέσματα.
Στον αισθητικό τομέα
Α. θα εξετάσουμε το καθαρό συναίσθημα, την καθαρή συγκίνηση, ή θέα της ομορφιάς που θα οδηγήσει
Β. στο αντικείμενό της, το έργο τέχνης ως ιδέα, και τις προσπάθειες για έκφραση της ιδέας με το έργο τέχνης. Εδώ μπορούμε να υπενθυμίσουμε πως, ενώ ο Σωκράτης στο Φαίδωνα αλλά και ο Ντεκαρτ πιστεύουν πως η ψυχή διαχωρίζεται του σώματος, («οι ορθώς φιλοσοφούντες αποθνήσκειν μελετώσι», άρα έπρεπε να υπάρξει διάκριση της ιδέας από την έκφρασή της ) ο Βίτκενστάιν - αλλά και η δική μας εμπειρία όταν προσπαθούμε να διατυπώσουμε σκέψεις ή συναισθήματα- έδειξε τη συνεργασία έσω και έξω λόγου, δηλαδή γλώσσας για τη διατύπωση των διανοημάτων- συναισθημάτων, όπως κατ’ επέκταση και για την έκ-φραση/ δημιουργία ενός έργου τέχνης. Άρα δεν θα εξεταστεί η καθαρότητα της ιδέας και η έκφρασή της ως κάτι χωριστό αλλά ως διαλεκτική κίνηση και σύζευξη των δύο, για να επιτευχθεί η καθαρή έκφραση του ξεκαθαρισμένου με τη συνεργασία των δύο, συναισθήματος ή διανοήματος.
Γ. τις κρίσεις των ανθρώπων για το έργο με κριτήρια την καθαρότητα σύλληψης και εκτέλεσης.
Στο θρησκευτικό τομέα ήδη η καθαρότητα της καρδίας είναι η κατ’ εξοχήν απαίτηση του θρησκευομένου:
Α. «Καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός και πνεύμα ευθές εγκαίνισον εν τοις εγκάτοις μου». «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται.»
Β. Η εσωτερίκευση του Θεού ώς μας δόθηκε από τον Παύλο, και η ταύτισή του εν πολλοίς με τη συνείδηση του ανθρώπου, μας οδήγησαν στη σύλληψη αυτής της ενότητας των μερών της ψυχής αλλά και της καθαρότητας ως του μελήματος του ανθρώπου όχι μόνο στην παρούσα αλλά και στη μέλλουσα ζωή, αφού η τελείωση δεν επιτυγχάνεται στην παρούσα αλλά συνεχίζει και στη μέλλουσα, για να καθαρθεί η ψυχή και να ενωθεί με το Θεό φως.
Γ. η ένωση με το Θεό- Φως. Κατά Γρηγόριο Παλαμά: «Άλλο φως αντιλαμβάνεται ο νους, άλλο η αίσθηση. Η αίσθηση αντιλαμβάνεται το αισθητό φως που δείχνει τα αισθητά ως αισθητά. Φως του νου είναι η γνώση που υπάρχει στα νοήματα. Δεν αντιλαμβάνονται λοιπόν το ίδιο φως η όραση και ο νους, αλλά έως ότου καθένα από αυτά ενεργεί κατά τη δική του φύση και μέσα στις κατά φύση συνθήκες. Όταν όμως οι άξιοι ευτυχήσουν να λάβουν πνευματική και υπέρλογη χάρη και δύναμη, τότε και με την αίσθηση και με το νου βλέπουν αυτά που είναι πάνω από κάθε αίσθηση και κάθε νου, με τρόπο που «γνωρίζει μόνο ο Θεός κι εκείνοι που δέχονται αυτές τις θείες ενέργειες» για να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση του Μεγάλου Γρηγορίου του Θεολόγου».
===
Ας εξετάσουμε πρώτα την καθαρότητα στο βιολογικό τομέα.
Ότι η καθαρότητα της ψυχής εξαρτάται από την καθαρότητα του σώματος είναι ήδη γνωστό από τους Πυθαγορείους, τους Αιγυπτίους, των οποίων οι ιερείς, λέει ο Ηρόδοτος, λούζονταν οκτώ φορές την ημέρα, από τη νηστεία των εβραίων, από τους καθαρμούς στην αρχαιότητα είτε αυτοί ήταν καθαρμοί νερού, αέρα, περιβάλλοντος κτλ. Η καθαρότητα των τροφίμων, του αέρα και του νερού ήταν προϋπόθεση για τους αναβαθμούς του πνεύματος. Απόδειξη οι νηστείες. Εξωτερική καθαρότητα του ανθρώπου το πρώτο αλλά και εσωτερική σωματική καθαρότητα, που σήμερα διαγιγνώσκεται μέσω των διαφόρων ιατρικών μηχανημάτων τα οποία εξετάζουν τα πάντα, πέτρες, φραγμούς στα έντερα, στις αρτηρίες κτλ.
Δεύτερο είναι η ευεξία ή ασθένεια ως απόδειξη της εξωτερικής και εσωτερικής σωματικής καθαρότητας
Τρίτο η κρίση που μπορεί να κάμει ο καθένας για την κατάσταση υγείας του άλλου, εφόσον έχει όλα τα δεδομένα στη διάθεσή του. Η έκφραση της διάθεσης είναι λακωνική: «είμαι καλά.»
Ευθύς εξαρχής μπορούμε να παρατηρήσουμε πως η λακωνική έκφραση θα ισχύσει σε όλες τις διαστάσεις, λογική, ως επιστημονικός τύπος, ηθική ως ηθική προσταγή όπως στον Καντ, αισθητικά ως απόδοση του ουσιώδους και διαγραφή του περιττού, θρησκευτικά ως η απλή επίκληση «Κύριε ελέησον». Οπότε όντως «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν».
Η σωματική εξωτερική και εσωτερική καθαρότητα δεν ενδιαφέρει μόνο τη θρησκεία, αλλά και τον καλλιτέχνη και τον επιστήμονα και τον ηθικό άνθρωπο. Θυμίζω το Σωκράτη στο Φαίδωνα που μας λέει πως η ψυχή του ανθρώπου που είναι δεμένη με τα υλικά αγαθά, δεν θα ελευθερωθεί, παρά μόνο θα τριγυρίζει ακόμα και μετά θάνατον στους τάφους, προσκολλημένη στη γήινα και στα σωματικά. Θυμίζω τον Ελύτη και τους περιορισμούς που έθετε στη ζωή και στην τέχνη του, θυμίζω τους αρχαίους τραγουδιστές με την ειδική δίαιτα και τις ειδικές ασκήσεις κλπ. Κανένας μεθυσμένος νους δε θα συλλάβει την αλήθεια και κανένας καλλιτέχνης δεν θα εκφράσει την καθαρή ομορφιά, παρά τα ρεύματα που υπήρξαν στις τέχνες και τη στροφή καλλιτεχνών στο ποτό ή στα ναρκωτικά ( Οι Καταραμένοι Ποιητές που διάγουν τη ζωή τους έξω από τα κοινωνικά πλαίσια ή και ενάντια σε αυτά, κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών, η τρέλα, το έγκλημα, η βία, και γενικά κάθε μη αποδεκτή κοινωνική πράξη, όπως και ο πρόωρος θάνατος είναι τυπικά στοιχεία της βιογραφίας ενός καταραμένου ποιητή. Τυπικά παραδείγματα καταραμένων ποιητών υπήρξαν οι Σαρλ Μπωντλαίρ, Πωλ Βερλαίν καιΑρθούρος Ρεμπώ. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους κατέχει και ο πρόδρομος του Υπερρεαλισμού, Λωτρεαμόν.)

Η σωματική καθαρότητα λοιπόν, προπάντων η εσωτερική σωματική, είναι εν πολλοίς απαραίτητη για την καθαρή πνευματική σύλληψη και έκφραση του κόσμου.

Προχωρούμε στο λογικό τομέα. Το όργανο με το οποίο ο άνθρωπος σκέφτεται αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας και προβληματισμού στη φιλοσοφία. Ο Αριστοτέλης έθεσε τις βάσεις της λογικής με τις κατηγορίες και τις αρχές της νοήσεως, την αρχή της ταυτότητας, της μη αντίφασης, της του τρίτου ή μέσου αποκλείσεως, του αποχρώντος λόγου. Η όλη προσπάθεια της λογικής δεν είναι μόνο να συλλάβει τα λογικά όπλα του ανθρώπου με τα οποία θηρεύει και επεξεργάζεται τα αντικείμενα του νου αλλά και να ξεκαθαρίσει τα μη λογικά στοιχεία που εμπλέκονται στη λογική διαδικασία. Η μελέτη των σοφισμάτων, ιδιαίτερα η εμπλοκή τέταρτου όρου στους συλλογισμούς, βοήθησε να καθαριστούν τα όπλα για τον έλεγχο της λογικής διαδικασίας, ώστε ο άνθρωπος να χρησιμοποιήσει το λογικό του καθαρά. Η καλύτερη λύση που δόθηκε στο θέμα στα νεότερα χρόνια μπορεί να είναι του Καντ, που προσπάθησε να αποκαλύψει τα στοιχεία του καθαρού λόγου και αυτά βρίσκει πως είναι οι μορφές της εποπτείας, ο χώρος και ο χρόνος, οι κατηγορίες της ποσότητας ποιότητας κτλ και οι ιδέες. Εκτός όμως από τον καθαρό λόγο, το όργανο για τη σύλληψη της αλήθειας έπρεπε να καθαριστεί και η εικόνα που σχηματίζουμε για το αντικείμενο της έρευνας και αυτό άρχισε ο Σωκράτης με το τι εστί, και συνέχισε ο Πλάτων με τις ιδέες. Όσο καθαρότερη η ιδέα, τόσο πιο κοντά βρισκόμαστε στην επιστήμη, ειδ’ άλλως έχουμε γνώμες και δοξασίες, διαβαθμισμένη τη βεβαιότητα για την αλήθεια. Για το κριτήριο της αλήθεια και τη βεβαιότητα γι’ αυτήν διεξήχθη μεγάλη συζήτηση στη φιλοσοφία κατά τα μεταριστοτελικά χρόνια, με τους πλατωνικούς και τους Στωικούς να ερίζουν για το κριτήριο της αλήθειας με τους άλλους σύγχρονούς τους φιλοσόφους. Όταν λέμε καθαρότητα εδώ, εκτός της καθαρής λογικής, εννοούμε και την κάθαρση του επιστήμονα από κομματικές τοποθετήσεις, από συγγενικές ή φιλικές σχέσεις που μπορούν να επηρεάσουν το έργο του ή ακόμα από οικονομικές συναλλαγές που μετατρέπουν το επιστήμονα σε έμπορο. Ότι όμως η λογική δεν εργάζεται ποτέ μόνη κατάμονη, απόδειξη έχουμε πως τα πάντα συνεργούν στον αγώνα του επιστήμονα να συλλάβει την αλήθεια, γι’ αυτό και επιστήμονες βρίσκουν ομορφιά στις αλήθειες και επιτελούν ηθικό έργο με την προσήλωσή τους στην έρευνα, ή αντιτίθενται στην καταστροφική χρήση των ευρημάτων τους. Εκτός όμως από την καθαρότητα της λογικής, την καθαρότητα της ιδέας, τη βεβαιότητα για τη σύλληψη της αλήθειας, έχουμε να εξετάσουμε και την έκφραση της αλήθειας, κι αυτή πρέπει να είναι όσο πιο ακριβής και αντικειμενική, και μάλιστα να μπορεί να γνωσθεί και να κριθεί από τον άλλο, το συνάνθρωπο, γι’ αυτό και οι μεγαλύτερες αλήθειες εκφράζονται στη Φυσική επιστήμη με ένα μαθηματικό τύπο, σε γλώσσα κατανοητή στους φυσικούς όλου του κόσμου. Όσο γενικότερος ο τύπος της Φυσικής και περιεκτικότερος, τόσο πιο κοντά στην απόλυτη αλήθεια είναι, απόλυτη με την έννοια της μη εξαρτημένης από άλλα εκτός από την επιστημονική αλήθεια και περιεκτικής πολλών άλλων επί μέρους αληθειών. Το ίδιο ισχύει και στη Φιλοσοφία. Όσο πιο περιεκτική του κόσμου είναι η ιδέα, τόσο σημαντικότερη είναι. Επιβεβαιώνεται και πάλιν πως το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν, δηλαδή η σύλληψη και έκφραση της αλήθειας πρέπει να είναι πυκνή και κατανοητή. (σοφόν σαφές) Επαναλαμβάνεται και πάλι η συνεργασία σκέψης και γλώσσας για τη σύλληψη της αλήθειας και την έκφρασή της.

Στον ηθικό τομέα θα εξεταστεί η καθαρή βούληση ή η αγαθή βούληση και η προαίρεση η προτίμηση για το καλύτερο και δυσκολότερο και υψηλότερο, ή ο πρακτικός λόγος ως τον ονομάζει ο Καντ, ως κέντρο της ψυχής που αντιστοιχεί προς το νου- καθαρό λόγο ή θεωρητικό λόγο. Λέγοντας καθαρή βούληση εννούμε τη λογική θέληση να κάμουμε το καλό στον άλλο χωρίς να υπεισέλθει ούτε αίσθημα ούτε συναίσθημα, ούτε συγγένεια ούτε άλλο τι. Η καθαρή ψυχή να οδηγήσει στο να γίνει το καλό, η καθαρή θέληση του καλού να μας κατευθύνει.
Δεύτερο εξετάζεται το αντικείμενο της βούλησης- προαίρεσης που είναι η πράξη, και η βεβαιότητα της καθαρότητας της βούλησης, της πράξης και των μέσων με τα οποία θα πραχθεί. Γιατί για να είναι ηθική μια πράξη πρέπει και τα μέσα να είναι καθαρά όπως τα κίνητρα. Θυμηθείτε τον Θωμά Μπέκετ στο Φονικό στην Εκκλησιά του Έλιοτ πως ακόμα και το να γίνει άγιος τίθεται κάτω από το μικροσκόπιο. Γιατί θέλει να θυσιαστεί; Κι έρχονται οι πειρασμοί, για να εξετάσουν αν η ηθική πράξη γίνεται πράγματι από καθαρή ψυχή ή μήπως έχουν σ’ αυτήν εμφιλοχωρήσει ξένα στοιχεία. Ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Θα εξεταστεί δηλαδή αν ήταν πλήρως συνειδητή η πράξη. Η σκέψη για την πράξη, η βούληση, και η πράξη κάποτε αλληλοπλέκονται, με δοκιμή και πλάνη, όπως στη σύλληψη και έκφραση της αλήθειας, όπου αποδεχτήκαμε τη συνεργασία λογικής και γλώσσας.
Τρίτο θα εξεταστεί η ίδια η πράξη τετελεσμένη και τα αποτελέσματά της στον συνάνθρωπο, όπως αντίστοιχα έχουμε την ανακοίνωση της αλήθειας στον άλλο. ‘Οπως στη Φυσική - για παράδειγμα -ένας μαθηματικός τύπος γενικότατος και σε γλώσσα κατανοητή στους φυσικούς εκφράζει μια μεγάλη και καθαρή επιστημονική αλήθεια, έτσι και ο Καντ όταν προσπάθησε να εκφράσει την κατηγορική προσταγή του την διατύπωσε γενικότατα και περιεκτικότατα. Θυμίζω πως κατά Καντ η κατηγορική προσταγή (κατηγορική, καθαρή, ανεξάρτητη, απόλυτη) διατυπώνεται απλούστατα, για παράδειγμα: « Πράττε έτσι ώστε να χρησιμοποιείς την ανθρωπότητα τόσο στο πρόσωπό σου όσο και στο πρόσωπο κάθε άλλου ανθρώπου, πάντα ταυτόχρονα ως σκοπό και ποτέ μόνο ως μέσο.»

Και από εδώ μπορούμε να συμπεράνουμε πως όσο πιο γενικά, όσο πιο καθαρά διατυπώνουμε κάτι, τόσο πιο κοντά στην καθαρότητα και στον άνθρωπο γενικά είμαστε.

Από τα αποτελέσματα για τον πράξαντα και τον δεχθέντα την πράξη θα κρίνουμε, όπως από την έκφραση των λόγων κρίνουμε την αλήθεια. Τα αποτελέσματα θα μας οδηγήσουν στο να κρίνουμε όσο περισσότερο εμβαθύνοντας στην καρδιά της πράξης, που είναι η καθαρή ψυχή και στην οποία, ως κριτές, δεν μπορούμε με βεβαιότητα να φτάσουμε.
===
Στον αισθητικό τομέα πρώτο θεωρείται το καθαρό συναίσθημα, η καθαρή συγκίνηση, που θα εκφραστεί εικονικά
δεύτερο το έργο τέχνης ως ιδέα και ο αγώνας με το χαρτί, την παρτιτούρα, τον πίνακα, ώσπου να ξεκαθαρίσει και να εκφραστεί η ιδέα ως πραγματοποιημένο έργο.
(Εδώ σημειώνονται και διπλές εκφράσεις του έργου, 0η μια έκφραση η άλλη ερμηνεία- έστω στη μουσική ή στο θέατρο, ένα το κείμενο και η μουσική γραφή και άλλο η εκτέλεση από το μουσικό ή τον ηθοποιό, οπότε έχουμε κάτι παρόμοιο με το τρίτον από της αληθείας, όπως λέει ο Πλάτων για τα έργα τέχνης.)
τρίτο η κρίση του έργου από τους θεατές, ακροατές, αναγνώστες κτλ. (ειδικούς)
Το δυσκολότερο στη σύλληψη και κατανόηση είναι η καθαρότητα του συναισθήματος. Αν όμως ο καθένας δεν είναι σε θέση να συλλάβει το καθαρό συναίσθημα, ευτυχώς υπάρχουν οι καλλιτέχνες που το εξέφρασαν και μας βοηθούν από την έκφραση να κατανοήσουμε τι σημαίνει καθαρό συναίσθημα. Τα παραδείγματα τα παίρνω από τη λογοτεχνία. Πρώτον θυμίζω τον Όμηρο, που απέδωσε ολοκάθαρα την οργή του Απόλλωνα, με την εικόνα του θεού να κατεβαίνει από τον Όλυμπο και να ρίχνει έπειτα τα βέλη του εναντίον των Αχαιών. Το απόσπασμα είναι καθαρή απόδοση ενός καθαρού, θεϊκού θυμού.
Ὣς ἔφατ᾿ εὐχόμενος, τοῦ δ᾿ ἔκλυε Φοῖϐος Ἀπόλλων,
βῆ δὲ κατ᾿ Οὐλύμποιο καρήνων χωόμενος κῆρ,
τόξ᾿ ὤμοισιν ἔχων ἀμφηρεφέα τε φαρέτρην·
ἔκλαγξαν δ᾿ ἄρ᾿ ὀϊστοὶ ἐπ᾿ ὤμων χωομένοιο,
αὐτοῦ κινηθέντος· ὃ δ᾿ ἤϊε νυκτὶ ἐοικώς.
ἕζετ᾿ ἔπειτ᾿ ἀπάνευθε νεῶν, μετὰ δ᾿ ἰὸν ἕηκε·
δεινὴ δὲ κλαγγὴ γένετ᾿ ἀργυρέοιο βιοῖο·
οὐρῆας μὲν πρῶτον ἐπῴχετο καὶ κύνας ἀργούς,
50 αὐτὰρ ἔπειτ᾿ αὐτοῖσι βέλος ἐχεπευκὲς ἐφιεὶς
βάλλ᾿· αἰεὶ δὲ πυραὶ νεκύων καίοντο θαμειαί. (κάθαρση)

Μια μεγάλη πίκρα εκφράζεται με το δημοτικό τραγούδι «Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο, η ξενιτιά σε χαίρεται, κι εγώ χω τον καημό σου. Τι να σου στείλω, ξένε μου, τι να σου προβοδίσω; Μήλο αν σου στείλω σέπεται, τριαντάφυλλο μαδιέται, σταφύλι ξεραγκιάζεται, κυδώνι μαραγκιάζει. Να στείλω με τα δάκρυα μαντήλι μουσκεμένο, τα δάκρυα είναι καυτερά, και καίνε το μαντήλι.
Τι να σου στείλω, ξένε μου, τι να σου προβοδίσω;».
ή η έκφραση της μεγαλύτερης ανθρώπινης πίκρας για το θάνατο παιδιού
«Εχτές προχτές τον είδαμε στην άμμον ξαπλωμένον/ κι είχε την άμμον πάπλωμα, τη μαύρη γη σεντόνι/ τα χοχλακούδια τού γιαλού τα είχε προσκεφάλι./ Άσπρα πουλιά τον τρώγανε, μαύρα τον τριγυρίζαν. / Κι ένα πουλί, καλό πουλί, κάθεται και δεν τρώγει./ – Φάγε και συ, καλό πουλί, π’ ανδρειωμένου πλάτη/ να θρέψεις πήχυν το φτερό, πήχυν τ’ απανωφτέρι/ να γράψω στη φτερούγα σου δυο λόγια πικραμένα./ Το ’να να πας της μάνας μου, τ’ άλλο τής αδερφής μου/ να το διαβάζει η μάνα μου, να κλαίγει η αδερφή μου/ να το διαβάζει η αδερφή, να κλαίγει ο αδερφός μου».

Εν τέλει, το καθαρό συναίσθημα εκφράζεται με την καθαρότητα των εικόνων, αλλά και πρέπει να συλλάβει κανείς την έννοια της καθαρότητας του συναισθήματος για να καταλάβει τι σημαίνει καθαρή έκφραση συναισθήματος, οπότε και πάλι πρωταρχικό είναι η σύλληψη του καθαρού συναισθήματος ως πνευματικού γεγονότος, και όχι ως νευρικού ή άλλου πάθους του ανθρώπου. Καθαρό συναίσθημα είναι η πιο εξευγενισμένη μορφή του συναισθήματος και η πιο καθαρή καλλιτεχνική του έκφραση. (καθαρότητα χρωμάτων, σχημάτων, γραμμών, ήχων)
Και πάλι εδώ στην τέχνη ισχύει ό,τι λέχθηκε για την επιστημονική αλήθεια, όσο πιο γενική και όσο πιο αντικειμενική και όσο πιο κατανοητή. Ό, τι λέχθηκε για τη γενικότητα της κατηγορικής προσταγής του Καντ. Τα αυτά ισχύουν και για το έργο τέχνης. Η καθαρότητα του συναισθήματος, η καθαρότητα της σύλληψης, η καθαρότητα της έκφρασης μπορούν να θεωρηθούν ως κριτήρια του έργου τέχνης.
Στην ποίηση γι’ αυτή την καθαρότητα, που συμπίπτει ηθικά με την αθωότητα, εργάστηκε ο Ελύτης. «Μακριά χτυπούν καμπάνες από κρύσταλλο», που μας μεταθέτουν και στους καθαρούς ήχους του πιάνου και του βιολιού. Και ας μη ξεχνούμε ολόκληρο ποιητικό κίνημα με την επωνυμία «καθαρή ποίηση».
Τα πιο πάνω ως τώρα επιβεβαιώνουν πως οι δυνάμεις της ψυχής και του σώματος συνεργάζονται για να επιτευχθεί το ποθούμενο αποτέλεσμα, και η απομόνωση του καθενός δεν είναι παρά προσπάθεια να μελετηθεί το καθένα χωριστά όσο το δυνατό καλύτερα. Είναι οι αναγκαίες αντιφάσεις. Ενώ γίνεται προσπάθεια συνένωσης σώματος και ψυχής και των δυνάμεών της να είναι απαραίτητη η διαίρεση και η απομόνωση κάθε δυνάμεως, για να φανούν τα κοινά και ενοποιά στοιχεία, αν και ο Βιτκενστάιν με τη γλώσσα και τη λογική μας έλυσε το πρόβλημα του χωρισμού τους ενώνοντας και αποδεικνύοντας τη συνένωση, κάτι που ξεπέρασε τη διάκριση σώματος και ψυχής που εισήγαγε και πάλι στα νεότερα χρόνια ο Ντεκάρτ.

Ο θρησκευτικός τομέας είναι και ο έχων τις περισσότερες αναφορές στην καθαρή ψυχή και καρδία, από τον καιρό του Δαβίδ με τον πεντηκοστό ψαλμό, «καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός και πνεύμα ευθές εγκαίνισον εν τοις εγκάτοις μου», ως το ευαγγελικό «μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται». Αν ο Θεός είναι ο εντός ημών, ο λόγος, η ηθικότητα, η συνείδηση ως φωνή του Θεού, το δαιμόνιο -κατά κάποια συγγένεια- του Σωκράτη, τότε, η καθαρή διάνοια, το καθαρό συναίσθημα, η καθαρή ηθική βούληση του αγαθού είναι ο ίδιος ο Θεός εντός μας. Έτσι καθαίροντας και φτάνοντας στο ύψιστο και καθαρό «τι» πλησιάζουμε το τέλειο, (το τέλος και ο σκοπός ) το σκοπό της ύπαρξης εδώ στη γη, για να συνεχίσουμε την πορεία μετά θάνατον ως ψυχή, που απώτερο τέρμα της είναι η ένωση με το Θεό. «Φως ο Πατήρ φως ο Λόγος φως και το άγιον Πνεύμα», άρα η καθαρότητα του φωτός αυτή μας ελκύει, όντας οι ίδιοι φωτισμένοι κατά δύναμη ή κατά χάρη. Η κάθαρση είναι η αποκάλυψη, το κεκρυμμένο είναι το εντός ημών και ο αγώνας στη ζωή είναι να φτάσουμε το βάθος του είναι μας, να το αποκαλύψουμε, άρα να επανέλθουμε στη ρίζα μας, σ’ αυτό που είναι κοινό σε όλους τους ανθρώπους αλλά και σε όλα τα όντα, στην ένωση με το παν και το τα πάντα ένα, η αρχή και το τέλος ενώνονται, ο όφις που τρώει την ουρά του ως αρχέτυπος επιβεβαιούται, το αρχαίον κάλλος αναμορφώνεται, αναμορφώνεται ο άνθρωπος, «γένοιο οίος έσσί μαθών», ξαναγίνεται συνειδητά αυτό που ήταν. Όπως λέει ο Ελύτης
«Και αυτός αλήθεια που ήμουνα Ο πολλούς αιώνες πριν Ο ακόμη χλωρός μες στη φωτιά Ο άκοπος απ' τον ουρανό ίδια η μνήμη γινάμενη παρόν
"Εντολή σου, είπε, αυτός ο κόσμος και γραμμένος μες στα σπλάχνα σου είναι
Διάβασε και προσπάθησε και πολέμησε" είπε "Ο καθείς με τα όπλα του" είπε
"Βλέπεις, είπε, είναι οι Άλλοι και δεν γίνεται Αυτοί χωρίς Εσένα και δε γίνεται μ' Αυτούς χωρίς, Εσύ Βλέπεις, είπε, είναι οι Άλλοι και ανάγκη πάσα να τους αντικρύσεις η μορφή σου αν θέλεις ανεξάλειπτη να 'ναι και να μείνει αυτή. Αν αλήθεια κρατήσεις και τους αντικρύσεις, είπε η ζωή σου θ' αποκτήσει αιχμή και θα οδηγήσεις, είπε Ο καθείς με τα όπλα του, είπε Και αυτός αλήθεια που ήμουνα. Ο πολλούς αιώνες πριν. Ο ακόμη χλωρός μες στη φωτιά. Ο άκοπος απ' τον ουρανό. Πέρασε μέσα μου Έγινε αυτός που είμαι.»
Ξαναβρίσκει έτσι με τη συνειδητοποίηση ο άνθρωπος τον εαυτό του και γίνεται αυτός που γεννήθηκε να είναι, ο άνθρωπος ως εκπρόσωπος του ανθρωπίνου γένους, ο επί γης θεός κατ΄ εικόνα και ομοίωση.
Έτσι φιλοσοφία και θρησκεία ανακαλύπτονται ως ενότητα, και μάλιστα ο ρόλος της θρησκείας ως αρχαιότερης -και των μύθων- λαμβάνουν τη σημασία και αξία τους, γιατί περιέχουν τα αιώνια ερωτήματα του ανθρώπου και απαντούν και οι δύο στα ερωτήματα καθεμιά με τον τρόπο της, αλλά δίνουν τις ίδιες απαντήσεις, ιδιαίτερα στο θέμα της καθαρότητας και της επιστροφής του ανθρώπου στον εαυτό του, στο όλον και στο παν, και έτσι ενώνεται ύλη και πνεύμα, ζωή και θάνατος, παρελθόν, παρόν και μέλλον, με μια ζωή η οποία δεν είναι τίποτε άλλο παρά συνειδητοποίηση του μοναδικού εντός μας και της ενότητάς μας με τον κόσμο.
Η καθαρότητα όμως της ψυχής θεωρήθηκε εδώ ως η μέριμνα του ανθρώπου στον παρόντα και στον μέλλοντα κόσμο. Η ψυχή συνεχίζει την πορεία της ως να ενωθεί με το θείο και τότε, τέλος των πάντων, η ενότης μέ το Θεό. Αυτή την ενότητα μέσα στο Θεό εξέφρασαν από αυτό τον κόσμο οι μυστικοί με το θεϊκό τους έρωτα. Αλλά και ο Σωκράτης ή ο Πλάτων –καλύτερα- στο Φαίδωνα δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να μας περιγράφει αυτή την πορεία της ψυχής στην τελείωση.
Η καθαρότητα μπορεί να συνεχίσει να απασχολεί σε διάφορες άλλες πτυχές της ζωής, στην πολιτική ζωή ως καθαρότητα στόχων, σκοπού, έκφρασης πολιτικού λόγου, στην κοινωνική ζωή ως ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις, στην παιδεία και εκπαίδευση ως σκοπός της παιδείας η καθαρότητα σε όλες τις πτυχές της ζωής, ως κέντρο του εκπαιδευτικού συστήματος, στην οικονομική ζωή ως καθαρότητα λογαριασμών και δοσοληψιών, στον ψυχολογικό τομέα ως ειλικρίνεια (=καθαρότητα) συναισθημάτων, καθαρότητα και έκφρασή τους, χωρίς συγχύσεις και κόμπλεξ.
*
Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα που πρέπει επίσης να μας απασχολήσει είναι τα κριτήρια και τα μέτρα της καθαρότητας. Για τη φύση ήδη υπάρχουν, αφού μετριέται η ρύπανση, ο ατμοσφαιρικός αέρας και τα περιεχόμενά του, η καθαρότητα των νερών, των θαλασσών κτλ. Το ίδιο ίσως και βιολογικά, εσωτερικά σωματικά, τα διάφορα στοιχεία στο αίμα, χοληστερόλη κτλ.
Ακόμα στο λόγο μετριέται ο βαθμός δυσκολίας ενός κειμένου με το ποσόν των άγνωστων λέξεων, η γνησιότητα των κειμένων, ακόμα η καθαρότητα ενός ποιητικού κειμένου απαλλαγμένου από πεζολογικά στοιχεία, ίσως η καθαρότητα των ήχων των οργάνων μιας μουσικής συμφωνίας, είμαστε όμως ακόμα μακριά από την κατάταξη των έργων τέχνης, με βάση την καθαρότητα.
Άλλο που πρέπει να μας απασχολήσει είναι η ιεράρχηση της καθαρότητας στις διάφορες πτυχές της.
Και η παράθεση της έννοιας της καθαρότητας στους διάφορους συγγραφείς.
Εδώ όμως πρέπει να σταματήσουμε. Χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμα.

Αυτή όμως είναι η σχεδία που φτιάξαμε, για να διαπλεύσουμε το βίο.