Τετάρτη 29 Μαρτίου 2017

Και ο δεσμός συνεχίζεται

Στέλιος Παπαντωνίου
Και ο δεσμός συνεχίζεται

Διάβασα και σήμερα ομιλίες
Γερασμένα σώματα
Φυλλομέτρησα βιβλία
Να δω την αχτίνα του ήλιου
Το φως στο βάθος της σήραγγας…

Τα λόγια τιτιβίζουν
Πουλιά στα ηλεκτροφόρα σύρματα
κελαηδούν στα δέντρα
Έτσι που ξανάρχεται η άνοιξη από ψηλά
Κι απλώνει τ’ αραχνοΰφαντα  σεντόνια
Δροσερή παιδούλα…

Μνημονεύω πολλές επετείους
Και πάλιν εις εαυτόν
Σκληρά ταξίδια στη Μπαρμπαριά
τα ξόρκια κάθονται μ΄ ένα ποδάρι
τ’ άλλο στο Γόρδιο

Χωρίς να βρίσκουμε άκρη.

Πέμπτη 23 Μαρτίου 2017

Στέλιος Παπαντωνίου
Επετειακά
Δεν είναι τίποτε γι’ αυτούς, με τη φόρα που πήραν, να χτυπήσουν αύριο στον τοίχο της 25ης Μαρτίου και παραπίσω, στον τοίχο της 1ης Απριλίου. Είναι να μην το κάνεις μια φορά, ύστερα συνηθίζεις, καπνίλα δεν υπάρχει στο δωμάτιο, ούτε βρομιά, σύνηθες το φαινόμενο, απαρατήρητο.
Έτσι κι αλλιώς πιστεύουν στη λύση. Αλλά ποια λύση; Το άλλο μέρος ήδη έχει τη δεδηλωμένη του. Είναι παιδί του Ερντογάν, -εκτός αν δεν το παραδέχονται-  οπότε τι να κάνεις-  με τυφλούς τα τε ώτα τον τε νουν τα τε όμματα;-κι ο κύριος θέλει να γίνει πανσουλτάνος πασών των Τουρκιών, Ελλάδος, Συρίας, Βουλγαρίας και προπάντων πασών των ευρωπαϊκών χωρών. Ειδ’ άλλως, ευρωπαίοι μου, θα περπατάτε και θα σκουντουφλάτε στις βόμβες της δημοκρατικότητάς του. Κι ακόμα να εκδώσουν πανευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης του ηθικού αυτουργού τρομοκρατικών ενεργειών στην Ευρώπη. Καλά παθαίνουν. Θα μάθουν.
Κι επειδή όμως όλα αυτά τα πράγματα, εθνικές επέτειοι, ιστορία, αγώνες των λαών δεν ξεγράφονται από την ψυχή του ανθρώπου, σε τελευταία ανάλυση, αυτό έχει σημασία, η ψυχή του ανθρώπου κι όχι οι αποφάσεις των βολεμένων βολευτάδων, των υπηκόων της χαντζάρας, των γλυκανάλατων της υπεράσπισης των δικαιωμάτων μας.
Το 1821 οι πρόγονοί μας αγωνίστηκαν με το σύνθημα Ελευθερία ή Θάνατος, και το 1955 φωτεινό ακόμα ορόσημο μοναδικό στην κυπριακή μας Ιστορία, αυτό διδάσκει, πως οι ερωτευμένοι της ελευθερίας ατρόμητοι ανάπνευσαν  τον ελεύθερο αέρα κατά τη διάρκεια του αγώνα τους και όχι μετά από αυτόν. Ευτυχώς –κι εδώ- πολλοί σκοτώθηκαν νωρίς, και μείναμε εμείς οι ζώντες  και περιλειπόμενοι περίλυποι να παρακολουθούμε τις ακροβατικές παρανοϊκές ασκήσεις των εκάστοτε κυβερνώντων. Γιατί χρειάζεται τώρα ένας άλλος αγώνας, να διατηρήσουμε την πνευματική μας εγρήγορση και την πνευματική μας ακεραιότητα, μην κολλήσουμε τον ιό της διάχυτης παραφροσύνης.

Στις γιορτάρες μέρες είθισται να εύχονται χρόνια πολλά.   Ελεύθερα να είναι κι όσα κι αν είναι.

Περί παιδείας και παιδίων

Στέλιος Παπαντωνίου
ΠΕΡΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΩΝ
Η Ιστορία διδάσκει πως  η εκπαίδευση δεν παίζει σημαντικό ρόλο στο να σε διδάξει ποιος είσαι, γιατί είναι ένα ελάχιστο και σε χρόνο και σε δυνατότητες, στη δύναμη της όλης κοινωνίας που μας περιβάλλει. Προσπάθησαν οι Άγγλοι να μας αλλάξουν την πίστη στην ελληνικότητά μας και δεν τα κατάφεραν.
Ωστόσο, πολλές φορές οι προσπάθειες αυτές φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Το να ξεχνά κανείς την αντίδραση και να νομίζει πως ό, τι διδάσκεται στο σχολείο διδάσκεται σε σφουγγάρια που μόνο απομυζούν, χωρίς να κρίνουν, να κατακρίνουν, να αντιδρούν, είναι εξωπραγματικό.
Οι προσπάθειες για ενοποιημένη με τους τουρκοκύπριους παιδεία θα πεταχτούν στον κάλαθο των αχρήστων. Ακόμα και φανατικά παιδιά κομματοποιημένα, κάποτε ξυπνούν και αλλάζουν τον αδόξαστο στους νομίσαντες πως θα τους καλουπιάσουν όπως άλλοι θέλουν. (Καλά, εσύ πέθανες νωρίς.)
Άλλο που διερωτάται κανείς είναι το:  με ποια προσόντα νομίζει ο πασαείς  πως του επιτρέπεται να πειραματίζεται με τα παιδιά του κόσμου. Όσα και να’ χει είναι λίγα, γιατί το θέμα είναι ανώτερο των δυνάμεων και του καθενός και της ομάδας του.
Κι εκεί που προσπαθούν να μας πείσουν πως δεν υπήρξαν κατά την τουρκοκρατία κρυφά σκολειά, (πάντως κατά την αγγλοκρατία στην Κύπρο υπήρξαν!) θα τα δουν να ξεφυτρώνουν σε πόλεις και χωριά και θα τρίβουν με αγκάθια τα μάτια τους. Ποιος είσαι που  θα τολμήσεις να επέμβεις στο άδυτο της ψυχής των παιδιών; Υβριστή, ε υβριστή!


Τετάρτη 22 Μαρτίου 2017

Γονυπετείς

Στέλιος Παπαντωνίου
Γονυπετείς

-Γιατί γονυπετείς;
-Καιρός να ζητήσω το χέρι της,
Δοκιμάζω…                                                                    
-Γιατί γονατιστός;
-Οδηγίες του γιατρού,
Ενδυναμώνει τις αρθρώσεις
Τη ροή του αίματος…
-Γιατί γονάτισες;
-Μια φορά το χρόνο
Στην εκκλησιά
Του γονατιστού
Προετοιμάζομαι…
-Γιατί γονάτισες;
Πες την αλήθεια.

Υποτάχτηκες αναξίως!

Δευτέρα 20 Μαρτίου 2017

Έτσι

Στέλιος Παπαντωνίου
Έτσι

Κι όταν ανέβουμε
Σ’ αυτό το γυάλινο παλάτι
Φτεροκοπούμε
Χτυπώντας τα τζάμια
Και θορυβούμε.
Όσο πιο μπαλόνια
Τόσος ο θόρυβος.
Κάποτε εκρήγνυνται
-νεκρική σιγή-.
Μια σειρά λειαίνουν πετραδάκια
Τα πετραδάκια τους
Για μια μόνο σπίθα
Ίσως αυτή διαρκέσει.
Στο υπερπέραν
Τίποτε δεν χάνεται.
Μεταποιείται.


Σάββατο 18 Μαρτίου 2017

Ευτυχώς

Νιώθω ευτυχέστατος γιατί κατά τη διάρκεια των γυμνασιακών μου χρόνων μόνο δυο χρόνια παρακολούθησα κανονικά μαθήματα. Άρχισα το 1955 με διαδηλώσεις και κλείσιμο του σχολείου, πηγαίναμε στα σπίτια των καθηγητών με τα ποδήλατα, αν και όποτε πηγαίναμε, χανόμαστε στο δρόμο πολλές φορές, τι ευτυχία, μάθαμε παθκιάν παθκιάν την χώραν.
Στη δευτέρα πηγαίναμε απόγεμα στο παράρτημα του άϊ Γιάννη, άργησα να καταλάβω πως το κατεδάφισαν για να κάμουν γκαράζ στην αρχιεπισκοπή. Απογευματινά, μισά, κάπου ο νους μας γύριζε στις διαδηλώσεις, στα φυλλάδια, στις μπογιές.
Στην τρίτη τάξη πήγαμε στο κεντρικό, διάδρομος προς βιβλιοθήκη, κόσμος πολύς, ο καθηγητής απορούσε, τι συμβαίνει με σας κι όποιο θέμα σας βάλω για έκθεση εσείς γράφετε για ένωση!!! Κάτι συντακτικά θυμάμαι, κάτι αρχαία, τίποτε άλλο, ευτυχώς λειτουργούσε η Σεβέρειος, βρίσκαμε καταφύγιο, αν και μας έκαμνε παρατήρηση ο Σωκράτης ο Ευαγγελίδης αν διαβάζαμε βιβλίο κατά τη γνώμη του απαγορεμένο. Δεν ήταν της ηλικίας μας, πώς μας το έδωσε ο μακαρίτης ο Ρώσσος;
Στην τετάρτη άρχισαν τα κέρφιου για τους μαθητές ως τις δυο το απόγεμα έπρεπε να ήταν στο σχολείο, αν σε συνελάμβαναν εκτός, στην κλούβα και στη φυλακή. Ήμουν ο πιο μικρός της τάξης, μου ανάθεταν όλες τις δουλειές της ομάδας, μπορούσα να κυκλοφορήσω, τότε η λεγόμενη παθητική αντίσταση, έξω από καταστήματα, μην αγοράζετε, πουλά εγγλέζικα, καυγάδες με τους καταστηματάρχες, μπουκάλια βενζίνη οι μπουρλοτιέρηδες των αυτοκινήτων των εγγλέζων.
Καλά λέω, πολλά μαθήματα δεν τα θυμάμαι, γιατί δεν κάμναμε μάθημα. Αλλού ο νους μας.
Και τώρα που κάνουν, η μεγάλη δυστυχία. Όσοι έχουν παιδιά στο σχολείο καταλαβαίνουν. Τα πιο απλά πράματα γίνονται δύσκολα. Πρώτη Γυμνασίου η εγγονή. Διαβάζω το βιβλίο των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Μόνο για ηλίθιους. Απλούστατα και πρακτικά πράματα καταγράφονται με τόση λεπτομέρεια και πολυπλοκότητα που κινδυνεύω να ξεχάσω πώς πληκτρολογώ, πώς διαγράφω, πώς αντιγράφω (κόπυ πέιστ που το λέμε ελληνικά και απλά και ωραία.) Χάνει το νου του το παιδί για τα απλούστατα.
Σήμερα παρακολούθησα σεμινάριο για το νέο βιβλίο Αστροφεγγιά του ΙΜΠαναγιωτόπουλου που μπαίνει στη Γ΄Λυκείου. Θα’μουν ευτυχέστατος αν ήταν δίπλα μου ο μακαρίτης. Δε θα καταλάβαινε λέξη από τις λεγόμενες αφηγηματικές τεχνικές, και την ανάλυση μόνο και μόνο μ’αυτούς τους τρόπους, που έκαμε υπέροχα μια κυρία, αλλά ευτυχώς ταρακούνησε τις φιλολογίνες. Τι πάμε να κάμουμε! Ευτυχώς ήρθησαν οι παρεξηγήσεις, μην το παρακάνουμε με τέτοια! Ναι όμως ο καθηγητής στο Γυμνάσιο απαιτεί και τους τρόπους και τις τεχνικές και τα χαρακτηριστικά του α β γ είδους ποιημάτων. Είμαι πανευτυχής. Τόσα χρόνια δεν ήμουν φιλόλογος αυτού του τύπου που αναγκάζουν τώρα να κυκλοφορεί στα σχολεία! Όσοι έχετε παιδιά στο σχολείο, μην ανησυχείτε. Το λάθος δεν είναι των παιδιών. Είναι των μεγάλων.


Ευτυχώς γνώρισα και τον κύριο Θεοδόση Πυλαρινό, με τον οποίο συνεργάστηκα στο περιοδικό Νέα Εστία, Αφιέρωμα στην Κύπρο. Η καλύτερη ανάλυση ενός έργου είναι να το διαβάσεις από τη μια άκρη στην άλλη. Ν’αγιάσει το στόμα σου Πυλαρινέ μου!

Τετάρτη 15 Μαρτίου 2017

ΝΕΑΡΧΟΣ ΚΛΗΡΙΔΗΣ

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ 
ΝΕΑΡΧΟΥ ΚΛΗΡΙΔΗ  ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΝΑΛΕΚΤΑ ΓΗΤΕΙΕΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΑ  ΔΙΑΒΑΣΤΙΚΑ  ΞΟΡΚΙΑ ΛΑΪΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ Β΄ΕΚΔΟΣΗ , ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2016, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΑΡΧΟΥ ΚΛΗΡΙΔΗ
Σώπασε η αλεπού και κοίταξε πολλή ώρα το μικρό πρίγκιπα.
         - Σε παρακαλώ..., ημέρωσέ με, του είπε!
         - Θέλω βέβαια, της αποκρίθηκε ο μικρός πρίγκιπας, μα δε με παίρνει ο καιρός. Έχω ν' ανακαλύψω φίλους και πολλά πράματα να γνωρίσω.
         - Δε γνωρίζει κανείς παρά τα πράματα που ημερώνει, είπε η αλεπού. Οι άνθρωποι δεν έχουν πια καιρό να γνωρίσουν τίποτα. Τ' αγοράζουν όλα έτοιμα στα εμπορικά. Καθώς όμως δεν υπάρχουν εμπορικά που πουλάνε φίλους, οι άνθρωποι δεν έχουν πια φίλους. Αν θες ένα φίλο, ημέρωσε με!
Πρέπει να έχεις μεγάλη υπομονή, χρόνος χρειάζεται, για να πεις, ήταν μια αλεπού όμοια μ' εκατό χιλιάδες άλλες. Γίναμε όμως φίλοι, και τώρα είναι μοναδική στον κόσμο.

Κυρίες και κύριοι.
Εν πρώτοις να χαιρετίσουμε την ίδρυση και λειτουργία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Νέαρχου Κληρίδη που έγινε αφορμή να επανεκδοθούν τα βιβλία του μακαριστού μεγάλου δασκάλου της Κύπρου και έτσι να έχουμε παλαιοί και νεότεροι τη χαρά να μεταλαβαίνουμε αυτούσιας της λαϊκής ψυχής της Κύπρου. Ο Νέαρχος Κληρίδης είχε υπομονή, διέθεσε χρόνο, γνώριζε το περιβάλλον του και  αγαπούσε τους ανθρώπους του τόπου του, οι οποίοι, ζώντας σε μια παραδοσιακή κοινωνία και βρισκόμενοι συνεχώς  σε επαφή με τη φύση έρχονταν σε επαφή με τα ζώα, με τα οποία  συνομιλούσαν στη δουλειά ή τους προβλημάτιζαν ή τους έδιναν αφορμή για εξηγήσεις διαφόρων συμπεριφορών τους. Ήταν ο πλούτος τους, η κινητήρια δύναμή τους, δεξί χέρι στις δουλειές. Η επαφή με τους συνανθρώπους άναβε τη συζήτηση, ο διάλογος μεγάλων και μικρών, η μετάδοση των γνώσεων μέσω παραμυθιών ή μύθων  ήταν μέσα στα πλαίσια της κοινωνικής ζωής της εποχής. Αρετές και κακίες, ηθικά διδάγματα, τρόποι συμπεριφοράς διδάσκονταν μέσα από τα παραμύθια ή τους μύθους. Ανθρώπινα προβλήματα, κάθε ηλικίας, έβρισκαν στη λαϊκή σοφία τις λύσεις τους. Όλες οι πτυχές της ζωής παρελαύνουν στα βιβλία που μας άφησε  ο Νέαρχος Κληρίδης.

Το βιβλίο που σας παρουσιάζω αποτελείται βασικά από δυο μέρη,
το πρώτο και μεγαλύτερο αποτελούν οι Ιστορίες των Ζώων της Κύπρου
και το δεύτερο με το γενικότερο τίτλο Λαογραφικά Ανάλεκτα που
περιλαμβάνει Γητειές , Αστρολογικά, Διαβαστικά, Ξόρκια, Λαϊκή Ιατρική και Προλήψεις για την τύχη των κοριτσιών.

Θα ασχοληθώ τώρα μόνο με τους προλόγους
Στον Πρόλογο του Επιμελητή της επανέκδοσης κυρίου Ανδρέα Σοφοκλέους (τον οποίο ευχαριστώ θερμά για την ευκαιρία να αγγίξω το λαϊκό μας πολιτισμό όπως μας έχει διασωθεί από το Νέαρχο Κληρίδη) πληροφορούμαστε πως οι Ιστορίες των Ζώων της Κύπρου πρωτοδημοσιεύτηκαν ως Λαογραφικόν Παράρτημα στον 13ο τόμο (1949) των Κυπριακών Σπουδών. 
Τα Λαογραφικά Ανάλεκτα πρωτοδημοσιεύτηκαν στον 27ο τόμο (1963) των Κυπριακών Σπουδών.
Ο κ Ανδρέας Σοφοκλέους εκφράζει τον θαυμασμό του για τη βαθιά γνώση που είχε ο Νέαρχος Κληρίδης των Κυπριακών μύθων, της ζωής και της παράδοσής μας, που εν πολλοίς οφείλεται και στο διδασκαλικό επάγγελμα. Θαυμαστός είναι ο συστηματικός τρόπος συλλογής και καταγραφής των μύθων και προπάντων  η επιστημονικότητά του.
Ως προς τις αλλαγές στις οποίες προέβη και λόγω της μεταφοράς των κειμένων στο μονοτονικό, σοφή ήταν η απόφαση του κ. Σοφοκλέους να διατηρηθεί η γραφή της κυπριακής, όπως μας παραδόθηκε από τον Νέαρχο Κληρίδη.
Τώρα, στον Πρόλογο του Νέαρχου Κληρίδη.
Ο ακάματος δάσκαλος εκφράζει τον θαυμασμό του για τον πλούτο του νησιού μας σε μύθους που είναι ζωντανοί στο στόμα του λαού, παιδιών, εφήβων, μεγάλων. Όχι μόνο στις ατέλειωτες νύχτες του χειμώνα, που είναι όλη η οικογένεια μαζεμένη στο σπίτι , μα και στις μικρές νύχτες του καλοκαιριού και του φθινοπώρου, που οι γειτόνισσες κάπου θα μαζευτούν για να τα πουν, είτε στην αυλή του σπιτιού, είτε στην πόρτα του δρόμου, είτε στ’αλώνι, είτε στο περβόλι, είτε στο νυχτερινό «ξηκοκκόνισμα» των καρυδιών του παμπακιού.
Η ζωή που περιγράφεται από τον Νέαρχο Κληρίδη είναι ο απολεσθείς μας παράδεισος, κοντά στους χωρικούς της Κύπρου και τη μεστή ζωή και σοφία τους.
Γράφει: «Η συναναστροφή μου με τους χωρικούς ήταν πολύ πιο πυκνή και στενή απ’ ό τι συνήθως ήταν και είναι για ένα δάσκαλο, γιατί πίστευα και πιστεύω πως ο δάσκαλος, για να επιδράσει μορφωτικά ανάμεσα στα λαϊκά στρώματα, πρέπει να ΄ρχεται σε πολύ στενή επαφή μαζί τους. Με τούτη τη σκέψη δέχτηκα διορισμό στον Αγρό στα 1919-20 με τη συμφωνία να με τρέφουν οι χωρικοί, με την υποχρέωση να πηγαίνω στα σπίτια τους τη νύχτα και με τούτη την τακτική μπόρεσα να παρακολουθήσω από πολύ κοντά τη ζωή, τις σκέψεις, τις εκδηλώσεις και τα συναισθήματα πολλών ανθρώπων του λαού.»
Τότε ο πολιτισμός αυτός ήταν ζωντανός  στα λαϊκά στρώματα, γι’ αυτό ο Νέαρχος Κληρίδης οραματίζεται μια γενικότερη προσπάθεια δασκάλων κατά περιοχές, που μπορούσαν να συγκεντρώσουν κάθε είδος λαογραφικού υλικού.
«Έτσι, γράφει, θα πρόσφεραν ανεκτίμητη υπηρεσία στον τόπο μας και θα εκτελούσαν ένα πατριωτικό καθήκον, για το οποίο θα είχαν το δικαίωμα να αποσπάσουν την ευγνωμοσύνη της πατρίδας μας.»
Όμως, πολλοί οι κλητοί, λίγοι οι εκλεκτοί. Και ο Νέαρχος Κληρίδης, θεία επινεύσει, ήταν ο εκλεκτός, γιατί όχι μόνο γνώρισε και διέσωσε αλλά και συνέπλεξε στο έργο του την επιστημονική γνώση της λαογραφίας, την αναφορά σε ξένους μύθους, και σε άλλους μελετητές λαογράφους, με αναδρομές  σε αρχαίους και καταφυγή σε σύγχρονους συγγραφείς, ένα αποτέλεσμα που αποδεικνύει πως η συλλογή του υλικού ήταν η αφορμή για να διχτυώσει τη γνώση του στις τότε υπάρχουσες  μελέτες και μελετητές και να αποκτήσει τουλάχιστον πανελλήνιες διαστάσεις το έργο του.
Στα Προλεγόμενα στο β΄ μέρος του βιβλίου, στα Λαογραφικά Ανάλεκτα ο Νέαρχος Κληρίδης αναφέρθηκε στα χειρόγραφα στα οποία στηρίχτηκε η συλλογή αυτή και στα πρόσωπα που του υπαγόρευσαν και κατέγραψε γηθκειές και ξόρκια, στους αντιγραφείς τους, διαστάσεις, κατάσταση χειρογράφων, πληροφορίες που είναι απαραίτητες στους μελετητές.
Στο κεφάλαιο Βιβλιογραφία κυπριακών μύθων συγκεντρώνει ο Νέαρχος Κληρίδης βιβλία και περιοδικά με μύθους ώστε να χρησιμοποιηθεί αυτή η βιβλιογραφική αναφορά για μελέτη και έρευνα από τον ειδικό.
Ζούμε την εποχή του φθίνοντος λαϊκού πολιτισμού και αυτό διείδε ο Νέαρχος Κληρίδης και οι όμοιοί του συλλέκτες ψηφίδων λαϊκού πλούτου. Εν τη μεγαλοσύνη του θεωρεί εαυτόν απλόν καταγραφέα και διασώστη, που θα παραδώσει στον ειδικό επιστήμονα προς μελέτη το συλλεγέν υλικό. Εν τη ταπεινώσει η μεγαλοσύνη αυτού. Υπουργεί ενσυνείδητα και προσφέρει αφειδώλευτα στον ερχόμενο.
Το βιβλίο Ιστορίες των Ζώων της Κύπρου χωρίζεται βασικά σε πέντε ενότητες 1. Προλεγόμενα, 2. Ιστορίες της Αλεπούς, 3. Ιστορίες του Γαδάρου,  4. Ιστορίες των Πουλιών, 5. Ιστορίες διαφόρων άλλων ζώων.
Μιλώντας για μύθους, όλοι φέρνουμε στο νου αμέσως τους γνωστούς μύθους, από Αισώπου, η βασική συλλογή των οποίων καταρτίστηκε από τον Δημήτριο Φαληρέα 4ο  αι π.Χ., που δεν σώζεται. Τι όμως φανερώνει η όλη πνευματική αυτή γραμμή; Πως οι άνθρωποι, με το ίδιο πνευματικό υπόβαθρο της ελληνικότητας συνεχίζουν την ίδια παράδοση χιλιάδες χρόνια, που επιβεβαιώνει όχι μόνο το ελληνικό μας παρελθόν αλλά και την πίστη στη συντήρηση αυτού του λαού και στο μέλλον, εφόσον εμβαθύνει στις ρίζες του και κρατιέται από αυτές.
Οι Ιστορίες της Αλεπούς αρχίζουν με εισαγωγή για τη λέξη και την πραγματική και μεταφορική σημασία της. «Με το όνομα αλουπός χαρακτηρίζουν οι χωρικοί της Κύπρου κάθε άνθρωπο που είναι δόλιος, πανούργος, κρυψίνους.»  Όπως λέει και ο Φυσιολόγος του 15ου αι. «δόλιον ζώον γαρ εστι η αλεπού η κλέπτρια». Ότι όμως δεν πρόκειται για απλή καταγραφή μύθων αλλά και για τη σύλληψη του νοήματος και εφαρμογή του στη ζωή και στην παγκόσμια ιστορία φαίνεται από την τελευταία παράγραφο της εισαγωγής του στις ιστορίες της αλεπούς.
Γράφει: «Για παράδειγμα έχω την ιστορία Η αλεπού με το φιρμάνι. Ο γέρος που διηγήθηκε την ιστορία πήρε αφορμή από κουβέντα που γένηκε στο καφενείο για τις υποσχέσεις που έδιναν οι μεγάλοι πολιτικοί στους λαούς κατά τον προηγούμενο παγκόσμιο πόλεμο, που δεν τις εκτέλεσαν ύστερα, σαν τέλειωσε ο πόλεμος. Νομίζω πως η σύγκριση της συμπεριφοράς της αλεπούς στα ζώα που παράσυρε εκεί που ήθελε με ψεύτικες υποσχέσεις έχει μεγάλη αναλογία με τις υποσχέσεις των μεγάλων πολιτικών, που παρασύρουν τους λαούς σε πολέμους κι ανεμοταντάρες με λογής λογής υποσχέσεις που τις ξεχνούν ολότελα με διάφορες προφάσεις, σαν εκείνες της αλεπούς, άμα έρτει η ώρα να τις εκτελέσουν.» 
Ακολουθούν Δοξασίες για την αλεπού, για τα σωματικά της χαρακτηριστικά και τις συνήθειές της. Παρατίθενται οι ιστορίες γι’ αυτήν σε κυπριακή διάλεκτο, όπως ειπώθηκαν από τους γνώστες, με παρατηρήσεις, παραπομπές , συγκρίσεις με αισώπειους ή άλλους μύθους.
Η σοφία εν λακωνικώ λόγω εκπλήττει. Για παράδειγμα από το μύθο          «Ύστερα εν’ ναν’ τα κλάματα» συγκλονιστική ήταν η φράση «την ώραμ που θάβκουν εμ που κλαίουν  όι την ώραμ που βκάλλουν το μνήμαν.»
Εκτός από τους δεκαεφτά μύθους με ηρωίδα την αλεπού, συναντούμε και σε ρυθμικό λόγο το ποίημα «Η αλεπού τζι ο πετεινός χατζής».
Υπενθυμίζω πως στη Νεοελληνική Γραμματεία έχουμε κείμενο του 15ου αι. με τίτλο Ο Φυσιολόγος που έλκει την καταγωγή από την αρχαιότητα και χωρίζεται σε 48 μικρά κεφάλαια καθένα από τα οποία είναι αφιερωμένο σε συγκεκριμένο πραγματικό ή μυθικό ζώο, ανάμεσα στα οποία και η αλεπού.  
. Στις Ιστορίες του Γαδάρου ο Νέαρχος Κληρίδης ακολουθεί την ίδια τακτική, με μια εισαγωγή που επιγράφει: Γενικά για τον γάδαρον, λεξιλογικά και ζωολογικά με έναν πλούτο λέξεων και σχετικές με το ζώο προλήψεις. 
Οι ιστορίες πολλές φορές είναι ερμηνευτικές του τρόπου συμπεριφοράς των ζώων ή του ακούσματός τους, αγκανίσματος, προκειμένου περί γαϊδάρων.
Στη νεοελληνική γραμματεία γνωστό είναι το Συναξάριον του τιμημένου Γαδάρου του 14/15ου αιώνα, στιχούργημα με χιουμοριστικό και σκωπτικό τόνο. Τον 16 αιώνα ήταν ήδη δημοφιλές ανάγνωσμα. Η παράδοση αυτό σημαίνει. Η μια γενιά παραδίνει στην άλλη τα δημιουργήματά της, στέρεο θεμέλιο ταυτότητας.
Ακολουθούν οι Ιστορίες των Πουλιών.
 Και πρώτα για τον κουκκουφκιάον με προλήψεις για την κουκουβάγια και για την πέρδικα, για τον στρούθο και δοξασίες για τα χελιδόνια, για την όρνιθα με δοξασίες και προλήψεις, για τον κλωρκό, για την κατσικορώνα με δοξασίες,  για το τρυποκαρύδι, τον κούκο, τον σκορταλλό,  την τριβητούρα, την τζίκλα, τον κολιόν, ένα μεγάλο ποίημα του τύπου ο ένας παραπέμπει στον άλλο.
Εντάσσοντας όλα τα πιο πάνω στην ελληνική γραμματεία υπενθυμίζω πως Ο Πουλολόγος, του τέλους του 13ου αι.  ανήκει στη ζωολογική γραμματεία των βυζαντινών αλλά αποτελεί και σάτιρα κοινωνικοπολιτική της εποχής.
Αφού κατέταξε τις ιστορίες σε ιστορίες της αλεπούς, του γαδάρου, των πουλιών, σε ένα πέμπτο κεφάλαιο με τίτλο Ιστορίες Διαφόρων Άλλων Ζώων παραθέτει σχετικά κείμενα για την αίγα, τον λίμπουρα, το βου,  παιδικά τραγούδια, για την παπαούρα, την αζαγιά, το κουνούπι και άλλα, με τελευταίες προλήψεις και δοξασίες για διάφορα ζώα.
Το πρώτο βιβλίο κλείνει με ένα πλούσιο λεξιλόγιο, απόδοση στην κοινή νεοελληνική κυπριακών λέξεων και φράσεων, με παράθεση ετυμολογίας ή σειράς λέξεων που φανερώνουν άμεσα τη στενή συγγένεια της κυπριακής διαλέκτου με τη μητέρα ελληνική γλώσσα.
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου έχουν αρμοστεί με το γενικό τίτλο Λαογραφικά Ανάλεκτα, Γητειές, Αστρολογικά, Δκιαβαστικά, Ξόρκια, Λαϊκή Ιατρική και Προλήψεις για την τύχη κοριτσιών. 
Στις Γητειές – Δκιαβαστικά περιέχονται λόγια ακατανόητα, αναμιγμένα με παραφθαρμένες εκκλησιαστικές φράσεις, ιδιαίτερα από τις μεγάλες ευχές των Θεοφανείων, με μυθώδεις παρομοιώσεις ή φράσεις από το άγιον ευχέλαιο. Οι ακατανόητες δήθεν μαντικές φράσεις γέμουν ήχων που παραπέμπουν σε μαντοσύνη και εκπέμπουν τον φόβο και την πίστη στη δύναμη των φράσεων.
Στα Αστρολογικά επεξηγείται λαϊκότροπα ο ζωδιακός κύκλος, και παρατίθενται οδηγίες πώς να βρίσκει κανείς την ημέρα της σελήνης. Παρατίθενται επίσης σημάδια ανθρώπων, γεννημένων την κάθε μέρα χωριστά, αφού κάθε μέρα θεωρείται πως έχει τα χαρακτηριστικά της που μεταδίδονται και στους ανθρώπους.
Στα Δκιαβαστικά- Ξόρκια παρατίθενται διάφορες ευχές με αποσπάσματα από εκκλησιαστικά κείμενα για τη κατάπαυση ασθενειών.
Στη γενικότερη ελληνική γραμματεία, αποτέλεσμα συνδυασμού της λαϊκής σοφίας με ποικίλα παραϊατρικά και παραθρησκευτικά κείμενα φαίνεται να είναι τα Ιατροσόφια Ιωάννη Σταφιδά, συγγραφέα ή απλώς αντιγραφέα τους στα 1384 και οπωσδήποτε φορέα και συνεχιστή μιας μακρότατης παράδοσης, η οποία, διαμέσου της βυζαντινής γραμματείας, επέζησε στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα.
Στο  κεφάλαιο Προλήψεις για την τύχη των κοριτσιών παρατίθενται δοξασίες για το πώς τα κορίτσια που έφτασαν σε ηλικία γάμου μπορούν να μαντέψουν ποιον θα παντρευτούν. Στο πανελλήνιο είναι γνωστός ο κλήδωνας, το αμίλητο νερό, διάφορα έθιμα σχετιζόμενα με τη λέξη κληδών. Διαβάζουμε στο Θεοδώρητο, «Κληδὼν δέ ἐστιν  διὰ λόγων παρατήρησις· οἰώνισμα δὲ  διὰ πτηνῶν
Και το μέρος αυτό του βιβλίου συμπληρώνει λεξιλόγιο στο οποίο αποδίδονται στη νεοελληνική λέξεις δυσνόητες των κειμένων που προηγήθηκαν.
Ακολουθούν γητειές σε στίχους που ανίχνευσε ο επιμελητής της έκδοσης σε διάφορα περιοδικά και είχε καταγράψει ο Νέαρχος Κληρίδης στα νεανικά του χρόνια, όταν ακόμα φοιτούσε στο Ιεροδιδασκαλείο Λάρνακας (1916)   Και εδώ πάλι ακολουθεί άλλο λεξιλόγιο.
Αγαπητοί φίλοι,

τα βιβλία του Νέαρχου Κληρίδη είναι αστείρευτες πηγές γνώσης του λαϊκού μας πολιτισμού και προπάντων αδιάψευστοι μάρτυρες της ελληνικής ζωής αυτού του τόπου. Αυτόν τον τρισχιλιόχρονο πολιτισμό υπηρέτησε ο προσφιλής δάσκαλος, και σ’ αυτόν προσφέρεται ύψιστη υπηρεσία με την επανέκδοση των έργων του. Η ένταξη του έργου του στην όλη ελληνική γραμματεία σ’ αυτό απέβλεπε, στο να καταδείξω τη σχέση του μέρους με το όλο, απόδειξη πως οι Έλληνες της Κύπρου ανήκουμε στο ευρύτερο ελληνικό έθνος, ιδέα την οποία υπηρέτησαν ο Νικόλαος Πολίτης, ο Στίλπων Κυριακίδης και ο Νέαρχος Κληρίδης, που ημέρωσε την αλεπού του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, αφιερώνοντάς της χρόνο και πολλή πολλή αγάπη, ώστε να είναι μοναδική.    Ευχαριστώ 

Δευτέρα 13 Μαρτίου 2017

Γενική επισκόπηση

Γενική επισκόπηση
Στέλιος Παπαντωνίου
Τώρα, τι κατάντια είναι και αυτή να λέει κανείς  ότι οι Έλληνες της Κύπρου φταιν για όλα: ή η Βουλή της Κυπριακής Δημοκρατίας, γιατί αποφάσισε τι θα διαβάζεται ή τι θα γιορτάζεται στα ελληνικά σχολεία μας κι έτσι έδωσε την αφορμή στον Ακκιντζί να τα παρατήσει. Είναι μακρύς ο δρόμος της σύγχυσης.
Κι ο συλλογισμός προχωρεί: αφού δεν γίνονται συνομιλίες, μας αφήσατε τον τουρκικό στρατό στο νησί. Πότε δόθηκε ένδειξη πως ο τουρκικός στρατός θα φύγει από το νησί; Δηλώσεις Ακκιντζί και άλλων τουρκοκυπρίων πολιτικών εκφράζουν την πίστη τους στην παραμονή τουρκικών στρατευμάτων, εγγυήσεων, δικαιωμάτων επεμβάσεως όποτε νομίζουν πως κινδυνεύει κάτι τουρκικό. Ο αξέχαστος Ερντογάν μας είπε τελευταία να του δώσουμε τον Πύργο, να κάμει το στρατόπεδό του, για να έχει βάσεις στην Κύπρο όπως η Αγγλία.
Πώς, ύστερα από  όλα αυτά εξάγεται το συμπέρασμα ότι με τη διακοπή των συνομιλιών είμαστε οι ίδιοι και υπαίτιοι του ότι ο τουρκικός στρατός δεν εξαφανίζεται από το νησί;
Αν δεν συμφωνούμε μεταξύ μας σε βασικές παραδοχές, δε θα τα βρούμε ποτέ.
Πρώτη αρχή, η Τουρκία σχεδίασε να ξαναϋποδουλώσει την Κύπρο για τους δικούς της ιμπεριαλιστικούς  και απάνθρωπους, αντιδημοκρατικούς λόγους κι αυτό το σχέδιο θέτει σε εφαρμογή από τη δεκαετία του 1950. Κάτω από αυτό το φακό ερμηνεύονται τα πάντα οπότε οποιαδήποτε πολιτική διάσωσης του κυπριακού ελληνισμού είναι σωστή, ειδ’ άλλως συμβάλλει στην επιτυχία των τουρκικών σχεδίων.
Ο όποιος εκπρόσωπος των τουρκοκυπρίων είναι πιόνι της τουρκικής κυβέρνησης. Αν δεν ακούν τα’ αφτιά του τι λέει το στόμα του, σύντομα η μητέρα των πατρίς βρίσκει τρόπος και τούτο κατορθώνεται. Υπακοή σ’ αυτόν που τον πληρώνει ή ο σκύλος εκεί που τρώει υλακτεί.
Ο τουρκικός στρατός δεν φεύγει ούτε με συνομιλίες ούτε με κολακείες. Η Τουρκία θέλει να έχει στη διάθεσή της την Κύπρο και να την χρησιμοποιεί κατά τις ορέξεις της.  
Οι έποικοι ήδη είναι το μεγαλύτερο κακό που μπορούσε να γίνει στο Κατεχόμενο μέρος της πατρίδας μας. Έγκλημα πολέμου που εμείς βλέπουμε ανθρωπιστικά  αντί ως έγκλημα.
Η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία δεν είναι παρά μάσκα για να κρύβεται η διχοτόμηση και η επέμβαση της Τουρκίας όχι μόνο στο τουρκοκυπριακό κρατίδια αλλά και στο ελληνοκυπριακό. Συνέχιση της ίδιας πολιτικής δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα καλύτερο. Και λύση να βρεθεί με αυτές τις συντεταγμένες, θα απορριφθεί και πάλι από τους Έλληνες της Κύπρου οι οποίοι ήδη εξέφρασαν την άποψή τους το 2004.
Έχουμε αφεθεί, δεν εκμεταλλευόμαστε όσα θα έπρεπε, καταδικάζουμε μόνοι τους εαυτούς μας με το να εξισώνουμε με χίλιους τρόπους το παράνομο μόρφωμα στα Κατεχόμενα εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας με την ίδια την Κυπριακή Δημοκρατία. Πολύ θάρρος δώσαμε στον Ακκιντζί, πολλές φρούδες ελπίδες στήριξαν πάνω του πολλοί, όπως προηγουμένως στον Ταλάτ επί Χριστόφια. Δεν μαθαίνουμε. Παθαίνουμ.
Η περίοδος Ερντογάν αποδεικνύεται η χειρότερη στα νεότερα χρόνια και για την Ελλάδα και Κύπρο και για την ίδια την Ευρώπη. Δεν λαμβάναμε υπόψη το Στρατηγικό Βάθος Νταβούτογλου και τώρα το βλέπουμε να απλώνεται σε όλη την Ευρώπη. Όπου Τούρκος ή μουσουλμάνος εκεί και η Τουρκία να επεμβαίνει να λύσει τα προβλήματα που η ίδια προκαλεί για να έχει λόγους επέμβασης.
Όλη η Τουρκία μετατράπηκε σε μουσουλμανικό κέντρο μαρτύρων από το τελευταίο πραξικόπημα και εξής με κάλεσμα στους νέους να ακολουθήσουν το δρόμο των μαρτύρων και να υπερασπίζονται τον Ερντογάν και την Τουρκία.
Η Κύπρος μετατρέπεται σε μουσουλμανικό κέντρο θρησκευτικού τουρισμού, με δήθεν βάθη ιστορικά και πριν από την εμφάνιση των Τούρκων στην Ιστορία, από τον καιρό των αραβικών επιδρομών.
Η ερώτηση Και με ποιον θα συνομιλούμε; Μένει αναπάντητη. Ας μας πει ο Έιντε. Άλλα λέει ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ, άλλα τα τσιράκια του.
  


Τρίτη 7 Μαρτίου 2017

Οι γυναίκες της ζωής μου

Οι γυναίκες της ζωής μου
Στέλιος Παπαντωνίου
Το γυνακείο ιερατείο στο σπίτι ήταν η γιαγιά Ελεγκού, η μάνα μου, η θεία Μαρούλα, αδελφή της, έμενε μαζί μας ελεύθερη, κι όταν παντρεύτηκε στο σπιτάκι της, κολλημένο με το δικό μας, στον άγιο Κασσιανό.
Η γιαγιά μεζετζού, τα’ παμε κι άλλη φορά, πάντα είχε στη φίζα, μέσα στο αρμάρι της, τυρί, κάποτε τσαμαρέλλα, λουκάνικο, χοιρομέρι, φώναζε ένα ένα τα εγγόνια, μην πάρει είδηση ο ένας τον άλλο, έλα κάτι που σε θέλω, και με το μαχαιράκι της έκοβε το μεζεδάκι, κάτσε κοντά μου να φας και μην πεις σε κανένα.
Μια ιεροτελεστία το τηγάνισμα κεφτέδων, πάντα με το πύραυνο και το σουβλί στο χέρι, έτσι τηγανίζονται οι κεφτέδες, με το σουβλί! Το σύνθημα ήταν ψιτ, ψιτ, από δω. Έδιωχνε τάχα τους γάτους- που δεν είχαμε στο σπίτι- κι εμείς τρέχαμε, φάε τώρα που ψήνονται, ζεστοί.
Στην εκκλησιά πάντα με τη μαλλίνα, τέτοια εποχή, στα κοντάτζια, να την απλώνει σε δυο τρεις σκάμνους, να κρατά θέση για τις κόρες της, ως τώρα είναι εκεί, εγώ τουλάχιστον τις βλέπω!
Η μεγάλη τέχνη που μετάδωσε στη μάνα μου ήταν η μαγειρική κι εκείνη η θεία πατρογονική οικονομία: τίποτε δεν πετάμε, φτωχοί άνθρωποι είμαστε - ποτέ δεν ακούστηκε από το στόμα καμιάς, τώρα το συμπεραίνουμε. Ό, τι απέμενε από φαγητό είχαν μια υπέροχη τέχνη, να φτιάχνουν την άλλη μέρα πρώτης τάξεως καλούδια. Πλύσιμο με το νερό που’ χαμε στο πιθάρι αλουσίβα, άπλωμα πάνω στο ανωούι, σίδερο με τα κάρβουνα, τι ιεροτελεστία ήταν κι εκείνη,  με το’ να χέρι από το ξύλινο χερούλι και να το κουνούν μπρος πίσω, να ανάψουν τα κάρβουνα!
Η μάνα μαστόρισα στα γλυκά, στο μαντάρισμα, στην καθαριότητα, στην καλαισθησία, στην αγάπη, μα γιατί είναι τόσο γλυκά τα φαγητά σου ρε μάνα, ποιο το μυστικό, πολλή αγάπη! έλεγε, Θεός σχωρέσει τες. Η θεία στο κέντημα και σ’ όλες τις τέχνες της εποχής, πολυτεχνίτισσα! Τα στέφανα που’ περναν στις κηδείες αυτή τα κατασκεύαζε, ένα τέλι να γίνεται μεγάλο στεφάνι, ύστερα να το περνά με λωρίδες χαρτί αμπαζούρ το γύρο, κι ύστερα από λευκή κόλλα κολλημένα στο τέλι σαν φύλλα δέντρου μεγάλα ένα γύρο,  στο κέντρο ένα μεγάλο λουλούδι καμωμένο και πάλι με τέλι τυλιγμένο από χαρτί αμπαζούρ χρωματιστό, ήταν πολύ της μόδας.  Μόνο που της άρεσε να τραγουδά το «Πέρα στους πέρα κάμπους…» κι εγώ έπιανα τα κλάματα. Σαν άρχιζε μια καινούργια δουλειά, ένα τρικό, «τρέξε γρήγορα από τη μια άκρα του ηλιακού στην άλλη, να τελειώσει γρήγορα κι η δουλειά». Παλιές αντιλήψεις, ωραίος κόσμος, συνδυασμός ενεργειών!
Η γιαγιά παπαδιά στο Βουνό πάντα έτοιμη,  μόλις πηγαίναμε να ανάψει τα κάτσαρα στη γωνιά, να βάλει πάνω το τηγάνι, λάδι πολύ, ελιόλαδο γιόρκι, να τηγανίσει τα αυγά και τα χαλλούμια, τις ελιές, να φέρει ζεστό ψωμί ή ελιόπιτες από το φούρνο που άναβε στην αυλή. Ύστερα από χρόνια η αποκάλυψη: η γιαγιά δε λεγόταν παπαδιά αλλά Ειρήνη!!!
Κι όταν τώρα ακόμα πηγαίνω σε γυναικείο μοναστήρι αγοράζω γλυκό αμυγδάλου. Έφερες γλυκό των μωρών; Ρωτούσε πάντα ο παππούς παπάς. Με το γλυκόν του αθασιού την μνημονεύω.
Εκείνος ο κόσμος είναι εκεί. Μας θεμέλιωσε. Τον τιμούμε.
Τώρα στο πλευρό μου η γυναίκα μου, οι κόρες μου, οι εγγονές μου. Οι γυναίκες της ζωής μου. Ο Θεός μαζί τους!



Παρασκευή 3 Μαρτίου 2017

3 Μαρτίου 1957

3 Μαρτίου 1957, μέρα Κυριακή, σήκωσες, στις 7.30 κάθε βράδυ ακούαμε τα νέα από το ραδιόφωνο, συγκεντρωμένη όλη η οικογένεια, πάντα μεγάλη αγωνία, ο αγώνας της ΕΟΚΑ μας κρατούσε καθημερινά σε εγρήγορση, το τραπέζι στρωμένο, όρεξη πολλή για γλέντι, και το ραδιόφωνο να ανακοινώνει τα αποτελέσματα της μάχης στο Μαχαιρά, ο υπαρχηγός του αρχηγού Διγενή, δεν ξέραμε όνομα, πρώτη φορά το ακούαμε, στέγνωσαν τα λαρύγγια, ένα φίδι κυκλοφορούσε στα έντερα, τα πρόσωπα κατσούφιασαν, ο ένας θέλει να βρίσκεται κοντά στον άλλο, στον πατέρα, στη μάνα, το ραδιόφωνο όλο κοκορέματα, οι δυνάμεις ασφαλείας, ο αρχιτρομοκράτης επικηρυγμένος με το ποσόν των…

Θεέ μου βόηθα τον κόσμο σου!