ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ
ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ
ΑΡΜΟΙ
ΑΚΤΗ 1993
Η σύνδεση, ενότητα, ένωση των Πανελλήνων, η αρμογή και
συναρμογή του ελληνισμού ήταν και στην προηγούμενη ποιητική συλλογή του
Κυριάκου Χατζηλουκά ένα βασικό στοιχείο των νοημάτων των ποιημάτων του. Αρμοί ή
ενώσεις παραπέμπουν στην ένωση, για την οποία και ο αγώνας του 1955-59, το
καύχημα των Ελλήνων της Κύπρου. Συνδετική πνοή των συλλογών που ακολουθούν
είναι το πνεύμα του αγώνα και η ένωση των Ελλήνων, οπουδήποτε κι αν βρίσκονται,
σε οποιαδήποτε ιστορική συγκυρία κι αν έζησαν.
Αφιερωμένη η συλλογή στη μνήμη των γονιών του ποιητή,
χωρίζεται σε πέντε μέρη Δρομαία Α Β Γ Δ Ε Στ Ζ Η Θ, Ενώπια Α Β Γ, Οικόσημα Α Β Γ
Δ Ε Στ Επόμενο Α Β Γ Δ Ε Στ Ζ Αντίδωρο Α Β Γ.
Δρομαία
Α Τόποι, χρόνοι,
πολιτισμός, μαρτυρούν την κοινή μοίρα Ελλάδας Κύπρου. Ανάμεσα ανατολής και
δύσης η Κύπρος συμφύρει πολιτισμούς. Αιώνες πνευματικού μόχθου, γένη, γιοι,
Γένος διαπλάθουν τον πολιτισμό μας.
Β Η συνέχεια του
παρελθόντος στο παρόν. Οι ρίζες ελληνικές, παρόλα τα πάθη. Μεταβολές στις
έννοιες, όμως αιώνια τα αιτήματα για ψωμί και σκοπούς στη ζωή.
Γ Η πόλη της Αμμοχώστου, μάλλον, πνιγμένη, χρόνια στην
ερημιά, συζητήσεις για την αποκατάστασή της, ο ποιητής σκέφτεται το άπιαστο.
Δ Λόγοι και λόγια πολλά, νέα συνθήματα από τους απάτριδες. Η
ελληνική μας ιστορία απαραχάρακτη, χωρίς όμως προσανατολισμό, χωρίς φύλαξη
μιλάμε μόνο χωρίς έργα.
Ε Μια ιστορία επαναλαμβανόμενη η αρχαία ελληνική, η
βυζαντινή, με τους λίγους να αγωνίζονται να διασώσουν, ενώ οι Άγγλοι συμβάλλουν
στην καταστροφή μας και οι Τούρκοι
σφαγιάζουν.
Στ Ζούμε σε θολές καταστάσεις. Μια συνάντηση με φίλους
ζωντανεύει τα παλιά. Η τραγικότητα υπαρκτή, άλλες δυνάμεις ανώτερες οδηγούν τη
ζωή, η δικαιοσύνη ταλανίζεται στους τύπους, οι νεκροί άταφοι.
Ζ Στην Ακανθού, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, τέτοια νύχτα
ανοίγουν οι ουρανοί, θύμησες πικρές της εισβολής. Ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός
ακούει σκέψεις για μη επανάσταση, άβουλα λόγια. Η ιστορία μας γεμάτη από
φαρμάκι αγγλικό και λατινικό. Ρίζες βαθιές οι ελληνικές συνταιριασμένες με τον
κατατρεγμό.
Η Οι ξένοι εκμεταλλευτές του τόπου και του πλούτου του,
παραχαράκτες των επαγγελιών τους, κι οι ηγέτες μας άπραγοι, αδυνατούν να τα
βάλουν με τους μεγάλους.
Πρώτη προσπάθειά μου να συλλάβω όσο δυνατόν νοήματα, χωρίς
να είναι αναγκαίο η ποίηση να μεταφέρει νοήματα, αλλά εδώ είναι βέβαιο πως ο
ποιητής έχει λόγο, μηνύματα να δώσει, εκφράζει σκέψεις, γνώσεις, προβάλλει αξίες,
τάσεις, επισημαίνει αντιθέσεις, συναρμόζει το παρελθόν με το παρόν, παραβάλλει τα
ιδανικά με την πραγματικότητα.
Δεύτερη και δυσκολότερη προσπάθεια να διακριβωθεί ο τρόπος
έκφρασης που χαρακτηρίζει τον ποιητή και χαράζει καθοριστικά τη θέση του στην ποίηση. Λόγος ελλειπτικός,
πυκνός, μικρές προτάσεις κύριες ή ελλειπτικές, σκοτεινός, πολυσήμαντος, άρα η
ερμηνεία μας μπορεί να είναι μονομερής ή λανθασμένη, αφού εξαρτάται από γνώσεις
που μπορεί να μην έχουμε ή συλλήψεις του ποιητή ή μνήμες από τις οποίες
απέχουμε και όμως θα ήταν απαραίτητες για την κατανόηση. Σ’ αυτές τις σκέψεις
οδηγούμαστε ύστερα από την ανάγνωση της τελευταίας ποιητικής του συλλογής,
Χρωμόφως, στην οποία οι Σημειώσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαλεύκανση
νοημάτων, και πάλι κατά το δυνατόν. Είναι όμως μια άλλη αλήθεια ότι οι πολλές
σημειώσεις κάποτε καταστρέφουν τη μαγεία του αγνώστου και την έλξη που ασκούν
οι σκληροί κι αδιαπέραστοι στην επιφάνειά τους στίχοι. Μια μέση οδός είναι η
λύση, για να μη χάνεται η μαγεία του αγνώστου και να μη μένει το ποίημα σειρά
λέξεων αδιαπέραστη.
Μια άλλη αναγκαία δήλωσή μου είναι πως, αφού χαράξω τις
κύριες γραμμές στην ερμηνεία μερικών ποιημάτων
και θεωρώ πως το νήμα που δόθηκε είναι ικανοποιητικό για να συνεχίσει μόνος ο αναγνώστης των
ποιημάτων, τότε η εργασία μου επετέλεσε το σκοπό της, βοήθησε τον αναγνώστη, ο
οποίος θα συνεχίσει πλέον μόνος με τις δικές του δυνάμεις την ανάγνωση και
ερμηνεία.
Ενώπια
Α Ο Πενταδάχτυλος με τους νεκρούς και την ήττα μας, η
Κερύνεια σκλαβωμένη, η έλλειψη βοήθειας από την Ελλάδα, στο Μαραθώνα οι Έλληνες
απέκρουσαν τη βαρβαρότητα, οι Έλληνες της Κύπρου δεν το κατορθώσαμε. Το
ελληνικό όμως πνεύμα συνεχίζει να υπάρχει, φτάνει να αποφασιστεί μια οδός
σωτηρίας.
Β Η κατάληψη της Αμμοχώστου κι ο πόνος του ποιητή που
προσπαθεί να αναπλάσει την πόλη και τη ζωή της.
Γ Το αρχαιόπρεπο «Αιεί Ελληνίς Σαλαμινία Αμμόχωστος
γνωρίζεις από νεφέλες» μιλά από μόνο του και μεταδίνει το μήνυμα της
ελληνικότητας, της ιστορικής πραγματικότητας και της ελπίδας μέσα από τις ιστορικές
περιπέτειες.
Οικόσημα
Α Οι επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων της Κύπρου και τα όνειρά
τους.
Β. Οι καταστροφές από την εισβολή και οι αγνοούμενοι μαζί με
τους συλημένους τάφους, Κωνσταντινούπολη και Αμμόχωστος, αρμοί πόλεων, καταστροφή.
Γ Εμείς τα προσωπεία και τα όνειρά μας, ενώ οι βάρβαροι
εντός, οι Κύκλωπες παίρνουν το μερίδιο
από τον τόπο μας.
Δ Πίστη και ελπίδα, πείσμα από αρχαιοτάτων χρόνων, παρά τις
θυσίες.
Ε Αν βυθιστούμε στις ρίζες μας θα βρούμε τη δύναμη.
Στ Ελπιδοφόρα μηνύματα ηρεμίας, χάρης, δροσιάς, ζεστασιάς.
Στο τέλος της ενότητας αυτής παρατηρούνται ευρύτερες
νοηματικές ενότητες που απλώνονται σε
περισσότερους του ενός στίχους, απαλύνουν το λόγο και τον καθιστούν φυσικότερο,
σαν συνομιλία ή πιο ελεύθερη αναπνοή, σε
αντίθεση με το αγχώδες των μικρών στίχων με ολοκληρωμένα νοήματα. Η εναλλαγή
κρίνεται θετικά, ως ανάπαυλα στο πυροβολητό των μονολεκτικών στίχων ή των απλών
ελλειπτικών προτάσεων
Για να μη συνεχίσουμε με τον ίδιο αναλυτικό τρόπο τα
νοήματα, κι αφού δόθηκε το στίγμα αυτής της συλλογής, κατά δύναμη, και
ικανοποιητικά, κατά την άποψή μας, για
να συνεχίσει ο αναγνώστης μόνος την προσπάθεια, θα προσπαθήσουμε να πάρουμε
μονάδες στίχων για να δούμε τον τρόπο σύνθεσής τους και την τέχνη που κρύβεται
πίσω από τον εσφιγμένο, αρμοσμένο και περιεκτικό λακωνικό λόγο του ποιητή.
Για παράδειγμα ο στίχος: «Κρατάς σκυτάλη ακρωτηριασμένη».
Δεύτερο ενικό, ο ποιητής απευθύνεται στον εαυτό του ή στον αναγνώστη ή στον
καθένα μας. Ο στίχος μεταφέρει σε σκυταλοδρομίες, σε αγώνες, σε διαδοχή, με
αθλητές. Αν μεταφέρουμε στην Ιστορία, αφού μεταφορική η φράση, οι Έλληνες της
Κύπρου από το 1974 έχουμε μεν παραλάβει τη σκυτάλη της ελληνικότητας,
συνεχίζουμε να ανήκουμε στο ελληνικό έθνος, όμως η σκυτάλη μας είναι
ακρωτηριασμένη, γιατί η Κύπρος ακρωτηριάστηκε από τα τουρκικά στρατεύματα. Αυτά
όμως που ως νοήματα αναπτύσσονται διά μακρών στον πεζό λόγο και ακόμα
περισσότερο, ανάλογα με την ικανότητα του αναλυτή- ομιλητή, στον ποιητικό λόγο
συμπυκνώνονται σε ελάχιστες λέξεις, δοσμένες σε σφιχτή αγκαλιά. Οι φράσεις
μεταφέρουν νοήματα, συναισθήματα, με αυτές συνομιλούν ποιητής και αναγνώστης, ο
μεν ποιητής με τον κρυπτικό του λόγο, ο δε αναγνώστης με την προσπάθειά του να
διεισδύσει στα νοήματα και στη σύλληψη της τέχνης, κατά το δυνατόν πάντοτε.
Ή, άλλο παράδειγμα, ο στίχος « Άκουσες το “Τότε εσύ….” και μάτωσες.» Ο στίχος μπορεί να μην έχει τη
γενικότητα του προηγουμένου, για τους Έλληνες της Κύπρου, μπορεί να είναι
στενότερος σε αριθμό ατόμων που ίσως κατηγορήθηκαν για κάποια στάση τους σε
ιστορικές στιγμές και να πόνεσαν, όμως κατορθώνει ο ποιητής να δώσει σε δυο
παρελθοντικούς χρόνους τα γεγονότα, άκουσες, ένα, τότε εσύ, απώτερο παρελθόν, όπως
ένας άλλος τα συνέλαβε, που είχαν όμως επιπτώσεις συναισθηματικές στον ποιητή ή
και σε όποιο αναγνώστη έζησε παρόμοιες καταστάσεις, γιατί τα μηνύματα δεν είναι
απόλυτα προσωπικά του ποιητή.
Γενικά, η ποιητική συλλογή Αρμοί, του Κυριάκου Χατζηλουκά,
αποτελεί την έναρξη μιας σειράς συλλογών με τον τίτλο Αρμοί, μια ενότητα
νοηματικά κεντρική με περιφερειακό πλάτος ή γραμμική συνέχεια που θα αναπτυχθεί
στις αμέσως επόμενες συλλογές Αρμοί Πλέοντες, Αρμοί Αιχμητές,
Αρμοί Σταλαγμίτες.
