Πέμπτη 29 Δεκεμβρίου 2011

Περί ελευθερίας και πλούτου αερίων

Περί ελευθερίας και πλούτου αερίων
Του Στέλιου Παπαντωνίου

Και επειδή η ελευθερία είναι εσωτερική υπόθεση και δεν σχετίζεται με τα πλούτη, του βυθού ή των αερίων, γι’ αυτό και σημαντικότερη είναι η παιδεία που προσφέρουμε στα παιδιά μας και ο αγώνας τον οποίο τους παρουσιάζουμε μπροστά στα μάτια του σώματος και της ψυχής, που έχουν να διεξαγάγουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους, για να μη νομίζουν πως όλα είναι εύκολα σ’ αυτό τον κόσμο, πατάς ένα κουμπί κι όλα πραγματοποιούνται διά μαγείας, όπως στα ηλεκτρονικά τους παιχνίδια.

«Γίναμε πλου- γίναμε πλου- γίναμε πλούσιοι», μπορεί να το χοροπηδούμε και να το τραγουδούμε, όμως τι θα κερδίσουμε αν κερδίσουμε τον κόσμον όλο και ζημιωθούμε την ψυχή μας, δηλαδή ψευτίσουμε, όπως ήδη το’ χουμε πάθει, και αλλαξοπιστήσουμε όπως τους χίλιους δυο που ξημεροβραδιάζονται στα τουρκικά ξενοδοχεία και καζίνο, και αλληθωρίσουμε περιμένοντας μια λύση ανανική, για να λήξει κατά την κακή γνώμη μας το πρόβλημα, και δεν ρίχνουμε μια ματιά πιο βαθιά στην ψυχή μας να δούμε τι ζητά, κι είναι βέβαιο πως απεχθάνεται τα πλούτη και το άγχος για την απόκτηση και την οικονομική τους διαχείριση- είτε ιερωμένος είναι κανένας είτε λαϊκός- μα θα’ θελε προπάντων την ελευθερία να σκέφτεται σωστά και να πράττει υπεύθυνα, την ελευθερία της πατρίδας και του συνανθρώπου, τη συναδέλφωση των ανθρώπων, κι όμως ζει μέσα στη διαρκή τουρκική απειλή, στον υψαυχενισμό των τουρκοκυπρίων, ανάμεσα στις λόγχες των μεμέτηδων, τις χιλιάδες των ληστών της περιουσίας του κουβαλητών, τις υπερφίαλες καθημερινές δηλώσεις των ιθυνόντων την τουρκική βουλιμία.

Η ελευθερία είναι εσωτερική υπόθεση, είναι θέμα καθαρότητας ψυχής και νου, διαύγειας στη σκέψη και στην έκφραση και όχι σύγχυση, είναι καθαροί στόχοι, καθαροί προσανατολισμοί, με τον καινούργιο χρόνο και το φως από την ελπίδα που δεν χάνεται. Εκεί στα σκοτάδια της απελπισίας αν ήλθε λίγο φως από τις θαλασσινές σπηλιές, δεν είναι για να το παινευόμαστε και να το διασπαθίσουμε, αλλά για να το διαχειριστούμε με την όση σοφία μας απέμεινε, με τη σκέψη στον ελληνισμό στον οποίο ανήκουμε, προπάντων με την ευθύνη που όλο και μεγαλώνει και βαραίνει πως είμαστε υπεύθυνοι για την τύχη αυτού του ελληνισμού σ’ αυτή τη γωνιά της γης και της θάλασσας, που μας χαμογελά. Χωρίς όμως ελεύθερη σκέψη και σκέψη στραμμένη στην ελευθερία, ο θησαυρός μετατρέπεται σε κάρβουνο καυτό να μας κεντρίσει, να μας ξυπνήσει από το λήθαργο.
Ο ευρεθείς θησαυρός πρέπει να αυξήσει την αγωνιστικότητα για απελευθέρωση της πατρίδας, να δούμε ξεκάθαρα τους φίλους και εχθρούς μας, να αναλάβουμε τον αγώνα για διατήρηση του ελληνισμού σ’ αυτά τα χώματα και τα νερά, να νιώσουμε το χρέος προς την ιστορία βαρύ κι ασήκωτο για τους ώμους μας, γι’ αυτό και ανάγκη να ενδυναμώσουμε τις εσωτερικές δυνάμεις.

Η ως τώρα παιδεία έπαυσε να είναι αγωνιστική κι έγινε μελιστάλακτη επανάπαυση, δόθηκαν τα μηνύματα πως εύκολα τα πάντα μαθαίνονται, συλλαμβάνονται, εκφράζονται, η επιφάνεια πήρε τις γυαλιστερές της και τα χρωματιστά χαρτιά περιτυλίγματος θεωρήθηκαν η ουσία των πραγμάτων. Όσο δύσκολο κι αν είναι να πείσουμε για την αναγκαιότητα του αγώνα και της σοβαρότητας, άλλο τόσο και περισσότερο δύσκολο είναι να στρωθούμε στην υπεύθυνη εργασία για την ελευθερία μας.

Αν ο πλούτος είναι εν προκειμένω βοηθός, ας χρησιμοποιηθεί. Δεν είναι όμως αναγκαίος, γιατί η ελευθερία είναι υπόθεση εσωτερική και η παιδεία πρέπει να επωμισθεί το βάρος.

Κυριακή 25 Δεκεμβρίου 2011

Τι Βαβέλ τι Βαβυλωνία !

Τι Βαβέλ τι Βαβυλωνία!
του Στέλιου Παπαντωνίου

Λυπήθηκε, λέει η είδηση, κατάκαρδα ο Έρογλου, όταν πληροφορήθηκε πως έγιναν εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση των κατεχόμενων περιοχών, δήμων και κοινοτήτων σκλαβωμένων, ελληνικότατων ως τα ονόματά των βοούν: « Κερύνεια, Αμμόχωστος, Μόρφου, Κυθρέα». Ο κύριος Έρογλου νόμιζε πως ήταν δικά του και δεν βλέπει το λόγο γιατί να εκλέγονται δήμαρχοι για περιοχές τώρα σκλαβωμένες.
Κανένας Έλληνας βέβαια δεν τον θυμάται να’ χει καμιά σχέση με την Κερύνεια, ούτε στου Σκανναβή να’ φαε παγωτό, ούτε και στην Αμμόχωστο να’ φαε τυρόπιτα στο Βιέννα, ούτε που τον ξέρουν τα περβόλια της Μόρφου, ούτε ο καβαλάρης στο λιοντάρι άγιος Μάμας δέχτηκε ποτέ προσκύνημά του, κι ούτε μάζεψε καμιά φορά ελιές στους ελαιώνες της Κυθρέας ή να’ πιε νερό στον Κεφαλόβρυσο. Πόθεν κατέβηκε λοιπόν ο κύριος; Κι από πού ως πού είναι ιδιοκτήτης; Κάποτε λέει κι ο μάστρος του ο Ερντογάν, «εδώ χύθηκε αίμα τουρκικό»! Και σε ληστείες μπορεί να χυθεί αίμα, αν τσακώσουν το ληστή την ώρα του εγκλήματος. Μήπως τούτο σημαίνει πως γίνεται κι η πράξη του νόμιμη; Μια διεθνής παρανομία είναι, όπως παράνομο είναι και το ψευδοκρατίδιο του Ντεκτάς και του Ταλάτ και του Έρογλου. Κι όμως κατά το «λέγε λέγε το κοπέλι» νομίζει κι ο «λεγόμενος» πως μας επιβάλλουν τους όρους τους, πως ξεχνάμε πατρίδες, διαγράφουμε περιουσίες και δικαιώματα και μοιραζόμαστε τα πάντα, όπως τους επ’ εσχάτων των χρόνων ευρεθέντες μυθικούς ή αμύθητους θησαυρούς των θαλασσών μας. Και μάλιστα απειλητικός ο Έρογλου να απαιτεί υπογραφή και πριν από τη λύση του κυπριακού, πως θα μοιραστούμε τους ευρεθησόμενους θαλάσσιους πόρους. «Κι αν δεν υπογράψουν οι Ελληνοκύπριοι δεν ξέρουμε τι θα συμβεί», επιλέγει.
Εμείς όμως παίζουμε άλλο βιολί. Όχι εμείς, αλλ’ ο εκλελεγμένος και μοναχικός μας τώρα Πρόεδρος, με μόνο συμπαραστάτη την αριστερά του που παρακολουθεί επαγρυπνιστικά τι ποιεί η δεξιά. Βγαίνοντας από το κέντρο όπου εξετέλεσε το δημοκρατικό και ιερό καθήκον της εκλογής τοπικών αρχόντων είπε: «Εμμένουμε στην αιρετότητα των Τοπικών Αρχών της κατεχόμενης Κύπρου, διότι εμμένουμε στην υπόθεση της απελευθέρωσης του κατεχόμενου τμήματος της Κυπριακής Δημοκρατίας και στην επανένωση της χώρας και του λαού μας. Η συνέχιση της λειτουργίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης των κατεχομένων περιοχών είναι απόδειξη της αποφασιστικότητάς μας όλοι από κοινού να εργαστούμε ούτως ώστε να επιστρέψουμε και να αναμορφώσουμε, να ανοικοδομήσουμε τις πόλεις και τα χωριά μας μαζί με τους Τουρκοκύπριους συμπατριώτες μας».
Που σημαίνει πως ο κύριος Πρόεδρος διακηρύσσει ότι τμήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι κατεχόμενο από τα τουρκικά στρατεύματα και θα αγωνιστούμε όλοι οι Έλληνες της Κύπρου μαζί, ανεξαρτήτως κομμάτων, να επιστρέψουμε, να συναντήσουμε εκεί τους τουρκοκύπριους συμπατριώτες μας και να αναμορφώσουμε και να ανοικοδομήσουμε τα χαλάσματα, τις πόλεις και τα χωριά μας. Μαζί με τους συμπατριώτες μας Τουρκοκύπριους. Μετά απ’ όλα αυτά πώς να μη θυμηθεί κανείς τον πύργο της Βαβέλ και τη Βαβυλωνία του Βυζάντιου;

Παρασκευή 2 Δεκεμβρίου 2011

Μας διαγράφουν, άρα υπάρχουμε

Μας διαγράφουν, άρα υπάρχουμε
του Στέλιου Παπαντωνίου

Όπως το κακό που δεν θέλουμε να θυμόμαστε και το καταβαραθρώνουμε στο υποσυνείδητο, να μείνει εκεί σφαλισμένο, να μη μας ενοχλεί, να μη διαταράσσει τον ύπνο και το ξύπνιο μας, έτσι καταντήσαμε για την Τουρκία, μικροί κι ενοχλητικοί. Της προκαλούμε ζημιά και δεν το ανέχεται, η μεγάλη αυτοκρατορία των Γκιούλ, Ερντοάν και Νταβούτογλου και των μικρών ανόμων και παρανόμων, του ψευδοκράτους του Ντεκτάς και των ακολούθων, Ταλάτ και Έρογλου. Μας διαγράφουν, είμαστε γι’ αυτούς ανύπαρκτοι. Αλλά τους πειράζει που τους εμποδίζουμε να παρουσιάζονται οι πολιτισμένοι της Ευρώπης, οι τσαουσάδες της περιοχής, όχι μόνο της Μεσογείου και των πέριξ, αλλά και παγκοσμίως, με βάση τις ονειροφαντασιές Νταβούτογλου.
Ανοίγει το στόμα του ο Γκιούλ και πληρoύται δυσωδίας η οικουμένη. Οι Άγγλοι, συνήθεις ύποπτοι και εγκληματίες, παρακολουθούν και θαυμάζουν. Θα γίνουν μαζί ένα δίδυμο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όταν αξιωθεί η Τουρκία να σεβαστεί τις κυπρογενείς της υποχρεώσεις.
Αλλά προτιμότερο γι’ αυτούς να μην υπάρχουμε εμείς. Κι εδώ αρχίζουν τα μάγια: «‘Αμπρα κατάμπρα» να εξαφανιστεί η Κύπρος. Κι οι Εγγλέζοι, ιστορικά αποδεδεδειγμένοι φύλαρχοι, χορεύουν γύρω από τη φωτιά, αναδεικνύοντας και πάλι τον πολιτικό πολιτισμό τους και την επιφανειακή τους ευγένεια- όλοι οι γύφτοι μια γενιά είναι.
Γι’ αυτούς τους λόγους εμείς διατρανώνουμε την πίστη στην ύπαρξή μας. Αν οι άλλοι δεν ενδιαφέρονται για τους ανθρώπους που κατοικούν στο νησί αλλά για τη στρατηγική του θέση , για τον πλούτο του, για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων, των εις βάθος και πλάτος της θαλάσσης πόρων, γι’ αυτό κι εμείς πρέπει να εμβαθύνουμε στη ρήση, «μας διαγράφουν, άρα υπάρχουμε». Θέλουν να μας παρουσιάζουν ανύπαρκτους, άρα υπάρχουμε κι έχουμε δυνάμεις. ΄Ενας ελληνικός και χριστιανικός πολιτισμός χιλιάδων χρόνων δε χάνεται στον εικοστό πρώτο αιώνα με μια μονοκοντυλιά των φαταούληδων, των απλοχέρηδων, των γεννημένων ημερονύχτιων κλεφτών.
Γι’ αυτό και τα σχολεία και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, αν προβάλλουν τις δηλώσεις και τα σχέδια των Τούρκων, δεν πρέπει να τα υποβάλλουν για να μας φοβερίζουν, αλλά για να διατρανώνουν τη θέληση να υπερασπιστούμε την ελληνικότητα του τόπου μας, τον πολιτισμό μας, την ύπαρξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, αγκάθι στα μάτια των εχθρών, Τούρκων και Άγγλων.
Δεν πρόκειται για μισαλλοδοξία μας ούτε για φανατισμό μας ούτε για ρατσισμό μας. Αυτό που ενώνει τους ανθρώπους είναι ο σεβασμός της ανθρωπιάς τους, του θεϊκού στοιχείου που έχουν μέσα του ο καθένας, που βλέπει το συνάνθρωπο ως αδελφό και άλλο εαυτό. Όσους δεν μετέχουν του «κοινού Λόγου» και «ζουν όπως τα κτήνη», κατά Ηράκλειτο, το πολύ προς το παρόν να τους οικτίρουμε και να περιμένουμε τον εξανθρωπισμό τους. Δεν μπορούμε όμως να μη σεβόμαστε τον εαυτό μας, τον πολιτισμό, την ύπαρξή μας, ούτε και να γινόμαστε βορά των αγρίων. Όσο μικροί κι αν είμαστε, η ανθρωπιά μας θα μας σώσει κι ο σεβασμός στο παρελθόν και στο μέλλον των ανθρώπων, όπως τους αντιλαμβανόμαστε: σεβαστούς και στους φίλους και στους εχθρούς.

Πέμπτη 17 Νοεμβρίου 2011

Η έννοια και η σημασία της καθαρότητας

Η έννοια και σημασία της καθαρότητας
του Στέλιου Παπαντωνίου

Ευθύς εξαρχής θέτω το θέμα που θεωρώ ως το ύψιστο, βαθύτατο και πλατύτατο της ζωής, παρούσης και μέλλουσας, την καθαρότητα της ψυχής, ως το κέντρο μέριμνας του ανθρώπου, και ως κριτήριο των έργων του ανθρώπου. Γιατί την καθαρότητα της ψυχής θεωρώ ως το κέντρο της ζωής σε όλες της τις πτυχές, είτε βιολογική είναι αυτή είτε προπάντων πνευματική ζωή, φιλοσοφία ή θρησκεία ή επιστήμη ή τέχνη ή ηθική. Θα προσπαθήσω δηλαδή να αποδείξω την ενότητα του πνεύματος του ανθρώπου και των ύψιστων δραστηριοτήτων του στην τελειότητά τους με κέντρο την καθαρότητα της ψυχής, η οποία ταυτόχρονα μπορεί να είναι και το κριτήριο των σκέψεων, πράξεων, ενεργειών, ποιημάτων του ανθρώπου. Όσο δηλαδή πλησιάζουν προς την καθαρότητα τόσο και πιο αληθή, ωραία, καλά, παγκόσμια αναγνωρισμένα μπορούν να κριθούν τα δημιουργήματα του ανθρώπου.

*(Στο κείμενο, αν παρατηρούνται επαναλήψεις, είναι γιατί η κύκλωση του θέματος απαιτεί την σπειροειδή του ανέλιξη, ώστε με την εμβάθυνση να συλληφθούν όλες οι δυνατές πτυχές του, έστω και στο γενικό τους περίγραμμα.)

Οι προσπάθειες για καθαρότητα του σώματος εσωτερικά και εξωτερικά αλλά και της ψυχής συναντώνται και στη βιολογική ζωή και στην πνευματική, στη θρησκεία και στη φιλοσοφία. Οι καθαρμοί και οι αγιασμοί, είναι συναφή θέματα. Θυμίζω τους καθαρμούς στα στρατότεδα των Αχαιών, στα ομηρικά έπη, το καθαρτήριο πυρ, το μίασμα και την ανάγκη να καθαρθεί μια πόλη από αυτό (Κυλώνειον άγος, Οιδίπους), στους Εβραίους τον αποδιοπομπαίο τράγο ή στη συνέχεια τον ίδιο τον Ιησού Χριστό τον αίροντα την αμαρτίαν του κόσμου, αυτόν που καθάρισε από το προπατορικό αμάρτημα τον κόσμο.
Γι’ αυτό και πριν φτάσουμε στην έννοια της καθαρότητας της ψυχής αναγκαία προϋπόθεση είναι ο καθαρμός, η καθαρότητα στο σώμα εξωτερικά και εσωτερικά, και ύστερα καθαρότητα στη λογική και στην έκφραση, στην ηθική βούληση και ηθική πράξη, η καθαρότητα της θέας των πραγμάτων, της ομορφιάς, η καθαρότητα του συναισθήματος και της έκφρασής του στις καλές τέχνες.
Η καθαρότητα αυτή προϋποθέτει πως όλοι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να την επιτύχουν και να μετέχουν σ’ αυτήν, αφού ο Θεός «θέλει όλοι οι άνθρωποι να σωθούν και να έχουν επίγνωση της αλήθειας», άρα να κατανοήσουν την αλήθεια και να μη ζουν στο ψέμα ή στο ζόφο, το σκοτάδι, αντίθετο του φωτός και της καθαρότητας. Όλοι οι άνθρωποι ως λογικά όντα μετέχουν του λόγου στις διαστάσεις του, λογική, ηθική, αισθητική, και θρησκευτική. Ας μη λησμονούμε πως ο Υιός Λόγος είναι ο Υιός του Θεού, που έγινε άνθρωπος, άρα ο κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να επιτύχει την καθαρότητα ως φορέας του θείου μέσα του. Με την προϋπόθεση ότι ο άνθρωπος την αναζητεί, ότι χτυπά τον πόρτα, « Και τω κρούονται ανοιγήσεται», γιατί αν δεν αναζητήσει ο άνθρωπος, δεν βρίσκει, αν δεν ασχοληθεί με το ποθούμενο, υπάρχει αλλά δεν το βλέπει, δεν το ακούει, ούτε την καθαρή αλήθεια, ούτε την ομορφιά, ούτε την αγαθότητα, ούτε το ιερό και όσιο και άγιο.
Εξάλλου, η καθαρότητα της ψυχής σχετίζεται με τον εν κοινωνία άνθρωπο και δεν υποθέτει την ύπαρξη του ιδανικού λογικού όντος εκτός κοινωνίας ούτε εν μονώσει, (αν και είναι απαραίτητη στην πνευματική ζωή η μόνωση) γιατί ο άλλος είναι ο αδελφός, είναι ο άλλος εαυτός, είναι το ίδιο κέντρο της ψυχής, κατοικητήριο του Θεού, κάτοχος των ιδίων πνευματικών ιδιοτήτων και χωρίς τον άλλο δεν υπάρχει ούτε ο εαυτός.
Ο αγώνας είναι διαρκής, με τις αντιθέσεις και τις αντιμαχίες του, τις ήττες και τις νίκες του, γι’ αυτό πίσω από την προσπάθεια σύναξης των όλων εις ένα, δεν παραβλέπουμε και την αιώνια πάλη των αντιθέτων ούτε τη ροή των πραγμάτων, ούτε τις διαψεύσεις στα ευρήματα, ούτε την ανάγκη να επανατοποθετούμε το θέμα ή να το διορθώνουμε, αφού επιδέχεται βελτίωσης ως που να φτάσει στην καθαρότητα και η σύλληψη και η έκφρασή της, με υπέρτατα απαραίτητη τη λογική συνέπεια, που αναγκάζει πολλές φορές στην ανατροπή προηγουμένων θέσεων.
Εδώ προσπαθούμε να συλλάβουμε και να εκφράσουμε τη συσχέτιση και ενότητα των πάντων με κέντρο την καθαρότητα της ψυχής, γι’ αυτό και οι σκέψεις μπορεί να επικεντρώνονται στην έννοια της τελειότητας, άρα στο τέλος, το σκοπό των προσπαθειών, προϋποθέτουν όμως την κίνηση της ζωής και την πάλη ώσπου να φτάσουμε στη σύλληψη και έκφραση αυτής της τελειότητας.
Θα γίνει λοιπόν μια προσπάθεια να ενοποιηθεί όλη η ζωή του ανθρώπου, αρχίζοντας από την ίδια τη φύση και την επίδρασή της στον άνθρωπο και στον πολιτισμό του και ακολούθως θα εξεταστεί η ζωή σε όλες της τις πτυχές , βιολογική, οικονομική, κοινωνική, πολιτική, συναισθηματική, λογική, ηθική, αισθητική, θρησκευτική, με κέντρο την καθαρότητα της ψυχής η οποία μπορεί να παίρνει διάφορα ονόματα σε καθένα από τους πιο πάνω τομείς, πίσω όμως από τα πολλά ονόματα κρύβεται το ίδιο κέντρο. Αρχικά ίσως είναι προτιμότερο να ασχοληθούμε με τη φύση, το βιολογικό άνθρωπο, το λογικό, αισθητικό, ηθικό και θρησκευτικό του στοιχείο και αργότερα να ασχοληθούμε με τα υπόλοιπα.
Πριν προχωρήσουμε στην πνευματική ζωή μπορούμε να αναφερθούμε στη φύση, στο φυσικό περιβάλλον του ανθρώπου και να σκεφτούμε ποιο ρόλο έπαιξε ή και παίζει η καθαρότητά του στη σωματική και ψυχική- πνευματική του υγεία και στον πολιτισμό του. Στον αιώνα μας, με την καταστροφή του περιβάλλοντος αντιλαμβανόμαστε τον κίνδυνο για την ύπαρξη του ανθρώπου και του πολιτισμού του, κι έτσι ίσως συνειδητοποιήσαμε τη σημασία της καθαρότητας της φύσης για τον άνθρωπο, τη ζωή και τον πολιτισμό του. Ο αγώνας που διεξάγεται σήμερα για την κάθαρση του περιβάλλοντος από τα στοιχεία που το μολύνουν αποδεικνύει τη σημασία της καθαρότητας και για την υγεία μας αλλά και για τον πολιτισμό μας, που ως μηχανικός πολιτισμός οδήγησε στην καταλήστευση και κακοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος και τώρα σπεύδει να το σώσει.
Η καθαρότητα του φυσικού περιβάλλοντος ομολογείται ότι συνέβαλε τα μέγιστα στη δημιουργία του ελληνικού πολιτισμού και η διαφάνεια της ατμόσφαιρας θεωρείται ένας παράγοντας που ώθησε τον Έλληνα να δει τον κόσμο του, να φιλοσοφήσει και να τον αποτυπώσει με τα έργα της κλασσικής αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής, γλυπτικής. Μια επίσκεψη και σήμερα ακόμα σε νησιά της Ελλάδας θα συμβάλει στο να κατανοήσουμε το ρόλο του φυσικού περιβάλλοντος στη δημιουργία- έστω των αγαλμάτων-ειδωλίων της Πάρου με τη γαλήνη τους εκείνη την ανεπανάληπτη, του συγκεκριμένου πολιτισμού, όπως και οποιουδήποτε πολιτισμού.
Η καθαρότητα του περιβάλλοντος οδήγησε στην καθαρή θέα των πραγμάτων και στην τέχνη και στη φιλοσοφία, ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Και δεν είναι παρακινδυνευμένο να συζεύξουμε ακόμα και την πλατωνική ιδέα με την καθαρή θέα των πραγμάτων στην Αττική, αφού η «ιδέα» σχετίζεται άμεσα με το βλέπειν. Με βάση τις περί Φυσικής αντιλήψεις της εποχής εκείνης, το αντικείμενο στέλλει το εσώτατο είναι του στον άνθρωπο ο οποίος το βλέπει, άρα η ιδέα είναι το να δει κανείς σωστά σε όλη την καθαρότητά του το αντικείμενο, είτε αυτό είναι πράγμα είτε είναι αξία.
Σημειώνουμε επίσης ότι σήμερα το φυσικό περιβάλλον αποτελεί το αντικείμενο της Εφαρμοσμένης Ηθικής. Η Περιβαλλοντική Ηθική είναι ένας σύγχρονος κλάδος της φιλοσοφίας. Το ίδιο ισχύει για τη Βιοηθική, πράγμα που αποδεικνύει πως η σχέση μας με τη φύση και της φύσης με τις σωματικές μας διαστάσεις τίθεται σήμερα κάτω από το φακό και της φιλοσοφίας, για να εξεταστεί αυτή η σχέση και φιλοσοφικά, ηθικά.
Αν αρχικά περιορίσουμε την έρευνά μας πλην της φύσεως, στη βιολογική πτυχή, και στις τρεις μεγάλες πνευματικές πτυχές του πνεύματος, τη λογική, την ηθική και την αισθητική, και τέλος τη θρησκευτική, θα εξετάσουμε την καθεμιά πτυχή από τις προαναφερθείσες
πρώτο από την εσωτερική δύναμη ή το εσωτερικό κέντρο (λογική, βούληση, συναίσθημα, πίστη)
δεύτερο από το αντικείμενό της, το βαθμό σύλληψης και έκφρασής του, (λόγος, πράξη, έργο τέχνης, Θεός)
τρίτο από την δυνατότητα να κριθεί ο λόγος, η πράξη, το έργο τέχνης, η πίστη από τους άλλους ανθρώπους.
Για να γίνω σαφέστερος, στο βιολογικό τομέα μπορεί να εξεταστεί
Α. η λειτουργία του σώματος, τα απαραίτητα για να ζήσει και τα εσωτερικά επακόλουθά τους,
Β. η εξωτερίκευση της υγείας ή ασθένειας και
Γ. η κρίση των άλλων γι’ αυτήν.
Στη λογική θα εξεταστεί
Α. η καθαρότητα της λογικής, ή ο καθαρός λόγος,
Β. το αντικείμενο της λογικής ή του νου, η ιδέα, μαζί με το βαθμό βεβαιότητας για τη σύλληψη της αλήθειας, και η έκφραση της αλήθειας ως επιστημονικής αλήθειας με ένα επιστημονικό τύπο ή λακωνικά,
Γ. η δυνατότητα κρίσης των άλλων ανθρώπων για το αληθές ή όχι, με στήριγμά τους τη γλωσσική ή τυπική έκφραση της αλήθειας.
Στον ηθικό τομέα θα εξεταστεί
Α. η καθαρή βούληση, ή η βούληση του αγαθού, η προαίρεση ή ο πρακτικός λόγος ως κέντρο της ψυχής αντίστοιχο προς το νου- καθαρό λόγο ή θεωρητικό λόγο,
Β. το αντικείμενο της βούλησης- προαίρεσης, που είναι η δέουσα πράξη, και η βεβαιότητα της καθαρότητας της πράξης και των μέσων με τα οποία θα πραχθεί, αλλά και η ίδια η πράξη ως τετελεσμένη
Γ. τα αποτελέσματά της στον συνάνθρωπο, από τα οποία θα κρίνουμε την πράξη ως γενόμενη από καθαρή ψυχή, αγαθή βούληση ή όχι, τα μέσα που χρησιμοποίησε ο πράξας και τα αποτελέσματα.
Στον αισθητικό τομέα
Α. θα εξετάσουμε το καθαρό συναίσθημα, την καθαρή συγκίνηση, ή θέα της ομορφιάς που θα οδηγήσει
Β. στο αντικείμενό της, το έργο τέχνης ως ιδέα, και τις προσπάθειες για έκφραση της ιδέας με το έργο τέχνης. Εδώ μπορούμε να υπενθυμίσουμε πως, ενώ ο Σωκράτης στο Φαίδωνα αλλά και ο Ντεκαρτ πιστεύουν πως η ψυχή διαχωρίζεται του σώματος, («οι ορθώς φιλοσοφούντες αποθνήσκειν μελετώσι», άρα έπρεπε να υπάρξει διάκριση της ιδέας από την έκφρασή της ) ο Βίτκενστάιν - αλλά και η δική μας εμπειρία όταν προσπαθούμε να διατυπώσουμε σκέψεις ή συναισθήματα- έδειξε τη συνεργασία έσω και έξω λόγου, δηλαδή γλώσσας για τη διατύπωση των διανοημάτων- συναισθημάτων, όπως κατ’ επέκταση και για την έκ-φραση/ δημιουργία ενός έργου τέχνης. Άρα δεν θα εξεταστεί η καθαρότητα της ιδέας και η έκφρασή της ως κάτι χωριστό αλλά ως διαλεκτική κίνηση και σύζευξη των δύο, για να επιτευχθεί η καθαρή έκφραση του ξεκαθαρισμένου με τη συνεργασία των δύο, συναισθήματος ή διανοήματος.
Γ. τις κρίσεις των ανθρώπων για το έργο με κριτήρια την καθαρότητα σύλληψης και εκτέλεσης.
Στο θρησκευτικό τομέα ήδη η καθαρότητα της καρδίας είναι η κατ’ εξοχήν απαίτηση του θρησκευομένου:
Α. «Καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός και πνεύμα ευθές εγκαίνισον εν τοις εγκάτοις μου». «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται.»
Β. Η εσωτερίκευση του Θεού ώς μας δόθηκε από τον Παύλο, και η ταύτισή του εν πολλοίς με τη συνείδηση του ανθρώπου, μας οδήγησαν στη σύλληψη αυτής της ενότητας των μερών της ψυχής αλλά και της καθαρότητας ως του μελήματος του ανθρώπου όχι μόνο στην παρούσα αλλά και στη μέλλουσα ζωή, αφού η τελείωση δεν επιτυγχάνεται στην παρούσα αλλά συνεχίζει και στη μέλλουσα, για να καθαρθεί η ψυχή και να ενωθεί με το Θεό φως.
Γ. η ένωση με το Θεό- Φως. Κατά Γρηγόριο Παλαμά: «Άλλο φως αντιλαμβάνεται ο νους, άλλο η αίσθηση. Η αίσθηση αντιλαμβάνεται το αισθητό φως που δείχνει τα αισθητά ως αισθητά. Φως του νου είναι η γνώση που υπάρχει στα νοήματα. Δεν αντιλαμβάνονται λοιπόν το ίδιο φως η όραση και ο νους, αλλά έως ότου καθένα από αυτά ενεργεί κατά τη δική του φύση και μέσα στις κατά φύση συνθήκες. Όταν όμως οι άξιοι ευτυχήσουν να λάβουν πνευματική και υπέρλογη χάρη και δύναμη, τότε και με την αίσθηση και με το νου βλέπουν αυτά που είναι πάνω από κάθε αίσθηση και κάθε νου, με τρόπο που «γνωρίζει μόνο ο Θεός κι εκείνοι που δέχονται αυτές τις θείες ενέργειες» για να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση του Μεγάλου Γρηγορίου του Θεολόγου».
===
Ας εξετάσουμε πρώτα την καθαρότητα στο βιολογικό τομέα.
Ότι η καθαρότητα της ψυχής εξαρτάται από την καθαρότητα του σώματος είναι ήδη γνωστό από τους Πυθαγορείους, τους Αιγυπτίους, των οποίων οι ιερείς, λέει ο Ηρόδοτος, λούζονταν οκτώ φορές την ημέρα, από τη νηστεία των εβραίων, από τους καθαρμούς στην αρχαιότητα είτε αυτοί ήταν καθαρμοί νερού, αέρα, περιβάλλοντος κτλ. Η καθαρότητα των τροφίμων, του αέρα και του νερού ήταν προϋπόθεση για τους αναβαθμούς του πνεύματος. Απόδειξη οι νηστείες. Εξωτερική καθαρότητα του ανθρώπου το πρώτο αλλά και εσωτερική σωματική καθαρότητα, που σήμερα διαγιγνώσκεται μέσω των διαφόρων ιατρικών μηχανημάτων τα οποία εξετάζουν τα πάντα, πέτρες, φραγμούς στα έντερα, στις αρτηρίες κτλ.
Δεύτερο είναι η ευεξία ή ασθένεια ως απόδειξη της εξωτερικής και εσωτερικής σωματικής καθαρότητας
Τρίτο η κρίση που μπορεί να κάμει ο καθένας για την κατάσταση υγείας του άλλου, εφόσον έχει όλα τα δεδομένα στη διάθεσή του. Η έκφραση της διάθεσης είναι λακωνική: «είμαι καλά.»
Ευθύς εξαρχής μπορούμε να παρατηρήσουμε πως η λακωνική έκφραση θα ισχύσει σε όλες τις διαστάσεις, λογική, ως επιστημονικός τύπος, ηθική ως ηθική προσταγή όπως στον Καντ, αισθητικά ως απόδοση του ουσιώδους και διαγραφή του περιττού, θρησκευτικά ως η απλή επίκληση «Κύριε ελέησον». Οπότε όντως «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν».
Η σωματική εξωτερική και εσωτερική καθαρότητα δεν ενδιαφέρει μόνο τη θρησκεία, αλλά και τον καλλιτέχνη και τον επιστήμονα και τον ηθικό άνθρωπο. Θυμίζω το Σωκράτη στο Φαίδωνα που μας λέει πως η ψυχή του ανθρώπου που είναι δεμένη με τα υλικά αγαθά, δεν θα ελευθερωθεί, παρά μόνο θα τριγυρίζει ακόμα και μετά θάνατον στους τάφους, προσκολλημένη στη γήινα και στα σωματικά. Θυμίζω τον Ελύτη και τους περιορισμούς που έθετε στη ζωή και στην τέχνη του, θυμίζω τους αρχαίους τραγουδιστές με την ειδική δίαιτα και τις ειδικές ασκήσεις κλπ. Κανένας μεθυσμένος νους δε θα συλλάβει την αλήθεια και κανένας καλλιτέχνης δεν θα εκφράσει την καθαρή ομορφιά, παρά τα ρεύματα που υπήρξαν στις τέχνες και τη στροφή καλλιτεχνών στο ποτό ή στα ναρκωτικά ( Οι Καταραμένοι Ποιητές που διάγουν τη ζωή τους έξω από τα κοινωνικά πλαίσια ή και ενάντια σε αυτά, κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών, η τρέλα, το έγκλημα, η βία, και γενικά κάθε μη αποδεκτή κοινωνική πράξη, όπως και ο πρόωρος θάνατος είναι τυπικά στοιχεία της βιογραφίας ενός καταραμένου ποιητή. Τυπικά παραδείγματα καταραμένων ποιητών υπήρξαν οι Σαρλ Μπωντλαίρ, Πωλ Βερλαίν καιΑρθούρος Ρεμπώ. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους κατέχει και ο πρόδρομος του Υπερρεαλισμού, Λωτρεαμόν.)

Η σωματική καθαρότητα λοιπόν, προπάντων η εσωτερική σωματική, είναι εν πολλοίς απαραίτητη για την καθαρή πνευματική σύλληψη και έκφραση του κόσμου.

Προχωρούμε στο λογικό τομέα. Το όργανο με το οποίο ο άνθρωπος σκέφτεται αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας και προβληματισμού στη φιλοσοφία. Ο Αριστοτέλης έθεσε τις βάσεις της λογικής με τις κατηγορίες και τις αρχές της νοήσεως, την αρχή της ταυτότητας, της μη αντίφασης, της του τρίτου ή μέσου αποκλείσεως, του αποχρώντος λόγου. Η όλη προσπάθεια της λογικής δεν είναι μόνο να συλλάβει τα λογικά όπλα του ανθρώπου με τα οποία θηρεύει και επεξεργάζεται τα αντικείμενα του νου αλλά και να ξεκαθαρίσει τα μη λογικά στοιχεία που εμπλέκονται στη λογική διαδικασία. Η μελέτη των σοφισμάτων, ιδιαίτερα η εμπλοκή τέταρτου όρου στους συλλογισμούς, βοήθησε να καθαριστούν τα όπλα για τον έλεγχο της λογικής διαδικασίας, ώστε ο άνθρωπος να χρησιμοποιήσει το λογικό του καθαρά. Η καλύτερη λύση που δόθηκε στο θέμα στα νεότερα χρόνια μπορεί να είναι του Καντ, που προσπάθησε να αποκαλύψει τα στοιχεία του καθαρού λόγου και αυτά βρίσκει πως είναι οι μορφές της εποπτείας, ο χώρος και ο χρόνος, οι κατηγορίες της ποσότητας ποιότητας κτλ και οι ιδέες. Εκτός όμως από τον καθαρό λόγο, το όργανο για τη σύλληψη της αλήθειας έπρεπε να καθαριστεί και η εικόνα που σχηματίζουμε για το αντικείμενο της έρευνας και αυτό άρχισε ο Σωκράτης με το τι εστί, και συνέχισε ο Πλάτων με τις ιδέες. Όσο καθαρότερη η ιδέα, τόσο πιο κοντά βρισκόμαστε στην επιστήμη, ειδ’ άλλως έχουμε γνώμες και δοξασίες, διαβαθμισμένη τη βεβαιότητα για την αλήθεια. Για το κριτήριο της αλήθεια και τη βεβαιότητα γι’ αυτήν διεξήχθη μεγάλη συζήτηση στη φιλοσοφία κατά τα μεταριστοτελικά χρόνια, με τους πλατωνικούς και τους Στωικούς να ερίζουν για το κριτήριο της αλήθειας με τους άλλους σύγχρονούς τους φιλοσόφους. Όταν λέμε καθαρότητα εδώ, εκτός της καθαρής λογικής, εννοούμε και την κάθαρση του επιστήμονα από κομματικές τοποθετήσεις, από συγγενικές ή φιλικές σχέσεις που μπορούν να επηρεάσουν το έργο του ή ακόμα από οικονομικές συναλλαγές που μετατρέπουν το επιστήμονα σε έμπορο. Ότι όμως η λογική δεν εργάζεται ποτέ μόνη κατάμονη, απόδειξη έχουμε πως τα πάντα συνεργούν στον αγώνα του επιστήμονα να συλλάβει την αλήθεια, γι’ αυτό και επιστήμονες βρίσκουν ομορφιά στις αλήθειες και επιτελούν ηθικό έργο με την προσήλωσή τους στην έρευνα, ή αντιτίθενται στην καταστροφική χρήση των ευρημάτων τους. Εκτός όμως από την καθαρότητα της λογικής, την καθαρότητα της ιδέας, τη βεβαιότητα για τη σύλληψη της αλήθειας, έχουμε να εξετάσουμε και την έκφραση της αλήθειας, κι αυτή πρέπει να είναι όσο πιο ακριβής και αντικειμενική, και μάλιστα να μπορεί να γνωσθεί και να κριθεί από τον άλλο, το συνάνθρωπο, γι’ αυτό και οι μεγαλύτερες αλήθειες εκφράζονται στη Φυσική επιστήμη με ένα μαθηματικό τύπο, σε γλώσσα κατανοητή στους φυσικούς όλου του κόσμου. Όσο γενικότερος ο τύπος της Φυσικής και περιεκτικότερος, τόσο πιο κοντά στην απόλυτη αλήθεια είναι, απόλυτη με την έννοια της μη εξαρτημένης από άλλα εκτός από την επιστημονική αλήθεια και περιεκτικής πολλών άλλων επί μέρους αληθειών. Το ίδιο ισχύει και στη Φιλοσοφία. Όσο πιο περιεκτική του κόσμου είναι η ιδέα, τόσο σημαντικότερη είναι. Επιβεβαιώνεται και πάλιν πως το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν, δηλαδή η σύλληψη και έκφραση της αλήθειας πρέπει να είναι πυκνή και κατανοητή. (σοφόν σαφές) Επαναλαμβάνεται και πάλι η συνεργασία σκέψης και γλώσσας για τη σύλληψη της αλήθειας και την έκφρασή της.

Στον ηθικό τομέα θα εξεταστεί η καθαρή βούληση ή η αγαθή βούληση και η προαίρεση η προτίμηση για το καλύτερο και δυσκολότερο και υψηλότερο, ή ο πρακτικός λόγος ως τον ονομάζει ο Καντ, ως κέντρο της ψυχής που αντιστοιχεί προς το νου- καθαρό λόγο ή θεωρητικό λόγο. Λέγοντας καθαρή βούληση εννούμε τη λογική θέληση να κάμουμε το καλό στον άλλο χωρίς να υπεισέλθει ούτε αίσθημα ούτε συναίσθημα, ούτε συγγένεια ούτε άλλο τι. Η καθαρή ψυχή να οδηγήσει στο να γίνει το καλό, η καθαρή θέληση του καλού να μας κατευθύνει.
Δεύτερο εξετάζεται το αντικείμενο της βούλησης- προαίρεσης που είναι η πράξη, και η βεβαιότητα της καθαρότητας της βούλησης, της πράξης και των μέσων με τα οποία θα πραχθεί. Γιατί για να είναι ηθική μια πράξη πρέπει και τα μέσα να είναι καθαρά όπως τα κίνητρα. Θυμηθείτε τον Θωμά Μπέκετ στο Φονικό στην Εκκλησιά του Έλιοτ πως ακόμα και το να γίνει άγιος τίθεται κάτω από το μικροσκόπιο. Γιατί θέλει να θυσιαστεί; Κι έρχονται οι πειρασμοί, για να εξετάσουν αν η ηθική πράξη γίνεται πράγματι από καθαρή ψυχή ή μήπως έχουν σ’ αυτήν εμφιλοχωρήσει ξένα στοιχεία. Ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Θα εξεταστεί δηλαδή αν ήταν πλήρως συνειδητή η πράξη. Η σκέψη για την πράξη, η βούληση, και η πράξη κάποτε αλληλοπλέκονται, με δοκιμή και πλάνη, όπως στη σύλληψη και έκφραση της αλήθειας, όπου αποδεχτήκαμε τη συνεργασία λογικής και γλώσσας.
Τρίτο θα εξεταστεί η ίδια η πράξη τετελεσμένη και τα αποτελέσματά της στον συνάνθρωπο, όπως αντίστοιχα έχουμε την ανακοίνωση της αλήθειας στον άλλο. ‘Οπως στη Φυσική - για παράδειγμα -ένας μαθηματικός τύπος γενικότατος και σε γλώσσα κατανοητή στους φυσικούς εκφράζει μια μεγάλη και καθαρή επιστημονική αλήθεια, έτσι και ο Καντ όταν προσπάθησε να εκφράσει την κατηγορική προσταγή του την διατύπωσε γενικότατα και περιεκτικότατα. Θυμίζω πως κατά Καντ η κατηγορική προσταγή (κατηγορική, καθαρή, ανεξάρτητη, απόλυτη) διατυπώνεται απλούστατα, για παράδειγμα: « Πράττε έτσι ώστε να χρησιμοποιείς την ανθρωπότητα τόσο στο πρόσωπό σου όσο και στο πρόσωπο κάθε άλλου ανθρώπου, πάντα ταυτόχρονα ως σκοπό και ποτέ μόνο ως μέσο.»

Και από εδώ μπορούμε να συμπεράνουμε πως όσο πιο γενικά, όσο πιο καθαρά διατυπώνουμε κάτι, τόσο πιο κοντά στην καθαρότητα και στον άνθρωπο γενικά είμαστε.

Από τα αποτελέσματα για τον πράξαντα και τον δεχθέντα την πράξη θα κρίνουμε, όπως από την έκφραση των λόγων κρίνουμε την αλήθεια. Τα αποτελέσματα θα μας οδηγήσουν στο να κρίνουμε όσο περισσότερο εμβαθύνοντας στην καρδιά της πράξης, που είναι η καθαρή ψυχή και στην οποία, ως κριτές, δεν μπορούμε με βεβαιότητα να φτάσουμε.
===
Στον αισθητικό τομέα πρώτο θεωρείται το καθαρό συναίσθημα, η καθαρή συγκίνηση, που θα εκφραστεί εικονικά
δεύτερο το έργο τέχνης ως ιδέα και ο αγώνας με το χαρτί, την παρτιτούρα, τον πίνακα, ώσπου να ξεκαθαρίσει και να εκφραστεί η ιδέα ως πραγματοποιημένο έργο.
(Εδώ σημειώνονται και διπλές εκφράσεις του έργου, 0η μια έκφραση η άλλη ερμηνεία- έστω στη μουσική ή στο θέατρο, ένα το κείμενο και η μουσική γραφή και άλλο η εκτέλεση από το μουσικό ή τον ηθοποιό, οπότε έχουμε κάτι παρόμοιο με το τρίτον από της αληθείας, όπως λέει ο Πλάτων για τα έργα τέχνης.)
τρίτο η κρίση του έργου από τους θεατές, ακροατές, αναγνώστες κτλ. (ειδικούς)
Το δυσκολότερο στη σύλληψη και κατανόηση είναι η καθαρότητα του συναισθήματος. Αν όμως ο καθένας δεν είναι σε θέση να συλλάβει το καθαρό συναίσθημα, ευτυχώς υπάρχουν οι καλλιτέχνες που το εξέφρασαν και μας βοηθούν από την έκφραση να κατανοήσουμε τι σημαίνει καθαρό συναίσθημα. Τα παραδείγματα τα παίρνω από τη λογοτεχνία. Πρώτον θυμίζω τον Όμηρο, που απέδωσε ολοκάθαρα την οργή του Απόλλωνα, με την εικόνα του θεού να κατεβαίνει από τον Όλυμπο και να ρίχνει έπειτα τα βέλη του εναντίον των Αχαιών. Το απόσπασμα είναι καθαρή απόδοση ενός καθαρού, θεϊκού θυμού.
Ὣς ἔφατ᾿ εὐχόμενος, τοῦ δ᾿ ἔκλυε Φοῖϐος Ἀπόλλων,
βῆ δὲ κατ᾿ Οὐλύμποιο καρήνων χωόμενος κῆρ,
τόξ᾿ ὤμοισιν ἔχων ἀμφηρεφέα τε φαρέτρην·
ἔκλαγξαν δ᾿ ἄρ᾿ ὀϊστοὶ ἐπ᾿ ὤμων χωομένοιο,
αὐτοῦ κινηθέντος· ὃ δ᾿ ἤϊε νυκτὶ ἐοικώς.
ἕζετ᾿ ἔπειτ᾿ ἀπάνευθε νεῶν, μετὰ δ᾿ ἰὸν ἕηκε·
δεινὴ δὲ κλαγγὴ γένετ᾿ ἀργυρέοιο βιοῖο·
οὐρῆας μὲν πρῶτον ἐπῴχετο καὶ κύνας ἀργούς,
50 αὐτὰρ ἔπειτ᾿ αὐτοῖσι βέλος ἐχεπευκὲς ἐφιεὶς
βάλλ᾿· αἰεὶ δὲ πυραὶ νεκύων καίοντο θαμειαί. (κάθαρση)

Μια μεγάλη πίκρα εκφράζεται με το δημοτικό τραγούδι «Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο, η ξενιτιά σε χαίρεται, κι εγώ χω τον καημό σου. Τι να σου στείλω, ξένε μου, τι να σου προβοδίσω; Μήλο αν σου στείλω σέπεται, τριαντάφυλλο μαδιέται, σταφύλι ξεραγκιάζεται, κυδώνι μαραγκιάζει. Να στείλω με τα δάκρυα μαντήλι μουσκεμένο, τα δάκρυα είναι καυτερά, και καίνε το μαντήλι.
Τι να σου στείλω, ξένε μου, τι να σου προβοδίσω;».
ή η έκφραση της μεγαλύτερης ανθρώπινης πίκρας για το θάνατο παιδιού
«Εχτές προχτές τον είδαμε στην άμμον ξαπλωμένον/ κι είχε την άμμον πάπλωμα, τη μαύρη γη σεντόνι/ τα χοχλακούδια τού γιαλού τα είχε προσκεφάλι./ Άσπρα πουλιά τον τρώγανε, μαύρα τον τριγυρίζαν. / Κι ένα πουλί, καλό πουλί, κάθεται και δεν τρώγει./ – Φάγε και συ, καλό πουλί, π’ ανδρειωμένου πλάτη/ να θρέψεις πήχυν το φτερό, πήχυν τ’ απανωφτέρι/ να γράψω στη φτερούγα σου δυο λόγια πικραμένα./ Το ’να να πας της μάνας μου, τ’ άλλο τής αδερφής μου/ να το διαβάζει η μάνα μου, να κλαίγει η αδερφή μου/ να το διαβάζει η αδερφή, να κλαίγει ο αδερφός μου».

Εν τέλει, το καθαρό συναίσθημα εκφράζεται με την καθαρότητα των εικόνων, αλλά και πρέπει να συλλάβει κανείς την έννοια της καθαρότητας του συναισθήματος για να καταλάβει τι σημαίνει καθαρή έκφραση συναισθήματος, οπότε και πάλι πρωταρχικό είναι η σύλληψη του καθαρού συναισθήματος ως πνευματικού γεγονότος, και όχι ως νευρικού ή άλλου πάθους του ανθρώπου. Καθαρό συναίσθημα είναι η πιο εξευγενισμένη μορφή του συναισθήματος και η πιο καθαρή καλλιτεχνική του έκφραση. (καθαρότητα χρωμάτων, σχημάτων, γραμμών, ήχων)
Και πάλι εδώ στην τέχνη ισχύει ό,τι λέχθηκε για την επιστημονική αλήθεια, όσο πιο γενική και όσο πιο αντικειμενική και όσο πιο κατανοητή. Ό, τι λέχθηκε για τη γενικότητα της κατηγορικής προσταγής του Καντ. Τα αυτά ισχύουν και για το έργο τέχνης. Η καθαρότητα του συναισθήματος, η καθαρότητα της σύλληψης, η καθαρότητα της έκφρασης μπορούν να θεωρηθούν ως κριτήρια του έργου τέχνης.
Στην ποίηση γι’ αυτή την καθαρότητα, που συμπίπτει ηθικά με την αθωότητα, εργάστηκε ο Ελύτης. «Μακριά χτυπούν καμπάνες από κρύσταλλο», που μας μεταθέτουν και στους καθαρούς ήχους του πιάνου και του βιολιού. Και ας μη ξεχνούμε ολόκληρο ποιητικό κίνημα με την επωνυμία «καθαρή ποίηση».
Τα πιο πάνω ως τώρα επιβεβαιώνουν πως οι δυνάμεις της ψυχής και του σώματος συνεργάζονται για να επιτευχθεί το ποθούμενο αποτέλεσμα, και η απομόνωση του καθενός δεν είναι παρά προσπάθεια να μελετηθεί το καθένα χωριστά όσο το δυνατό καλύτερα. Είναι οι αναγκαίες αντιφάσεις. Ενώ γίνεται προσπάθεια συνένωσης σώματος και ψυχής και των δυνάμεών της να είναι απαραίτητη η διαίρεση και η απομόνωση κάθε δυνάμεως, για να φανούν τα κοινά και ενοποιά στοιχεία, αν και ο Βιτκενστάιν με τη γλώσσα και τη λογική μας έλυσε το πρόβλημα του χωρισμού τους ενώνοντας και αποδεικνύοντας τη συνένωση, κάτι που ξεπέρασε τη διάκριση σώματος και ψυχής που εισήγαγε και πάλι στα νεότερα χρόνια ο Ντεκάρτ.

Ο θρησκευτικός τομέας είναι και ο έχων τις περισσότερες αναφορές στην καθαρή ψυχή και καρδία, από τον καιρό του Δαβίδ με τον πεντηκοστό ψαλμό, «καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός και πνεύμα ευθές εγκαίνισον εν τοις εγκάτοις μου», ως το ευαγγελικό «μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψονται». Αν ο Θεός είναι ο εντός ημών, ο λόγος, η ηθικότητα, η συνείδηση ως φωνή του Θεού, το δαιμόνιο -κατά κάποια συγγένεια- του Σωκράτη, τότε, η καθαρή διάνοια, το καθαρό συναίσθημα, η καθαρή ηθική βούληση του αγαθού είναι ο ίδιος ο Θεός εντός μας. Έτσι καθαίροντας και φτάνοντας στο ύψιστο και καθαρό «τι» πλησιάζουμε το τέλειο, (το τέλος και ο σκοπός ) το σκοπό της ύπαρξης εδώ στη γη, για να συνεχίσουμε την πορεία μετά θάνατον ως ψυχή, που απώτερο τέρμα της είναι η ένωση με το Θεό. «Φως ο Πατήρ φως ο Λόγος φως και το άγιον Πνεύμα», άρα η καθαρότητα του φωτός αυτή μας ελκύει, όντας οι ίδιοι φωτισμένοι κατά δύναμη ή κατά χάρη. Η κάθαρση είναι η αποκάλυψη, το κεκρυμμένο είναι το εντός ημών και ο αγώνας στη ζωή είναι να φτάσουμε το βάθος του είναι μας, να το αποκαλύψουμε, άρα να επανέλθουμε στη ρίζα μας, σ’ αυτό που είναι κοινό σε όλους τους ανθρώπους αλλά και σε όλα τα όντα, στην ένωση με το παν και το τα πάντα ένα, η αρχή και το τέλος ενώνονται, ο όφις που τρώει την ουρά του ως αρχέτυπος επιβεβαιούται, το αρχαίον κάλλος αναμορφώνεται, αναμορφώνεται ο άνθρωπος, «γένοιο οίος έσσί μαθών», ξαναγίνεται συνειδητά αυτό που ήταν. Όπως λέει ο Ελύτης
«Και αυτός αλήθεια που ήμουνα Ο πολλούς αιώνες πριν Ο ακόμη χλωρός μες στη φωτιά Ο άκοπος απ' τον ουρανό ίδια η μνήμη γινάμενη παρόν
"Εντολή σου, είπε, αυτός ο κόσμος και γραμμένος μες στα σπλάχνα σου είναι
Διάβασε και προσπάθησε και πολέμησε" είπε "Ο καθείς με τα όπλα του" είπε
"Βλέπεις, είπε, είναι οι Άλλοι και δεν γίνεται Αυτοί χωρίς Εσένα και δε γίνεται μ' Αυτούς χωρίς, Εσύ Βλέπεις, είπε, είναι οι Άλλοι και ανάγκη πάσα να τους αντικρύσεις η μορφή σου αν θέλεις ανεξάλειπτη να 'ναι και να μείνει αυτή. Αν αλήθεια κρατήσεις και τους αντικρύσεις, είπε η ζωή σου θ' αποκτήσει αιχμή και θα οδηγήσεις, είπε Ο καθείς με τα όπλα του, είπε Και αυτός αλήθεια που ήμουνα. Ο πολλούς αιώνες πριν. Ο ακόμη χλωρός μες στη φωτιά. Ο άκοπος απ' τον ουρανό. Πέρασε μέσα μου Έγινε αυτός που είμαι.»
Ξαναβρίσκει έτσι με τη συνειδητοποίηση ο άνθρωπος τον εαυτό του και γίνεται αυτός που γεννήθηκε να είναι, ο άνθρωπος ως εκπρόσωπος του ανθρωπίνου γένους, ο επί γης θεός κατ΄ εικόνα και ομοίωση.
Έτσι φιλοσοφία και θρησκεία ανακαλύπτονται ως ενότητα, και μάλιστα ο ρόλος της θρησκείας ως αρχαιότερης -και των μύθων- λαμβάνουν τη σημασία και αξία τους, γιατί περιέχουν τα αιώνια ερωτήματα του ανθρώπου και απαντούν και οι δύο στα ερωτήματα καθεμιά με τον τρόπο της, αλλά δίνουν τις ίδιες απαντήσεις, ιδιαίτερα στο θέμα της καθαρότητας και της επιστροφής του ανθρώπου στον εαυτό του, στο όλον και στο παν, και έτσι ενώνεται ύλη και πνεύμα, ζωή και θάνατος, παρελθόν, παρόν και μέλλον, με μια ζωή η οποία δεν είναι τίποτε άλλο παρά συνειδητοποίηση του μοναδικού εντός μας και της ενότητάς μας με τον κόσμο.
Η καθαρότητα όμως της ψυχής θεωρήθηκε εδώ ως η μέριμνα του ανθρώπου στον παρόντα και στον μέλλοντα κόσμο. Η ψυχή συνεχίζει την πορεία της ως να ενωθεί με το θείο και τότε, τέλος των πάντων, η ενότης μέ το Θεό. Αυτή την ενότητα μέσα στο Θεό εξέφρασαν από αυτό τον κόσμο οι μυστικοί με το θεϊκό τους έρωτα. Αλλά και ο Σωκράτης ή ο Πλάτων –καλύτερα- στο Φαίδωνα δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να μας περιγράφει αυτή την πορεία της ψυχής στην τελείωση.
Η καθαρότητα μπορεί να συνεχίσει να απασχολεί σε διάφορες άλλες πτυχές της ζωής, στην πολιτική ζωή ως καθαρότητα στόχων, σκοπού, έκφρασης πολιτικού λόγου, στην κοινωνική ζωή ως ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις, στην παιδεία και εκπαίδευση ως σκοπός της παιδείας η καθαρότητα σε όλες τις πτυχές της ζωής, ως κέντρο του εκπαιδευτικού συστήματος, στην οικονομική ζωή ως καθαρότητα λογαριασμών και δοσοληψιών, στον ψυχολογικό τομέα ως ειλικρίνεια (=καθαρότητα) συναισθημάτων, καθαρότητα και έκφρασή τους, χωρίς συγχύσεις και κόμπλεξ.
*
Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα που πρέπει επίσης να μας απασχολήσει είναι τα κριτήρια και τα μέτρα της καθαρότητας. Για τη φύση ήδη υπάρχουν, αφού μετριέται η ρύπανση, ο ατμοσφαιρικός αέρας και τα περιεχόμενά του, η καθαρότητα των νερών, των θαλασσών κτλ. Το ίδιο ίσως και βιολογικά, εσωτερικά σωματικά, τα διάφορα στοιχεία στο αίμα, χοληστερόλη κτλ.
Ακόμα στο λόγο μετριέται ο βαθμός δυσκολίας ενός κειμένου με το ποσόν των άγνωστων λέξεων, η γνησιότητα των κειμένων, ακόμα η καθαρότητα ενός ποιητικού κειμένου απαλλαγμένου από πεζολογικά στοιχεία, ίσως η καθαρότητα των ήχων των οργάνων μιας μουσικής συμφωνίας, είμαστε όμως ακόμα μακριά από την κατάταξη των έργων τέχνης, με βάση την καθαρότητα.
Άλλο που πρέπει να μας απασχολήσει είναι η ιεράρχηση της καθαρότητας στις διάφορες πτυχές της.
Και η παράθεση της έννοιας της καθαρότητας στους διάφορους συγγραφείς.
Εδώ όμως πρέπει να σταματήσουμε. Χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμα.

Αυτή όμως είναι η σχεδία που φτιάξαμε, για να διαπλεύσουμε το βίο.

Κυριακή 13 Νοεμβρίου 2011

Η ερώτηση "τι εστί;"

Η ερώτηση «τι εστί;»
του Στέλιου Παπαντωνίου

Δεν είμαστε αιθεροβάμονες, στη γη πατούμε, και περιμέναμε κάποτε, στωικά, να’ ρθει η μέρα να συζητήσουν οι ταγοί μας τι είναι «διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία», γιατί με τα τόσα μαλάματα, λέει κι ο ποιητής, άλλαξε το πρόσωπό της και δεν γνωρίζουμε για ποιο πράγμα συζητούμε με το σύνοικο στοιχείο. Ύστερα από τόσες ανακοινώσεις του κυβερνώντος κόμματος περί «διζωνικής δικοινοτικής» (και την εκφράζει μ’ ένα τέτοιο καμάρι σαν να πρόκειται για την απελευθέρωση του λαού μας από τον τουρκικό ζυγό) κι ύστερα από τόσα διλήμματα που μας θέτουν οι γραφιάδες έμμισθοι του κόμματος, «ή διζωνική δικοινοτική ή ένα αμιγές ελληνοκυπριακό κρατίδιο, ή την ένωση της πατρίδας μας ή τη διχοτόμηση», και τα λεν με τόση βεβαιότητα πως ξέρουν δήθεν για ποιο πράγμα μιλούν, ώστε όλοι εμείς οι αδαείς να μένουμε ενεοί, κοινώς χάσκοντες, ήρθε η ώρα να απαντήσουν στο σωκρατικό ερώτημα «τι εστί διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία».

Καιρός λοιπόν να συζητηθεί το περιεχόμενο της λύσης, αλλά και να ζητηθεί να λογοδοτήσει ο υπεύθυνος που ανέλαβε να συζητεί χωρίς να έχουν οι άλλοι, που είναι κι η πλειοψηφία των πολιτικών, ακριβή γνώση του τι είναι, ποια είναι η ουσία, η πραγματική και όχι η καμουφλαρισμένη, αυτής της ομοσπονδίας. Γιατί από τη μια παρουσιάζεται ο κύριος Έρογλου να δίνει τη δική του ερμηνεία των δύο συνιστώντων κρατιδίων και της παρθενογένεσης, ενώ ο δικός μας- μέσω του εκπροσώπου του- να μας λέει ανάμεσα στα άλλα συγχυστικά και το «σύμφωνα με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ», την ώρα που ο εκπρόσωπος του ΟΗΕ στις συνομιλίες έχει ήδη αποδείξει πως ούτε σύμφωνος με τα ψηφίσματα είναι, ούτε αντικειμενικός, ούτε για δίκαιη λύση ενδιαφέρεται κι όμως αφήνεται από μας ανενόχλητος.
Όταν ξεκινούσε αυτός ο γύρος των συνομιλιών και όλοι ήταν βέβαιοι πως σε λίγο θα λυθεί το πρόβλημα, γιατί οι δύο σύντροφοι, Χριστόφιας και Ταλάτ, θα τα έβρισκαν μ’ ένα καφεδάκι, όταν καλούνταν οι μητέρες πατρίδες να παραμερίσουν μπροστά στις «κυπριακής ιδιοκτησίας συνομιλίες», δεν περνούσε από το μυαλό του εκπροσώπου μας πως όλα αυτά είναι θεατρικά; Νόμιζε πως ο Ταλάτ ως ανεξάρτητος συνομιλητής θα εγκατέλειπε την Τουρκία και θα τον συντρόφιαζε; Απόληξη: ο δικός μας εγκατέλειψε την Ελλάδα κι έτσι πάλι μείναμε μόνοι στ’ αγκάθια. Η Τουρκία όχι μόνο βρίσκεται παρούσα αλλά σπρώχνει χεροπόδαρα κι αλωνίζει στις συνομιλίες και στο εξωτερικό, ενώ η Ελλάδα «κουρταλεί τις θύρες της χρείας», κατά το Σολωμικό. Εμείς υποσχόμαστε να μοιράσουμε και τον πλούτο στο νότο, δεν τους φτάνει που μας έφαγαν τις θάλασσες και τις παραλίες στο βορρά, κι αγωνιζόμαστε παγκόσμια να πείσουμε πως όλα τα μοιράζουμε με το σύνοικο στοιχείο. Αλλά ποιο το ελάχιστο σύνοικο, πόσοι οι εναπομείναντες τουρκοκύπριοι, πόσοι οι έποικοι, πόσοι οι στρατιώτες; Με τους κατακτητές μας θα γίνουμε αδελφοποιτοί;
Ο κόσμος αγωνιά και το διαλαλεί, το κυβερνών κόμμα δεν συνειδητοποιεί τη μοναξιά του ή δεν το αφήνουν οι θεσιθήρες, οι παπαγάλοι δεν σκέφτονται και νομίζουν πως μιλούν, μας οδήγησαν στο χείλος του γκρεμού σ’ όλους σχεδόν τους τομείς, και μένει το αέριο, αλλά κι αυτό έγινε επιχείρημα για να μην ανέλθουν άλλοι δημοκρατικά στην εξουσία: «Θέλουν την εξουσία γιατί μυρίστηκαν τεράστια κέρδη». Ας τα αναλάβουν οι νυν κυβερνώντες που ξέρουν να φτιάχνουν δίκαιες κοινωνίες, κι ας μας δώσουν εμάς την ελευθερία μας, την επιστροφή στα σπίτια μας, την αποκατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, χωρίς ουρές και φιοριτούρες. Μπορούν; Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν και διά το αέριον!

Τετάρτη 2 Νοεμβρίου 2011

Εμείς που δεν κάνουμε δηλώσεις

Εμείς που δεν κάνουμε δηλώσεις
του Στέλιου Παπαντωνίου

Εμείς που δεν κάνουμε δηλώσεις είμαστε οι απλοί πολίτες που δεν ανήκουμε σε κομματικές παρατάξεις, δεν μας σέρνουν ούτε από τη μύτη ούτε από τη γραβάτα, παρακολουθούμε όμως τις εξελίξεις, περιμένουμε εδώ και σαράντα σχεδόν χρόνια ν’ ακούσουμε καμιά καλή είδηση, να γίνει ένα βήμα προόδου στο κυπριακό, στις συνομιλίες, στις θέσεις που η κάθε πλευρά υποστηρίζει, κι αυτό που εισπράττουμε στέφεται με απογοήτευση και πικρία. Όνειρα δε βλέπουμε ούτε στον ύπνο, οι άσπρες μέρες συγνεφιάζουν, κι η απαραίτητη καθαρότητα στο νου, στο στόχο, στα μέσα επίτευξής του, στις ανακοινώσεις μας για τους στόχους όλο και γκριζαίνει.
Ξεχάσαμε το δεν ξεχνώ, το σβήνουμε κι από τους τοίχους, τα τελευταία απομεινάρια της μνήμης γέμισαν αγκάθια, πειράζουν τους κυβερνώντες, ούτε κι οι ίδιοι δε λένε τίποτε για Κερύνεια κι Αμμόχωστο, για επιστροφή προσφύγων, και διαλαλούν την πραμάτεια της διζωνικής δικοινοτικής, είναι από το 1977, λένε, που τη δεχτήκαμε, κι ύστερα από τόσα χρόνια, τόσα φυλλάδια κυβερνητικά που κυκλοφόρησαν να μας εξηγήσουν τι είναι αυτό, κι όλοι στο εξωτερικό το πιπιλίζουν, εμείς εδώ δεν το κατανοήσαμε, δεν το χωνέψαμε, είμαστε έτοιμοι να το απορρίψουμε και πάλι, γιατί μυρίζει προσωπείο διχοτόμησης, καταπάτηση των δικαιωμάτων μας, υποταγή με άλλα λόγια στους Τούρκους.
Πολλοί πολίτες επιβεβαιώνουν καθημερινά πως ορθά αρνήθηκαν τη λύση την επονομαζόμενη Ανάν, τώρα με την ΑΟΖ και τα αέρια, κι είναι ξεκαθαρισμένο μέσα τους πως χωρίς σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων λύση αποδεκτή δε γίνεται.
Ένας λαός που βρίσκεται στην κατάστασή μας, διακυβεύεται δηλαδή η ίδια η ύπαρξή του, χρειάζεται να’ χει μυαλό καθαρό, καθαρούς στόχους, ξεκαθαρισμένα τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει, να συλλαμβάνουν οι ταγοί και να μεταδίνουν με κρυστάλλινο λόγο τα βήματα που πρέπει να γίνουν ή τις θυσίες που χρειάζεται να κάνουμε για να επιτύχουμε το καλύτερο, τη σωτηρία της πατρίδας, την ελευθερία των πολιτών της, την πνευματική τους ανάπτυξη και ευημερία.
Το καθαρό μυαλό όμως σήμερα σπανίζει, γιατί φρόντισαν οι κυβερνώντες μέσω της εκπαίδευσης ιδιαίτερα και μέσω των φερεφώνων τους να συγχύσουν τον κόσμο, με τα ιδεολογήματα και τις φρούδες ελπίδες τους πως θα τα’ βρισκαν ευκολότατα με τον Ταλάτ και τους τουρκοκύπριους αδελφούς τους. Η ιδέα της απελευθέρωσης, της επανατοποθέτησης στη σωστή βάση, του καθαρού στόχου, δέχτηκε τόσες συγχυστικές ασάφειες, που θόλωσε κι αυτή. Όσο για τα μέσα και τις διαδικασίες, ακόμα και στη προχτεσινή σύσκεψη φάνηκε πως αντί για τριμερή είχαμε αλλαγή σε εκ τους σύνεγγυς συνομιλίες, ζόφος και στη διαδικασία- κάτι τρέχει στα γύφτικα- μπορεί να πει κανείς.
Μεγάλα ζητήματα, για ποιο λαό γίνεται λόγος στις συνομιλίες, για ποιο έδαφος, για ποια κυβέρνηση, και προπάντων για ποια αποκατάσταση δικαιωμάτων των νόμιμων πολιτών γίνεται λόγος; Αυτά δεν τέθηκαν στο τραπέζι, τα αποφεύγει η άλλη πλευρά, κι ο κύριος Γενικός Γραμματέας παρακάθεται στο τραπέζι στο πρόγευμα, σ’ ένα γεύμα, σ΄ ένα δείπνο, ενώ ο εξ Αυστραλίας συνεχίζει να αλωνίζει και να ετοιμάζει το αγγελτήριο της κηδείας μας.
Αν οι κυβερνώντες είναι αναγκασμένοι να παίζουν το θεατρικό τους, εκείνη όλη η πληθώρα των πολιτών που είπε το μεγάλο Όχι, εκείνοι όλοι οι απογοητευμένοι, εξεγερμένοι, αγανακτισμένοι είναι καιρός να ξανανάψουν τη φωτιά, γιατί η παγωνιά έρχεται μέσα στο Γενάρη. Ως τότε ας ξαναδούν το πρόβλημα οι ιθύνοντες με καθαρό νου, ας ξεκαθαρίσουν το στόχο, τα διάφανα μέσα, κι ας μιλήσουν με κρυστάλλινο λόγο στο λαό, μην έρθουν όλα ανάποδα.

Κυριακή 23 Οκτωβρίου 2011

Η αναγνώριση των ψευδο-

Η αναγνώριση των ψευδο-
Του Στέλιου Παπαντωνίου
Καλά αυτοί να προσπαθούν να μας αποδείξουν πως έχουν κράτος, να έχουν μιάνει τον Πενταδάχτυλο με τις σημαίες και τα μπαϊράκια τους, με τις επιγραφές και τα φωσάκια τους, εμείς όμως; Είναι ανάγκη να είμαστε συνεργοί στα ανοσιουργήματά τους, να τους συμπαραστεκόμαστε, να ανεχόμαστε τις ταυτότητες και τα έγγραφά τους, ενώ διαλαλούμε πως πρόκειται για ψευδοκράτος, ψευδοπρωθυπουργό, ψευδοϋπουργούς και άλλα ψευδο-;
Κι αν είναι ψευδο- με ποια λογική δεχόμαστε τις ταυτότητες του ψευδοκράτους για να εισέρχονται στις ελεύθερες περιοχές οι τουρκοκύπριοι; Ή συνηθίσαμε με τα’ αυτοκίνητα, τώρα να συνηθίσουμε και με τις ταυτότητες, να μας γίνει βίωμα και μάθημα πως υπάρχει το ψευδοκράτος κι ας το χωνέψουμε οι αχώνευτοι! Επειδή διαμαρτυρήθηκαν οι οργανώσεις τους, υποχωρήσαμε; Μήπως μας ανάγκασε καμιά ευρωπαϊκή επιτροπή να ανακρούσουμε πρύμνα;
Πόση επίσημη παρανομία υπάρχει με βάση τον όρκο που δίνει ο υπουργός: «Διαβεβαιώ επισήμως πίστιν και σεβασμόν εις το σύνταγμα και τους συνάδοντας αυτώ νόμους και εις την διατήρησιν της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητος της Δημοκρατίας της Κύπρου.»
Το να δεχόμαστε τις ταυτότητες του ψευδοκράτους δηλώνει πίστη στο σύνταγμα, συνάδει προς τους νόμους, συντελεί στη διατήρηση της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας; Αν η ενέργεια να δεχόμαστε κάθε πλαστό έγγραφο μιας ανύπαρκτης οντότητας γενικευθεί , σημαίνει πως κάθε πλαστό έγγραφο θεωρείται γνήσιο στην Κυπριακή Δημοκρατία, εκτός αν διά νόμου τα πλαστά έγγραφα των τουρκοκυπρίων θεωρούνται νόμιμα και έγκυρα, οπότε ανοίγουμε μόνοι μας τον τάφο μας και θάβουμε το ίδιο το κράτος μας.
Τα πράγματα είναι απλά, όπως πρέπει να είναι. Το επόμενο βήμα πρέπει να το κάμει ο γενικός εισαγγελέας. Αν υπάρχει επίσημη παρανομία να αποκατασταθεί το δίκαιο και νόμιμο. Εμείς απλώς παίρνουμε διδάγματα από τους κυβερνώντες , και τα διδάγματα δεν είναι καθόλου ορθά. Μάλλον τη διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας προμηνύουν.

Τρίτη 18 Οκτωβρίου 2011

Οι συναυλίες του Νέρωνα

Οι συναυλίες του Νέρωνα

του Στέλιου Παπαντωνίου

Καλά την είχε τότε ο Σεφέρης την ευκαιρία, να πάει στο Σούνιο, μέρα του Ευαγγελισμού, να εμπνευστεί από τους ασπαλάθους. Εμείς εδώ, να διαβάζουμε στις εφημερίδες ανακοινώσεις των καλλιτεχνών, αοιδών και τραγουδοποιών, διδάγματα περί δημοκρατίας και άλλα ηχηρά παρόμοια, μακριά από κομματική μέριμνα και καθοδήγηση, ενώ οι ασπάλαθοι φυλλορροούν ήδη, φθινόπωρο καιρό. Αλλά, πάλι με την άνοιξη, λέει κι ο ποιητής, αναμιμνησκόμενος και υπονοώντας δημοτικά τραγούδια για λευτεριά και ραγιάδες.
-Τι μπορεί να μου θύμισε το Νέρωνα εκείνο, λέω εγώ. Μια σελίδα στο βιβλίο του Νίκου Ζανόπουλου Η Μουσική στον Ελληνορωμαϊκό Κόσμο Από τον 3ο π.Χ. ως τα τέλη του 1ου μ.Χ. αιώνα. Το βράδυ βρήκα την περικοπή: "Ο νεαρός Νέρων είχε την ιδέα πως ήταν μεγάλος ποιητής, μεγάλος τραγωδός, μεγάλος αρματοδρόμος, μεγάλος παλαιστής και προπαντός μεγάλος τραγουδιστής…Διεκδικούσε το στεφάνι στους δημόσιους αγώνες με κάθε μέσο, με τη φοβέρα, με τη δωροδοκία και την οργανωμένη μισθωτή κλάκα. Πέντε χιλιάδες χειροδύναμοι πληβείοι είχαν εκπαιδευτεί από ειδικούς οργανωτές της κλάκας που είχαν έλθει γι’ αυτό το σκοπό από την Αλεξάνδρεια, για να χειροκροτούν. Αυτοί όλοι σκορπίζονταν στο θέατρο, για να δίνουν το σύνθημα των χειροκροτημάτων σε ορισμένα από τα πριν, σημεία της παράστασης, και ο ρυθμός των χειροκροτημάτων ήταν ανάλογος με την περίσταση.»
Όπως συμπεραίνει ο Νίκος Ζανόπουλος, «Όλα αυτά δείχνουν ένα πολιτισμό χαμηλού επιπέδου, όπου η ανθρώπινη συνείδηση δεν έχει ακόμη ξεπεράσει την επίδειξη και τη δημιουργία ψεύτικης εξωτερικής εντύπωσης. Αντί να επιδιώκεται η ικανοποίηση με την εσωτέραν εξύψωση, υπάρχει η συνεχής προσπάθεια της επιβολής του εγώ πάνω στους άλλους. Λείπει η αγάπη προς τη δικαιοσύνη και αλήθεια. Δεν αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα του καθενός, όσον αφορά τη συνδρομή του στην αρμονία του συνόλου. Δε θέλει ή αδυνατεί ο ένας καλλιτέχνης να παραδεχτεί ανοιχτά και ειλικρινά την αξία και τις αρετές ενός άλλου συναδέλφου του, κάτι που παρατηρείται σε πολιτισμούς που περνούν το ίδιο στάδιο με το ρωμαϊκό. Η τέχνη χάνει τη σοβαρότητά της και γίνεται φτηνό θέαμα.» Αυτά είκοσι αιώνες πριν.
Αν υπάρχει ομοιότητα με την εποχή μας ας κρίνει ο αναγνώστης, που καλείται να απαντήσει και στο ερώτημα: Πού και σε ποιον αιώνα ζούμε;

Τρίτη 4 Οκτωβρίου 2011

Ο Επιμηθέας, Δεσμώτης στον Προεδρικό Καύκασο

Ο Επιμηθέας, Δεσμώτης στον προεδρικό Καύκασο
Του Στέλιου Παπαντωνίου
Η σκηνή στον προεδρικό Καύκασο όπου είναι δεμένος αδυνατώντας να ξεφύγει από τη θέση του ο Επιμηθέας. Ο χορός των υπουργών ή των υπηρετών παντός τύπου και των παρα-ϋπηρετών συμπαρίσταται στο δεμένο στο θώκο αντιήρωα. Ο Πολυ- αετός έρχεται και του κατατρώει τα σπλάχνα. Ο αντιήρωας μονολογεί :
Οϊμέ! Ω ήλιε που σκοτείνιασες εκείνη την ημέρα και γέλιο των κυμάτων που μετατράπηκες σε κλάμα, ω αχάριστοι αδελφοί μου τουρκοκύπριοι, τόσα που σας δώρισα, και με το τσουβάλι οι προσφορές και με τα καλάθια τα κανίσκια, και μ’ αφήνετε μόνο στον προεδρικό Καύκασο, δεσμώτη. Κι ασύνετα λησμονείτε την εκ περιτροπής προεδρία, τους τούρκους έποικους με τις χιλιάδες που σας άφησα να ριζώσουν , να πληθυνθείτε ως η άμμος της θάλασσας , να καταλάβετε ολόκληρο το νησί, σαν τις κουνέλλες που γεννάτε, όπως σας άφησε παραγγελιά με τους ηγεμονικούς του λόγους ο θείος Ερντογάν. Αλοί και τρισαλοί! Τόσες συνομιλίες , τόσοι καφέδες με τον Ταλάτ στην άβυσσο χυθήκαν, τόσες ελπίδες για τα Νόμπελ της ειρήνης, τόσα κοφίνια τα δώρα μου σε σας τους αδελφούς μου, διζωνική δικοινοτική, Κερύνεια, Καρπασία, διπλάσια του πληθυσμού σας ποσοστά της γης, πολλαπλάσιες ακτογραμμές να χαίρεστε τη θάλασσα , εσείς οι γεωργοί και κτηνοτρόφοι.
Και τώρα ακόμα, στον ίδιο τον ΟΗΕ σας τα’ ταξα τα φρεσκοβγαλμένα αέριά μας στη θάλασσα του νότου. Κοινωνικές ασφαλίσεις ταχυδρομικά στα σπίτια των ρωμιών που κατοικοεδρεύετε, στα νοσηλευτήρια μπαινοβγαίνετε , τα φάρμακα τσουβάλι, και τώρα αχάριστη γενιά, μ’ αφήνετε απροστάτευτο στη δυστυχία μου να βρίσκομαι ανάμεσα στους κερδοσκόπους Έλληνες της Κύπρου. Όλοι για το συμφέρον τους. Αυτή η αντιπολίτευση… και δε σκέφτονται την πατρίδα όλων μας και την ανάγκη που’ μ’ έχει.
Ο χορός των υπηρετών και παραϋπηρετών ακούοντας τους θρήνους και οδυρμούς ομοθυμαδόν αναφωνεί: Δέσποτα της εκτελεστικής εξουσίας, συ που δωρίζεις τα υπουργικά αξιώματα στους άξιους εμάς, είμαστε στο πλευρό σου, μη σκιάζεσαι, μαζί σου ως το τέλος της θητείας μας, μαζί σου και με το κόμμα μας συμπαραστάτη και πρόμαχο του δικαίου σου. Εμείς ούτε συμφέροντα ούτε κερδοσκοπίες.
Ο κορυφαίος του χορού: Καιρός για εξορμήσεις στα σωματεία και στους συλλόγους, ανύπαρκτους και υπαρκτούς, στις ομάδες και στις συντεχνίες μας, στα εργοστάσια και στα καταστήματά μας. Καιρός να σ’ αγκαλιάσουν οι οπαδοί σου σφιχτά, να δουν τη δύναμή μας οι λοιποί, να χάσουν την ελπίδα πως θα σ’ αφήσουμε να φύγεις, χρόνια τόσα τ’ όνειρό μας να γκρεμίσεις.
Ο Επιμηθέας παίρνει για λίγο τα πάνω του, και ξαφνικά εμφανίζεται στη σκηνή ο Πολυ- αετός κι αρχίζει να του κατατρώει το συκώτι: Εσύ Επιμηθέα, ο πρώτος πολίτης της Πολιτείας, έχεις τη μέγιστη ευθύνη, επέδειξες σοβαρή ανεπάρκεια, ολιγωρία, αμέλεια κι ανευθυνότητα στο χειρισμό του όλου θέματος, δεν μερίμνησες για την εξακρίβωση της επικινδυνότητας του φορτίου, δεν άφησες άλλους να γνωρίζουν για το κακό, επέτρεψες να τοποθετηθούν εκρηκτικά δίπλα στον ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό, κι ας μην ήξερες πού είναι, έγινες η πρώτη αιτία απώλειας ανθρώπινων ζωών. Ενέργειες, πράξεις και αποφάσεις σου ουδόλως ανταποκρίνονται στο ελάχιστο επίπεδο της αναμενόμενης επιμέλειας, τόσο για το δημόσιο συμφέρον, για την οικονομία αλλά κυρίως για την ασφάλεια των πολιτών. Δεν μερίμνησες, Επιμηθέα, δεν μερίμνησες. Και πώς να μεριμνήσεις, Επιμηθέας ων; Κι ο Πολυ- αετός συνεχίζει το έργο των Ερινύων.

Η κόλαση είναι οι άλλοι

Η κόλαση είναι οι άλλοι

του Στέλιου Παπαντωνίου

Η κόλαση είναι οι άλλοι είναι γνωστή φράση του Γάλλου φιλοσόφου Σαρτρ. Στο θεατρικό έργο του Κεκλεισμένων των θυρών, οδηγεί στο κέντρο τρεις νεκρούς που ο καθένας τους προορίζεται να γίνει βασανιστής των άλλων δύο, μέσα από τον αλληλοεξευτελισμό και την ταπείνωση που θα προσφέρουν ο ένας στον άλλο, καθώς θα ξεγυμνώνονται μπροστά στους συνομιλητές τους και θα εκτίθενται στο ανελέητο φως της κόλασης, δηλαδή των άλλων. Κάπως έτσι σε σμίκρυνση και απομάκρυνση φαντάζομαι τον Πρόεδρό μας όταν εμφανίζεται στις συγκεντρώσεις των αποδήμων, τους χάσαμε φέτος, δε μας δόθηκε ευκαιρία να τους δούμε στην Κύπρο από κοντά, άλλο κι ετούτο, μια φορά το χρόνο που έρχονται εδώ οι άνθρωποι ν’ ακούσουν για την κατάσταση, να τα αναβάλλουμε ή να τα ματαιώνουμε, κύριος ξέρει γιατί, ή η κυβέρνηση ξέρει γιατί, εγώ πάντως δεν ξέρω, ίσως ο Πάφου κάτι να γνωρίζει και δεν λέει. Ίσως να φταίει ο Κασίνης. Πάντως και πάλι ο άνθρωπός μας εμφανίστηκε στους απόδημους και τους μίλησε για τη μεγάλη του δυστυχία, τι κόλαση αυτοί οι άλλοι, όλοι οι διαμαρτυρόμενοι , οι ορθόδοξοι, οι αφυπνισθέντες, οι μαθητές, οι ακομμάτιστοι, γι’ αυτό και του έκανε το κόμμα του τη χάρη, όχι τόσο να γιορτάσει την κυπριακή ανεξαρτησία αλλά προπάντων να μας δώσει το μήνυμα, είμαστε κι εμείς εδώ, το 30 τόσα τοις εκατό, (πάλι μειοψηφία και κυβερνά!, καλά να πάθετε που μας τον βάλατε στο σβέρκο, μην την πληρώσουμε όμως κατά που μας παίρνει, αθώοι κι αμαρτωλοί-) όπως περίπου η Τουρκία, η τσαούσα της περιοχής το βροντοφωνάζει, είμαι κι εγώ εδώ κι οι φιλικές κουφάδες μας κλείνουν τα μάτια και τα αυτιά, άστε τον Χίτλερ και το Μουσολίνι του «μάρε νόστρουμ» να παίζει το παιχνίδι του, παιδί είναι και τσαντίστηκε, αλλά αν την πάθετε ευρωπαίοι τσόγλανα, να μην καταριέστε την Ιστορία που δεν σας δίδαξε.
Η κόλαση λοιπόν είναι οι άλλοι, κι εμείς που βρισκόμαστε στον παράδεισο, γιατί βλέπουμε τα πράγματα πού τα οδηγεί η δυστυχία του ηγέτη μας, γιατί τώρα λέμε είναι η ευκαιρία άρπαξέ την, αυτός το βιολί του με τους φίλους του τους τουρκοκύπριους και τη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, κύριοι στο βορρά και κύριοι στο νότο, δώσε και λίγη ανατολή και λίγη δύση, μην αφήσεις σ’ εμάς τίποτε εμείς συνηθίσαμε με τις ηγεσίας μας, «αυτός ο λαός άξιζε καλύτερες ηγεσίες εμού μη εξαιρουμένου», ωσάν να ήταν δυνατό να ακούσει από κάτω, να του λένε «τι λέτε, κύριέ μου, σαν εσάς πού ξαναβρέθηκε στον κόσμο ηγέτης!».
Γι’ αυτό λέω, εσύ είσαι δυστυχής. Εμείς; Τρέχει από τα μπατζάκια μας η ευτυχία και δεν το ξέρουμε; Αλλά για την ευτυχία ή καλύτερα για την ευδαιμονία θα σου πω άλλη φορά, αλλά να’ σαι διαβασμένος, τουλάχιστο εκείνο το Θουκυδίδειο
«Το εύδαιμον το ελεύθερον το δε ελεύθερον το εύψυχον». Να’ σαι διαβασμένος. Μη με κατηγορείς πάλι πως είμαι ακαταλαβίστικος.

Κυριακή 18 Σεπτεμβρίου 2011

Ζήνων ο Κιτιεύς

ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ










ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΠΡΙΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
Ζήνων ο Κιτιεύς
















ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2010

































































ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΠΡΙΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

Το ίδρυμα Αναστάσιος Γ. Λεβέντης με τις εκδόσεις του Αρχαία Κυπριακή Γραμματεία πρόσφερε στους ενδιαφερόμενους για τη φιλοσοφία την ευκαιρία να έχουν συγκεντρωμένα σε δυο τόμους τα σχετικά με τους κύπριους φιλοσόφους.
Ο τόμος με αριθμό 5 Φιλοσοφία, Ζήνων ο Κιτιεύς, είναι καρπός του σύγχρονου κύπριου φιλοσόφου και πανεπιστημιακού Κώστα Π. Μιχαηλίδη, με συνεργάτες τον Ανδρέα Λουκά και την Έφη Χατζηαντωνίου- Δημοσθένους. Ο τόμος με αριθμό 6 Φιλοσοφία, Κλέαρχος, Περσαίος, Δημώναξ και άλλοι κύπριοι φιλόσοφοι, είναι έργο του καθηγητή του Πανεπιστημίου Κύπρου Ιωάννου Ταϊφάκου. Τη γενική εποπτεία είχε ο Πάτροκλος Σταύρου.
Η παρούσα εργασία, στηριζόμενη εν πολλοίς στους δυο αυτούς τόμους, αποβλέπει στο να φέρει κοντά στο σύγχρονο αναγνώστη το έργο των κυπρίων φιλοσόφων της αρχαιότητας και πρώτα του Ζήνωνα Κιτιέα.




































ΖΗΝΩΝ Ο ΚΙΤΙΕΥΣ

Ζήνων Κιτιεύς. Ο θεμελιωτής της Στωικής φιλοσοφίας. Στη φιλοσοφία του περιέλαβε στοιχεία παλαιών και συγχρόνων του φιλοσόφων, ώστε στη φιλοσοφία του να βρίσκονται νήματα της προσωκρατικής φιλοσοφίας, του Σωκράτη και Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και των συγχρόνων του Περιπατητικών, Ακαδημεικών, Μεγαρικών, Κυνικών, Σκεπτικών και Επικουρείων, χωρίς τούτο να σημαίνει πως η φιλοσοφία του δεν έχει συνέπεια και ενότητα λογική.

Βίος

Ο Ζήνων, (Διογ.Λαερτ.7.1 ισχνός, υπομήκης, μελάγχρως, όθεν τις αυτόν είπεν Αιγυπτίαν κλιματίδα) ο Κιτιέας όπως απαιτούσε να λέγεται - περήφανος για την πόλη του- (Διογ. Λαερτ.7.12 σε στήλη γράφτηκε «Ζήνωνος του φιλοσόφου» κι αυτός ζήτησε να προστεθεί και το Κιτιέας) γεννήθηκε περί το 352 π. Χ. στο Κίτιο της Κύπρου, πόλη ελληνική, με φοίνικες έποικους, γι’ αυτό και μερικοί τον θεωρούν φοινικικής καταγωγής (ο Τίμων στους Σίλλους γράφει: και Φοίνισσαν ίδον λιχνόγραυν...), από πατέρα τον πλούσιο έμπορο Μνασέα ή Δημέα. Περί το 331 πηγαίνει στην Αθήνα. Ο πατέρας του προηγουμένως ως έμπορος είχε επισκεφτεί πολλές φορές το άστυ, (Διογ. Λαερτ. 7.31) από όπου και του έφερνε βιβλία της σωκρατικής φιλοσοφίας. Ιδιαίτερα αγαπούσε την Απολογία του Σωκράτους. Ο Ζήνων, με πλοίο φορτωμένο πορφύρα, πήγαινε στην Αθήνα. Το πλοίο όμως ναυάγησε, γι’ αυτό έλεγε πως έτσι έκαμε το καλύτερό του ταξίδι, γιατί τούτο στάθηκε αφορμή να οδηγηθεί στη φιλοσοφία. («Νυν ευπλόηκα, ότε νεναυάγηκα» Διογ. Λαερτ. 7.2-4) Μετά το ναυάγιο κάθισε σ’ ένα βιβλιοπωλείο και διάβαζε τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντος. Τα χάρηκε πολύ και ρώτησε πού βρίσκει κανείς τέτοιους άνδρες. Εκείνη την ώρα περνούσε από κει ο κυνικός φιλόσοφος Κράτης κι ο βιβλιοπώλης του είπε να τον ακολουθήσει. Ο Κράτης ήταν μαθητής του Διογένη, μαθητή του Αντισθένη, μαθητή του Σωκράτη. Ο Αντισθένης έκαμε σχολή στο Κυνόσαργες, εξου και κυνικοί, με έννοια παρεξηγημένη αργότερα, όταν διαδέχτηκε τον Αντισθένη ο Διογένης. Ο Αντισθένης δίδασκε πως σκοπός του βίου είναι το κατ’ αρετήν ζην.
Ο Ζήνων ήταν ντροπαλός και δεν ανεχόταν την κυνική αναισχυντία. Γι’ αυτό ο Κράτης προσπαθούσε να τον απαλλάξει από την ντροπή του. Μια μέρα του έδωσε μια χύτρα φακή να την περάσει μέσα από τον Κεραμεικό και βλέποντάς τον να ντρέπεται του την έσπασε φωνάζοντας: Τι φεύγεις μικρέ Φοίνικα; Δεν έπαθες κανένα κακό. (Διογένης Λαέρτιος 7. 2-4 τι φεύγεις φοινικίδιον; ουδέν δεινόν πέπονθας) Πιστός στο χρησμό του μαντείου των Δελφών, να συγχρωτίζεται με τους νεκρούς, δηλαδή να μελετά τα βιβλία τους (Σουίδας: Ζήνων «εχρήσθη δε αυτώ πυνθανομένω περί βίου συγχρωτίζεσθαι τοις νεκροίς, όπερ ήν τοις αρχαίοις δια των βιβλίων») έθεσε τις βάσεις μιας φιλοσοφίας με γνώρισμά της την ενότητα διαφόρων φιλοσοφικών συλλήψεων.
Ενώ μαθήτευε στον μεγαρικό Στίλπωνα, ο κυνικός Κράτης τον τραβούσε από το ιμάτιο για να τον αποσπάσει από το δάσκαλό του. «Κράτη, του λέει τότε ο Ζήνων,
η επιδέξια λαβή για τους φιλοσόφους είναι στα αφτιά. Αν με πείσεις λοιπόν τραβηξέ με σ’ αυτό το δρόμο. Αν όμως με αναγκάζεις με τη βία, το σώμα μου θα είναι κοντά σου, η ψυχή μου όμως κοντά στο Στίλπωνα.» Η «Πολιτεία», που συνέγραψε, δείχνει την επίδραση των κυνικών στις αντιλήψεις του. (Όπως έλεγαν την έγραψε «επί της του κυνός ουράν») Στη μεγαρική διαλεκτική ενεβάθυνε με τον μεγαρικό Διόδωρο τον Κρόνο, σχετίστηκε με τον Ακαδημικό Ξενοκράτη, που διαίρεσε τη φιλοσοφία σε διαλεκτική, φυσική και ηθική, και με τον Πολέμωνα, προϊστάμενο της πλατωνικής Ακαδημίας. Από τους παλαιότερους φιλοσόφους, αγαπούσε ιδιαίτερα τον Ηράκλειτο.
Σ’ όλους τους πιο πάνω μαθήτευσε είκοσι χρόνια. (Διογ. Λαερτ.7.2-4 Οπόταν λένε ότι είπε «τώρα έχω κάνει καλό ταξίδι, που έχω ναυαγήσει». Άλλοι όμως λένε ότι, όταν άκουσε για το ναυάγιο διέμενε στην Αθήνα και είπε «καλά κάνει η τύχη και με σπρώχνει ορμητικά στη φιλοσοφία- ευ γε ποιεί η τύχη προσελαύνουσα ημάς φιλοσοφία»)
Έδρα της διδασκαλίας του είχε την Ποικίλη Στοά των Αθηνών, πεποικιλμένη με τις ζωγραφιές του Πολύγνωτου, εξ ης και το όνομα Στωικοί, ενώ στην αρχή οι μαθητές του ονομάζονταν Ζηνώνειοι. (Διογ. Λαερτ. 7.5) Δίδασκε νύχτα μέρα ολόψυχα δοσμένος στο έργο του. Το Ζήνωνα στη διεύθυνση της Σχολής διαδέχτηκε ο Κλεάνθης από την Άσσο και ύστερα ο Χρύσιππος ο Σολέας. (Στράβων, Γεωγραφικά 8.1,57;C610)
Κύπριος μαθητής του Ζήνωνα ήταν ο Περσαίος ο Κιτιεύς, στενά δεμένος με το δάσκαλό του. Θαυμαστής του Ζήνωνα ήταν ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αντίγονος, που τον προσκάλεσε στη Μακεδονία να αναλάβει την παίδευσή του και κατ’ επέκταση την παίδευση των Μακεδόνων, όπως γράφει στην επιστολή του (Διογ.Λαερτ. 7. 6-9) αφού διδάσκοντας και καθοδηγώντας τον άρχοντα στην αρετή, διδάσκει και τους υπηκόους του να γίνουν άξιοι. Μη μπορώντας λόγω σωματικής αδυναμίας και γηρατειών ο Ζήνων να μεταβεί στη Μακεδονία εισηγήθηκε στον Αντίγονο να δεχτεί τον Περσαίο, ο οποίος μετέβη εκεί και διετέλεσε σύμβουλος του Αντίγονου και δάσκαλος του γιου του. Άλλοι μαθητές του Ζήνωνα είχαν σχέσεις με άλλους ηγεμόνες και πολιτικές παρατάξεις του αρχαίου ελληνισμού, με κατάληξη επί Παναιτίου ο στωικισμός να γίνει η φιλοσοφία των ρωμαίων αρχόντων.
Ο Ζήνων ήταν ξακουστός για τον απλό και αυστηρό τρόπο ζωής του, αυτάρκης, μακριά από κενόδοξα πλούτη, εγκρατής (γι’ αυτό υπήρχε και η παροιμία Ζήνωνος εγκρατέστερος) σεμνός, καρτερικός. Τιμήθηκε από τους Αθηναίους και εν ζωή – του παρέδωσαν τα κλειδιά των τειχών, τον στεφάνωσαν με χρυσό στεφάνι και του φιλοτέχνησαν χάλκινο ανδριάντα- (Διογ.Λαερτ. 7. 6) και μετά θάνατον, παρόλο που δεν ήθελε να γίνει Αθηναίος, μη φανεί πως αδικεί την πατρίδα του. Πέθανε σε πολύ μεγάλη ηλικία, στα ενενήντα οχτώ του χρόνια, είτε με το να μη δέχεται τροφή είτε γιατί χτύπησε. Ο Διογένης ο Λαέρτιος λέει πως φεύγοντας από τη σχολή έπεσε κι έσπασε το δάχτυλο. Τότε κτύπησε τη γη με το χέρι κι απάγγειλε το στίχο από τη Νιόβη: « Έρχομαι. Τι με φωνάζεις;» Κι έπνιξε αμέσως τον εαυτό του και πέθανε. Τούτο ονόμαζε ο Ζήνων «εύλογον εξαγωγήν». Το τιμητικό γι’ αυτόν ψήφισμα των Αθηναίων (Διογ.Λαερτ. 7. 10-12) αναφέρει ότι τον τιμούν γιατί επιδόθηκε στη φιλοσοφία, διετέλεσε άνδρας αγαθός και προέτρεπε τους νέους στην αρετή και στην εγκράτεια προβάλλοντας το βίο του ως παράδειγμα. Του έκτισαν τάφο στον Κεραμεικό με δημόσια δαπάνη.











ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΖΗΝΩΝΟΣ

Συγγράμματα (κατά Διογένη Λαέρτιο 7.166)

Πολιτεία: Η ιδανική πολιτεία, η κοσμόπολις, των σπουδαίων, σοφών, φίλων και ελεύθερων ανθρώπων
Περί του κατά φύσιν βίου
Περί παθών: διακρίνονται κατηγορίες παθών
Περί του καθήκοντος: καθήκον, το ακόλουθον εν ζωή και για ανθρώπους και για ζώα
Περί νόμου
Περί της ελληνικής παιδείας
Περί όψεως
Περί του όλου: η κοσμογονία του, στο οποίο υπάγονταν τα πιο κάτω δύο:
Περί ορμής ή περί ανθρώπου φύσεως και
Περί φύσεως
Περί σημείων
Πυθαγορικά
Καθολικά
Περί λέξεων
Προβλημάτων ομηρικών πέντε: σχόλια στα έργα του Ομήρου
Περί ποιητικής ακροάσεως
Τέχνη
Λύσεις δύο
Απομνημονεύματα Κράτητος
Ηθικά
Διατριβαί (μιλά για την αγωγή των παιδιών, κατά Σέξτο Εμπειρικό, Πυρρώνειοι Υποτυπώσεις 3.245)
Εις Ησιόδου Θεογονίαν: σχόλια στη Θεογονία
Περί λόγου: σύγγραμμα λογικής. Ο λόγος της φιλοσοφίας διακρίνεται σε τρία μέρη, το φυσικόν, το ηθικόν και το λογικόν. (Διογ. Λαερτ.7.39)
Περί ουσίας: ο λόγος ως ενεργητική μορφοποιητική αρχή και η ύλη ως παθητική.
Χρείαι

Από ό, τι φαίνεται από τους τίτλους των βιβλίων του, ο Ζήνων έθεσε πράγματι τις βάσεις της Στωικής φιλοσοφίας και στα τρία μέλη της διαίρεσής της, στο φυσικό, στο λογικό και στο ηθικό.














Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ

Ο Κικέρων (De finibus bonorum et malorum 3.5) λέει για τους Στωικούς και ειδικά για το Ζήνωνα πως «έχει εισαγάγει τους περισσότερους νεοτερισμούς. Δεν υπήρξε επινοητής τόσο πολύ νέων πραγμάτων όσο νέων λόγων».
Παρά το θεωρητικό της υπόβαθρο, η φιλοσοφία του Ζήνωνος έδωσε έμφαση στον πρακτικό βίο του ανθρώπου, μπροστά στον οποίο προβάλλει το πρότυπο του σπουδαίου, ελεύθερου από τα γύρω του αλλά ενταγμένου στην πολιτεία του κόσμου.
Κατά Διογένη Λαέρτιο, ο φιλοσοφικός λόγος χωρίστηκε από το Ζήνωνα σε τρία μέρη, στο φυσικό, στο ηθικό και στο λογικό που υποδιαιρείται στη ρητορική και στη διαλεκτική. Ο Ζήνων έβαζε στη σειρά πρώτη τη λογική, ύστερα τη φυσική και τέλος την ηθική, ενώ οι άλλοι στωικοί δε τα ξεχώριζαν και έκαναν τη διδασκαλία τους ανάμικτη. Οι Στωικοί τη φιλοσοφία παρομοίαζαν με ζωντανό οργανισμό, το λογικό ήταν τα οστά και τα νεύρα, το πιο σαρκώδες ήταν το ηθικό, ενώ όμοιο με την ψυχή ήταν το φυσικό. Ή με αυγό, το εξωτερικό το λογικό, το ασπράδι το ηθικό και ο κρόκος το φυσικό. Ή με αγρό, ο φραγμός το λογικό, ο καρπός το ηθικό ενώ η γη και τα δέντρα το φυσικό. (7.40)

































ΤΟ ΛΟΓΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Στόχος της φιλοσοφίας είναι, κατά Ζήνωνα, το ορθόν έχειν τον λόγον, η ορθότητα των στοιχείων του λόγου, των μερών του και της ακολουθίας των. Επειδή όμως πρώτα λόγος είναι η πρόταση, που εκφράζει ένα νόημα, η φιλοσοφία αφορμάται από την κατανόηση του λόγου, της πρότασης, («φωνή σημαντική από διανοίας εκπεμπομένη, οίον “ημέρα εστί”»)
και προχωρεί να γνωρίσει τα στοιχεία της, το είδος τους και τη σύνταξή τους (Αρριανός, Επικτήτου Διατριβαί 4.8,12 «Αλλά μάλλον ά Ζήνων λέγει, γνώναι τα του λόγου στοιχεία, ποίόν τι έκαστον αυτών εστι και πώς αρμόττεται προς άλληλα και όσα τούτοις ακόλουθά εστι.»)

Το λογικό μέρος διαιρείται σε δύο επιστήμες, (Διογ.Λαερτ. 7.41) στη ρητορική και στη διαλεκτική, την «επιστήμη αληθών και ψευδών και ουδετέρων».
Όπως παραδίδει ο Σέξτος Εμπειρικός (Προς Μαθηματικούς 2.7) για να δείξει ο Ζήνων τη διαφορά διαλεκτικής- ρητορικής, έκλεινε το χέρι και πάλι το άνοιγε λέγοντας: «ως προς αυτό», εννοώντας με την κλειστή παλάμη το στρογγύλο και βραχύ της διαλεκτικής, ενώ με το άπλωμα και το τέντωμα των δακτύλων το πλατύ της ρητορικής.

Μέσα στο λόγο, το σημαίνον (το φωνητικό σημείο),
το σημαινόμενο (το λεκτό νόημα) και
το τυγχάνον (το πράγμα)
φανερώνει τη συνύφανση γλώσσας, σκέψης και κόσμου.

Ο δημιουργικός λόγος διαπερνά τη φύση και ως πρακτικός κανόνας ρυθμίζει τον ανθρώπινο βίο.

φαντασία

Κατά Διογένη Λαέρτιο (7.45, 49-51) «στους στωικούς αρέσει να προτάσσουν το λόγο, που αναφέρεται στην παράσταση και την αίσθηση, γιατί
το κριτήριο με το οποίο γνωρίζεται η αλήθεια των πραγμάτων είναι γενικά η παράσταση (φαντασία, λατινικά: visum) και γιατί
ο λόγος που αφορά τη συγκατάθεση και την κατάληψη και τη νόηση, επειδή προηγείται των άλλων, δεν μπορεί να συσταθεί χωρίς την παράσταση.
Γιατί προηγείται η παράσταση,
κι έπειτα η διάνοια- έχοντας τη δύναμη της έναρθρης έκφρασης-
εκφέρει διά του λόγου αυτό που πάσχει από τη φαντασία (από την παράσταση)».
Η φαντασία είναι απεικόνιση στην ψυχή του περιεχομένου της αίσθησης που προέρχεται από το αντικείμενό της.
Η φαντασία σχετίζεται με το κατ’ αίσθηση πραγματικό αντικείμενό της και προέρχεται από κάτι υπαρκτό.
Η φαντασία είναι αποτύπωση στην ψυχή όπως την αποτύπωση που γίνεται μέσα στο κερί από τη σφραγίδα (κατά Κλεάνθη) ή – καλύτερα-
μια αλλοίωση της ψυχής (στο ηγεμονικό της μέρος) όπως ο αέρας δέχεται ταυτόχρονα διάφορες φωνές (κατά Χρύσιππο.)

Άλλο όμως φάντασμα και άλλο φαντασία. (Διογ.Λαερτ.7.50 «Διαφέρει δε φαντασία και φάντασμα• φάντασμα μεν γαρ εστι δόκησις διανοίας οία γίνεται κατά τους ύπνους, φαντασία δε εστι τύπωσις εν τη ψυχή, τουτέστιν αλλοίωσις.»)
Από τις φαντασίες (παραστάσεις) άλλες είναι κατ’αίσθηση, λαμβάνονται από ένα αισθητήριο όργανο,
άλλες μη κατ’ αίσθηση, συλλαμβανόμενες διά της διανοίας, όπως των ασωμάτων.
Ό,τι γίνεται γνωστό με την αίσθηση ονομάζεται αίσθηση,
κι αν είναι βεβαιότατο (ώστε διά του λόγου να μην μπορεί να κλονισθεί) ονομάζεται γνώση ή αν δεν είναι κάτι βέβαιο (δίνεται στη φαντασία ασθενής συγκατάθεση) ονομάζεται μη γνώση, γνώμη, συγγενής προς το ψεύδος. (Κικέρων Acad. post.1.11, 40-42) Αυτά χωρίζονται από την αρετή και τη σοφία.

καταληπτική φαντασία

Πέραν της φαντασίας ο Ζήνων προχωρεί στην καταληπτική φαντασία και
στην κατάληψη, λέξη που θυμίζει τα πράγματα που καταλαμβάνονται με το χέρι. Όπως γράφει ο Ευσέβιος, (Προπαρασκευή ευαγγελική 14.6)
την καταληπτική φαντασία πρώτος τη βρήκε ο Ζήνων κι αυτή είχε μεγάλη ευδοκίμηση στην Αθήνα.
Παράσταση καταληπτική είναι εκείνη που προέρχεται από το πραγματικό αντικείμενο, συμφωνεί με το αντικείμενο αυτό και είναι τυπωμένη και σφραγισμένη στην ψυχή (στο ηγεμονικό της) κατά τρόπο που δε θα μπορούσε να γίνει από ένα μη πραγματικά υπάρχον αντικείμενο.
Δεν πρόκειται δηλαδή για μια παθητική τύπωση αλλά
για ενεργητική της ψυχής κατάληψη ως πραγματικού αντικειμένου. (Σεξτ. Εμπειρ. Προς Μαθ. 7.248
«Φαντασία καταληπτική εστιν η από του υπάρχοντος κατ’ αυτό το υπάρχον εναπομεμαγμένη και εναπεσφραγισμένη, οποία ούκ αν γένοιτο από μη υπάρχοντος.»)

Η καταληπτική φαντασία είναι κριτήριο της αλήθειας.
(Κατά τον Αρκεσίλαο -της μέσης Ακαδημίας-
οτιδήποτε προερχόταν από τις αισθήσεις ήταν σφαλερό,
κατά τον Επίκουρο κάθε αισθητό ήταν βέβαιο,
κατά το Δημόκριτο κάθε αισθητή πραγματικότητα ήταν απορριπτέα,
ενώ κατά Ζήνωνα γινόταν η διάκριση
άλλων παραστάσεων ως αληθών άλλων ως ψευδών.)

κατάληψη

Κατάληψη, γνώση, (λατ. comprehensio) χαρακτηρίζεται η καταληπτική φαντασία (παράσταση) που έγινε αποδεκτή και πήρε τη συγκατάθεση.
Καταληπτόν είναι το δυνάμενο να κατανοηθεί και ακατάληπτο το ακατανόητο

συγκατάθεση

Με τον όρο συγκατάθεση (του πνεύματος, animorum) ο Ζήνων δηλώνει πως
η στάση του ανθρώπου στις ψυχικές εικόνες των πραγμάτων δεν είναι μόνο παθητική,
αφού δέχεται αθέλητα κάποιος την εμπειρία μιας εικόνας, αλλά προπάντων
ενεργητική, αφού την κατανοεί ως εικόνα
και συγκατατίθεται ότι προέρχεται από υπαρκτό πράγμα
και δεν είναι κάτι φανταστικό.
Μια ξαφνική εικόνα που πέφτει στην αντίληψη μπορεί να ταράξει τον φαύλο και να την θεωρήσει αληθή. Ο σοφός όμως δεν θα σπεύσει να δώσει τη συγκατάθεσή του σ’ αυτήν ως αληθή, αλλά θα μείνει ατάραχος και θα κρίνει.
Η συγκατάθεση εξαρτάται από τη θέληση του ανθρώπου.
Όλα τα πιο πάνω αποδίδονται με μια χειρονομία:

«" Εκτός από το σοφό, κανείς δεν ξέρει τίποτε, γράφει ο Κικέρων.( Cicero Academica pr.47.144sq) Κι αυτό ο Ζήνων το έδειχνε με μια χειρονομία:
έδειχνε το χέρι του με τα δάχτυλα ανοιχτά. Αυτό είναι η φαντασία, έλεγε.
Ύστερα δίπλωνε λίγο τα δάχτυλα. Αυτό είναι η συγκατάθεση.
Έπειτα, όταν πια είχε κλείσει ολότελα το χέρι κι έδειχνε τη γροθιά του,
έλεγε πως αυτό είναι η κατάληψη, με την κυριολεκτική έννοια, λέξη
που δεν είχε χρησιμοποιηθεί πριν από αυτόν.
Ύστερα πλησίαζε το αριστερό χέρι στην κλειστή γροθιά και την έσφιγγε με δύναμη, λέγοντας πως αυτό είναι η επιστήμη, που κανένας άλλος, εκτός από το σοφό, δεν κατέχει.
Η επιστήμη είναι εκείνο που μπορεί να επιτρέψει στον άνθρωπο να δώσει τη συγκατάθεσή του στην κατασκευή του κόσμου μέσα στον οποίο ζει και,
με μια τέτοια ενέργεια, εναρμονίζεται, κατά κάποιο τρόπο, με τον ίδιο το Θεό, γιατί, γράφει ο Σενέκας,
"το λογικό δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ένα κομμάτι του θεϊκού πνεύματος κρυμμένο μέσα στο ανθρώπινο πνεύμα."
Για να ζήσει κανείς σε αρμονία με τη φύση, πρέπει να συμφωνεί μαζί της
κι η συμφωνία αυτή προϋποθέτει μιαν απήχηση αυτού που είναι η φύση μέσα στον άνθρωπο, ένα είδος συμπάθειας.
Αλλά ο κόσμος δεν είναι ένα πράγμα σε αδράνεια, είναι κάτι ζωντανό και μάλιστα ένας ζωντανός Θεός,
γι’ αυτό και η σοφία προϋποθέτει μια συναίνεση στη ζωή του κόσμου,
στην εξέλιξη των γεγονότων, που να στηρίζεται στο λογικό.
(Βλέπε: Στέλιου Παπαντωνίου, Στωική Φιλοσοφία, Λευκωσία 2006)
Σημαντικό στο τέλος είναι να καταλάβουμε την ενότητα του στωικού συστήματος, αφού η συγκατάθεση δεν αναφέρεται μόνο στην παράσταση
και κατ’ επέκταση στην αληθινή γνώση,
αλλά και στην ηθική, γιατί
ο άνθρωπος πρέπει να δώσει τη συγκατάθεσή του στην αρετή, στην ορθή πράξη, και ακόμα να μετάσχει του λόγου του σύμπαντος
κι έτσι να ευδαιμονεί.
Όπως γράφει ο Φίλων (Περί φυτουργίας Νώε 73)
της κακίας και της αρετής μοιάζει να είναι σαν σπίτι τους ο νους και ο λόγος,
μέσα στον οποίο εκ φύσεως κατοικούν.
Κατά τον Γέλλιο (Noctes Atticae 19.1,4.14-21) «Οι παραστάσεις της ψυχής που οι φιλόσοφοι τις καλούν φαντασίες και διά των οποίων το ανθρώπινο πνεύμα ήδη με την πρώτη εμφάνιση του συμβαίνοντος πράγματος στην ψυχή προσβάλλεται, δεν υπόκεινται στη βούληση και δεν υποτάσσονται στην προαίρεσή μας, αλλά ωθούνται με την εκάστοτε δύναμή τους πάνω στους ανθρώπους για λήψη γνώσης. Οι συγκαταθέσεις όμως με τις οποίες οι παραστάσεις μας γίνονται καταληπτές και τίθενται υπό την κρίση μας, είναι κατά βούληση και γίνονται με την ελεύθερη προαίρεση των ανθρώπων. Όταν λοιπόν από τον ουρανό ή από μια κατακρήμνιση εκπέμπεται ένας τρομερός θόρυβος, όταν ξαφνικα φθάνει η είδηση για ένα οποιοδήποτε κίνδυνο ή όταν έχει συμβεί κάτι άλλο αυτού του είδους, τότε αναπόφευκτα και η ψυχή του σοφού θα μεταπέσει για μια στιγμή σε ταραχή, θα αγχωθεί και θα ωχριάσει, αυτό όμως όχι γιατί ήταν προκατειλημμένος με μια γνώση για κάτι κακό, αλλ’ εξαιτίας ορισμένων ξαφνικών και απροσδόκητων διεγέρσεων που προλαμβάνουν το καθήκον του νου και της σκέψης. Ωστόσο σε λίγο αποποιείται ο σοφός τη συγκατάθεσή του σε τέτοιες φαντασίες- δηλαδή σ’ εκείνες τις παραστάσεις που μεταθέτουν την ψυχή σε κατάσταση τρόμου- δεν συναινεί, δεν συγκατατίθεται, μάλλον τις απορρίπτει και τις απωθεί και έχει τη γνώμη ότι σ’ αυτές τις παραστάσεις δεν υπάρχει τίποτε που θα είχε να φοβηθεί. Ο μωρός πιστεύει ότι όλα είναι σκαιά και απαίσια• ο σοφός διατηρεί τη σταθερότητα και τη δύναμη του δόγματός του, που είχε πάντα μπροστά σε τέτοιες παραστάσεις, ότι δηλαδή δεν πρέπει να τις φοβόμαστε, αλλά εμπνέουν τρόμο απλώς με τις ψευδείς των εικόνες και με το μάταιο φόβητρό τους.»
Ότι η ορθή χρήση των παραστάσεων σχετίζεται και με την ηθική και το αγαθό και την ευδαιμονία φαίνεται και στο απόσπασμα που παραθέτουμε και παρακάτω, από τον Αρριανό ( Επικτήτου Διατριβαί 1.20, 14-15) «τελικός σκοπός είναι να ακολουθεί κανείς τους θεούς, η ουσία δε του αγαθού είναι η χρήση, τέτοια που πρέπει, των παραστάσεων».

Η επιστήμη- τέχνη κατά Σέξτο Εμπειρικό (Πυρρώνειοι υποτυπώσεις 3.241) είναι ένα σύστημα από γνώσεις (καταλήψεις) έτσι και η κατάληψη είναι η συγκατάθεση στην καταληπτική παράσταση. Ο ίδιος (Προς Μαθηματικούς 11,182) γράφει ότι η τέχνη- επιστήμη είναι σύστημα από γνώσεις (καταλήψεις) και η κατάληψη είναι η συγκατάθεση σε μια καταληπτική παράσταση. Η τέχνη- επιστήμη αποτελεί κατάληψιν ασφαλή και αμετακίνητον υπό λόγου. Η αληθινή γνώση κατακτάται μόνο από το σοφό. « Ο Ζήνων λέει ότι η τέχνη (επιστήμη) είναι σύστημα από γνώσεις (καταλήψεις) που τις γυμνάζουμε από κοινού προς κάποιο σκοπό εύχρηστο στην καθημερινή μας ζωή.» (Ολυμπιόδωρος, Σχόλια εις Γοργίαν 12. 1, p. 69sq) «Η τέχνη (επιστήμη) είναι έξη που δημιουργεί σύμφωνα με μια οδό, δηλαδή με μια οδό και μια μέθοδο φέρνει κάτι σε φως.» (Σχόλια εις Διονύσιον τον Θράκα, p.118, 13-16)
Εννοήματα (κατά Πλάτωνα: ιδέες) υπάρχουν στη συνείδησή μας και
μοιάζουν με όντα ενώ δεν είναι, γιατί
πραγματικά όντα είναι μόνο τα άτομα.
Κατά Διογένη Λαέρτιο (7.61) «εννόημα είναι μια παράσταση της διάνοιας, που δεν είναι κάτι που υπάρχει, ούτε κάτι που έχει ατομικό προσδιορισμό, αλλά είναι ως εάν να υπάρχει και ως εάν να έχει ατομικό προσδιορισμό, όπως γίνεται η εντύπωση ενός ίππου κι όταν αυτός δεν είναι παρών»

Η φαντασία είναι η κατ’ αίσθησιν παράσταση.
Άλλο φάντασμα κατά Αριστοτέλη και άλλο
φάντασμα κατά Ζήνωνα, που εννοεί δύο τινά, ή
παράσταση ονείρου ή
εννόημα, δηλαδή γενική παραστατική εικόνα, φάντασμα διανοίας, έννοια (mental picture) περίπου γενικές έννοιες, σχεδόν
προλήψεις, δηλαδή εκ φύσεως καταβολές που
αναπτύσσονται με την εμπειρία και το λόγο σε γενικές έννοιες.

Η πρόληψη είναι έννοια φυσική των καθόλου,
όχι ιδίου απόδοσις, όχι χαρακτηριστική ιδιότητα, όχι ειδοποιός διαφορά.
Οι έμφυτες προλήψεις αναπτύσσονται εκ φύσεως.

Ο ορισμός συλλαμβάνεται με το λόγο ενώ η πρόληψη είναι μια προ-έννοια.

λογική φαντασία είναι αυτή που μπορεί να λεχθεί, είναι λεκτόν.
«Φασί δε το λεκτόν είναι το κατά φαντασίαν λογικήν υφιστάμενον.»

αίσθηση, φαντασία, εμπειρία, πρόληψη, έννοια
Όπως αναφέρει ο Αέτιος (Περί αρεσκόντων 4.2,1-4) Οι Στωικοί λένε πως όταν γεννηθεί ο άνθρωπος, έχει το ηγεμονικό μέρος της ψυχής του σαν ένα χαρτί άγραφο για καταγραφή• πάνω σ’ αυτό γράφει κάθε μια από τις έννοιές του. Πρώτος τρόπος αναγραφής είναι δια μέσου των αισθήσεων. Γιατί, όταν αισθανόμαστε κάτι ως λευκό, όταν αυτό φύγει, έχουμε τη μνήμη του• όταν όμως γίνουν πολλές ομοειδείς μνήμες, τότε λέμε πως έχουμε εμπειρία• γιατί ένα πλήθος από ομοειδείς παραστάσεις είναι η εμπειρία. Από τις έννοιες, άλλες μεν γεννιούνται φυσικά κατά τους τρόπους που έχουμε πει, και απροσχεδίαστα, άλλες όμως ήδη με τη δική μας διδασκαλία και επιμέλεια• κι αυτές μόνο είναι που ονομάζονται έννοιες, ενώ οι άλλες ονομάζονται και προλήψεις. Ο δε λόγος για τον οποίο καλούμαστε λογικοί, λέγεται ότι συμπληρώνεται από τις προλήψεις μας κατά τα πρώτα επτά χρόνια.

ψυχή

Κατά Διογένη Λαέρτιο (7.156,157) οι στωικοί λεν πως η φύση είναι φωτιά, που δρα με τέχνη, προχωρώντας με μέθοδο στη γέννηση• είναι μια τεχνίτρα, πυρόμορφη πνοή (πνεύμα)• η ψυχή όμως είναι (φύση) ικανή να αισθάνεται. Κι αυτή είναι το έμφυτο σε μας πνεύμα (πνοή)• γι’ αυτό είναι και σώμα και παραμένει μετά το θάνατο• εξάλλου είναι φθαρτή, ενώ η ψυχή των όλων, της οποίας μέρη είναι οι ψυχές στα ζώα, είναι άφθαρτη. Ο Ζήνων ο Κιτιεύς και ο Αντίπατρος στα βιβλία «Περί Ψυχής» και ο Ποσειδώνιος λένε ότι η ψυχή είναι ένθερμη πνοή (πνεύμα)• γιατί μ’ αυτή ανασαίνουμε ζώντας και χάρη σ’ αυτή κινούμαστε.
Κατά Ευσέβιο (Προπαρασκευή ευαγγελική 15. 20, 2-3) ο Ζήνων ισχυρίζεται ότι η ψυχή είναι μια αναθυμίαση προικισμένη με αίσθηση, όπως λέει ο Ηράκλειτος. Οι ψυχές καθώς ανασαίνουν αναθυμιάσεις γίνονται νοήμονες. Όπως τα ποτάμια. Σ’ αυτούς που μπαίνουν στα ίδια ποτάμια άλλα κι άλλα νερά συρρέουν• και οι ψυχές παίρνουν τις αναθυμιάσεις των από τα υγρά. Η ψυχή έχει τη δύναμη να αισθάνεται γι’ αυτό το λόγο, διότι το ηγεμονικό της μέρος δύναται να εντυπώνεται απ’ όσα είναι και υπάρχουν διά μέσου των αισθητηρίων οργάνων και να αποδέχεται τις εντυπώσεις αυτές. Διότι αυτά είναι ιδιαιτερότητες της ψυχής.
Κατά Τερτυλλιανό (De anima 5.1-6) ο Ζήνων όριζε την ψυχή ως την έμφυτη μέσα μας πνοή, που είναι σώμα. «Ο Ζήνων ο Στωικός λέει ότι είναι οκταμερής η ψυχή, διαιρώντας την και στο ηγεμονικό και στις πέντε αισθήσεις και στο φωνητικό και στο σπερματικό» (Νεμέσιος, Περί φύσεως ανθρώπου 15, p.212) Το ηγεμονικό είναι το κυριότατο μέρος της ψυχής, μέσα στο οποίο γεννιούνται και οι παραστάσεις και οι ορμές και απ’ όπου εκπέμπεται ο λόγος, που βρίσκεται στην καρδιά. (Διογ.Λαερτ. 7.110,157,159) Στο ηγεμονικό ενυπάρχουν η παράσταση, η συγκατάθεση, η ορμή και ο λόγος (Στοβαίος, Εκλογαί 1.49,34, p.369) Τα μέρη της ψυχής από το ηγεμονικό απλώνονται και εκτείνονται στο σώμα διά μέσου των οικείων των οργάνων (των αισθήσεων, του γλωσσικού και του γεννητικού- σπερματικού) παρόμοια με τις πλεκτάνες του πολύποδα. Κάθε αίσθηση αρχίζει από το ηγεμονικό, είναι ρεύμα πνοής, που φτάνει ως το αισθητήριο όργανό της. (Αέτιος, Περί αρεσκόντων 4.)

γλώσσα

Η φωνή, κατά Ζήνωνα είναι «αήρ πεπληγμένος», αέρας που πλήττεται. Κατά Αέτιο (Περί αρεσκόντων 4.21,4 ) η φωνή είναι πνοή αέρα που εκτείνεται από το ηγεμονικό έως το φάρυγγα κα τη γλώσσα και τα ειδικά όργανα. «Και του ζώου η φωνή είναι αέρας που πλήττεται από την ορμή, ενώ του ανθρώπου είναι έναρθρη και εκπέμπεται από τη διάνοια. Αυτή τελειοποιείται από την ηλικία των δεκατεσσάρων» (Διογ.Λαερτ. 7.55) Η φωνή είναι κάτι σωματικό• γιατί κάθε τι που δρα ή ενεργεί είναι σωματικό, η δε φωνή ενεργεί και δρα• γιατί την ακούμε και την αισθανόμαστε, όταν προσπίπτει στην ακοή μας, όπως μια δακτυλιδένια σφραγίδα πάνω στο κερί.» (Αέτιος, Περί αρεσκόντων 4.20,2) Ο Ζήνων έλεγε ότι η φωνή προχωρεί διαμέσου του φάρυγγος. Αν περνούσε από τον εγκέφαλο, δε θα περνούσε από το φάρυγγα. Απ’ όπου όμως ο λόγος, από εκεί και η φωνή προχωρεί. Ο λόγος όμως προέρχεται από τη διάνοια, ώστε η διάνοια δε βρίσκεται στον εγκέφαλο.» (Γαληνός, Περί των καθ’ Ιπποκράτη 2.5) Κατά Γαληνό (18 Β) διάνοια, νους, φρένα, λόγος, ενδιάθετος λόγος είναι διάφορα ονόματα του ιδίου πράγματος. Ο άνθρωπος δεν διαφέρει από τα ζώα με τον προφορικό λόγο, γιατί και τα ζώα προφέρουν έναρθρες φωνές, αλλά με τον ενδιάθετο. (Σέξτος Εμπειρικός, Προς Μαθηματικούς 8.275)
Ενώ ο «λόγος» σημαίνει πάντα κάτι, (είναι ημέρα-πρόταση)
η «λέξη» μπορεί να μην έχει σημασία π.χ. «βλίτυρι».
Περαιτέρω διαφέρει το να λέγει κανείς από του να βγάζει φωνές• διότι οι φωνές προφέρονται, ενώ τα πράγματα λέγονται, αυτά που ονομάζουμε λεκτά (Διογ Λαερτ. 7.56-57)

Ο λόγος δε φυτρώνει ευθύς με τη γέννηση μέσα μας, αλλά συγκροτείται αργότερα από τις αισθήσεις και τις παραστάσεις γύρω στα δεκατέσσερα χρόνια. (Στοβαίος, Εκλογαί, 1.48, 8, p.317)

Τα μέρη του λόγου ή στοιχεία του λόγου είναι πέντε: όνομα κύριο που σημαίνει ατομική ιδιότητα (Διογένης), προσηγορικό, που σημαίνει κοινή ιδιότητα (άνθρωπος, ίππος), ρήμα, σύνδεσμος και άρθρο, ενώ συνοδευτικά γνωρίσματα του λόγου είναι πέντε: τα γνήσια ελληνικά, η σαφήνεια, η συντομία, η πρέπουσα έκφραση και η σωστή διαμόρφωση. (Θεοδόσιος, Περί γραμματικής p.17, 17-31)
Επίσης διακρίνονται του ρήματος χρόνοι ορισμένοι (παρατατικοί και συντελικοί) και αόριστοι (μέλλων αόριστος και παρωχημένος αόριστος)
Πρόταση ή αξίωμα (γιατί αυτός που τη λέει αξιώνει να είναι αληθές) είναι αυτό που είναι αληθινό ή ψευδές ή μια αυτοτελής κατάσταση που μπορεί να βεβαιωθεί σ’ ότι αφορά τον εαυτό της, όπως π.χ. είναι ημέρα, ο Δίων περπατεί. (Διογ.Λαερτ.7.65)
Ερώτημα είναι αυτοτελής έκφραση που απαιτεί απάντηση π.χ. είναι άραγε ημέρα; Αυτό δεν είναι ούτε αληθές ούτε ψευδές. Άλλες οι αγγελίες, οι προστακτικές προτάσεις (εσύ βάδιζε στις ροές του Ινάχου..), οι ορκικές, οι προσαγορευτικές (Δοξασμένε Ατρείδη...)κτλ.
Τα απλά αξιώματα είναι αρνητικά, αρνητικά βεβαιωτικά, στερητικά, κατηγορικά (Ο Δίων βαδίζει), δεικτικά (αυτός εδώ βαδίζει), αόριστα (κάποιος βαδίζει)
Από τα μη απλά αξιώματα άλλα είναι υποθετικά (αν είναι ημέρα, είναι φως) συμπερασματικά (εφ’ όσον είναι ημέρα, είναι φως) συμπλεκτικά (και ημέρα είναι και είναι φως) διαζευκτικά (ή είναι ημέρα ή είναι νύκτα) αιτιολογικά (επειδή είναι μέρα, υπάρχει φως) (Διογ. Λαερτ. 7.71-72)

Κατά Σέξτο Εμπειρικό, (Προς μαθηματικούς 8.11-12) Τρία πράγματα βρίσκονται μεταξύ τους σε συζυγία το σημαινόμενο, (το πράγμα που δηλώνεται από τη λέξη και το καταλαβαίνουμε καθώς υφίσταται στη διάνοιά μας και εφόσον ξέρουμε τη γλώσσα, οι ξενόγλωσσοι δεν το καταλαβαίνουν αν και ακούουν τη φωνή) το σημαίνον ( η φωνητική διατύπωση, η λέξη π.χ. Δίων) και το υπάρχον (το εξωτερικό αντικείμενο, π.χ. ο ίδιος ο Δίων.)
Το σημαίνον (η φωνητική διατύπωση) και το τυγχάνον (το υπάρχον αντικείμενο) είναι σώματα ενώ το σημαινόμενο που είναι και λεκτόν, το οποίο είναι αληθές ή ψευδές είναι ασώματο.
Και πάλι, ως πραγματικό, αναγνωρίζεται ότι έχει συγκεκριμένη υπόσταση.
Το λεκτόν είναι το ενδιάμεσο ανάμεσα στη λογική εικόνα και στο αντικείμενό της. Είναι αυτό με το οποίο καθίσταται δυνατή η ανακοίνωση των πραγμάτων,
γι’αυτό και η δυνατότητα επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους,
αφού μετέχουν του λόγου.

Τα λεκτά αποτελούν ατομικές και όχι γενικές προτάσεις,
διότι τους στωικούς ενδιαφέρουν τα ατομικά όντα, (αυτός ο άνθρωπος, αυτός ο ίππος) που είναι πραγματικά,
και όχι οι γενικές έννοιες που μοιάζουν με όντα.

Τα λεκτά δηλώνουν υπόθεση, αιτία, σύμπλεξη, π.χ.
αν είναι α- τότε β, αν είναι μέρα- υπάρχει φως.

Περί ποιήσεως

Ανάμεσα στα βιβλία του Ζήνωνος περιλαμβάνονται και αναφερόμενα στην ποίηση και σε ποιητές, όπως π.χ. Προβλημάτων ομηρικών πέντε, Περί ποιητικής ακροάσεως,
Εις Ησιόδου Θεογονίαν
Ο Κικέρων (De natura deorum 3.24.,63) αναφέρει ότι ο Ζήνων προσπάθησε να δώσει σε ποιητικούς μύθους επιστημονική αιτιολογία και για κάθε λέξη να εξηγήσει τις αιτίες, γιατί αυτό να καλείται έτσι. Ότι ο Ζήνων έγραψε για τα έργα του Ομήρου αναφέρεται και από το Δίωνα τον Χρυσόστομο (Λόγοι 53, 4) Άλλα έργα ο Όμηρος τα έγραψε «κατά δόξαν και άλλα κατά αλήθειαν» άλλα κατά τις αντιλήψεις της εποχής κι άλλα σύμφωνα με την αλήθεια για να μη φαίνεται ότι αντιφάσκει. Μια αλλαγή των στίχων του Ησιόδου
«ούτος μεν πανάριστος ος αυτός πάντα νοήση,
εσθλός δ’ αυ κακείνος ος ευ ειπόντι πείθηται»
αναφέρει ο Πρόκλος (Σχόλια εις Ησιόδου ΄Εργα και Ημέρας, 291 –εκ του Πλουτάρχου)
«κι εκείνος πάνω απ’ όλους άριστος που πείθεται σ’ όποιον μιλά σωστά,
λαμπρός όμως κι αυτός που μόνος του τα πάντα θα εννοήσει»
δίνοντας τα πρωτεία στην ευπείθεια και στη φρόνηση τα δευτερεία.
Ο Ζήνων κατά Κικέρωνα (De natura deorum 2. 63-64) ασχολήθηκε και με τους μύθους για τους θεούς και προσπάθησε να φανερώσει τις αλήθειες για τη φύση που κρύβονται πίσω από αυτούς, π.χ. για τον Ουρανό που ευνουχίστηκε από τον Κρόνο που ρίχτηκε στα δεσμά από το γιο του, τον Δία. «Εδώ έχει κλείσει κανείς μια έξυπνη σκέψη της φιλοσοφίας της φύσης μέσα σε αποτρόπαιους μύθους. Γιατί ήθελε το ουράνιο, ύψιστο και αιθέριο, δηλ. το πύρινο στοιχείο της φύσης, που γεννά από μέσα του τα πάντα, να είναι ελεύθερο από το σωματικό μέλος, που για τον πολλαπλασιασμό χρειάζεται την ένωση με κάτι άλλο. Με τον Κρόνο ωστόσο θα πρέπει να νοείται ο θεός, που κυριαρχεί πάνω στην πορεία και την αλλαγή των εποχών του έτους. Ακριβώς αυτό το όνομα έχει ο θεός στα ελληνικά• ονομάζεται Κρόνος, που είναι το ίδιο όπως χρόνος, δηλ. χρονικό διάστημα. Στα λατινικά Saturnus σημαίνει αυτόν που χορταίνει το στομάχι του με τα παρελθόντα χρόνια. Ο Δίας όμως τον έβαλε στα δεσμά, για να βάλει τάξη στο χρόνο με τα δεσμά των αστρικών περιόδων.









































ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Κέντρο της φυσικής, όπως και της λογικής, είναι ο λόγος.
Η ακολουθία, που συναντούμε στα λεκτά,
έχει το αντίστοιχό της στη φυσική, αφού κάθε αποτέλεσμα έχει την αιτία του κ.ο.κ.

ουσία: θεός και ύλη

Ο Ζήνων στο έργο του «Περί ουσίας» όπως παραδίδει ο Διογένης Λαέρτιος (7.134) υποστηρίζει ότι αρχές των όλων είναι δύο, το ποιούν και το πάσχον. Το πάσχον είναι η χωρίς ποιότητα ουσία, η ύλη, το δε ποιούν είναι ο λόγος μέσα της, ο θεός• αυτός δηλαδή όντας αιώνιος δημιουργεί το κάθε τι στην όλη περιοχή της ύλης. Οι αρχές είναι αγέννητες και άφθαρτες, είναι σώματα και άμορφες. Κανένα πράγμα που είναι ασώματο δε θα μπορούσε να επενεργήσει σε κάτι άλλο. Κάτι που προκαλεί ή δέχεται μια ενέργεια είναι σώμα (Κικέρων Acad. post 1.11.39)
Ο Calcidius (In Platonis Timaeum c.290) γράφει ότι η ουσία είναι η πρώτη ύλη όλων των πραγμάτων, ή το πραγματικό τους θεμέλιο, ή η αιτία της ύπαρξης.
Αφού ο λόγος ταυτίζεται με το θεό,
άρα και ο κόσμος είναι λογικός και έμψυχος,
ώστε έχουμε ένα σύστημα πανθεϊστικό.
Κατά Ευσέβιο (Προπαρασκευή ευαγγελική 15.14) στοιχείο των όντων είναι η φωτιά, όπως ο Ηράκλειτος ...με το πέρασμα ορισμένων χρόνων, σύμφωνα με το πεπρωμένο, όλος ο κόσμος θα γίνει φωτιά κι ύστερα πάλι θα ξαναγίνει η τάξη του κόσμου. Η πρώτη όμως φωτιά είναι σαν ένα κάποιο σπέρμα των όλων που περιέχει μέσα του τους λόγους και τις αιτίες αυτών που έχουν γίνει, αυτών που γίνονται και αυτών που θα γίνουν• η δε μεταξύ τους συμπλοκή και ακολυθία είναι η ειμαρμένη και η γνώση και η αλήθεια και ο νόμος των όντων ο αναπόδραστος και αναπόφευκτος. Και σύμφωνα μ’ αυτήν (την ειμαρμένη) διοικούνται όσο είναι στον κόσμο υπεράριστα, όπως σε μια πολιτεία ευνομώτατη.
Ο Αέτιος (Περί αρεσκόντων 1.7.33) γράφει για τους στωικούς πως θεωρούν τον θεό πως έχει νόηση, είναι μια τεχνίτρα φωτιά (πυρ τεχνικόν) που πορεύεται στη γένεση του κόσμου περιλαμβάνοντας μέσα του όλους τους σπερματικύς λόγους, σύμφωνα με τους οποίους όλα γίνονται ακολουθώντας την ειμαρμένη, και πνεύμα, που περνά διά μέσου όλου του κόσμου και παίρνει τις ονομασίες του σύμφωνα με τις παραλλαγές της ύλης, δια της οποίας προχωρεί.

Θεός

Κατά Διογένη Λαέρτιο (7.148) ο Ζήνων λέει ότι ουσία του θεού είναι όλος ο κόσμος και ο ουρανός. Κατά Στοβαίο (Εκλογαί 1.1,29d) ο Ζήνων ο Στωικός είπε ότι ο θεός είναι νους πύρινος του κόσμου. Κατά Φιλόδημο (Περί ευσεβείας 10. 10-15) ο Ζήνων και οι οπαδοί του λένε ότι ο θεός είναι ένας• κι ότι και το παν έγινε έμψυχο. Κατά Θεμίστιο (Περί Ψυχής 1.5) ο θεός κατοικεί μέσα σε όλη την ουσία και κάπου εδώ είναι νους, κάπου ψυχή, κάπου συνεκτική δύναμη. Η ψυχή είναι αναμεμειγμένη με κάθε ον και διέρχεται μέα από όλο τον κόσμο και κάθε μόριο του κόσμου είναι έμψυχο.
Κατά Ιππόλυτο (Έλεγχοι 1,21) αρχή των πάντων είναι ο θεός, που είναι σώμα καθαρώτατο και η πρόνοιά του διέρχεται μέσα από όλα.


στοιχεία: πυρ, ύδωρ, αήρ, γη

Ο λόγος ως σπέρμα γονιμοποιεί την ύλη και γεννά τα
τέσσερα στοιχεία,
το πυρ, (που διακρίνεται σε τεχνικό και άτεχνο
«δύο γαρ γένη πυρός, το μεν άτεχνον και μεταβάλλον εις εαυτώ την τροφήν,
το δε τεχνικόν αυξητικόν τε και τηρητικόν»)
το ύδωρ,
τον αέρα, και
τη γη.

Η μετατροπή από το ένα στο άλλο και
η μίξη τους γεννούν τον κόσμο και τις διάφορες μορφές των όντων,
τα φυτά, τα ζώα και τα άλλα είδη.
Κατά Διογένη Λαέρτιο (7.135 και 7. 142) Ο Ζήνων στην πραγματεία του Περί του Όλου, γράφει ότι ο θεός, νους, ειμαρμένη, Δίας, στην αρχή όντας με τον εαυτό του μετέτρεψε την ουσία όλη δια του αέρα σε νερό• κι όπως περιέχεται το σπέρμα στη γονιμοποίηση, έτσι κι αυτός, όντας σπερματικός λόγος του κόσμου, ως τέτοιος μένει πίσω μέσα στο υγρό και καθιστά την ύλη εύπλαστη στον εαυτό του αποβλέποντας στην επόμενη γένεση. Έπειτα γέννησε τα πρώτα τέσσερα στοιχεία, τη φωτιά, το νερό, τον αέρα, τη γη. Και «Γίνεται ο κόσμος όταν από τη φωτιά η ουσία μετατραπεί με τον αέρα σε υγρό στοιχείο, ύστερα, όταν το παχύ μέρος (του υγρού) αφού συμπυκνωθεί, αποτελεσθεί η γη, το δε λεπτό μέρος εξαερωθεί και αυτό όταν λεπτύνει ακόμα περισσότερο γεννήσει φωτιά. Έπειτα με την ανάμιξη απ’ αυτά γίνονται τα φυτά και τα ζώα κα τα άλλα είδη.»

Όλα τα μέρη του κόσμου έχουν μια φορά,
τείνουν προς το μέσον του κόσμου
και μάλιστα όσα έχουν βάρος
και γι’ αυτό ο κόσμος μένει μέσα στο άπειρο κενό
και η γη εγκαθιδρυμένη μέσα στο κέντρο του ισόρροπα.
Όπως παραδίδει ο Στοβαίος (Εκλογαί 1.19.4, p.166,4)
«Τα μέρη όλων που είναι μέσα στον κόσμο
με τη σύσταση που έχουν κατά τη δική τους έξη
έχουν μια φορά κινούμενα προς το κέντρο του όλου
και με όμοιο τρόπο προς το κέντρο αυτού του κόσμου•
γι’αυτό σωστά λέγεται ότι όλα τα μέρη του κόσμου
έχουν μια φορά προς το κέντρο του κόσμου
και μάλιστα όσα έχουν βάρος•
κι αυτή είναι η αιτία της παραμονής του κόσμου μέσα στο άπειρο κενό
και παρόμοια μέσα στον κόσμο της γης,
που είναι εγκαθιδρυμένη ισόρροπα γύρω από το κέντρο του.
Και δεν έχουν όλα τα σώματα βάρος, αλλά είναι αβαρή ο αέρας και η φωτιά•
κι αυτά τείνουν κατά κάποιο τρόπο προς το κέντρο της όλης σφαίρας του κόσμου, ενώ κατά τη σύστασή τους θα έπρεπε να στρέφονται προς την περιφέρειά του•
γιατί από τη φύση τους αυτά ωθούνται προς τα επάνω, αφού δεν έχουν κανένα βάρος. Και παρόμοια μ’ αυτά λένε, ότι ούτε κι ο ίδιος ο κόσμος δεν έχει βάρος, εξαιτίας της σύστασής του από εκείνα τα στοιχεία που έχουν βάρος και από τα αβαρή. Ενώ όλη η γη από μόνη της θεωρούν ότι έχει βάρος• και παρά τη θέση της, γιατί βρίσκεται στο κέντρο (και προς το κέντρο είναι η φορά των τέτοιων σωμάτων) μένει σ’ αυτό τον τόπο.

ψυχή -πνεύμα

Η ψυχή ή το πνεύμα, είναι ένας τέτοιος συγκερασμός, ένθερμη πνοή,
που προέρχεται από τη μίξη του αέρα με το ενεργητικό πυρ.
Αυτό το πνεύμα ή ο τόνος ενώνει και συνέχει τον κόσμο σ’ ένα σύνολο έμψυχο. Μέρος του είναι η ανθρώπινη ψυχή.
Το ατομικό ον το συνιστά ο πνευματικός τόνος που γίνεται συνεκτικός τόνος,
γιατί με την έντασή του δίνει συνοχή στο κάθε τι.
Διάφορα πνεύματα εισδύουν το ένα στο άλλο και
συναποτελούν το σύνολο των ποιοτήτων του,
κρατώντας ισορροπία ανάμεσα σε μια κίνηση προς τα έξω και μια προς τα μέσα.
Την ατομικότητα, το ιδίως ποιόν του κάθε όντος,
την αποτελεί η εκάστοτε σύνθεση του πνεύματος,
που δεν συμπίπτει με τη σύνθεση κανενός άλλου.
Αυτό το πνεύμα διασφαλίζει το χαρακτήρα των διαφόρων κατηγοριών των όντων,
των αψύχων με την υπόσταση (έξιν),
των φυτών με την ανάπτυξη (φύσιν),
των ζώων με την ενστικτώδη φύση (ψυχήν) και
των ανθρώπων με τη λογική (νουν).
Ο συγκερασμός των ποιοτήτων (των ενεργητικών δυνάμεων)
με τις ουσίες (την πρώτη ύλη) μέσα σε όλα παίρνει
από τη μια την όψη ενεργειών και τόνων πνευματικών και
από την άλλη την όψη υλικών υποστρωμάτων
που κινούνται από μια κατάσταση αοριστίας σε καθορισμένες μορφές και σώματα.
Ίσως έτσι μπορεί να εξηγηθεί και ο χαρακτηρισμός των αρχών ως ασωμάτων,
αφού δεν έχουν ακόμα συγκεκριμένη μορφή και υπόσταση.

ειμαρμένη

Ο λόγος καθώς πορεύεται γεννώντας εκ των έσω,
όχι πλαστικά όπως ο γλύπτης,
τον κόσμο κι ό, τι συμβαίνει μέσα σ’ αυτόν σε μια άλυση από αιτίες (αιτία ειρομένη) συνιστά στην πορεία του μια αναγκαιότητα,
ειναι η ειμαρμένη, «αιτία των όντων ειρομένη» ή
ο «λόγος καθ’ όν ο κόσμος διαξάγεται».
Η ειμαρμένη είναι συνάρτηση αιτίων που
οδηγούν σ’ ένα ενυπάρχοντα μέσα της σκοπό,
έχει δηλαδή ένα τελεολογικό χαρακτήρα.
Γι’ αυτό η ειμαρμένη είναι η ίδια η θεϊκή πρόνοια που
διαγράφει μια σκόπιμη πορεία από την αρχή έως το τέλος του κόσμου
για να επανέλθει και πάλι κατά την επόμενη περίοδο.
Η ακολουθία αυτή και πλοκή των αιτίων είναι ένας κόσμος αναπόφευκτος
σύμφωνα με τον οποίο διοικείται ο κόσμος,
όπως μια πολιτεία που ευνομείται κατά τον άριστο τρόπο.
Αναλυτικότερα ο Αλέξανδρος Αφροδισιεύς (Περί ειμαρμένης 191, 30-192, 28) γράφει ότι, εφ’ όσον ο κόσμος είναι μια ενότητα που περιλαμβάνει όλα τα υπάρχοντα πράγματα μέσα της και διοικείται από μια ζώσα, λογική νοήμονα φύση, η διοίκηση των υπαρχόντων πραγμάτων, που είναι υπό της εξουσία της, είναι μια διαιώνια πορεία ακολουθίας και τάξης. Τα πράγματα, που συμβαίνουν πρώτα, γίνονται αιτίες γι’ αυτά που θα συμβούν μετά απ’ αυτά. Με τον τρόπον αυτόν όλα τα πράγματα συμπλέκονται, και ούτε συμβαίνει οτιδήποτε στον κόσμο τέτοιο, που να μην ακολουθεί άνευ όρων κάτι άλλο απ’ αυτό και να συνάπτεται αιτιακά προς αυτό, ούτε μπορεί οποιοδήποτε από τα μεταγενέστερα συμβαίνοντα να χωρισθεί από τα προηγούμενα γεγονότα, έτσι ώστε να μην ακολουθεί από έναν απ’ αυτά, ως εάν να ήταν στέρεα συνδεδεμένο μαζί του. Αλλά από κάθε τι, που συνέβη, ακολουθεί κάτι άλλο, με μια αναγκαία αιτιώδη εξάρτηση απ’ αυτό, και κάθε τι, που συμβαίνει έχει κάτι προηγούμενο απ’ αυτό, με το οποίο συνάπτεται αιτιωδώς.
Κατά Διογένη Λαέρτιο (7.149) η ειμαρμένη είναι αιτία που συμπλέκει σε ειρμό τα όντα ή λόγος σύμφωνα με τον οποίο κινείται σε τάξη ο κόσμος.
Κατά Στοβαίο (Εκλογαί 1.5,15) ο Ζήνων ονομάζει στο βιβλίο του Περί φύσεως την ειμαρμένη δύναμη κινητική της ύλης, που δεν διαφέρει από την πρόνοια και την φύση.

ειμαρμένη- ελευθερία

Πρόβλημα συνάντησαν οι στωικοί με το συμβιβασμό
ειμαρμένης και ελευθερίας της ανθρώπινης βούλησης.
Η απάντηση του Ζήνωνα μοιάζει με του Κλεάνθη στον « Ύμνο εις Δίαν».
Όλα γίνονται σύμφωνα με το λόγο,
εκτός από όσα πράττουν οι κακοί στην τρέλλα τους.
Όμως κι αυτά ο θεός τα επανορθώνει
και τα εναρμονίζει με την τάξη του κόσμου
και τα συνταιριάζει στον ένα ανώτατο λόγο.
Ο κακός αναγκάζεται να ακολουθήσει τη θεία τάξη
όσο κι αν δε θέλει,
κι όταν αντιτίθεται σ’ αυτήν
δεν μπορεί τελικά να την διαταράξει
αλλά καθιστά τον εαυτό του άθλιο και δύσμοιρο.
Γράφοντας για την ειμαρμένη ο Ιππόλυτος (Έλεγχοι 1.21) λέει ότι οι Στωικοί φέρνουν το παράδειγμα του σκύλου και της άμαξας, δηλαδή όπως αν ένας σκύλος είναι δεμένος σ’ ένα αμάξι, αν μεν θέλει να το ακολουθήσει, και έλκεται και ακολουθεί, κάνοντας και το αυτεξούσιο μαζί με τον εξαναγκασμό, που είναι τρόπον τινά η ειμαρμένη• εάν όμως δεν θέλει να ακολουθεί, οπωδήποτε θα εξαναγκασθεί• το ίδιο συμβαίνει και με τους ανθρώπους• κι όταν δηλαδή δεν θέλουν να ακολουθούν, θα εξαναγκασθούν οπωσδήποτε να μπουν μέσα στο πεπρωμένο.
Η συμμόρφωση ή μη του ανθρώπου στο λόγο
δεν μπορεί να ανατρέψει την τάξη του λόγου.

εκπύρωση –παλιγγενεσία

Ο κόσμος, έχοντας την αρχή του στο σπερματικό λόγο,
έχει αρχή αλλά και τέλος, δηλαδή σκοπό, την ανάπτυξή του,
και τέλος, δηλαδή τέρμα, την περιοδική εκπύρωση
την οποία ακολουθεί η παλιγγενεσία,
κατά την οποία ο κόσμος θα ξαναγίνει ο ίδιος και απαράλλαχτος,
με τους ίδιους ανθρώπους και ίδια τα πάντα.


Ο κόσμος του Ζήνωνα περιβάλλεται από ένα άπειρο κενό,
το οποίο ορίζει ως απουσία σώματος.
Άλλο το κενό, άλλο ο τόπος και άλλο ο χώρος.
Ο τόπος είναι αυτό που κατέχει ένα σώμα.
Ο χώρος αυτό που μερικώς κατέχεται από ένα σώμα,
όπως το περιβάλλον που το περικλείει.
Ο σπερματικός λόγος απογεννά τέσσερα στοιχεία, πυρ, ύδωρ, αέρα, γη,
από τη μείξη των οποίων γεννάται ο κόσμος ύστερα από μετατροπές του πυρός. Βασικά από το πυρ προήλθαν τα πάντα και εις αυτό θα διαλυθούν.
Κατά Νεμέσιο (Περί φύσεως ανθρώπου 309.5-311,2) Οι Στωικοί λένε ότι, όταν οι πλανήτες ξαναγυρίζουν στο ίδιο σημείο και κατά το μήκος και κατά το πλάτος, όπου ήταν ο καθένας στην αρχή, όταν πρωτοσυστάθηκε ο κόσμος, σε καθορισμένες περιόδους χρόνου προκαλούν την εκπύρωση και τη φθορά των όντων. Και πάλι από την αρχή ο κόσμος αποκαθίσταται στην πρώτη του κατάσταση• κι όταν τ’ αστέρια ακολουθούν την ίδια φορά και πάλι, το κάθε τι θα ξαναγίνει απαράλλακτα όπως κατά την προηγούμενη περίοδο. Ότι πρώτος δίδαξε για την εκπύρωση και παλιγγενεσία του κόσμου παραδίδει ο Ευσέβιος (Προπαρασκευή ευαγγελική 15.18.3) και ο Τατιανός (Προς ΄Ελληνας c.3).

Από τα τέσσερα στοιχεία αποτελείται και το ανθρώπινο σώμα,
ενώ η ψυχή είναι μια αναθυμίαση αισθητική, ή ένα ένθερμο φύσημα,
κι ως τέτοιο είναι κάτι σωματικό κι όμως αθάνατο,
δηλαδή πολύχρονο, που θα φθαρεί με την εκπύρωση.

οκτώ μέρη ψυχής

Η ψυχή αποτελείται από οκτώ μέρη,
το ηγεμονικό,
τις πέντε αισθήσεις,
το φωνητικό,
και το σπερματικό, μέσω του οποίου το παιδί κληρονομεί τις ιδιότητες των γονιών.

Το ηγεμονικό κινεί όλα τα άλλα μέρη της ψυχής.
















ΤΟ ΗΘΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Η διαίρεση του ηθικού μέρους

Παρόλο που ο Ζήνων δεν προέβη σε διαίρεση του ηθικού μέρους αλλά πραγματεύθηκε τα θέματα πιο απλά, όπως παραδίδει ο Διογένης Λαέρτιος (7.84) η διαίρεση μας βοηθά να βάλουμε σε μια τάξη τη μελέτη του ηθικού μέρους. Γράφει λοιπόν ο Διογένης ο Λαέρτιος ότι το ηθικό μέρος της φιλοσοφίας το διαιρούν σε μέρη, στο περί ορμής, περί αγαθών και κακών, και στο περι παθών και περί αρετής και περί το τελικού σκοπού της ζωής καθώς και περί της πρώτης αξίας και των πράξεων και περί των καθηκόντων και των προτροπών και αποτροπών.
Ο Σενέκας (Ep.89.14) γράφει για την τριπλή διαίρεση του ηθικού μέρους, το πρώτο μέρος ασχολείται με τη συγκατάθεση της αξίας του καθενός πράγματος, το δεύτερο με την αποδοχή μιας ελεγχόμενης και ισορροπημένης ορμής προς αυτά και το ρίτο με την επίτευξη μιας συμφωνίας μεταξύ της ορμής και της πράξης, ώστε ό άνθρωπος να είναι συνεπής με τον εαυτό του σε όλα.

Περί του τελικού αγαθού

Κατά Διογένη Λαέρτιο (7.87) ο Ζήνων στο Περί της ανθρωπίνης φύσεως είπε ότι τελικός σκοπός είναι να ζει κανείς σύμφωνα με τη φύση, πράγμα που σημαίνει να ζει σύμφωνα με την αρετή• γιατί προς αυτή μας οδηγεί το φυσικό μας.
Κατά Στοβαίο (Εκλογαί 2.7,6 α) τον τελικό σκοπό (το ύψιστο αγαθό ο Ζήνων το καθόριζε ως εξής: «να ζει κανείς σε ομοφωνία με το λόγο»• κι αυτό σημαίνει να ζει σε συμφωνία με τον ένα λόγο, γιατί, όποιοι ζουν σε διαμάχη με τον εαυτό τους είναι δυστυχισμένοι.
Κατά Στοβαίο (Εκλογαί 2.77,16-27) τελικός σκοπός είναι να ευδαιμονεί κανείς, για χάρη του οποίου όλα πράττονται, αυτό όμως δεν πράττεται για κανένα άλλο• αυτό βρίσκεται στο να ζει κανείς σύμφωνα με την αρετή, το λόγο, τη φύση. Την ευδαιμονία ο Ζήνων την όρισε ως εύροια βίου, καλή ροή του βίου.
Γι’ αυτό απαραίτητο είναι το γνώθι σαυτόν, γιατί όποιος αγνοεί τι είδους άνθρωπος είναι από τη φύση του δεν μπορεί να επιτύχει το κατά φύσιν (Ιουλιανός, Εις απαιδεύτους κύνας 186 Α)
Κατά Αρριανό ( Επικτήτου Διατριβαί 1.20, 14-15) τελικός σκοπός είναι να ακολουθεί κανείς τους θεούς, η ουσία δε του αγαθού είναι η χρήση, τέτοια που πρέπει, των παραστάσεων.

Ανάμεσα στον άνθρωπο και στον κόσμο υπάρχει η κοινότητα του λόγου,
υπάρχει μια ομολογία, στην οποία και στηρίζεται η ηθική του Ζήνωνος. «Ομολογουμένως τη φύσει ζην» ή «ομολογουμένως τω λόγω ζην».
Το ομολογουμένως ζην εξασφαλίζει την εύροια βίου,
την ευχάριστη ροή του βίου, την ευδαιμονία.
Όσοι μάχονται το λόγο δυστυχούν.
Το ομολογουμένως τω λόγω και τη φύσει ζην σημαίνει κατ’ αρετήν ζην.

ορμή και οικείωση

Την πρώτη ορμή του το ζώο τη στρέφει προς την αυτοσυντήρηση, γιατί η φύση αυτό το εξοικειώνει εξ αρχής. Το πρώτο οικείο είναι για κάθε ζώο η ιδιοσυστασία του και η συνείδησή της• πλάθοντάς το η φύση το ζώο, το οικειώνει με τον εαυτό του• κι έτσι απωθεί όσα το βλάφτουν και προσελκύει τα οικεία. Έτσι, τα ζώα διοικούνται σύμφωνα με την ορμή τους. Εφόσον ο λόγος έχει δοθεί στα λογικά όντα για μια τελειότερη προστασία, το να ζουν ορθά σύμφωνα με το λόγο είναι φυσικό γι’ αυτά• γιατί ο λόγος γίνεται ο τεχνίτης που επιβλέπει την ορμή. (Διογένης Λαέρτιος 7. 85-86) Αρχή κάθε οικείωσης και αλλοτρίωσης είναι το αισθάνεσθαι. Την οικείωση ο Ζήνων και οι οπαδοί του την θεωρούν αρχή της δικαιοσύνης. (Πορφύριος, Περί αποχής εμψύχων 3.19)

αγαθά, κακά, αδιάφορα
Από τα όντα, από τα πράγματα άλλα είναι αγαθά, άλλα κακά και άλλα αδιάφορα. Αγαθά είναι οι αρετές, η φρόνηση, η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη, η ανδρεία και κάθε τι που είναι αρετή ήμετέχει αρετής• κακά δε είναι τα αντίθετα, η αφροσύνη, η ακολασία, η αδικία, η δειλία και κάθε τι που είναι κακό ή μετέχει της κακίας• αδιάφορα ή ουδέτερα είναι όσα ούτε ωφελούν ούτε βλάπτουν, όπως η ζωή ο θάνατος, η δόξα η ασημότητα, ο πόνος η ηδονή, ο πλούτος η πενία, η υγεία η νόσος και τα παρόμοια. (Στοβαίος, Εκλογαί 2.7 και Διογένης Λαέρτιος 7.101-103) Ο πλούτος, η υγεία, δεν είναι αγαθά, γιατί εξαρτώνται από τον τρόπο χρήσης τους.
Από τα αδιάφορα άλλα είναι προηγμένα, που έχουν αξία, ή αποπροηγμένα, που έχουν απαξία. Αξία έχουν όσα συμβάλλουν στο βίο που είναι σύμφωνος με το λόγο, όπως ψυχικά η ευφυϊα, η τέχνη, η προκοπή, ενώ εξωτερικά ο πλούτος, η δόξα, η ευγενική καταγωγή• σωματικά η ζωή, υγεία, δύναμη ευεξία, αρτιότητα, ομορφιά. Αποπροηγμένα τα αντίθετα. (Διογένης Λαέρτιος 7.105-106)
Οι λέξεις προηγμένα και αποπροηγμένα ανήκουν στους νεολογισμούς του Ζήνωνος, γνωστού για τη γλωσσοπλασία του, όπως αναφέρει ο Κικέρων(De finibus bonorum et malorum 3. 51-52)

αρετή (φρόνηση, δικαιοσύνη, σωφροσύνη, ανδρεία) και ευδαιμονία

Κατά Διογένη Λαέρτιο (7.89) η αρετή είναι διάθεση σύμφωνη με το λόγο και αυτή την εκλέγουμε για χάρη της ίδιας όχι εξ αιτίας φόβου ή ελπίδας ή κάποιου εξωτερικού πράγματος• σ’ αυτήν βρίσκεται η ευδαιμονία, αφού είναι μέσα σε ψυχή πλασμένη να είναι σύμφωνη με το λόγο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Η αρετή είναι αυτάρκης για την ευδαιμονία. Ευδαιμονία ορίστηκε από το Ζήνωνα η εύροια βίου, η καλή ροή της ζωής. (Στοβαίος, Εκλογαί 2.7.6)

Η αρετή είναι το ίδιο το αγαθό, το μόνο αγαθό, είναι μία, τοποθετείται στο λόγο, (Κικέρων Acad.post. 1.10.38) είναι γνώση και πράξη, αλλά διαφέρει ως προς τα πράγματα και τις ενέργειες. Γι’ αυτό διακρίνεται σε
φρόνηση, επιστήμη σε πράγματα που ενεργούμε
δικαιοσύνη, φρόνηση σε πράγματα που που πρέπει να διαμοιράζει κανείς
σωφροσύνη, φρόνηση σε πράγματα που εκλέγουμε, προτιμούμε, αποφεύγουμε
ανδρεία, φρόνηση σε πράγματα που πρέπει να αντέχει κανείς, γνώση των φοβερών και μη. (Πλούταρχος, Περί Στωικών εναντιωμάτων 1034C-E και Στοβαίος, Εκλογαί 2.7)
κακά είναι
η αφροσύνη, άγνοια των αγαθών, των κακών και των ουδετέρων
η ακολασία, άγνοια των αξιών που προτιμώνται και αποφεύγονται και των ουδετέρων
η αδικία, άγνοια που δεν απονέμει αυτό που αξίζει στον καθένα
η δειλία, άγνοια των φοβερών και των μη φοβερών και των ουδετέρων. (Στοβαίος, Εκλογαί 2.7)
Εκτός από τα καλά και τα κακά υπάρχουν και τα αδιάφορα, ούτε αγαθά ούτε κακά, τα ζεύγη ζωή- θάνατος, δόξα- αδοξία, ηδονή- πόνος, πλούτος- πενία, υγεία- νόσος κ.α
Αφού δεν συνδέονται τα καλά με την ηδονή και τα άλλα αδιάφορα
δίνεται έμφαση μόνο στο διανοητικό χαρακτήρα της αρετής.
Οι αρετές είναι φρονήσεις, όχι επιστήμες, είναι γνώση και πράξη μαζί.

Η αρετή είναι
«του ηγεμονικού της ψυχής διάθεσις και δύναμις γεγενημένη υπό λόγου»,
δηλαδή ικανότητα πρακτική που προέρχεται από το λόγο και δεν διαταράσσεται κατά τη διάρκεια του βίου, άρα ο στωικός δεν προαιρείται δεν εκλέγει την αρετή, αλλ’ είναι απλά ενάρετος. Κατά τον Αυγουστίνο, (Contra Acad. 3.7,16) «κραυγάζει ο Ζήνων και όλη η Στοά μαζί του βοά ότι ο άνθρωπος δεν γεννιέται για τίποτε άλλο παρά για την αρετή.»

σοφός- φαύλος

Οι άνθρωποι διακρίνονται σε
σπουδαίους σοφούς και σε
φαύλους μη σοφούς, που βρίσκονται σε πλάνη πράττοντας κακά.
Ανάμεσα στα δύο άκρα υπάρχουν διαβαθμίσεις.
Ο σπουδαίος είναι ο τέλειος. «O σοφός δεν σχηματίζει γνώμες, δεν μετανιώνει για τίποτε, δεν εξαπατάται από τίποτε, δεν αλλάζει ποτέ την αντίληψή του» (Cicero, Oratio pro Murena, 29, 61) δε θα δώσει τη συγκατάθεσή του σε κανένα ψεύδος (Διογ.Λαερτ. 7.121) Oύτε εξαναγκάζεται ούτε εξαναγκάζει,
ούτε εμποδίζεται ούτε εμποδίζει, ούτε εκβιάζεται ούτε εκβιάζει,
ούτε εξουσιάζεται ούτε εξουσιάζει, ούτε εξαπατάται, ούτε εξαπατά.
Είναι ευδαίμων, φρόνιμος σ’ όλους τους τομείς, στρατηγικό, πολιτικό, οικονομικό.
Το αντίθετο συμβαίνει με τους φαύλους.

απάθεια

Ο σοφός είναι απαθής, δεν έχει πάθη, δεν πάσχει από άλογες κινήσεις της ψυχής.
Ο λόγος είναι άσχετος με την άλογη έκφραση της ψυχής που χαρακτηρίζει το φαύλο.

πάθη

Το πάθος κατά Ζήνωνα (Διογένης Λαέρτιος 7.110-111) είναι η άλογη και παρά φύση κίνηση της ψυχής ή μια ορμή πλεονεκτική, υπερβολική.
Αν και προέρχονται από μια πλανερή κρίση του λόγου, είναι συστολές, διαχύσεις, επάρσεις, μεταπτώσεις της ψυχής.
Το πάθος είναι πέταγμα (πτοιά) της ψυχής, μια δηλαδή ταραχή και έξαψη, που μοιάζει με το πέταγμα πουλιού. (Στοβαίος, Εκκλ.2.7)
Ο Γαληνός γράφει πως ο Ζήνων (Περί των καθ’ Ιπποκράτη 5.1) θεωρούσε ότι τα πάθη της ψυχής δεν είναι οι ίδιες οι κρίσεις αλλά οι προκαλούμενες από αυτές συστολές και χαλαρώσεις, επάρσεις και καταπτώσεις της ψυχής.
Ο Ζήνων στο Περί Παθών έργο του (Διογένης Λαέρτιος 7.110-111) διακρίνει τα πάθη σε τέσσερα είδη, τη λύπη, το φόβο, την επιθυμία και την ηδονή.
Ο Ανδρόνικος στο Περί παθών (1) αναφέρει ότι η λύπη είναι άλογη συστολή ή πρόσφατη γνώμη για την παρουσία ενός κακού, για το οποίο νομίζουν ότι πρέπει να νιώθουν συστολή. Ο φόβος είναι μια άλογη απόκλιση ή φυγή μπροστά σ’ ένα αναμενόμενο δεινό. Η επιθυμία είναι μια άλογη όρεξη ή επιδίωξη ενός προσδοκώμενου καλού. Η ηδονή είναι μια άλογη έξαρση ή μια πρόσφατη γνώμη για την παρουσία ενός καλού, για το οποίο νομίζουν ότι πρέπει να επαίρονται.
Τα πάθη είναι έκφραση της ψυχής, που φέρεται σαν μια πλεονάζουσα φορά προς κάτι άτοπο «παρά τον αιρούντα λόγον».
Αποτελούν διαστροφή του ηγεμονικού, που υπερβαίνει τα μέτρα του αστοχώντας.
Η ψυχή με τα πάθη της πάσχει, παθαίνεται, παραφέρεται, παραβαίνει τη φύση της.

ευπάθεια

Ανάμεσα στο σπουδαίο και στο φαύλο υπάρχουν διαβαθμίσεις,
οι προκόπτοντες.
Ανάμεσα στην απάθεια και στα πάθη υπάρχει η ευπάθεια
η αποδοχή της ευχαρίστησης, που συνδέεται με το λόγο.
Τα καλά πάθη (ευπάθειαι) είναι η χαρά, το δέος και η θέληση. Και η μεν χαρά λένε ότι είναι αντίθετη της ηδονής, γιατί είναι μια έλλογη έξαρση• το δέος είναι αντίθετο στο φόβο, όντας μια έλλογη απόκλιση, γιατί ο σοφός δε θα φοβηθεί καθόλου,θα νιώσει όμως δέος. Και προς την επιθυμία αντίθετη είναι η θέληση, γιατί είναι έλλογη όρεξη. (Διογένης Λαέρτιος 7. 116)
Αλλά και τα αδιάφορα, αφού δεν είναι ούτε αρετές ούτε κακίες
έχουν μια κάποια αξία ή απαξία σε σχέση με το καθαυτό αγαθό.

προηγμένα -αποπροηγμένα

Τα αδιάφορα διαφοροποιούνται με βάση την αξία ή την απαξία σε
«προηγμένα», εκείνα δηλαδή που έχουν πολλήν αξία
όντας προχωρημένα προς το αγαθό και σε
«αποπροηγμένα», εκείνα που έχουν πολλήν απαξία
όντας απομακρυσμένα από το αγαθό.
Τα προηγμένα δεν είναι βέβαια, αλλά πλησιάζουν κάπως τη φύση των αγαθών.
Τα «προηγμένα» δεν σχετίζονται με την ευδαιμονία, αλλά
τα προτιμούμε γιατί είναι σύμφωνα με τη φύση (κατά φύσιν),
ενώ τα αποπροηγμένα είναι αντίθετα προς τη φύση (παρά φύσιν).

Τα αληθινά αγαθά τα εκλέγουμε, γιατί είναι «αιρετά»,
ενώ τα «προηγμένα»,
όπως η υγεία, η καλή μνήμη, ο πλούτος
«ευλογίστως εκλεγόμεθα», τα επιλέγουμε με το λόγο.
Ακόμα, ανάμεσα στα κατορθώματα και τα αμαρτήματα είναι τα μέσα καθήκοντα.

καθήκον: κατόρθωμα, μέσα καθήκοντα, αμάρτημα

Κατά Διογένη Λαέρτιο (7. 107-109) καθήκον είναι αυτό που, όταν πραχθεί, έχει μια εύλογη δικαιολογία, όπως είναι η συνέπεια στη ζωή, αυτό ακριβώς που εκτείνεται και στα φυτά και στα ζώα• γιατί βλέπουμε και σ’ αυτά καθήκοντα. Το καθήκον –λέξη του Ζήνωνα- προέρχεται από το «κατά τινας ήκειν» Και είναι αυτό αποτέλεσμα ενέργειας οικείο προς τα δημιουργήματα που γίνονται σύμφωνα με τη φύση.
Καθήκοντα είναι όσα ο λόγος εκλέγει να κάνουμε, όπως το να τιμούμε τους γονείς, αδελφούς, πατρίδα, φίλους. Αντίθετα προς το καθήκον είναι όσα δεν εκλέγει ο λόγος, τα αντίθετα των προηγούμενων. Ούτε καθήκοντα ούτε αντίθετα προς το καθήκον όσα ούτε εκλέγει ο λόγος ούτε απαγορεύει, όπως το να μαζεύουμε ξηρά κλαδιά κλπ.

Καθήκον είναι αυτό, που είναι σύμφωνο με την τάξη της φύσης,
«το ακόλουθον εν ζωή», η συνέπεια στη ζωή, που,
όταν το πράττουμε εύλογα, το δικαιολογούμε.
Τα καθήκοντα επεκτείνονται και στα άλογα ζώα,
γιατί κι αυτά ενεργούν σύμφωνα με τη φύση τους και
ονομάζονται «μέσα καθήκοντα» σε αντίθεση με το
«τέλειον καθήκον», που ονομάζεται «κατόρθωμα»
και σημαίνει το «κατ’ αρετήν ενέργημα».
Τα μέσα καθήκοντα παρεμβάλλονται έτσι
μεταξύ των κατορθωμάτων και των αμαρτημάτων.
Ο σπουδαίος, ζώντας κατ’ αρετήν, πράττει σύμφωνα με τον λόγο,
οι πράξεις του επομένως αποτελούν κατορθώματα.
Πράττοντας όμως σωστά ανταποκρίνεται και στα μέσα καθήκοντά του,
αυτά που είναι σύμφωνα με τη φύση,
όπως ακριβώς εκλέγει ανάμεσα στα αδιάφορα τα προηγμένα.

οι προκόπτοντες

Ανάμεσα στους σπουδαίους και τους φαύλους είναι
οι προκόπτοντες, που νιώθουν
όχι μόνο κατά την εγρήγορση αλλά και κατά τον ύπνο τους,
ότι δεν πράττουν αισχρά.
Ιδιαίτερη θέση έχει η προκοπή των ανθρώπων
στα παιδαγωγικά συγγράμματα του Ζήνωνος, που αναφέρονται στο
πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι νέοι.
Σχετικό είναι εδώ το Φίλωνος (Περί του πάντα σπουδαίον ελεύθερον είναι 160) «ενσταλάζοντας στην αρχή αντί γάλα απαλές τροφές, τις αφηγήσεις της ερκύκλιας παιδείας, κι ύστερα πάλι τις ισχυρότερες, που δημιούργησε η φιλοσοφία, από τις οποίες, όταν ανδρωθούν οι ψυχές και αποκτήσουν ευεξία, θα φθάσουν σ’ ένα αίσιο τέλος, όχι τόσο Ζηνώνειο όσο θεόπνευστο, το να ζει κανείς ακολουθώντας τη φύση.»















ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Η διάκριση ανάμεσα στους σπουδαίους και στους φαύλους
είναι βασική για τη σύσταση της πολιτείας του Ζήνωνος.
Στα πρώτα του ήδη έργα εκφράζει ο Ζήνων τις πολιτικές του ιδέες
αφορμώμενος από τις σχετικές αντιλήψεις των Κυνικών
για μια κατά φύσιν πολιτεία του κόσμου.

Ο Ζήνων περιγράφοντας τη δική του πολιτεία, κηρύσσει πως σ’ αυτήν
συμπολίτες μπορεί να είναι μόνο οι σπουδαίοι,
γιατί είναι πραγματικοί φίλοι και συγγενείς και ελεύθεροι,
ενώ οι φαύλοι είναι εχθροί και δούλοι και ξένοι ανάμεσά τους.

Η πολιτεία του δεν είναι συγκεκριμένη μέσα στα όρια της πόλεως,
αλλά είναι κοσμόπολις,
μέσα στην οποία όλοι οι άνθρωποι είναι συμπολίτες και υπάρχει
«εις βίος και κόσμος»,
που συντρέφεται από έναν κοινό νόμο, όπως μια αγέλη.

Ο Ζήνων θεμελιώνει την Πολιτεία του πάνω στην
αρετή των ανθρώπων και τη φιλία ανάμεσά τους,
που είναι η πηγή της κοινωνίας και της δικαιοσύνης.
Γιατί, όπως λέει, ο έρως είναι ο θεός της φιλίας και της ελευθερίας,
που προετοιμάζει την ομόνοια,
και πρέπει να τιμάται ως σωτήρας της πόλεως.

Μέσα στο πνεύμα της οικείωσης και της ισότητας
δεν θα υπάρχει καμιά εσωτερική ή εξωτερική διαφορά (πχ στην ένδυση)
ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες.
Οι ερωτικές σχέσεις θα είναι ελεύθερες τόσο προς τις γυναίκες, που θα είναι κοινές, όσο και προς τους νέους.
Ο θεσμός του γάμου θα υπάρχει και
ο σπουδαίος θα παντρευτεί και θα τεκνοποιήσει.

Για τους θεούς δεν χρειάζεται να κατασκευάζει κανείς ναούς
ούτε αγάλματα στην πολιτεία,
γιατί το ιερό είναι κάτι πολύ πιο άξιο και άγιο από τις οικοδομές,
τις οποίες δεν πρέπει να κοσμεί με αφιερώματα αλλά με τις αρετές των πολιτών.

Στην πολιτεία δεν θα κτίζονται ούτε δικαστήρια, ούτε γυμναστήρια,
αφού οι πολίτες δεν θα αδικούν,
ούτε τα παιδιά θα έχουν ανάγκη της εγκύκλιας παιδείας,
αφού οι σπουδαίοι με το παράδειγμά τους θα παιδεύουν τους νέους.







ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

Ο Ζήνων ο Κιτιεύς, θεμελιωτής της στωικής φιλοσοφίας,
επέδρασε αποφασιστικά στην πολιτική και πνευματική ζωή των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων.
Η επικοινωνία του Ζήνωνα με την ελληνική φιλοσοφική παράδοση, με τους Κυνικούς, την Ακαδημία, και τη Μεγαρική Σχολή, αλλά και με τον Ηράκλειτο,
τη σωκρατική και πλατωνική φιλοσοφία και τον Αριστοτέλη ήταν ζωντανή.

Στοιχεία όλων των πιο πάνω βρίσκουμε στο έργο του,
κατόρθωσε όμως να δώσει μια σφαιρική θεωρία της ζωής και του κόσμου
στη φυσική, τη λογική και την ηθική.

Ο Ζήνων πρόσφερε μέσα σ’ ένα συγχυσμένο κόσμο μια σταθερή σχεδία βίου. Στηριγμένος και αυτός και οι μετέπειτα στωικοί σε στέρεες αρχές και σ’ ένα θαυμαστό ήθος εσωτερικής πειθαρχίας, κατόρθωσαν έμπρακτα να πραγματοποιήσουν με το παράδειγμα της ζωής τους τον τύπο του στωικού, που θαυμάζεται, ιδιαίτερα για την ηθική του στάση, ως σήμερα.

Η επίδραση της στωικής φιλοσοφίας κράτησε και κατά την Αλεξανδρινή περίοδο και κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους.

Η ζηνώνεια πολιτεία ως όραμα μιας κοσμόπολης, στην οποία οι άνθρωποι,
με μόνο την αρετή τους, χωρίς άλλη διάκριση, μπορούν να ανήκουν ως πολίτες,
συνέβαλε στη σύλληψη και πραγμάτωση του οικουμενικού κράτους του Μ. Αλεξάνδρου και των διαδόχων του.

Αλλά και στον κοσμοπολιτικό χώρο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας
η στωική θεωρία της πειθαρχίας στο λόγο μέσα σε μια πολιτεία οικουμενική,
απαλλαγμένη από τις συμβάσεις, που χωρίζουν τα έθνη και τους ανθρώπους,
βρήκε πρόσφορο έδαφος και καρποφόρησε, εμπνέοντας εξέχοντες άνδρες, που αναδείχθηκαν ως φιλόσοφοι και πνευματικοί ή πολιτικοί ηγέτες.
Παράδειγμα ο Μάρκος Αυρήλιος, ο εστεμμένος φιλόσοφος,
που με το έργο του «Τα εις εαυτόν» υπήρξε ο θεωρητικός απολογητής της Στοάς.
( Κ. Μιχαηλίδης, Εισαγωγή)